c 1. Beschouwing op de knelpunten en koers voor de toekomst A. Knelpunten SGB-onderzoek in een notendop

Transcriptie

1 c 1. Beschouwing op de knelpunten en koers voor de toekomst A. Knelpunten SGB-onderzoek in een notendop * Knelpunten met betrekking tot het totale aanbod De voorziening van het Leger des Heils zit vol, overvol. In veel afdelingen is er sprake van een bezettingsgraad van boven de 100%. Er is meer vraag dan er aanbod is. Dit geldt met name voor de afdelingen: het slaaphuis, crisisopvang en begeleid zelfstandig wonen. De overbezetting gaat gepaard met een personele onderbezetting. In een berekening op basis van de formele opvangcapaciteit en de bestaande formatieomvang en de confrontatie hiervan met het model van de Federatie Opvang (kostprijsmodel) leert dat er in de uitvoering zo'n 27 fte bij zouden moeten op de bestaande formatieomvang van 65 fte om op de norm van de Federatie Opvang te komen. Dit is geen opgelegde norm, maar het maakt wel inzichtelijk wat nodig is om kwalitatief goede zorg en begeleiding te kunnen verlenen. Resumerend gaat het binnen de opvang van het Leger des Heils in feite om een dubbel probleem. Enerzijds is de huidige opvangcapaciteit onvoldoende om de vraag op te kunnen vangen. Anderzijds is de uitvoerende formatieomvang op basis van de bestaande opvangcapaciteit lager dan de, volgens het model van de Federatie Opvang, wenselijke formatie. * Knelpunten met betrekking tot de uitstroom Ongeveer 20% van de uitgestroomde cliënten komt in een zelfstandige woonsituatie terecht. De uitstroom van cliënten naar zelfstandig wonen wordt voor een deel belemmerd door factoren buiten de cliënt. Zo is de huidige woningmarkt uiterst krap. Tevens is de urgentieregeling zo opgesteld dat deze van toepassing is voor woningzoekenden die een economische of maatschappelijke binding met de regio bezitten (op moment van de aanvraag tenminste twee jaar onafgebroken ingezetene van de regio Drechtsteden of van de tien jaar voorafgaand aan de aanvraag gedurende een aaneengesloten periode van tenminste zes jaar ingezetene van de regio Drechtsteden) en er moet sprake zijn van een van de volgende factoren: gedwongen herhuisvesting, sociale indicatie, medische indicatie, verlaten van een opvanginstelling. Het Leger des Heils is een opvanginstelling. In de praktijk blijkt dat alleen cliënten die zijn opgevangen in begeleid wonen in aanmerking komen voor een urgentieverklaring. Naast factoren buiten de cliënt zijn er ook in de cliënt gelegen factoren die uitstroom naar geheel zelfstandig wonen bemoeilijken. Uit het onderzoek blijkt dat uitstroom naar volledig zelfstandig wonen voor veel een brug te ver is. In veel gevallen is begeleid wonen het hoogst haalbare. * Knelpunten met betrekking tot doorstroom Het sociaal pension en de afdeling meerzorg zijn te beschouwen als eindstation. Het gaat respectievelijk om uitbehandelde psychiatrische patiënten en oudere dak- en thuislozen. De laagdrempelige opvang is een vangnet voor de 'onderlaag' van de dak- en thuislozen. De observatiegroep binnen de 24 uursopvang, de crisisopvang, beschermd wonen en begeleid wonen betreft tijdelijke opvang en bieden mogelijkheden om door te stromen richting maatschappelijk herstel. Een knelpunt is dat er nauwelijks doorstroom plaatsheeft vanuit de laagdrempelige opvang naar een van de afdelingen met meer perspectief op maatschappelijk herstel. Het onderzoek geeft hiervoor geen oorzaken aan. Het leger des Heils meldt dat binnen de laagdrempelige opvang een groep is die gewoonweg niet meer wil; een slaapplaats vinden zij voldoende. Er verblijft hierdoor al jaren een groep van zo'n 8 personen permanent in het slaaphuis. Er is wel doorstroom tussen de afdelingen met meer perspectief op maatschappelijk herstel. Belemmerde factoren in de doorstroom zijn dat begeleid wonen niet is ingericht voor gezinnen, waardoor vanuit de crisisopvang nauwelijks doorstroom is naar begeleid wonen alsmede het feit dat ook binnen deze afdelingen er permanente groepen verblijven. In de observatiegroep (32 plaatsen) verblijven 7 personen permanent; in beschermd wonen (18 plaatsen) verblijven 9

2 personen permanent. De permanente groepen houden opvangplaatsen bezet. Dit draagt bij aan het feit dat de afdelingen van het Leger des Heils een overbezetting hebben en belemmert tevens de doorstroom. In feite hebben de permanente groepen het niveau van maatschappelijk herstel voor zichzelf bereikt en valt er geen vooruitgang meer te boeken. Voor de permanente groepen gelden de afdelingen waarbinnen zij zich bevinden als eindstation, terwijl die afdeling bedoeld is om tijdelijk te verblijven. Ook betreft het afdelingen die door de gemeente worden gesubsidieerd vanuit de doeluitkering Maatschappelijke Opvang; de middelen uit de doeluitkering zijn bedoeld voor de financiering van activiteiten bestaande uit het tijdelijk bieden van onderdak, begeleiding, informatie en advies aan personen die, door een of meerdere problemen, al dan niet gedwongen de thuissituatie hebben verlaten en niet in staat zijn zich op eigen kracht te handhaven in de samenleving. Het bestaan van permanente groepen in de maatschappelijke opvang wordt ook landelijk onderkend als een van de voornaamste knelpunten in het rapport Interdepartementaal Beleidsonderzoek MO "De opvang verstopt". * Knelpunten met betrekking tot de formatie De Federatie Opvang heeft landelijk een model ontwikkeld waarin kostprijzen per opvangplaats staan aangegeven voor alle verschillende vormen van maatschappelijke opvang. Per opvangplaats is daaruit te herleiden wat idealiter de uitvoerende formatieomvang zou moeten zijn. Uit het onderzoek blijkt dat de feitelijke uitvoerende formatieomvang lager is dan de, volgens het model van de Federatie Opvang, wenselijke formatie. Dit manifesteert zich vooral in de 24 uursopvang, het sociaal pension in Gorinchem en de begeleide woonvormen. Bij de eerste twee is de feitelijke formatie ongeveer tweederde van de wenselijke formatie, bij de laatste is dat ongeveer de helft. Het onderzoek geeft aan dat hierdoor de structurele begeleiding van cliënten in de knel komt. Tevens leidt dit tot hoge werkdruk alsmede beheersmatige problemen (bijv. geweldsincidenten jegens medewerkers). De hoge werkdruk heeft ook te maken met een veranderde populatie (meer mensen met meerdere problemen). * Knelpunten in afzonderlijke afdelingen Voor een deel zijn hierboven sommige afdelingen al genoemd. Hieronder wordt per afdeling het voornaamste knelpunt benoemd voorzover hierboven nog niet aan de orde is gekomen. In de laagdrempelige opvang is de vraag naar opvang in het slaaphuis al jaren groter dan het aanbod. De CWZW heeft een opvangcapaciteit van 25 plaatsen, maar vangt dagelijks 30 personen op. Daarnaast worden elke avond nog zo'n 6 personen die een slaapplaats willen wegens plaatsgebrek niet opgenomen. De afgelopen twee drie jaar bereiken ons signalen dat er ook mensen buiten slapen of in kraakpanden verblijven die tot de doelgroep van het slaaphuis behoren. Dit wordt op zo'n 10 tot 20 personen geschat. Het permanente verblijf van zo'n 8 a 10 personen draagt bij aan de verstopping van het slaaphuis. De huidige locatie van de crisisopvang is niet wenselijk aangezien in de crisisopvang ook kinderen verblijven. De crisisopvang bevindt zich op het terrein waar ook andere afdelingen zijn gevestigd. De huidige crisisopvang is een residentiële opvang, terwijl een groot deel ook ambulant opgevangen zou kunnen worden. De crisisopvang is onvoldoende ingericht op (multi-problem) gezinnen. De residentiële opzet werkt een bepaalde afhankelijkheid in de hand naar de afdeling en de organisatie toe. De begeleide woonvormen bevinden zich aan de achterkant van de voorziening. Begeleide woonvormen zijn in veel gevallen het hoogst haalbare. * Ontwikkelingen in de doelgroep Cliënten in de laagdrempelige opvang, 24 uurs opvang en begeleide woonvormen komen voornamelijk uit Dordrecht of de regio (65%-75%); Bij het sociaal pension en de crisisopvang is

3 ongeveer de helft afkomstig uit de gemeente of de regio. Deze percentages zijn vergelijkbaar met het landelijke gemiddelde 1. Verder puntsgewijs: aanzienlijk deel van de cliënten heeft psychische problemen verslavingsproblematiek is redelijk stabiel toename aantal vrouwen in laagdrempelige opvang de doelgroep wordt steeds ouder en verpleeg- en verzorgingsbehoevender toename multi-problem gezinnen in de crisisopvang B. Koers voor de toekomst * Opwaarderen bestaande aanbod De nieuwe functionele indeling van de AWBZ biedt mogelijkheden voor de maatschappelijke opvang om bepaalde activiteiten uit de AWBZ gefinancierd te krijgen. De maatschappelijke opvang is vooral ingericht op het bieden van bed-bad-brood voorzieningen; AWBZ-financiering zou de kwaliteit van zorg voor cliënten kunnen verhogen. Opwaardering van het bestaande aanbod kan gerealiseerd worden door AWBZ-financiering te verkrijgen voor diensten die nu al worden geboden, dan wel aanvullend nodig zijn (vanuit zorgbehoefte cliënt) en die passen binnen de functies van de AWBZ. De middelen die hierdoor worden gegenereerd zouden dan ingezet kunnen worden voor het opwaarderen c.q. het kwalitatief verbeteren van het bestaande; met name extra personeel. Sinds 1 april 2003 is de AWBZ in functionele termen opgezet. Dit biedt zorgaanbieders als het Leger des Heils mogelijkheden om aanbod, voor zover dit aansluit bij (één van) de functies van de AWBZ en op basis van de zorgbehoefte van de doelgroep, (deels) via de AWBZ gefinancierd te krijgen. Het Leger des Heils staat positief tegenover AWBZ financiering en heeft begin 2004 gesprekken gevoerd met het Zorgkantoor, RIO en ZOEM. Op basis van deze gesprekken is afgesproken dat het Leger des Heils cliënten zal laten indiceren voor de functies uit de AWBZ. Op basis hiervan zullen lopende 2004 productieafspraken worden gemaakt tussen het Leger des Heils en het zorgkantoor. Dit biedt dan ook meer zicht op de financiële aspecten en het aantal cliënten dat in aanmerking komt voor zorg op basis van de functies uit de AWBZ. De middelen die hiermee mochten worden gegenereerd, worden vooralsnog ingezet op personele uitbreiding, of te wel het opwaarderen van de bestaande opvang. * Uitbreiding en herschikking van opvangcapaciteit daar waar dit het meest nodig is. Knelpunten als verstopping en overbezetting zijn op te lossen via het uitbreiden van opvangcapaciteit. In het SGB-rapport wordt uitbreiding diverse malen als aanbeveling gegeven. Dergelijke maatregelen vragen echter wel om een forse financiële impuls. In principe geldt dat wij niet meer middelen willen inzetten dan wij via de doeluitkering van het ministerie beschikbaar krijgen.. Binnen deze financiële ruimte opereren we. Daarnaast is het de vraag of uitbreiding van opvangcapaciteit overbezetting en verstopping structureel tegen gaan. De verwachting is dat een uitbreiding zo weer is opgevuld, immers de maatschappelijke opvang is landelijk toegankelijk en landelijk is de vraag naar opvang groter dan het aanbod. Toch dient uitbreiding van de opvangcapaciteit overwogen te worden, maar wel daar waar het het meest nodig is. Binnen het Slaaphuis, Begeleid wonen en Crisisopvang is al een aantal jaren sprake van een overbezetting. De druk binnen deze afdelingen is groot. Uitbreiding van opvangcapaciteit zal deze druk enigszins wegnemen. Uitbreiding van opvangcapaciteit zou vooral plaats moeten vinden aan de 'achterkant' van de voorziening: de begeleide woonvormen. Begeleid wonen is in veel gevallen het 1 Monitor Maatschappelijke Opvang, Jaarbericht 2003, Trimbos Instituut.

4 hoogst haalbare voor cliënten. Ook betreft dit een in verhouding goedkope opvang. Door aan de achterkant te investeren kan de doorstroom vanuit andere afdelingen worden bevorderd. Tot slot is uitbreiding aan de achterkant een relatief 'veilige' uitbreiding vanuit het oogpunt 'aanzuigende werking', omdat in de begeleid woonvormen vooral cliënten komen die al in een andere afdeling van de CWZW zijn opgevangen. Naast een uitbreiding achten wij het ook noodzakelijk dat de begeleid woonvormen zoveel als mogelijk op niveau van de kostprijs van de Federatie Opvang worden gefinancierd. Het is belangrijk dat de cliënt, eenmaal in begeleid wonen, zich daar minimaal weet te handhaven en niet terugvalt en weer aan de voordeur van de maatschappelijke opvang aanklopt. Dit betekent dat de begeleiding kwalitatief goed moet zijn en kwantitatief voldoende. Een kleine uitbreiding aan de voorkant (Slaaphuis) achten wij ook noodzakelijk. Reeds jaren wordt het Slaaphuis geconfronteerd met een overbezetting. Mensen worden niet toegelaten omdat de voorziening vol is. Daarnaast slapen steeds meer mensen op straat. Naast een kleine uitbreiding (3 plaatsen) is het van belang dat er ook een outreachend aanbod wordt gedaan voor de doelgroep van de laagdrempelige opvang die niet in de opvang kan of wil. De crisisopvang zal van een residentiele voorziening worden omgebouwd naar een grotendeels ambulant hulpaanbod. Er ontstaat dan een soort plus-vorm van begeleid wonen. Het Leger des Heils constateert dat deze vorm beter aansluit bij de zorgbehoefte van de doelgroep. Voor een klein deel zal nog in residentiële vorm crisisopvang worden geboden. De ambulante begeleiding vindt plaats in woningen. Hierdoor kan beter aan worden gesloten bij de vraag en problematiek (niet iedereen behoeft in een residentiële voorziening te worden opgevangen) en de ongewenste situatie dat kinderen worden geconfronteerd met andere cliënten van het Leger des Heils is eveneens opgeheven. Tot slot genereert een ambulante invulling financiële middelen. Landelijk en ook door het Leger des Heils in onze regio wordt geconstateerd dat het aantal oudere dak- en thuislozen toeneemt. Er bestaat behoefte om een zorgunit te realiseren voor zorgbehoevende dak- en thuislozen. Deze voorziening zal AWBZ worden gefinancierd. * Doorstroom bevorderen en instroom beperken De doorstroom van cliënten kan verbeterd worden. Enerzijds door aanpassingen in het aanbod voor maatschappelijke opvang. Door begeleid wonen uit te breiden verhoog je de mogelijkheden op doorstroom uit andere afdelingen. Door de crisisopvang grotendeels ambulant vorm te geven (soort begeleid wonen in een intensieve variant) ontstaat differentiatie in het aanbod voor de doelgroep van de crisisopvang en vergroot je mogelijkheden op doorstroom van gezinnen. Naast aanpassingen in het aanbod kan anderzijds de doorstroom op andere wijze worden bevorderd: de verblijfsduur binnen afdelingen bedoeld voor tijdelijk verblijf nadrukkelijker normeren; case-management gericht op een goede overdracht naar en afstemming met andere voorzieningen; woonruimteverdeling en woningtoewijzing. Het huidige beleid ten aanzien van het verkrijgen van een urgentieverklaring werkt beperkend op de uitstroom van cliënten. Mogelijkheden hierbinnen opnieuw bezien; Permanente woonvoorzieningen creëren. Aan het beperken van de instroom wordt al vormgegeven door het bestaan van bijvoorbeeld het Netwerk Hulpverlening/huisvesting, tweede kansbeleid, meldpunt huiselijk geweld, schuldhulpverlening, T-team, e.d.. Verder wordt in het kader van de OGGZ beoogd om een regionaal meldpunt voor overlast en zorgwekkende situaties te ontwikkelen.

5 Een probleem wat nadere aandacht verdient is de instroom van ex-gedetineerden in de maatschappelijke opvang. Landelijk onderzoek toont aan dat circa 2100 gedetineerden na het uitzitten van hun straf geen huis hebben en geen onderdak zoeken. Daarnaast geeft 7% van de mensen die nog in detentie zitten (2300 op jaarbasis) aan dat ze na afloop van de gevangenisstraf een beroep willen doen op de maatschappelijke opvang. In het SGB-onderzoek is deze groep niet apart onderzocht voor de lokale situatie. We willen de lokale situatie beter in beeld krijgen. Het kabinet gaat afspraken maken met de VNG over wie wanneer verantwoordelijk is voor begeleiding {gemeente dan wel reclassering). Het kabinet heeft 3 miljoen uitgetrokken om de reclassering als makelaar voor zorg en huisvesting in te zetten. Het kabinet is van oordeel dat gedetineerden die dat nodig hebben, moeten, wanneer ze vrij zijn, tijdig gebruik kunnen maken van maatschappelijke vervolgvoorzieningen. Dat is in de eerste plaats een zaak van gemeenten. Tot slot: de koers voor de toekomst dient binnen de bestaande financiële grenzen gerealiseerd te worden. Deze ruimte is niet groot. We hebben extra middelen gekregen naar aanleiding van de motie Rietkerk ( ,-). Met deze middelen kan de uitbreiding bij het Slaaphuis worden gerealiseerd. De ambulante invulling van de crisisopvang is goedkoper dan een residentiële invulling en genereert derhalve middelen. Hiermee kan deels de beoogde uitbreiding van begeleid wonen en de opwaardering van begeleid wonen en de crisisopvang worden gerealiseerd. Op langere termijn levert de ambulante crisisopvang aanvullend middelen op, omdat op de huidige locatie van de crisisopvang de AWBZ-gefinancierde zorgunit zal worden gerealiseerd. Tot die tijd staat de fysieke ruimte van de huidige crisisopvang overeind en drukt die op de exploitatie van het Leger des Heils/gemeentelijk budget. Het Leger des Heils brengt de financiële aspecten ten aanzien van deze beweging voor de langere termijn in beeld. In 2004 wordt gestart met het indiceren van cliënten voor AWBZ-gerelateerde functies. In de loop van 2004 moet een beeld ontstaan van hoeveel cliënten binnen een afdeling voor welke functie zijn geïndiceerd en wat dit in financiële termen betekent. Verder heeft het rijk voor 2004 een bedrag voor de maatschappelijke opvang in het vooruitzicht gesteld van 2,4 miljoen oplopend naar 8 miljoen in Wat we hieruit precies gaan krijgen is nog niet bekend. Indien dit via de doeluitkering onze kant op komt zal dat naar verwachting voor 2004 neerkomen op ,--, oplopend naar ,- in Met deze financiële ruimte willen we de maatregelen ten aanzien van begeleid wonen, crisisopvang en casemanagement financieren. Naar verwachting zal dit in 2004 niet allemaal kunnen worden gerealiseerd. De definitieve keuzes en precieze invulling worden in het tweede kwartaal van 2004 in de vorm van een notitie gemaakt.