100% 90% 80% 70% 60% 50% 58% 59% 50% 43% 45% 38% 40% 30% 20% 10% 0%

Transcriptie

1 Multidisciplinaire samenwerking tussen de huisarts en andere eerstelijns zorgverleners: ontwikkelingen door de tijd 1 Johan Hansen, Raymond Kenens, Dinny de Bakker, Ronald Batenburg Inleiding Samenwerking tussen verschillende soorten eerstelijns disciplines wordt door velen gezien als een belangrijk aspect van een goed werkende gezondheidszorg. Om die reden is onder meer in 2010 voor een aantal chronische aandoeningen integrale bekostiging ingevoerd, met als doel de versnippering van zorg voor chronisch patiënten tegen te gaan. Multidisciplinaire samenwerking kan onder meer zorgen voor een goede communicatie en afstemming tussen zorgverleners, waardoor de zorg efficiënter georganiseerd wordt en patiënten beter geholpen worden. Sinds 2007 houdt het NIVEL bij hoe samenwerking tussen huisartsen en andere disciplines zich door de tijd heen ontwikkelt (vlg. Kenens e.a. 2006, Hansen e.a. 2007, Hansen e.a. 2010). Hierbij staat lokale samenwerking, op het niveau van praktijken en wijken, centraal. Werken huisartsenpraktijken met andere disciplines onder één dak en hebben ze met andere disciplines een samenwerkingscontract? Samenwerking op het niveau van grotere regio s, bijvoorbeeld in de vorm van zorggroepen, wordt in andere registraties gevolgd en valt hier buiten beschouwing (vgl. Van Til e.a. 2010, Hopman e.a. 2009). Groei van het aantal samenwerkingsverbanden loopt terug Tussen 2007 en 2009 was er sprake van een duidelijke groei in samenwerking waar de huisarts bij betrokken was. Tussen 2009 en 2012 lijkt deze groei af te nemen (Figuur 1). Het samen met andere disciplines gevestigd zijn op één locatie is met 1% toegenomen; het hebben van een formeel contract met anderen is 2% gestegen. Tussen 2007 en 2009 was nog een groei van 8 en 5% te zien. Figuur 1 Aandeel huisartsenpraktijken dat met andere disciplines op één locatie gevestigd is of met andere disciplines een samenwerkingscontract heeft in 2007, 2009 en % 80% 70% 60% 40% 30% 20% 10% 0% 58% 59% 43% 45% 38% Samen op één locatie Contract (formeel verband) 1 De gegevens waarvan in deze rapportage gebruik wordt gemaakt worden verzameld met subsidie van het Ministerie van VWS. Daarnaast is de rapportage mede mogelijk gemaakt met financiële steun van het Jan van Es Instituut. We danken Marc Bruijnzeels voor zijn commentaar op een eerdere versie van deze publicatie. 1

2 Wel stijging in de meest intensieve vorm van samenwerking Beide vormen van samenwerking hangen met elkaar samen. Het aandeel huisartsenpraktijken met andere disciplines op één locatie én met een samenwerkingscontract is gestaag gegroeid, tot circa een derde van alle huisartsenpraktijken in 2012 (Figuur 2). Er zijn ook huisartsenpraktijken die op geen van beide wijzen met anderen samenwerken. Het aandeel van dit type praktijken is sinds 2009 gelijk gebleven (29%). Mogelijk is dit een zelfde groep van praktijken die bij voorkeur blijven werken zoals men altijd al deed. Figuur 2 Het gezamenlijk voorkomen van samen op één locatie en het hebben van een formeel samenwerkingscontract onder huisartsenpraktijken, in 2007, 2009 en % 80% 24% 30% 34% 70% 60% 14% 13% 11% 40% 30% 20% 10% 26% 36% 28% 26% 29% 29% 0% Niet samen op één locatie en geen contract Niet samen op één locatie maar wel contract Wel samen op één locatie maar geen contract Wel samen op één locatie en ook contract Werkt men eenmaal samen, dan zet dit vaak door; stoppen met samenwerking is zeldzaam. Voor 90% van de huisartsenpraktijken beschikken we over gegevens uit meerdere jaren en is hun ontwikkeling door de tijd in kaart te brengen (Figuur 3). Verreweg de meeste praktijken bleven tussen beide jaren onveranderd: zo werkte 56% in beide jaren met anderen op één locatie en gold dit voor 36% in beide jaren juist niet. Een klein deel van de praktijken verschilt wel tussen beide jaren: zo ging 6% multidisciplinair werken en bij 1% kwam deze vorm van samenwerking juist tot een eind. Over een periode van 5 jaar ( ) zijn iets meer wisselingen te zien: 13% van de praktijken begon met anderen op één locatie te werken en 10% sloot een samenwerkingscontract af. Omdat ook in die periode nauwelijks gestopt wordt met samenwerking, is er daarom netto sprake van een groei in het aantal samenwerkingsverbanden waaraan huisartsenpraktijken in Nederland deelnemen. 2

3 Figuur 3 Veranderingen in het werken op één locatie en het hebben van een samenwerkingscontract onder huisartsenpraktijken, vergelijking en Samen op één locatie Contract (formeel verband) % 6% 1% 5% 36% 42% 51% 56% In 2009 en 2012 niet In 2009 wel, in 2012 niet In 2009 en 2012 wel In 2009 niet, in 2012 wel In 2009 en 2012 niet In 2009 wel, in 2012 niet In 2009 en 2012 wel In 2009 niet, in 2012 wel Samen op één locatie Contract (formeel verband) % 13% 36% 10% 2% 37% In 2007 en 2012 niet In 2007 wel, in 2012 niet In 2007 en 2012 wel In 2007 niet, in 2012 wel In 2007 en 2012 niet In 2007 wel, in 2012 niet In 2007 en 2012 wel In 2007 niet, in 2012 wel Samenwerking zet met alle soorten disciplines door Op basis van eerdere cijfers was bekend dat de huisarts vooral samenwerkt met de apotheek, fysiotherapeut en SPV-er (Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige) (vgl. Hansen e.a. 2007, 2010). Ook anno 2012 blijkt dat meer dan een kwart van de huisartsenpraktijken met één van deze disciplines op één locatie gevestigd is. Wel neemt sinds 2009 de diëtetiek een prominentere plek in als samenwerkingspartner; deze ontwikkeling zet in 2012 door (Figuur 4). Opvallend is verder dat de omvang van de samenwerking toeneemt: praktijken die met andere disciplines op één locatie samenwerken, doen dat in 2012 met gemiddeld 4,1 disciplines, versus 3,5 in 2007 (Tabel 1). Er lijkt sprake van een zekere aanzuigende werking als er binnen een praktijk al andere disciplines zijn gevestigd. Wel zijn er ook in 2012 disciplines zoals podotherapie, huidtherapie en ergotherapie, waarmee huisartsenpraktijken duidelijk minder samenwerken. Dit hangt wel deels samen met het feit dat het om relatief kleine beroepsgroepen gaat, waardoor de kans op samenwerking lager is. 3

4 Figuur 4 Percentage huisartsenpraktijken dat met andere disciplines op 1 adres is gevestigd, naar discipline, in 2007, 2009 en 2012 Alg maatsch Werk Apotheek Buitenpoli ziekenhuis Diëtetiek Eerstelijns psycholoog Ergotherapie Fysiotherapie Huidtherapie Jeugdzorg Kraamzorg Logopedie Oefentherapie Overig Podotherapie SPV Tandarts Thuiszorg Verloskunde Verpleeghuis Verzorgingshuis 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% Bij het hebben van een formeel samenwerkingscontract komt een vergelijkbaar beeld naar voren. Zo is ook nu de samenwerking tussen huisarts en diëtetiek het sterkst in opkomst (Figuur 5). Verder is een samenwerkingscontract met verzorgingshuizen vrij gangbaar; deze zijn veelal op een andere locatie in de buurt gevestigd. Ook voor deze dimensie van samenwerking is een groei in het aantal deelnemende disciplines te zien; deze groei vindt ook vooral plaats onder praktijken die al een samenwerkingscontract hebben (van 2,9 naar 3,4 disciplines; Tabel 1). 4

5 Figuur 5 Percentage huisartsenpraktijken dat een samenwerkingscontract met andere disciplines heeft, naar discipline, in 2007, 2009 en 2012 Alg maatsch Werk Apotheek Buitenpoli ziekenhuis Diëtetiek Eerstelijns psycholoog Ergotherapie Fysiotherapie Huidtherapie Jeugdzorg Kraamzorg Logopedie Oefentherapie Overig Podotherapie SPV Tandarts Thuiszorg Verloskunde Verpleeghuis Verzorgingshuis 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% Tabel 1 Aandeel andere disciplines dat naast de huisarts deel uitmaakt van een samenwerkingsverband plus gemiddeld aantal andere disciplines naar type samenwerkingsverband in 2007 en 2012 Aantal andere disciplines Onder één dak Formeel samenwerkingsverband Eén 33% 41% 43% 55% Twee 18% 16% 20% 17% Drie 12% 9% 11% 8% Vier 9% 8% 7% 6% Vijf of meer 29% 27% 18% 14% Totaal (N) (2.188) (2.854) (1.674) (2.854) Gemiddelde * (stdev) 3,5 (2,9) 4,1 (3,1) 2,9 (2,9) 3,4 (3,2) * Voor de berekening van de gemiddelden zijn alleen de praktijken meegenomen waarbij tenminste één andere discipline op hetzelfde praktijkadres gevestigd is of aan een samenwerkingsverband deelneemt. 5

6 Conclusie Multidisciplinaire samenwerking binnen de eerste lijn wordt van diverse kanten gestimuleerd. Toch lijkt er sprake van enige stagnatie in de groei van het aandeel huisartsenpraktijken dat met andere disciplines samenwerkt. Een mogelijke reden hiervoor is het verslechterde financiële klimaat, waardoor het minder aantrekkelijk is geworden om investeringen te doen in bijvoorbeeld gezamenlijke huisvesting. In dat licht is het bijvoorbeeld ook de vraag of de groei in samenwerking tussen huisarts en een discipline zoals de diëtist in de komende jaren zal doorzetten; de vergoeding voor de diëtist in de zorgverzekering is in 2012 immers ingeperkt. Daarnaast is het de vraag hoe deze samenwerking op lokaal en regionaal niveau zich verhoudt tot de trend van huisartsenpraktijken om zich steeds vaker in zorggroepen te verenigen. Deze maken weliswaar gebruik van multidisciplinair overleg, maar zijn qua structuur juist veelal monodisciplinair binnen de huisartsenzorg georganiseerd (Hansen e.a. 2010, Van Til e.a. 2010). Dit maakt het van extra belang om de ontwikkeling in samenwerking te blijven monitoren, bij voorkeur in samenhang met gerelateerde ontwikkelingen. In de deelstudie naar verklaringen voor samenwerking wordt daarnaast dieper ingegaan op relevante praktijkverschillen waarop mogelijke beleidsmaatregelen gericht kunnen zijn. Methodologische verantwoording Voor de monitor samenwerking is gebruik gemaakt van de NIVEL-huisartsenregistratie van alle in Nederland gevestigde huisartsenpraktijken. In 2007 werd gebruik gemaakt van een papieren registratie; sinds 2009 vindt deze praktijkregistratie via internet plaats. Elk jaar wordt één huisarts binnen een huisartsenpraktijk benaderd om namens de praktijk in te loggen op een website om de eigen praktijkgegevens te controleren en actualiseren. In totaal waren er op 1 januari 2012 ongeveer huisartsenpraktijken in Nederland, waarvan praktijken (70%) hebben ingelogd om hun gegevens te controleren en indien nodig te wijzigen. Dit responspercentage ligt iets onder de gebruikte respons in 2007 (76% ), maar is beduidend hoger dan in 2009 (51%). De bevindingen voor alle praktijken worden zonder toepassing van een wegingsfactor gepresenteerd. Wel is er sprake van een lichte oververtegenwoordiging van vooral solopraktijken in de online registratiegegevens (zie onderstaande tabel). Tabel B1 Vergelijking huisartsenpraktijken die online hun gegevens controleerden vergeleken met de hele populatie huisartsenpraktijken in 2012 naar type praktijkvorm Landelijk Gerespondeerd Solopraktijk 40% 46% Duopraktijk 32% 35% Groepspraktijk 29% 19% Totaal De voornaamste reden om desondanks geen weging toe te passen is dat de vertekening juist hooguit leidt tot een conservatieve (onder)schatting van het aantal samenwerkingsverbanden. Anno 2009 en 2007 was er daarbij ook niet gekozen voor weging, zodat dit de resultaten vergelijkbaar maakt: van alle praktijken waarover gegevens beschikbaar zijn, wordt dan de mate van samenwerking gepresenteerd. Overigens zou het wel gebruik maken van een wegingsfactor (naar praktijkgrootte) de resultaten nauwelijks veranderen. Daarnaast is in Tabel B2 te zien dat de huisartsenpraktijken waarvoor alleen in 2012 gegevens bekend zijn duidelijk verschillen van de praktijken die zowel in 2009 als 2012 deelnamen aan de online registratie. De eerste groep werkt duidelijk minder vaak met andere disciplines op 1 locatie en heeft minder vaak een samenwerkingscontract. Het is onduidelijk wat de precieze oorzaak hiervoor is: het kan zijn dat niet-samenwerkende praktijken pas later registreren, het kan echter ook gaan om pas recent gestarte huisartsenpraktijken die ook qua samenwerking nog in een opstartfase zitten. Ook deze gegevens zijn niet gecorrigeerd, aangezien het gaat om een relatief kleine groep 6

7 praktijken die het totaalbeeld nauwelijks beïnvloeden. Tabel B2 Vergelijking huisartsenpraktijken die online hun gegevens controleerden vergeleken met de hele populatie huisartsenpraktijken in 2012 naar type praktijkvorm In zowel 2012 als 2009 Alleen in 2012 Niet op 1 locatie 38% 68% Wel op 1 locatie 63% 32% Geen smw-contract 52% 81% Wel een smw-contract 48% 19% Totaal Voor het maken van geografische kaartjes is gebruik gemaakt van geografische software met een indeling in ROS-codes gebaseerd op postcodes. Vanwege verschuivingen in ROS-gebieden wijkt de ROS-indeling in 2012 iets af van die in eerdere jaren. Zo zijn sommige ROS-regio s samengevoegd en zijn sommige regiogrenzen verschoven. Om gegevens door de tijd vergelijkbaar te maken is om die reden voor alle jaren gebruik gemaakt van dezelfde indeling in Hierdoor kunnen kaartjes uit eerdere jaren iets afwijken, hoewel deze verschillen minimaal zijn. Literatuur Hansen, J, T Nuijen, L Hingstman (2007) Monitor multidisciplinaire samenwerkingsverbanden in de eerste lijn. Utrecht: NIVEL Hansen J, M van Greuningen, RS Batenburg (2010) Monitor multidisciplinaire samenwerking binnen de eerste lijn. Achtergronden en resultaten van een trend- en verdiepingstudie. Utrecht: NIVEL Hopman, E.P.C., Batenburg, R., Bakker, D.H. de (2009) Organisatorische samenwerkingsverbanden binnen de eerste lijn - een verkenning. Utrecht; NIVEL Kenens RJ, H Hofhuis, L Hingstman (2006). Inventarisatie mono- en multidisciplinaire samenwerkingsverbanden in de eerste lijn: een eerste verkenning. Utrecht: NIVEL. Van Til JT, JE de Wildt, JN Struijs (2010) De organisatie van zorggroepen anno Huidige stand van zaken en de ontwikkelingen in de afgelopen jaren. RIVM Rapport /2010. Bilthoven: RIVM 7