FEDERALE OVERHEIDSDIENST, VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU COMMISSIE VOOR KLINISCHE BIOLOGIE

Transcriptie

1 FEDERALE OVERHEIDSDIENST, VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU COMMISSIE VOOR KLINISCHE BIOLOGIE DIENST VOOR LABORATORIA VAN KLINISCHE BIOLOGIE COMITE VAN DESKUNDIGEN JAARRAPPORT EXTERNE KWALITEITSEVALUATIE VOOR ANALYSEN KLINISCHE BIOLOGIE CHEMIE Commentaren 2009 DIT RAPPORT WORDT NIET MEER VERSTUURD MET DE POST WIV-2009/Chemie/09 Dienst Klinische Biologie J. Wytsmanstraat, Brussel België

2 ISSN: COMITE VAN EXPERTEN VOOR CHEMIE/IMMUNOASSAYS WIV (secretariaat) TEL. : 02/ FAX : 02/ Coordinator: Mr. Sc. Y. Lenga TEL. : Vervanger: Dr. Sc. Ch. Van Campenhout TEL. : 02/ ylenga@wiv-isp.be 02/ cvancampenhout@wiv-isp.be Prof. ALBERT A. TEL. : 04/ FAX : 04/ aalbert@ulg.ac.be Prof. BERGMANN P. TEL. : 02/ FAX : 02/ pbergman@ulb.ac.be Dr. CAVALIER E. TEL. : 04/ FAX : 04/ etienne.cavalier@chu.ulg.ac.be Prof. COTTON F. TEL. : 02/ FAX : 02/ fcotton@ulb.ac.be Prof. Pharm. DECLERCQ P. TEL 011/ peter.declercq@pharm.kuleuven.be Dr. FILLEE C. TEL. : 02/ FAX : 02/ catherine.fillee@lbcm.ulb.ac.be Prof. GORUS F. TEL. : 02/ FAX : 02/ frans.gorus@uzbrussel.be Pharm. Biol. MARTIN M. TEL. : 03/ FAX : 03/ manou.martin@uza.be Dr. MEUNIER J.Cl. TEL. : 071/ FAX : 071/ jean-claude.meunier@swing.be Prof. NEELS H. TEL. : 03/ FAX : 03/ hugo.neels@zna.be Prof. SMITZ J. TEL. : 02/ FAX : 02/ lriaszj@uzbrussel.be Pharm. Biol. VAN HAUTE B. TEL. : 02/ FAX : 02/ benedicte.vanhaute@mil.be Prof. VANSTAPEL F. TEL. : 016/ FAX : 016/ florent.vanstapel@uz.kuleuven.be Prof. VERSTRAETE A. TEL. : 09/ FAX : 09/ alain.verstraete@ugent.be Prof. WALLEMACQ P. TEL. : 02/ FAX : 02/ wallemacq@lbcm.ucl.ac.be Pharm. Biol. WINNOCK F. TEL. : 053/ FAX : 053/ frederic.winnock@asz-aalst.be Alle rapporten zijn consulteerbaar op de website van onze dienst: Institut Scientifique de Santé Publique Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Brussel Dit rapport mag niet gereproduceerd, gepubliceerd of verdeeld worden zonder akkoord van het WIV-ISP. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/2011 2/34

3 INHOUDSTABEL 1. INLEIDING...4 Aantal ingeschreven laboratoria...4 Aantal geteste monsters EVALUATIEMETHODEN Methode van de Z-scores Methode met vaste limieten Niet te evalueren resultaten COMMENTAREN...11 Pu- en Pz - WAARDEN Distributie van P z P u -waarden P u d(%) en het risico om geciteerd te worden Parameters Parameters met U en/of Z overschrijdingen voor > 5% van alle deelnemers...28 ALGEMENE BESCHOUWING EIWITELECTROFORESE EN OPSPOREN EN TYPEREN VAN EEN MONOKLONALE COMPONENT Eiwitelektroforese Commentaren m.b.t. de afzonderlijke fracties Opsporen en typeren van een monoklonale component Samenvatting...34 Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/2011 3/34

4 1. INLEIDING Aantal ingeschreven laboratoria Voor chemie: 217 laboratoria Aantal geteste monsters Volgende monsters werden aangeboden in 2009 : Enquête MONSTER 1 MONSTER /1 (09/02/2009) 2009/2 (04/05/2009) 2009/3 (07/09/2009) 2009/4 (03/11/2009) C/7522 ROCHE PRECIPATH U C/7933 ROCHE PRECIPATH U C/8027 PLASMA PATIENT CP/8123 SERUM PATIENT (Chemie + Eiwitelektroforese) C/8202 RANDOX L2 C/9478 RANDOX L2 C/8182 ROCHE PRECIPATH U **** Gezien de heterogeniteit van de resultaten vastgesteld tussen de verschillende fabrikanten/apparaten binnen eenzelfde methode, hebben we beslist over te gaan tot een nieuwe indeling van de methodes volgens fabrikanten/apparaten vanaf dit jaar Om een herindeling van de parameters in Toolkit door elk laboratorium afzonderlijk te vermijden, werd de overdracht naar deze nieuwe indeling na het afsluiten van de eerste enquête 2009/1 door ons uitgevoerd. Na analyse van de tweede enquête van 2009 hebben we beslist om de groep Roche Cobas/Integra op te splitsen in twee verschillende groepen, gezien de heterogeniteit van de resultaten binnen deze groep. Deze opsplitsing is van kracht vanaf de enquête 2009/3 - de enquête waarin de dosage van een nieuwe parameter werd ingevoerd, te weten de immunoglobulines M (IgM). Wij hebben eveneens de methode 330 MDRD study formula in twee gesplitst vanaf de enquête 2009/3, waarbij de deelnemers die creatinine doseren met IDMS gescheiden werden van de deelnemers die dezelfde methode NON IDMS gebruiken voor de berekening van de egfr. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/2011 4/34

5 De verschillen die waargenomen werden in de analytische resultaten zowel als in de interpretatie ervan voor bepaalde commerciële monsters hebben er trouwens toe geleid dat we besloten hebben geen interpretaties meer te vragen tenzij we vloeibare patiëntenstalen (plasma of serum) verzenden als externe kwaliteitscontrole. De enquête 2009/4 was gewijd aan eiwitelektroforese, en ter gelegenheid van deze enquête werd een staal naar de deelnemers verstuurd van een patiënte lijdend aan de ziekte van Waldenström. Op dit staal moesten zowel elektroforese, immunofixatie als de bepaling van een beperkt aantal scheikundeparameters uitgevoerd worden zodat matrixeffecten konden bevestigd dan wel uitgesloten worden als eventuele oorzaken van de waargenomen verschillen tussen de diverse methodes. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/2011 5/34

6 De resultaten van de egfr werden niet in meegeteld in de berekening van de Pz en Pu. Voor de cyclus 2009 kon een laboratorium maximum 171 verschillende analytische resultaten bezorgen voor chemie, indien het volledig had deelgenomen aan alle enquêtes, en alle voorgestelde parameters had geanalyseerd. De resultaten, die konden geëvalueerd worden, werden gebruikt om een globale evaluatie te verkrijgen van de kwaliteit van het laboratorium op het gebied van de imprecisie en de relatieve juistheid. Het totale aantal ingeleverde resultaten verschilt van het ene laboratorium tot het andere. 2. EVALUATIEMETHODEN De evaluatieprocedure bleef identiek aan deze gebruikt in vorige cycli en omvat 2 methodes, die hieronder beschreven worden. De gecensureerde waarden worden ook in rekening gebracht. De theorie wordt op onze website door professor Albert (ULg) beschreven op de volgende pagina: CENSORED_DATA_NL.pdf 2.1. Methode van de Z-scores De voorgestelde methode bestaat er in om voor elk resultaat R bekomen met een bepaalde methode, een z-score te berekenen: R M = SD Z (Eq.1) waarbij M en SD overeenstemmen met respectievelijk de mediaan en de standaardafwijking van de resultaten, aangeleverd door de laboratoria die gebruik maken van eenzelfde doseringsmethode en R het individueel resultaat bekomen met deze methode. Als N het aantal resultaten aangeeft, dat door een laboratorium werd geproduceerd tijdens de cyclus 2009, dan bekomt men N waarden voor Z. Daar deze Z-scores geen eenheid hebben kunnen ze met elkaar vergeleken worden. Onder deze voorwaarden kan de laboratoriumkwaliteit weergegeven worden als het percentage buiten de limiet ( +/ 3SD) vallende Z-scores nl. Pz. Pz wordt berekend, zoals hieronder Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/2011 6/34

7 getoond wordt, uit het totaal aantal geproduceerde Z-scores (N) en het aantal resultaten waarbij Z >3 (Nz). P N Z = 100 (%) (Eq.2) N Z Een laboratorium met een Pz = 0% heeft in 2009 geen enkel resultaat geleverd dat buiten de grenzen lag. Omgekeerd, indien Nz = N, dus Pz = 100%, vielen alle resultaten buiten de grenzen (extreem geval). Dus hoe kleiner Pz, hoe beter de performantie van een laboratorium. Hoe hoger de Pz, des te verontrustender is het kwaliteitsniveau. Gebruikmakend van de hierboven beschreven methodologie werd voor elk laboratorium een Pzindex berekend, die de globale kwaliteit van het laboratorium gedurende de voorbije cyclus weergeeft. Op deze wijze hebben we de laboratoriumresultaten, die ons werden aangeleverd door een bepaald laboratorium samengevat in één enkele parameter nl. Pz. Het bestuderen van de distributie van deze Pz-waarden bekomen door alle deelnemende laboratoria samen, laat nu toe om bijvoorbeeld de Pz-waarde te bepalen, die door 10% van de laboratoria wordt overschreden (90 ste percentiel of Pz (90) ). Ook elk ander percentiel van de Pz-distributie kan zo berekend worden. Zo is de Pz (50) de mediaan van de Pz-waarden en is de Pz (75) het derde kwartiel dat door 25% van de laboratoria wordt overschreden. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/2011 7/34

8 2.2. Methode met vaste limieten Een gelijkaardige benadering als deze van de Z-scores kan gebruikt worden door de aanvaardbaarheidscriteria te definiëren als vaste limietwaarden. Naar analogie met de berekening van de Z-scores worden alle bekomen resultaten omgezet in U-scores volgens de vergelijking: R M = M 100 (%) U (Eq.3) waarbij M de mediaan is van de resultaten bekomen door laboratoria voor eenzelfde methode en R de eigen bekomen waarde voor deze parameter. De grootheid u drukt de afwijking uit (in %), van een individueel resultaat R ten opzichte van de mediaan M (er wordt dus geen rekening meer gehouden met de standaarddeviatie SD!). Het resultaat R is "buiten de grenzen" indien U > d, waarbij d de procentuele aanvaardbare afwijking is tussen X en M, gebaseerd op de criteria van de biologische variabiliteit volgens de state of the art. Deze aanvaardbaarheidscriteria werden weliswaar herzien in 2006 en 2007, rekening houdend met vernieuwde of verbeterde technieken maar ook op basis van nieuwe gegevens uit de recente literatuur zoals beschikbaar op de Westgard-site. (zie onderstaande Tabellen I en II) Als N het totale aantal resultaten is dat door een laboratorium werd aangeleverd, kan men dus de globale kwaliteit van een laboratorium bekomen door de berekening van het aantal keer (Nu) dat een U-waarde buiten de grenzen ligt. Het Pu-percentage wordt als volgt berekend: P N U = 100 (%) (Eq.4) N U Door de studie van de distributie van de Pu-waarden, voor het geheel van alle laboratoria, kan men een aanvaardbare kwaliteitsdrempel definiëren, bijvoorbeeld Pu (90), zoals bij de methode van de Z-scores. Zoals Pz is ook Pu een indicator van de kwaliteit van een laboratorium. Hoe kleiner Pu, hoe beter de performantie van het laboratorium. Omgekeerd, een hoge Pu-waarde moet de aandacht trekken van de laboratoriumverantwoordelijke, zeker als deze boven de Pu (90) ligt. In dit geval moeten corrigerende maatregelen genomen worden. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/2011 8/34

9 Tabel I Evolutie van de aanvaardbaarheidslimieten d (%) (vaste limieten) voor Biochemie Parameter d (%) d (%) d (%) Na Cl Ca Proteinen totaal Albumine K Creatinine Mg Fosfor Cholesterol totaal IgG Glucose LDH Urinezuur HDL-Cholesterol AST Bilirubine totaal Amylase IgA IgM 15.0 ALT γgt Ijzer Triglyceriden Ureum Bilirubine direct Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/2011 9/34

10 2.3. Niet te evalueren resultaten De berekening van de z-score (Eq. 1) is niet altijd mogelijk, bijvoorbeeld wanneer het laboratorium een zeldzame methode gebruikt (minder dan 4 laboratoria) of een methode waarvoor we de M en de SD niet hebben kunnen berekenen. De berekening wordt eveneens niet uitgevoerd wanneer het controlestaal een te zwakke concentratie van de te doseren parameter bevat of wanneer het staal een matrixeffect vertoont. Tabel II Een aantal resultaten werd aldus niet in de statistieken opgenomen: PARAMETER ENQUÊTES STAAL METHODE SUBMETHODE AMYLASE 2009/3 C/ OCD BILIRUBINE TOTALE 2009/3 C/ OCD IGA 2009/3 C/8027 TOUTES TOUTES IGG 2009/3 C/8027 TOUTES TOUTES De berekening van de Pz en de Pu is dus uitsluitend gebaseerd op het geheel van de geëvalueerde resultaten. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

11 3. COMMENTAREN Pu- en Pz - WAARDEN 3.1. Distributie van P z P u -waarden De studie van de verdeling van Pz (percentage resultaten buiten de limieten M±3SD) en van de waarden voor Pu (percentage resultaten buiten de vaste limieten) wordt voorgesteld voor alle laboratoria voor de cyclus 2009 in de figuur 3. Bovendien worden de karakteristieken van de verdeling van Pz- en Pu-waarden voorgesteld in de laatste lijnen van de tabellen III en IV respectievelijk en vergeleken met de waarden van de voorbije jaren % 90.00% Cumulatief aandeel laboratoria (%) 80.00% 70.00% 60.00% 50.00% 40.00% 30.00% 20.00% 10.00% Pz Pu 0.00% Percentage z-scores en u-scores "buiten limietwaarden" Figuur 3. Cumulatieve P Z - en P U - diagrammen voor het geheel van de laboratoria tijdens de cyclus Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

12 Tabel III Kenmerken van de distributie van de P Z - waarden van 1993 tot 2009; Aantal laboratoria (N) gemiddelde Pz ± standaarddeviatie (SD), percentielen voor Pz (p), minimum en maximum Cycle N Pz ± SD Pz(25) Pz(50) Pz(75) Pz(90) Pz(95) Pz(99) Min Max ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± Bovenstaande tabel toont een lichte verhoging van de gemiddelde Pz voor het jaar We hebben sinds het jaar 2004 niet meer zo een hoge gemiddelde Pz gehad. Deze verhoging van de gemiddelde Pz is waarschijnlijk gelinkt aan de nieuwe indeling van de groepen. We moeten echter opmerken dat de gemiddelde Pz het voorbije jaar reeds 3.45% was waar dat 3.97% is dit jaar. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

13 Tableau IV Kenmerken van de distributie van de P U -waarden van 1993 tot 2009; Aantal laboratoria (N), gemiddelde Pu ± standaarddeviatie (SD), percentielen voor Pu (p), minimum en maximum Cycle N Pu ± SD Pu(25) Pu(50) Pu(75) Pu(90) Pu(95) Pu(99) Min Max ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± In tegenstelling tot Pz, blijft de gemiddelde Pu dalen. In 2008 hadden we een gemiddelde Pu van 5.58% terwijl de gemiddelde Pu in % bedroeg. Dit getuigt van een verbeterde homogeniteit van de analysemethodes. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

14 Voor de cyclus 2009 kunnen we stellen dat de gestage verbetering van de prestaties van de laboratoria in het domein van de biochemie, zoals vastgesteld tijdens de voorgaande jaren, stagneert tot voor de spreiding van de resultaten weergegeven in de Pz-waarden een lichte stijging vertoont in 2008 en terwijl voor de relatieve juistheid, voorgesteld door de Pu-waarden, het gemiddelde blijft dalen. (Zie tabel I en Figuur 3) Voor de voorbije periode (jaar 2009) kunnen we dus vaststellen dat een Belgisch laboratorium gemiddeld 3.97% resultaten aflevert die niet voldoen aan de verwachte kwaliteitsnormen [(M- R)/SD >3] en 5.20% resultaten die niet beantwoorden aan de externe eisen [(M-R/M)*100 >d]. 92.1% van de Belgische laboratoria hebben resultaten gerapporteerd met een aanvaardbare imprecisie en 91.5% resultaten met een aanvaardbare relatieve juistheid. Onderstaande grafieken tonen de evolutie van Pz(90) (Fig 4a) en Pu(90) (Fig 4b) in de tijd. Deze resultaten behelzen niet enkel de analytische fouten, maar eveneens de fouten in eenheid, staalverwisseling enz. Het percentage zuivere analytische fouten ligt dus lager. Intussen verklaart de nieuwe indeling van de methodes gebaseerd op fabrikanten/apparaten zeker en vast gedeeltelijk de stijging van Pz(90) in 2009, met homogenere analytische methodes dan in het verleden. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

15 GRAFISCHE VOORSTELLING VAN DE EVOLUTIE VAN Pu EN Pz IN DE TIJD 20 EVOLUTION OF Pz(90) IN TIME 15 Pz(90) YEAR Figuur 4a 35 EVOLUTION OF Pu(90) IN TIME Pu(90) YEAR Figuur 4b Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

16 Onderstaande grafiek toont de Pz- en Pu-waarden van de geciteerde laboratoria die zich boven de Pz(90) en/of Pu(90) bevinden, geklasseerd in stijgende volgorde voor Pz Pu or Pz (%) pz pu N labs Pz (90) = 7.93% Pu (90) = 8.5% Figuur 5: Pz en Pu voor de laboratoria geciteerd voor Pz(90) en/of Pu(90). 22 laboratoria werden geciteerd voor Pz(90) et 21 laboratoria voor Pu(90); 13 van deze labo s hebben een citatie voor beide parameters. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

17 Verhoudingen van de citaties U en Z voor de jaren 2008 en 2009 : 9 parameters werden opgenomen in onderstaande tabel. PARAMETER Methods (N labs) Z scores (%) U scores (%) ALB ALT AST CALCIUM CHLORIDE CREA GGT PHOSPH UREA Bovenstaande tabel toont in het algemeen een stijging van het aandeel Z-citaties (in geel) en een vermindering van het aandeel U-citaties (in groen) voor de geciteerde parameters, met ofwel een groter aandeel citaties (percentage z-citaties) bekomen voor 2009, ofwel een kleiner aandeel (percentage u-citaties) dan die bekomen voor het jaar De nieuwe indeling van de methodes geeft homogenere groepen, de spreiding van de resultaten is bijgevolg ook kleiner. Wat neerkomt op het feit dat binnen eenzelfde methode veel resultaten zich in de buurt van de mediaan bevinden. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

18 Grafieken die de verhoudingen U- en Z-citaties vergelijken voor de jaren 2008 en PERCENTS OF Z CITATION: 2008 versus % 8.00% 7.00% 6.00% 5.00% 4.00% 3.00% 2.00% 1.00% 0.00% URATE UREA LDH POTASSIUM TRIGLYCERIDES GGT PHOSPHORUS CHOLESTEROL-Total IGA CHOLESTEROL-HDL GLUCOSE IGG AST IRON PARAMETER AMYLASE TOTAL PROTEIN ALT MAGNESIUM CREATININE CALCIUM BILIRUBIN DIRECT ALBUMIN SODIUM CHLORIDE BILIRUBIN TOTAL 16 van de 25 parameters voorgesteld in het histogram hierboven hebben een groter aandeel z-citaties dan het voorbije jaar. Z 2008 Z 2009 PERCENTS OF U CITATION: 2008 versus % 16.00% 14.00% 12.00% 10.00% 8.00% 6.00% 4.00% 2.00% 0.00% URATE UREA LDH POTASSIUM TRIGLYCERIDES GGT PHOSPHORUS CHOLESTEROL-Total IGA CHOLESTEROL-HDL GLUCOSE IGG AST IRON AMYLASE PARAMETER TOTAL PROTEIN ALT MAGNESIUM CREATININE CALCIUM BILIRUBIN DIRECT ALBUMIN SODIUM CHLORIDE BILIRUBIN TOTAL 7 van de 25 parameters voorgesteld in het bovenstaande histogram hebben een groter aandeel u-citaties dan het vorige jaar. U 2008 U 2009 Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

19 3.2. P u d(%) en het risico om geciteerd te worden De evaluatie van resultaten gebeurt op basis van 2 criteria, te weten de Pz-waarde die de spreiding van de individuele resultaten ten opzichte van de gehele groep voor eenzelfde methode weergeeft en de Pu-waarde die het verschil tussen het resultaat en de mediaan van de groep weergeeft ten opzichte van de door het WIV vastgelegde limiet d (%) en gebaseerd op de biologische variabiliteit (TE op de site van Westgard) of geëvalueerd vanuit de intralaboratorium reproduceerbaarheid. Situatie 1 Het is vanzelfsprekend dat een methode met een lage CV(%) ten opzichte van de vaste limiet d(%) een zwak citatierisico meebrengt voor Pu. In Figuur 6 staat een voorbeeld uitgewerkt op basis van een normale verdeling voor triglyceriden. Aangezien de limieten d(%) buiten de verdeling vallen, is het citatierisico voor Pu voor de laboratoria die tot deze groep behoren dit jaar gelijk aan nul. (Pu=0.00%) -d(%) - 20% 3σ 2σ σ M σ 2σ 3σ +d(%) + 20% CVmax TG = 13.4% Fig. 6: Voorbeeld van TG met 1 laag CV (CV max = 13.4%) et 1 hoge limiet (d=20%) Situatie 2 Het is eveneens duidelijk dat een methode met een zeer hoge CV(%) ten opzichte van de vaste limiet d(%) een verhoogd citatierisico inhoudt voor Pu. Een gedetailleerde grafiek voor albumine gebaseerd op een normale verdeling wordt getoond in Figuur 7. Het risico dat de laboratoria in deze groep de limiet d(%) = 6.2% overschrijden bedraagt 75%. Bijgevolg hebben we een verhoogd citatierisico voor U voor albumine. (Pu=11.85%) 3σ M -d (%) +d (%) - 6% 2σ +6% σ σ 2σ 3σ CV max ALB = 19.4% Fig. 7: Voorbeeld van ALB met 1 verhoogde CV (CV max = 19.4%) en 1 lage limiet (d=6.2%) Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

20 PROPORTION of Z and U CITATION for SODIUM 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% propzcit propucit 5.00% 0.00% Direct potentiometry - OCD Indirect potentiometry - Abbott Indirect potentiometry - Coulter (Beckman) Indirect potentiometry - Olympus Indirect potentiometry - Roche (Cobas Indirect potentiometry - Roche (Hit/Modular) Indirect potentiometry - Siemens (Bayer) Indirect potentiometry - Roche (Cobas Inte... METHODS Indirect potentiometry - Siemens (Dade) Figuur 8 In het algemeen hebben laboratoria die technieken gebruiken waarvan de CV s d(%) een groter theoretisch risico om geciteerd te worden voor Pu dan die waarvan de methodes een CV max << d(%) hebben. Voorbeeld van Natrium (d% = 2), cfr. bovenstaande grafiek: 7 van de 9 analytische methodes hebben een aandeel u-citaties 8.86%. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

21 PROPORTION of Z and U CITATION for POTASSIUM 16.00% 14.00% 12.00% 10.00% 8.00% 6.00% 4.00% 2.00% 0.00% Direct potentiometry - OCD Indirect potentiometry - Abbott Indirect potentiometry - Coulter (Beckman) Indirect potentiometry - Olympus Indirect potentiometry - Roche (C 6000/... Indirect potentiometry - Roche (C Integra) Indirect potentiometry - Siemend (Bayer) Indirect potentiometry - Roche (Hit/Modu... METHODS Indirect potentiometry - Siemens (Dade) propzcit propucit Figuur 9 Voorbeeld van Kalium (d% = 5.8), cfr. Bovenstaande grafiek: enkel de methode Indirect Potentiometry van Abbott heeft een aandeel u-citaties van 5.83%. Alle andere methodes hebben minder dan 1% u-citaties. De nieuwe indeling van de methodes volgens fabrikanten/bedrijven laat toe aan de resultaten van gebruikers van eenzelfde methode om de mediaan van hun groep te benaderen. De z-citaties daarentegen zijn niet noodzakelijk beïnvloed door de nieuwe indeling. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

22 3.3. Parameters Matrixeffecten : Gezien de verschillen veroorzaakt door de matrixeffecten van de commerciële stalen voor bepaalde parameters, hebben we beslist om geen interpretatie meer te vragen tenzij we patiëntenserumstalen verzenden voor de externe kwaliteitscontrole chemie (Geldig vanaf de EKE 2009/3). Albumine [d(%) = 6.2 ; Pu =11.85% / Pz =3.21%] De laagste CV s ( 5%) werden bekomen door de meest gebruikte methodes, zoals daar zijn de colorimetrische en reflectometrische methode. De hoge CV s (> 5%) werden vooral bekomen door de nefelometrie, de turbidimetrie en de elektroforese. ALT / AST [d(%) = 20.0 ; Pu =4.54% / Pz =2.79%] / [d(%) = 15.2 ; Pu =2.95%/Pz =4.04%] De interpretatie «laag» voor transaminasen is geschrapt uit de evaluaties gedurende de hele EKE cyclus 2009 zoals werd beslist tijdens het expertencomité van de EKE 2008/4. De CVmax (16.85%) wordt gevonden in de resultaten van de methode 306 Kinetic (Tris buffer) IFCC + pyrid.phosph.-37 C-Siemens (Dade) ti jdens de enquête 2009/3 (C/8027: patiëntenstaal met een lage concentratie aan AST). Deze groep bevat 6 deelnemers, zie tabel hieronder. Instrument Fab kit kitname C/8027 U/L Dimension RxL Siemens (Dade Behring) Dimension (DF41A) Dimension RxL Siemens (Dade Behring) Dimension (DF41A) Dimension RxL Siemens (Dade Behring) Dimension (DF41A) Dimension RxL Siemens (Dade Behring) Dimension (DF41A) Dimension Vista Siemens (Dade Behring) AST Dimension Vista (K2041) C/8182 U/L Dimension RxL Siemens (Dade Behring) Dimension (DF41A) Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

23 Direct Bilirubine (Uittreksel uit het globaal Rapport van de EKE 2009/1) Resultaten gerapporteerd door de laboratoria Berekend DBil Resultaten gerapporteerd door de laboratoria Berekend DBil N BU BC TBIL C/7522 DBIL C/7522 TBil-BU BU BC TBIL C/8202 DBIL C/8202 TBil-BU 1 54,72 21, ,75 17, , ,29 11, ,43 20,52 71,82 15,39 15,39 10,26 15,39 17,10 6,84 6, ,23 24,11 70,45 15,05 15,22 8,72 23,60 17,96 9,23 9, ,26 23,26 71,82 15,39 15,56 6,50 19,32 15,39 10,26 8, ,02 20,52 80,37 20,52 20,35 27,36 18, ,89 26,33 77,98 23,77 23,09 6,16 22,23 21,20 15,05 15, ,88 23,09 75,41 27,53 27,53 47,88 23,09 22,74 11,62-25,14 Deze tabel toont de overeenkomst tussen de analytische resultaten van enkele deelnemers en de door het WIV berekende waarde voor direct bilirubine (TBIL- BU). Wij stellen dus vast dat de verhoogde CV s voor methode 306 (OCD) niet te wijten zijn aan de berekening van het bilirubine. Dit fenomeen herhaalt zich niettemin [EKE 2009/1 (CV = 21.8% en 25.5%) ; EKE 2009/2 (CV = 15.7% en 28.2%) ; EKE 2009/3 (CV = 20.9%)]. Wij zien een Pu = 34.68% en een Pz = 7.51% voor deze methode. Het gemiddelde van de Pu s bedraagt 8.76% en dat van de Pz s 4.18%. Magnesium [d(%) = 8.8 ; Pu = 4.72% / Pz = 3.53%] Voor de methode 307 VIS photometry (arsenazo) Abbott met slechts 4 of 5 deelnemers worden zeer hoge CV s waargenomen voor het staal C/7522 (CV= 19.27%), het patiëntenserum CP/8123 (CV = 20.86%), het patiëntenplasma C/8027 (CV = 21.78%) en het staal C/8202 (CV = 27.72%). Voor deze groep bedraagt het aandeel u-citaties 22.58%. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

24 Fosfor: Grafische voorstelling van de resultaten voor fosfor (305) Unreduced phosphomolyb./ UV-Coulter (Beckman) (303) Reflectometry - OCD Phosphorus (mmol/l) C/7522 C/8202 C/7933 C/9478 C/8027 C/8182 CP/8123 Roche Randox Roche Randox Human Roche Human Voor de vijf commerciële monsters voorgesteld in de box plot hierboven, bevinden de resultaten bekomen met methode 305 (in het rood) zich boven alle andere resultaten. Voor de twee patiëntenstalen geanalyseerd in de loop van 2009, is het eerder de methode 303 Reflectometry OCD (in het blauw) die de hoogste mediaan toont en de hoogst gelegen resultaten. De resultaten van de andere methodes zijn vergelijkbaar. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

25 Kalium : mmol/l Potassium Direct potentiometry - OCD Indirect potentiometry - Abbott Indirect potentiometry - Coulter (Beckman) Indirect potentiometry - Olympus Indirect potentiometry - Roche (Cobas/Integra) Indirect potentiometry - Roche (Hit/Modular) Indirect potentiometry - Siemens (Dade) Indirect potentiometry - Siemend (Bayer) Indirect potentiometry - Roche (Cobas Integra) Indirect potentiometry - Roche (Cobas 6000) C/7522 Roche C/8202 Randox C/7933 Roche C/9478 Randox C/8182 Roche C/8027 Patient CP/8123 Patient De resultaten voor kalium zijn vergelijkbaar voor alle methodes samen tijdens de hele cyclus Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

26 Natrium: Comparison of the medians of the results for the Roche Methods SODIUM Conc (mmol/l) C/8027(Patient plasma) C/8182(Roche) CP/8123( Patient serum) SAMPLES 309 Indirect potentiometry - Roche (Hit/Modular) 312 Indirect potentiometry - Roche (Cobas Integra) 313 Indirect potentiometry - Roche (Cobas 6000) Deze grafiek toont het verschil waargenomen tussen metingen verkregen voor de dosering van natrium op de automaten van de firma Roche. De laboratoria die 2 van deze apparaten afwisselend gebruiken (één in routine en het andere tijdens de wachtdienst bijvoorbeeld) zouden sommige van hun resultaten kunnen onder- of overschatten. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

27 Urea : Onderstaande grafiek toont voor de stalen van de EKE 2009/1, 2009/2 en 2009/3 (5 commerciële stalen en een patiëntenplasma), dat de gebruikers van de methode 306 Reflectance photometry OCD systematisch de laagst gesitueerde resultaten bekomen Reflectance photometry - OCD Urease (conductometry) - Coulter (Beckman) mmol/l Urea Urease/glutamate dehydrog./nadh (UV) - kinetic- Abbott Urease/glutamate dehydrog./nadh (UV) - kinetic- Siemens (Dade) Urease/glutamate dehydrog./nadh (UV) - kinetic- Olympus Urease/glutamate dehydrog./nadh (UV) - kinetic- Roche (Cobas/Integra) Urease/glutamate dehydrog./nadh (UV) - kinetic- Roche (Hit/Modular) Urease/glutamate dehydrog./nadh (UV) - kinetic- Siemens (Bayer) Urease/glutamate dehydrog./nadh (UV) - kinetic- Roche (Cobas Integra) Urease/glutamate dehydrog./nadh (UV) - kinetic- Roche (Cobas 6000) 0 C/7522 Roche C/8202 Randox C/7933 Roche C/9478 Randox C/8182 Roche C/8027 Patient Resultaten OCD Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

28 3.4. Parameters met U en/of Z overschrijdingen voor > 5% van alle deelnemers Omdat de impact op de Pz en Pu multifactorieel is (aantal deelnemers doseermethodes ) vermelden we in onderstaande tabel VI enkel de parameters voor welke >5% van de deelnemers geciteerd zijn met een korte commentaar. Tabel VI PARAMETER Z >3 % Z OPMERKINGEN U >d % U OPMERKINGEN ALBUMINE d(%) = 6.2 %CV = VIS BP Beckman Pz=12.24% Alle methodes, maar vooral de elektroforese (Pu=35.42%), de turbidimetrie (Pu=40.00%) en de methode VIS BG Abbott (20.34%). CREATININE d(%)=8.3 %CV= Geen 5.09 Hoofdzakelijk: - Jaffé kinetic IDMS (Abbott) Pu=12.79% - Reflectance photometry (Johnson & Johnson non IDMS) Pu=9.09% - Jaffé rate blanked/comp. IDMS- Roche (Cobas Integra) Pu=16.67% - Jaffé kinetic non IDMS (DadeSiemens) Pu=11.11% - Jaffé rate blanked/comp. IDMS- Roche (Cobas 6000/8000) Pu=8.62% CALCIUM d(%) = 4.5 %CV = Geen 7.80 Alle methodes behalve de methode : VIS photometry (arsenazo III)-Siemens (Bayer). Totaal BILIRUBINE d(%) = 16.2 %CV = Geen Alle methodes uitgezonderd de methode : Diphenyldiazonium (DPD)-Olympus Merk op : vaste limiet d(%) < TE Westgard (31.1%). Direct BILIRUBINE d(%) = 24.1 %CV = Diphenyldiazonium (DPD) - Olympus Pz=19.51% 8.76 Hoofdzakelijk Reflectometrie Pu = 34.68% IgM d(%) = 15.0 %CV = Immunoturbidimetry - Siemens (Bayer) Pz=16.67% 9.22 Immunoturbidimetry - Siemens (Bayer) Pu=33.33% Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

29 PARAMETER Z >3 % Z OPMERKINGEN U >d % U OPMERKINGEN NATRIUM d(%)=2.0 %CV = Indirect potentiometry - Coulter (Beckman) Pz = 11.54% Alle methodes voor deze parameter is het aangeraden striktere normen te gebruiken voor de interne QC bijv. 2s ipv. 3s. KALIUM d(%)=5.8 %CV = CHLOOR d(%)=3.0 %CV = γgt d(%)=20.0 %CV = Indirect potentiometry - Roche (Cobas 6000/8000) Pz = 15.69% Indirect potentiometry-roche (Cobas Integra) Pz = 9.47% Kinetic method - IFCC - 37 C - Roche Pz=10.38% Kinetic method - IFCC- 37 C - Siemens(Dade) Pz=13.89% Indirect potentiometry - Abbott Pu=5.83% Alle methodes voor deze parameter is het aangeraden striktere normen te gebruiken voor de interne QC bijv. 2s ipv. 3s Geen ALGEMENE BESCHOUWING De nieuwe indeling van de methodes brengt minder U-citaties mee zoals we konden verwachten. De neiging tot daling of stijging van de Z-citaties is minder duidelijk. Voor sommige parameters is het aandeel Z-citaties gedaald in vergelijking met het vorige jaar (bijv. albumine, kalium, triglyceriden ) en voor andere is dat aandeel eerder gestegen (bijv. calcium, creatinine, natrium, chloor ) De tabel (VI) hierboven illustreert dat er in het algemeen relatief weinig citaties zijn voor de Z-score ( 3SD, imprecisie) en dat er voor een groot aantal parameters een verbetering is ten aanzien van de precisie van de doseringen, verbonden met de nieuwe indeling die is toegepast. De resultaten van 2010 zullen ons toelaten onze ideeën over deze evoluties te bevestigen. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

30 4. EIWITELEkTROFORESE EN OPSPOREN EN TYPEREN VAN EEN MONOKLONALE COMPONENT Ter gelegenheid van deze enquête (Elektroforese EKE 2009/1)hebben we alle deelnemers 1 staal toegestuurd; Een patiëntenserum CP/8123, komende van een 60-jarige vrouw die lijdt aan de ziekte van Waldenström. - De acceptatielimiet voor de Z-score (imprecisie) is die van de algemene EKE, zijnde Z 3. - De acceptatielimiet voor de U-score (of «d» : relatieve juistheid ten opzichte van de methode zelf) is deze voorgesteld door Westgard met uitzondering van de limiet voor albumine waar de door het WIV vastgelegde limiet wordt vooropgesteld. De acceptatielimieten voor «U» werden in volgende tabel opgenomen : PARAMETER Albumine α1-globulines α2- globulines β- globulines γ- globulines d (%) Eiwitelektroforese In totaal hebben 161 laboratoria deelgenomen aan deze enquête. De meerderheid van de deelnemers (87%) heeft het verwachte antwoord gegeven zijnde bijkomende onderzoeken aan te raden voor de opsporing van een monoklonale dysglobulinemie, wat in overeenstemming is met de kliniek van de patiënt. De 7 deelnemers die geantwoord hebben «Geen bijzonderheden», trekken onze aandacht gezien de aanwezigheid van een piek in de gammaglobulines. Een belangrijke spreiding van de gammaglobulines werd opgemerkt voor het gelelektroforesesysteem van Sebia in vergelijking met de andere systemen. Onderstaande grafieken tonen de individuele resultaten bekomen voor de gammaglobulines (g/l) met de methodes 002 (gelelektroforese Sebia), 003 (Capillaire elektroforese Sebia) en 005 (Capillaire elektroforese Coulter). Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

31 GAMMAGLOBULIN RESULTS FOR METHOD Gel electroforesis-sebia Range: g/L CV = 9.9% N = 26 CONC (g/l) CP/ N Labs GAMMAGLOBULIN RESULTS FOR METHOD CONC (g/l) Capillary electroforesis-sebia Range: g/L CV = 6.0% N = 66 CP/ N Labs Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

32 12.00 GAMMAGLOBULIN RESULTS FOR METHOD 005 Capillary electroforesis- Coulter Range: g/L CV = 7.6% N = CONC (g/l) CP/ N Labs De robuuste statistieken die we gebruiken voor de verzamelde gegevens, laten ons toe het effect te minimaliseren van afwijkende resultaten die in de beschrijvende statistiek van de enquêteresultaten werden opgenomen. Het is niettemin wenselijk dat de deelnemers de ingebrachte resultaten in de Toolkit controleren om dusdanig het aantal typ-, eenheids- en andere fouten te verminderen. Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

33 4.2. Commentaren m.b.t. de afzonderlijke fracties 42.5% van de deelnemers heeft de monoklonale component niet gevonden. Met het systeem van gelelektroforese Sebia (methode 002) bekomen we hogere waarden voor albumine en lagere waarden voor de gammaglobulines in vergelijking met de andere systemen. De andere fracties zijn min of meer vergelijkbaar. We stellen een relatief hogere spreiding vast voor de concentratie van gammaglobulines verkregen met de gelelektroforesesystemen. Onderstaande figuur toont ons de variatiecoëfficiënten per fabrikant voor de 5 fracties (uitgedrukt in %) en dit voor systemen met een aantal deelnemers 4. CV(%) by firms for each portion "CP/8123" CV (%) albumine (%) alfa-1 (%) alfa-2 (%) beta (%) gamma (%) 5 0 SEBIA GEL (N=36) SEBIA CAPILLARY (N=93) COULTER GEL (N=5) COULTER CAPILLARY (N=21) HELENA GEL (N=4) Manufacturers Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34

34 Voor de interpretatie van het profiel werden volgende resultaten bekomen: Drie laboratoria vinden dat de albuminefractie verhoogd is, 144 vinden ze normaal en 14 vinden ze laag. 133 laboratoria vinden de alfa-1-fractie normaal, 28 vinden ze laag. 117 laboratoria vinden de alfa-2-fractie normaal en 44 vinden ze laag. 72 laboratoria vinden de beta-fractie normaal, 88 vinden ze laag en 1 vindt ze verhoogd. 119 laboratoria vinden de gamma-fractie normaal, 5 vinden ze laag en 37 vinden ze verhoogd. 8 % van de deelnemers heeft de piek in de zone van de gammaglobulines niet gevonden. 92 % van de deelnemers heeft een piek in de gammaglobulines gevonden. 1 laboratorium heeft een beperkte heterogeniteit van de gammaglobulines gesuggereerd en vier andere laboratoria een brede band in de gamma-zone Opsporen en typeren van een monoklonale component 20 / 161 laboratoria (12%) hebben geen immuunfixatie/immunotypering uitgevoerd gezien de afwezigheid van een monoklonale component bij de eiwitelektroforese. Alle laboratoria die een antwoord voor de dosering van IgM met immuunfixatie hebben bezorgd, hebben de monoklonale component gevonden (141/141) Nochtans vinden drie deelnemers IgG s en een andere vindt IgA (fout). Alle deelnemers die getest hebben op lichte ketens Kappa, hebben ze gevonden (139/139). Een deelnemer vindt lichte ketens Lambda (fout) Samenvatting De eiwitelektroforese toont duidelijk de aanwezigheid van een monoklonale component aan. 57.5% van de deelnemers heeft deze teruggevonden. Het profiel van de immuunfixatie was in overeenstemming met het elektroforeseprofiel. 93% (136/146) van de deelnemers heeft het verwachte resultaat gevonden: aanwezigheid van monoklonale immunoglobulines van het type IgM-Kappa, wat compatibel is met de kliniek van de patiënt. END Jaarrapport Chemie Printdatum 8/03/ /34