Felix Mendelssohn Bartholdy

Transcriptie

1 Teksten/melodieën Martin Luther Muziek Felix Mendelssohn Bartholdy Proza Musica

2 Meer informatie over dit boek of over andere uitgaven van Proza Musica vindt u op Omslagontwerp: Kees Proos 2017 Proza Musica muziekuitgeverij Mr. Dr. Schokkingstraat EZ Veenendaal Telefoon: Website: info@prozamusica.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel16b Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985 St.b. 471 en artikel17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ii

3 Voorwoord In 2017 herdenken we het 500 jarig bestaan van de Reformatie. Martin Luther vervulde een grote rol bij deze religieuze omwenteling. Zijn grote talenten kwamen o.a. tot uitdrukking in de kerkliederen waarvoor hij de Duitse teksten en soms ook de melodieën leverde. Zoals Johann Sebastian Bach zich liet inspireren door deze kerkliederen zo verging het ook Felix Mendelssohn Bartholdy. In diverse cantates en oratoria verwerkte Mendelssohn de kerkliederen van Luther. Doel van deze uitgave is deze koralen toegankelijk te maken voor koren. Daarbij zijn de koralen voorzien van Nederlandse tekst en soms iets bewerkt (zie verder bij Verantwoording ). Deze bundel bevat 11 koralen voor gemengd koor en 2 koralen voor mannenkoor. Naast de koralen op tekst en/of de melodie van Martin Luther zijn ook andere koralen uit de werken van Mendelssohn opgenomen. De koralen zijn pareltjes om de muziek van Mendelssohn te proeven. Vierstemmig (met of zonder begeleiding van orgel/piano). De zettingen zijn ook goed speelbaar op een toetsinstrument. De koralen vormen een brug naar de muziek van Mendelssohn. iii

4 De opbrengst van deze bundel is bestemd voor het werk van de Stichting YEP Ethiopia. Stichting YEP Ethiopia Met zo n 90 miljoen inwoners is Ethiopië, na Nigeria, het dichtstbevolkte land in Afrika. De bevolking is overwegend erg jong en groeit explosief. Economisch gezien is het land de laatste 10 jaar sterk aan het ontwikkelen. Met name het Midden en Kleinbedrijf (MKB) biedt in Ethiopië veel mogelijkheden voor groei en geeft een sterke impuls aan de verdere ontwikkeling van het land. Dit ziet ook de Ethiopische overheid, die de groei van ondernemersvaardigheden en management know how hoog op de agenda heeft gezet. Stichting Young Entrepreneur Program (YEP) Ethiopia zet zich in om (kennis van het) ondernemerschap en management in Ethiopië te bevorderen. Kansrijke Ethiopische jongeren worden in de gelegenheid gesteld om via een onderscheidend trainingsprogramma ondernemers en managementvaardigheden te leren. Zij worden gestimuleerd om een leidinggevende rol in een bedrijf in te vullen. YEP Ethiopia wil zo bijdragen aan de duurzame ontwikkeling van Ethiopische ondernemingen. Als stichting zijn we dankbaar dat Proza Musica ons wil steunen in het opleiden van jonge Ethiopiërs. Ondersteuningen als deze bieden ons de mogelijkheid om dit werk voor te zetten. Wij doen dit vanuit een christelijk perspectief. Daarom voelen wij ons verbonden met de herdenking van het 500 jarige bestaan van de Reformatie en de werken van Luther en Mendelssohn. Als bestuur wensen we u in het bespelen en bezingen van de muziek dan ook Gods zegen toe! Een muzikale groet, Peter Vos Voorzitter YEP Ethiopia Wilt u meer weten over stichting YEP Ethiopia? Kijk dan op iv

5 Martin Luther Martin Luther werd in 1483 geboren in Eisleben in Duitsland. Zijn vader wilde dat hij jurist werd en hij ging in 1501 rechten studeren in Erfurt. Maar daar kwam hij tot de overtuiging dat het beter was het klooster in te gaan, wat hij in 1505 inderdaad deed. Vanaf 1507 studeerde hij in het klooster theologie nadat hij als monnik de gelofte afgelegd had (1506) en tot priester gewijd was (1507). In 1512 werd hij in de universiteitsstad Wittenberg tot doctor in de theologie benoemd en in 1514 werd hij predikant van de stadskerk van Wittenberg. Hij sterft op de 18e februari 1546 te Eisleben. Op het sterfbed bidt hij: In Uw handen beveel ik mijn geest. U hebt mij verlost, Heere, trouwe God. Naast zijn strijd tegen de macht van Rome heeft Luther een onschatbare bijdrage geleverd aan de kerkmuziek en daarmee ook aan de rol van de gelovigen daarbij. Aus tiefer Not schrei ich zu dir, Ein feste Burg ist unser Gott en Vom Himmel hoch da komm ich her... Namen van liederen die we nog altijd tegenkomen in de orgelliteratuur, bij uitvoeringen van kerkelijke cantates en in het repertoire van koren die gewend zijn geestelijke muziek te zingen. Het zijn gezangen die gemaakt zijn door de reformator Martin Luther. In totaal heeft hij 36 liederen nagelaten. Hoe is de theoloog Luther tot de poëet van zulke mooie liederen geworden? Ik denk in de eerste plaats, omdat hij zelf van zingen hield. Maar dan ook van de Gemeentezang. Het Evangelie moet uitgezongen worden! Want waar het hart vol van is, daar vloeit de mond van over! Toen Luther predikant in Wittenberg was, zag hij de grote behoefte van het kerkvolk. Als God met ons spreekt in de kerkdienst, dan moeten de mensen antwoorden in gebed en lofgezang. Maar er waren nauwelijks zingbare liederen voorhanden in de toenmalige kerk. Want in de godsdienst van de Middeleeuwse Kerk zong de priester, de monniken, het koor. Maar niet de Gemeente! Daarom vroeg hij zijn vrienden nieuwe liederen te dichten, die het Evangelie zouden verkondigen. Toen dat naar zijn zin niet goed lukte, is hij zelf aan de slag gegaan. In 1524 kwam het eerste bundeltje uit, met acht liederen, waarvan vier door Luther gedicht. In het boekje schreef Luther een soort voorwoord: Die Musik ist die beste Gottesgabe. Durch sie werden viele und grosse Anfechtungen verjagt. Musik ist der beste Trost für einen verstörten Menschen, auch wenn er nu rein wenig zu singen vermag. Sie ist eine Lehrmeisterin, die die Leute gelinder, sanftmütiger und vernünftiger macht. Luther s liederen hadden zo n impact, dat zij zelfs op de markt gezongen werden. Het waren echte volksliederen geworden, vooral voor de gewone mensen. Luther s tegenstanders moesten verbaast en tegelijk ook woedend erkennen, dat zijn liederen meer mensen tot het Evangelie hadden gebracht dan zijn preken. v

6 FelixMendelssohnBartholdy JakobLudwigFelixMendelssohnBartholdy,geboren op3februari1809inhamburg,wordtvaakmet Mozartvergeleken.Beidenwarenwonderkinderen, beidenhaddeneengetalenteerdezusenbeiden stiervenjong. MendelssohnwerdgeborenineenrijkeJoodse familie,dieop21maart1816doordomineejohann JakobStegemannvandeBerlijnsegereformeerde Jeruzalemgemeenteineenhuisdoopprotestants gedooptwerd.ookfelixmendelssohnwerdin1816 protestantsgedooptmaarwerddesondanksdoor velenalsjoodsgezien,omdathijuiteen oorspronkelijkjoodsgezinafkomstigwas.zijnvaderabrahammendelssohnwas bankierenzijngrootvaderwasdejoods DuitsefilosoofMosesMendelssohn.In1812 verhuisdedefamilienaarberlijn.nadatzijnvadereenstuklandhadgekochtvan burgemeesterbartholdyvanneu Cölln,wijzigdehijzijnnaaminMendelssohn Bartholdy. Mendelssohnbleekalzeerjongeenmuzikaalfenomeendatooknogkondichtenen schilderen.alscomponistkeekmendelssohnmeerachteromdanvooruit:zijngrote voorbeeldenwarenbach,händelenmozart. HetwasMendelssohndieBachweeruitdevergetelheidhaaldeendeeerstezetgafaan debachrevivaldiesindsdiennogsteedsvoortduurt.eeneeuwnadepremièrevoerde MendelssohnnamelijkBachsMattheüspassievoorheteerstweeruit.Datwasin1829. HetgeestelijkekoorwerkvanMendelssohnbestaatuitoratoria,koraalcantatesen anderegeestelijkewerken,zoalsdepsalmen42,95en115,dekoraalcantaten Christe, dulammgottes, WernurdenliebenGottläßtwalten en VerleihunsFrieden gnädiglich,deoratoria Paulus en Elias endehymne HörmeinBitten. TijdenseenweldadigevakantieinNederland (Scheveningen)leerdeFelixzijntoekomstige vrouwkennen:cécilejeanrenaud,dochtervan eenpredikantuitfrankfurtammain,stammend uiteenoudzwitsershugenotengeslacht. WaarschijnlijkheeftMendelssohntijdensdat verblijfookhetaquarel Dekleinegroenmarkt gemaakt. Hijtrouwdein1837metCécileenzekregenvijf kinderen. Hoewelheminzijnmuzikalecarrièreallesvoordewindging,maaktezijnzwakke gestelhememotioneelkwetsbaar.dedoodvanzijnlievelingszusfannyin1847werd hemfataal:mendelssohnstierfinhetzelfdejaar,38jaaroud. vi

7 Verantwoording De koralen in deze bundel vormen een brug naar de muziek van Mendelssohn. Om de brug goed begaanbaar te maken hebben we keuzes moeten maken bij het samenstellen van deze bundel. De koralen moesten homofoon zijn, voorzien van Nederlandse tekst en zonder begeleiding van orkest uitvoerbaar. Daarom is de oorspronkelijke muziek soms iets aangepast: rusten tussen de regels zijn soms korter gemaakt; zettingen zijn soms iets ingekort. Het eindresultaat laat de oorspronkelijke muziek zoveel mogelijk in tact. Hieronder een opsomming van de wijzigingen: God in de hoog alleen zij eer Titel: Allein Gott in der Höh sei Ehr und Dank Compositie: Choral Nr. 2 uit Oratorium Paulus (op. 36) MWV A 14 Bewerking: Koorpartij ongewijzigd overgenomen Het Gebed des Heeren Titel: Vater unser im Himmelreich Compositie: Openingskoraal uit Orgelsonate in D moll Nr. 6 Bewerking: Vijfstemmig orgelkoraal bewerkt tot een vierstemmige koorzetting Hoe helder staat de morgenster Titel: Wie schön leuchtet der Morgenstern Compositie: Chor uit onvoltooide Oratorium Christus (op. 97) MWV A 26 Bewerking: Eerste drie regels worden herhaald zodat de volledige tekst van de coupletten wordt gezongen. Bij de zetting van Mendelssohn in het oratorium is dat niet het geval. Slotnoten van regels ingekort. Jezus leeft en wij met Hem! Titel: Jesus, meine Zuversicht Compositie: Choral Jesus, meine Zuversicht MWV B 13 Bewerking: Maatindeling iets gewijzigd zodat rusten niet te lang zijn. Slotmaten ingekort. O Heer, zie uit uw heiligdom Titel: Ach Gott, vom Himmel sieh darein Compositie: Choral 4. Das wolsst du, Gott, bewahren rein uit Choralkantate Ach Gott, vom Himmel sieh darein MWV A 13 Bewerking: De volledige zetting in dezelfde toonsoort geplaatst. Slotmaten ingekort. O hoofd, bedekt met wonden Titel: O Haupt voll Blut und Wunden Compositie: Choral 3 uit Choralkantate A Haupt voll Blut und Wunden MWV A 8 Bewerking: Noten aan het einde van de regels ingekort. Maten tussen regels verwijderd. Slotmaten ingekort. vii

8 O Jezus Christus, licht ze bij Titel: O Jesu Christe, wahres Licht Compositie: Coro Nr. 28 uit Oratorium Paulus (op. 36) MWV A 14 Bewerking: Maatindeling iets gewijzigd zodat rusten niet te lang zijn. Lengte slotnoten regels gewijzigd. Slotmaten ingekort. Op, waakt op! Titel: Wachtet auf ruft uns die Stimme Compositie: Choral Nr. 16 uit Oratorium Paulus (op. 36) MWV A 14 Bewerking: Lengte slotnoten regels gewijzigd. Slotmaten ingekort. Uit diepe nood roep ik tot U Titel: Aus tiefer Noth schrei ich zu dir Compositie: Choral Nr. 1 uit Kirchenmusik Aus tiefer Noth schrei ich zu dir (op. 23) MWV A 14 Bewerking: Geen wijzigingen aangebracht. Van boven daalt een englenschaar Titel: Vom Himmel hoch Compositie: Weihnachtslied Vom Himmel hoch MWV A 10 Bewerking: Slotmaten ingekort. Wie maar de goede God laat zorgen Titel: Wer nur den lieben Gott lässt walten Compositie: Choral Nr. 1 uit Choralkantate Wer nur den lieben Gott lässt walten MWV A 7 Bewerking: Geen wijzigingen aangebracht. Dankt, dankt nu allen God Titel: Heil ihm! Heil uns! So schallt Compositie: Choral Nr. 4 uit Gutenbergcantate Bewerking: Geen wijzigingen aangebracht, alleen tekst gewijzigd. Lam Gods, dat zo onschuldig Titel: Er nimmt auf seinen Rücken Compositie: Choral uit onvoltooide Oratorium Christus (op. 97) MWV A 26 Bewerking: Geen wijzigingen aangebracht, alleen tekst gewijzigd. viii

9 Inhoudsopgave Liederen voor gemengd koor God in de hoog alleen zij eer 1 uit: Oratorium Paulus (op. 36) Het Gebed des Heeren 3 uit: Orgelsonate in D moll Nr. 6 Hoe helder staat de morgenster 4 uit: Oratorium Christus (op. 97) Jezus leeft en wij met Hem! 7 O Heer, zie uit uw heiligdom 9 uit: Choralkantate Ach Gott, vom Himmel sieh darein O hoofd bedekt met wonden 10 uit: Choralkantate O Haupt voll Blut und Wunden O Jezus Christus, licht ze bij 13 uit: Oratorium Paulus (op. 36) Op, waakt op! 14 uit: Oratorium Paulus (op. 36) Uit diepe nood roep ik tot U 16 uit: Choralkantate Aus tiefer Noth schrei ich zu dir (op. 23) Van boven daalt een englenschaar 17 uit: Choralkantate Vom Himmel hoch Wie maar de goede God laat zorgen 18 uit: Choralkantate Wer nur den lieben Gott lässt walten Liederen voor mannenkoor Dankt, dankt nu allen God 19 uit: Festgesang (Gutenberg cantate) Lam Gods, dat zo onschuldig 20 uit: Oratorium Christus (op. 97) ix

10 Muziek bestellen Alle koralen in deze bundel zijn ook afzonderlijk leverbaar. Nieuwe manier van bestellen m.b.v. QR codes. Met een gratis app op uw SmartPhone kunt u de QR code scannen. Daardoor ontstaat er een rechtstreekse link naar het artikel op de website Daar kunt u dan het artikel bestellen. De QR code voor deze bundel met artikelnummer is hieronder afgebeeld. De koralen in deze bundel hebben ieder hun eigen artikelnummer en QR code. U wilt geen gebruik maken van deze nieuwe manier van bestellen? Geen probleem. Bestel via dat is eenvoudig en snel. x