Kansen voor cultuuronderwijs in het mbo

Transcriptie

1 Kansen voor cultuuronderwijs in het mbo Het mbo telt meer dan een half miljoen leerlingen, verspreid over 65 instellingen. In het mbo wordt als algemeen vormend onderwijs geen cultuurvak aangeboden, zoals in het voortgezet onderwijs wel gebeurt met CKV. Maar het tij keert voor cultuureducatie in het curriculum van het mbo, ten positieve! De volgende ontwikkelingen geven aanleiding tot dit optimisme en bieden kansen voor cultuureducatie in het mbo: verandering in de kwalificatiestructuur en de mogelijke invulling van culturele vorming in keuzedelen, de MBO Card van het CJP en aansluiting bij algemeen vormende vakken zoals het vak burgerschap of Nederlands. 231 ROZEMARIJN SCHOUWENAAR, LENIE VAN DEN BULK (LKCA) In dit artikel beschrijven we deze kansen en geven we praktijkvoorbeelden van cultuureducatie op mbo s in Rotterdam. 190 Verandering in de kwalificatiestructuur In Nederland werkt het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) met een kwalificatiestructuur. De eisen waaraan een student moet voldoen om zijn diploma te behalen, zijn beschreven in een kwalificatiedossier. Binnen zo n kwalificatiedossier zijn een of meerdere kwalificaties opgenomen. Alle kwalificatiedossiers samen vormen de kwalificatiestructuur. Dossiers moeten actueel zijn en de kwalificatie-eisen voor een beroep moeten aansluiten op trends en behoeften op de arbeidsmarkt. Deze kwalificatiestructuur gaat veranderen in augustus In de herziene structuur komen er naast de beroepsgerichte vakken keuzedelen bij. Deze keuzedelen zijn bedoeld als een verrijking van de kwalificatie en zijn gericht op de ontwikkeling van de student als professional in zijn/haar toekomstige beroep. Een mbo-opleiding kan zelf invulling geven aan vrije keuzedelen, bijvoorbeeld door middel van culturele vorming. Op 16 juni jongstleden is in de Tweede Kamer een amendement aangenomen om af te kunnen wijken van de keuzedeelverplichting, waardoor er meer ruimte komt voor mbo-scholen om eigen accenten aan te brengen in de onderdelen persoonlijke, culturele of levensbeschouwelijke vorming als verrijking van de kwalificatie. Een aantal mbo-opleidingen is al gestart met het aanbieden van keuzedelen. Dit doen zij onder begeleiding van het IHKS, het servicepunt voor Invoering Herziening Kwalificatie Structuur. 232 De SBB (Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven) heeft een register geopend waarin de eerste ontworpen EEN KLEURRIJKE BASIS

2 vrije keuzedelen staan geregistreerd. Hier liggen kansen om een cultureel-educatief vrije keuzedeel te ontwikkelen in samenwerking van mbo-opleidingen met lokale culturele instellingen. De vrij in te vullen ruimte voor culturele vorming creëert kansen. Zo is er bijvoorbeeld het keuzedeel Expressief talent voor DEEL 6 HOE ZIET CULTUURONDERWIJS IN HET PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS ERUIT? EN WAT WIL DE OVERHEID? Keuzedeel Expressief Talent Keuzedeel Expressief Talent is een verdieping van de kwalificaties pedagogisch werk. Het keuzedeel gaat dieper in op het zelf expressie geven aan beelden en gevoelens en het beleven van kunst en het ontwikkelen van talenten van kinderen/leerlingen. Om expressievormen goed te kunnen inzetten is het van belang dat de beginnend beroepsbeoefenaar inzicht heeft/krijgt in zijn eigen creatieve/expressieve talenten en vaardigheden, zich zelf (verder) ontwikkelt op dit terrein en een eigen stijl ontwikkelt. Dit keuzedeel bestaat om die reden uit twee pijlers. De eerste pijler is de creatieve/expressieve ontwikkeling van de student zelf. De tweede pijler bestaat uit het kunnen toepassen van expressievormen om de (creatieve) ontwikkeling van de doelgroep te begeleiden en stimuleren. Beleven van kunst en cultuur en van diverse expressievormen is voor het ontdekken en verwerven van expressieve/creatieve talenten en vaardigheden een noodzakelijke voorwaarde. Voor de uitvoering van dit keuzedeel betekent dit: aan de slag en eropuit! Gevalideerd door: Sectorkamer Zorg, welzijn en sport , Code K0152 studenten die later als begeleider van expressieve en creatieve activiteiten willen werken. Hieronder volgt een beschrijving van dat keuzedeel. Vanzelfsprekend zijn de keuzedelen en verdiepingen gericht op de creatieve beroepen zoals fotograaf, methodisch ontwerper en trainingsacteur bij uitstek voorbeelden van cultuuronderwijs in het mbo. Behalve dat dit soort lessen worden aangeboden is de manier waarop deze lessen gegeven worden van belang. Om de identiteitsvormende aspecten en persoonlijke ontwikkeling van de studen ten te bevorderen is het belangrijk dat de ruimte voor creativiteit en ontplooiing van de student centraal staat in de didactische en pedagogische aanpak. 191

3 Invoering van de MBO Card (cultuurkaart) 233 Een andere kans voor het vergroten van de aandacht voor cultuureducatie in het mbo is de cultuurkaart. Door het ministerie van OCW wordt met ingang van 1 januari 2016 jaarlijks 1 miljoen euro vrijgemaakt voor de financiering van de MBO Card van het CJP (Cultureel Jongeren Paspoort) en JOB (Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs). Mbo-leerlingen kunnen met CJP-korting naar muziek, theater, film, festivals of dansvoorstellingen. De MBO Card is bedoeld om mbo-studenten in hun vrije tijd meer culturele activiteiten te laten ondernemen én om culturele instellingen te stimuleren meer binnen- en buitenschools aanbod te creëren. 192 Verhalenwedstrijd Een voorbeeld van zo n activiteit is de verhalenwedstrijd Er Was Eens van Passionate Bulkboek in Rotterdam. 234 Dit project werd eerder al in het vmbo uitgevoerd, maar heeft nu een versie gekregen voor mbo. Scholen kunnen hierop intekenen, ze krijgen dan een lessenpakket en kunnen met zo veel mogelijk groepen deelnemen aan de wedstrijd. Het gaat om een groepswedstrijd waarbij de studenten met elkaar moeten samenwerken om een goed verhaal te maken. Ze mogen het verhaal op hun eigen manier presenteren en een jury kiest uit alle presentaties het meest aansprekende verhaal. De doelstellingen van het project zijn gericht op het verbeteren van de taalvaardigheid en literaire competenties van de leerlingen. Dit zou het vermogen om zich in een ander in te leven en het vermogen om meningsverschillen uit te praten vergroten. Als bijkomend effect kunnen de studenten daarmee hun kansen op de arbeidsmarkt verbeteren. Docenten in het mbo zijn zeer geïnteresseerd in het project. Wilma van Raamsdonk, de projectleider van Passionate Bulkboek, constateert dat het project een antwoord is op de behoefte van docenten om de leerlingen te laten kennismaken met literatuur en het lezen van boeken. De docenten zijn echt op zoek naar mogelijkheden om de studenten hierin te stimuleren, ze zien in het lezen van boeken en vertellen van verhalen een duidelijke meerwaarde voor de algemene vorming van de studenten. Bovendien kan het heilzaam werken voor het groepsproces als een groep samenwerkt aan zo n project. De presentatie van het eigen verhaal tijdens de wedstrijd is een niet geringe uitdaging; het geeft de jongeren een kick en werkt als een beloning als ze dit voor elkaar krijgen. EEN KLEURRIJKE BASIS Zorg ervoor dat je nooit meer wordt overgeslagen! Op het Albeda College, ROC Zadkine en het Grafisch Lyceum verzorgt SKVR (Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam) workshops en lessenseries. SKVR is de publieke voorziening voor cultuureducatie en amateurkunst in Rotterdam. In samenwerking met partners in de stad zet SKVR zich in voor culturele vorming en talentontwikkeling van alle Rotterdammers. In het aanbod hebben kinderen en jongeren een prominente plaats. De kracht van SKVR ligt in het verbinden van kunst aan de ontwikkeling van mensen

4 DEEL 6 HOE ZIET CULTUURONDERWIJS IN HET PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS ERUIT? EN WAT WIL DE OVERHEID? Foto: Wilma van Raamsdonk Foto: Hester Blankenstijn Mbo studenten die hebben meegedaan aan de verhalenwedstrijd Er Was Eens. Mbo-jongeren zijn leuk om mee te werken, hartstikke wereldwijs. 193

5 De visie van waaruit SKVR werkt, is dat cultuuronderwijs bijdraagt aan grip op en begrip van de culturele omgeving, de samenleving waarin jongeren opgroeien. Jongeren ontwikkelen een cultureel bewustzijn. Door bezig te zijn met kunst leren ze ook iets over zichzelf. Wie ben ik en hoe verhoud ik mij tot de ander en de wereld om mij heen? Identiteitsontwikkeling, zelfbewustzijn en burgerschap zijn sleutelbegrippen bij de cultuureducatieve activiteiten van SKVR. 235 Op basis van welke visie werken SKVR-docenten in het mbo? Welk voorbeeldproject onderschrijft deze visie en vertelt iets over de werkwijze? De combinatie van PRESENT en ARGUMENT slaat een brug tussen kunstvakken en algemene vormende vakken in het curriculum. Suzanne Jansen (Coördinator Onderwijs SKVR) vertelt dat het combineren van de theater- en schrijfworkshops PRESENT en ARGUMENT mooie voorbeelden zijn van brede ontwikkeling van mbo-studenten. Deze workshops richten zich zowel op identiteitsvorming als op de ontwikkeling van vaardigheden op het gebied van theater en schrijven. DOOR BEZIG TE ZIJN MET KUNST LEREN ZE OOK IETS OVER ZICHZELF. WIE BEN IK EN HOE VERHOUD IK MIJ TOT DE ANDER EN DE WERELD OM MIJ HEEN? 194 In 2014 liep het aantal mbo-studenten dat SKVR bereikte terug. We hebben toen gesprekken gevoerd met verschillende Rotterdamse mbo-opleidingen. Daaruit bleek dat er behoefte was aan workshops die aansluiten bij het vak Nederlands. We hadden ervaring met het inzetten van kunstvakken bij het vak burgerschap en ontwikkelden vier theater- en schrijfworkshops met als doel presenteren, argumenteren en solliciteren. In de opzet werd rekening gehouden met de vraag: wat leeft er bij de leerlingen? Dat is een groot verschil bij niveau 1 of 4. De theaterworkshop PRESENT was de eerste workshop gericht op het versterken van vaardigheden aansluitend bij het vak Nederlands. Bij deze workshop ging het met name om non-verbale communicatie en spreekvaardigheid. Onder het motto Zorg ervoor dat je nooit meer wordt overgeslagen of over het hoofd gezien leren de studenten zichzelf presenteren. De studenten leren welke vooroordelen ze weg kunnen nemen bij anderen en hoe ze voor een groep kunnen staan. Ze leren hun houding en stem op een bewustere manier in te zetten. In de workshop is veel aandacht voor jezelf durven zijn en het krijgen en geven van feedback. EEN KLEURRIJKE BASIS SKVR-aanbod verrijkt het curriculum Suzanne Jansen vertelt dat steeds meer mbo-opleidingen hun weg naar SKVR gevonden hebben en in overleg met de opleidingen worden programma s samengesteld van verschillende workshops, aansluitend bij de behoefte en bij het onderwijsprogramma. Onze workshops verrijken het curriculum, vanuit inhoudelijk standpunt zien docenten graag aanbod dat aansluit bij verschillende vakken. Budget vanuit de opleidingen om workshops in te kopen komt veel uit projectgelden van vakken als Nederlands, burgerschap of andere taalvakken. Door de komst van de MBO Card krijgen jongeren steeds meer kansen om zich in hun vrije tijd te verdiepen in kunst en cultuur. Onze wens is dat 235

6 er meer kunstinhoudelijke lessen komen in het mbo, het liefst met een brede blik op de wereld. Meer mbo ers bereiken in de breedte en goede ontwikkeling van hun talent, dat is onze ambitie. Femke Saher, coördinator Schrijven, ontwikkelde de derde workshop ARGUMENT, een soort Lagerhuisdebat dat gaat over argumenteren en debatteren. Ze vertelt meer over de werkwijze van ARGUMENT en de ervaring in het werken met mbo-studenten. DEEL 6 HOE ZIET CULTUURONDERWIJS IN HET PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS ERUIT? EN WAT WIL DE OVERHEID? We gaan in gesprek met gemotiveerde docenten en bespreken wat er leeft bij hun jongeren. We passen onze werkvormen aan op de doelgroep, welke werkvorm is bijvoorbeeld het meest geschikt voor een groep met taalachterstand? In het ontwikkelen en aanbieden van nieuw aanbod ziet Saher een meer open structuur dan bij andere onderwijsvormen. De studenten worden bevraagd door docenten, ze leren elkaar beter kennen en er wordt gewerkt aan onderling begrip en respect voor elkaars mening. Mbo-jongeren zijn leuk om mee te werken, ze leren snel, ze zijn wereldwijs door het gebruik van sociale media en ze komen makkelijk los. Het is mooi als deze kansen benut worden en jongeren in het mbo, net als hun leeftijdsgenoten in havo en vwo, de mogelijkheid krijgen aangeboden om zich te ontwikkelen op het gebied van kunst en cultuur. 195