Nationale Molen - en gemalendag

Transcriptie

1 Nationale Molen - en gemalendag Standerdmolen Torenmolen en Wipmolen Beltmolen Poldermolen en Stellingmolen Op 6 oktober 1973 begonnen molenaars met de Nationale Molendag. Sinds 1974 wordt het evenement elk jaar gehouden op de tweede zaterdag van mei. Het is een dag waarop zoveel mogelijk molens draaien. De Molendag is inmiddels uitgegroeid tot hét jaarlijks molenevenement. Naast het draaien en malen met molens worden op een groot aantal molens allerlei activiteiten georganiseerd, van pannenkoeken bakken tot muziekfeesten. Jaarlijks doen ruim 950 molens mee aan de Nationale Molendag en worden gemiddeld meer dan bezoekers ontvangen. En ieder jaar komen meer mensen naar de molens. De Nationale Molendag wordt georganiseerd door vereniging De Hollandsche Molen in samenwerking met Het Gilde van Vrijwillige Molenaars. Informatie over deze organisaties is te vinden op de molens en op De Nationale Molendag maakt onderdeel uit van het Bankgiro Loterij Molenfonds. Molens hebben eeuwenlang een belangrijke rol gespeeld bij de ontwikkeling van ons land. Niet voor niets is het beeld van de molen iconisch voor Nederland. En al hebben molens hun economische functie verloren, ze zijn nog steeds op veel plekken draaiend te bewonderen. De opengestelde molens zijn herkenbaar aan de blauwe wimpel van de Nationale Molen- en Gemalendag en vaak aan de rondgaande wieken. Van heel dichtbij kun je zien hoe een molen werkt. Bij een korenmolen zie je hoe het graan tussen de molenstenen wordt gemalen. Bij een poldermolen hoe met het scheprad of de vijzel het water omhoog gemalen of gepompt wordt. Molens zagen ook hout en maken papier, olie, krijt, verf en mosterd. Arnhem molen De Kroon Korenmolen bouwjaar 1870 Geschiedenis van de molen. Molens hadden vroeger veel meer waarde dan nu, doordat deze allerlei functies vervulde. Een korenmolen was vroeger een bijna onmisbaar onderdeel van de voedselvoorziening van een dorp waardoor de korenmolenaar in de dorpsgemeenschap een belangrijke positie innam. Voor 1813 was de molenaar meestal pachter van een korenmolen en was de lokale adel, een gasthuis of het stadsbestuur eigenaar van de molen. Na 1813 werden de meeste molenaars eigenaar van de molen die ze bemaalden.

2 Gennip watermolen Rosmolen Er wordt al eeuwenlang gebruik gemaakt van molens. De eerste grote molens waren de zogenoemde rosmolens, waarbij al het zware werk door een paard of meerdere paarden werd verricht. Ten tijde van de Middeleeuwen zijn de watermolens ontwikkeld, waarbij het zware werk niet meer door een levend wezen verricht hoefde te worden, maar door stromend water. Op de plekken waar er sprake was van snel stromend water, werden deze molens neergezet, waardoor deze zodoende het meest in het Oosten en Zuiden van Nederland geplaatst werden. Door de jaren heen hebben de molens steeds meer verschillende functies gekregen en zijn ze er ook anders uit gaan zien. Daarnaast was er ook een verschil tussen de molens in verschillende landen. Al sinds de prehistorie wordt er gebruik gemaakt van de eerste primitieve molens, namelijk de handmolens. Deze molens werkten indertijd alleen nog maar op menselijke kracht. Door de jaren heen zijn er echter steeds meer uitvindingen gedaan met betrekking tot deze molens. Zo werd er eerst nog gebruik gemaakt van de dierlijke kracht (de rosmolen), waarna er een manier werd gevonden om de krachten en energie van de aarde zelf te gebruiken, zoals het water en de wind. Op deze manier zijn uiteindelijk de watermolens en de windmolens ontstaan. Het voornaamste doel van een molen was het malen van graan tot meel. Handmolen voor graan Dit is door de jaren heen echter steeds uitgebreider geworden, waardoor de molen een grote rol had in de productie en verwerking van allerlei andere grondstoffen. Hierbij valt te denken aan het maken van papier, het zagen van hout, het malen van kleurstoffen en het pellen van gerst tot gort. Daarnaast werden de molens ook gebruikt om water uit een bepaald gebied te plaatsen, waardoor er een stuk land droog kwam te liggen. Er zijn vele soorten verticale molens, waaronder de standerdmolen, de holle standerdmolen, de torenmolen en de stellingmolen. Dit zijn allemaal variaties van de standaardmolen, waar de molen met de wieken op een verticale staak kan worden gedraaid om de wind te vangen. Bij de andere types is het middenstuk van een simpele staak veranderd in grote binnenruimten, waarin de molenaar kon wonen. graanveld korenbloemen korenveld

3 De opkomst van de stoommachine De molen was voor lange tijd de makkelijkste en beste manier om bepaalde grondstoffen te verwerken. Hier kwam echter verandering in op het moment dat de stoommachine werd uitgevonden. Dankzij deze machine was het namelijk mogelijk om op een snellere en makkelijkere manier de grondstoffen te verwerken. Doordat de stoommachine steeds vaker gebruikt werd, werd de molen steeds minder gebruikt. Uiteindelijk werden de molens afgebroken, omdat deze alleen nog maar geld kostte en niets meer opleverde. Stoomkorenmolen Verdwijning van een oer Hollands kenmerk In korte tijd werden er verspreid over heel Nederland vele molens afgebroken. Veel mensen waren het echter niet eens met het feit dat deze molens zo gemakkelijk werden afgebroken, aangezien ze vonden dat het een echt kenmerk van de Nederlandse cultuur is. Uiteindelijk is hier zelfs een vereniging voor opgericht die ervoor zorgt dat de molens beschermd blijven en niet meer zomaar worden afgebroken. Deze vereniging is de; Vereniging De Hollandse Molen die in 1923 is opgericht. Uiteindelijk heeft deze vereniging ervoor kunnen zorgen dat er hedendaags nog ruim 1200 molens in Nederland zijn. In totaal zijn er ongeveer 9000 molens in 100 jaar tijd afgebroken, waardoor de molens tegenwoordig een monument zijn en zodoende dus niet zo snel mogen worden afgebroken. Geschiedenis van Kinderdijk In het fraaie, waterrijke gebied in de omgeving van Dordrecht vindt u de molens van Kinderdijk. Negentien schitterende molens, gebouwd rond 1740, staan hier als onderdeel van een groter waterbeheersysteem ter preventie van overstromingen. Tegenwoordig staan ze symbool voor het Nederlandse watermanagement en in 1997 zijn ze uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed. De molens van Kinderdijk werden gebouwd om het laag gelegen land van de Alblasserwaard droog te houden. Opgesteld tegenover elkaar vormen ze een iconisch Nederlands plaatje. Daarnaast kunt u de vele waterlopen, dijken, molens en sluizen bekijken en ontdekken hoe Nederlanders al ruim 1000 jaar het water in hun voordeel weten te benutten.

4 De Zaanse Schans Houtzaagmolen Windmolen De Zaanse Schans ontleent haar naam aan een aarden schans, een verdedigingswerk ten tijde van de Tachtigjarige oorlog. (Spaanse overheersing). In de Zaanstreek lagen in de 16 de eeuw vermoedelijk 13 van dit soort schansen. Vlak naast de huidige Zaanse Schans, aan de overkant van de doorgaande weg, bevond zich in 1574 de Kalver Schans. Het grootste exemplaar in de regio en de enige Zaanse Schans die de Spanjaarden nooit veroverden. Pinksterdrie. In 1574 versloegen de Zaankanters de Spanjaarden op Tweede Pinksterdag. Het was een bloedige strijd, vooral in Wormer, waarbij veel Spaanse soldaten om het leven kwamen. Om de overwinning te vieren, riepen de Zaankanters Pinksterdrie in het leven als feestdag. Sinds 2013 blaast het jaarlijkse evenement Pinkster Zaan nieuw leven in deze geschiedenis. In de omgeving van de Zaanse Schans werden in de 17e eeuw meer dan 600 molens geplaatst. Hiermee was het eerste industriegebied een feit. De molens werden onder meer gebruikt voor het malen van specerijen, het produceren van verf, houten planken, verf en olie. Molen De Walvisch Molen De Koornbloemen Molen De vrijheid In Schiedam staan de zeven grootste molens ter wereld! Ooit stonden er meer dan dertig molens in de stad. Het merendeel, de brandermolens, maalde graan voor de branders, die moutwijn stookten voor de jeneverindustrie. Om binnen de bebouwing voldoende wind te vangen, en voor een grotere opslagen productiecapaciteit, groeiden de molens uit tot de hoogste ter wereld. Nog altijd zijn de vijf overgebleven reuzen uit die tijd karakteristiek voor de stad. Zij hebben in deze eeuw gezelschap gekregen van twee nieuwe molens waardoor het totaal aantal brandermolens op zeven is uitgekomen. Buiten het centrum is één van de poldermolens een paar jaar terug volledig gerestaureerd zodat Schiedam ook weer een watermolen rijk is. Er zijn nog maar vijf van de oorspronkelijke twintig molens over: De Walvisch, De Drie Koornbloemen, De Vrijheid, De Noord en De Nieuwe Palmboom. In 2011 is een zesde molen, De Kameel, herbouwd.

5 Leiden Leiden molen De Valk Molen De Valk met museum Molen de Valk is een stellingmolen uit De huidige molen volgde een houten molen uit 1667 op. De nieuwe stenen molen moest plaats bieden aan twee gezinnen. Bovendien moest hij hoog genoeg zijn om boven de stedelijke bebouwing genoeg wind te vangen. Op de begane grond en in de uitbouw bevonden zich de keukens, woonkamers en een paardenstal. Op de eerste en tweede etage waren de slaapkamers, terwijl de derde etage als opslagruimte diende. Het molenbedrijf begon pas op de vierde etage op veertien meter hoogte. De vierde etage tot aan de kap, op 29 meter hoogte, werden ingericht voor de belangrijkste functie: het malen van graan tot meel. Al voor de oorlog werd de molen regelmatig bezocht door toeristen, hoewel het toen nog geen museum was. De laatste molenaar had een gastenboek waarin de oudste handtekeningen dateren uit Nadat de laatste molenaar was overleden, werd Molen de Valk op 2 juni 1966 een gemeentelijk museum. De molen staat vlakbij Leiden Centraal Station, waar elke bezoeker die de stad in gaat erlangs loopt. Amsterdam. Hier staan 8 windmolens. De Molen Van Sloten is een poldermolen. De Otter is de enige nog werkende zaagmolen en molen de De Gooyer steekt uit boven Brouwerij t IJ met zijn populaire proeflokaal. Molen De Otter zaagmolen Molen van Sloten poldermolen Molen De Gooyer

6 De Rembrandt Molen van Sloten is een functionerende poldermolen en tevens de enige voor het publiek dagelijks toegankelijke molen in Amsterdam. De molen ligt aan de rand van de stad, bij de Ringvaart, en zorgt ervoor dat het waterpeil in de lager liggende omgeving onder een bepaald niveau blijft. Het is een stellingmolen met een herbouwde achtkant uit Deze buurt was de ideale plek voor molens. Langs de Kostverlorenvaart vingen de molens niet alleen veel wind, de brede vaarten en insteekhaventjes zorgden ervoor dat het hout ook makkelijk aan te leveren was. Molen De Otter Bouwjaar: De omgeving van de Kostverlorenvaart stond in de 17e eeuw bekend als molenbuurt. Er stonden voornamelijk houtzaagmolens, maar liefst 49. De Otter is als enige bewaard gebleven; het is de oudste paltrokmolen van Nederland. Hij dankt zijn naam aan een wijdvallende herenjas: de paltrok. Van een afstand doet het silhouet van de molen denken aan een persoon die een wijde jas draagt. Molen De Gooyer Voordat molen De Gooyer in 1814 op zijn stenen sokkel aan onze Funenkade terecht kwam, stond hij al elders in de stad. Sinds de bouw in de 16e eeuw deed wat nu De Gooyer heet op verschillende plekken in Amsterdam dienst als korenmolen. De grootste houten windmolen is in bezit van de gemeente Amsterdam en niet te bezichtigen. Dit type molen is een achtkantige stellingmolen uit Molen d Admiraal Krijtmolen Trasmolen aangedreven door de wind. Ligging: aan de Ringvaart van de Buikslotermeer1792- heden Heel lang werd gedacht dat de molen in 1792 gebouwd is door Roelof de Leeuw en de molen vernoemd zou hebben naar zijn vrouw Elizabeth Admiraal. Echter deze oudschepen en burgermeester van Monnickendam blijkt bij nader onderzoek al in 1763 overleden. De in 1702 geboren Elizabeth Admiraal was dus zelf de investeerder in dit bouwproject en al in de negentig, en toen ze op 12 juni 1792 voor 350 gulden het Jan Betten ven in de Buiksloterpolder kocht, groot een dijmpt tweehonderd twaalf roeden. Nog dat zelfde jaar is de molen voltooid en in gebruik genomen. Als eerbetoon aan haar man liet Elizabeth twee leeuwen plaatsen op het zuidoostelijke dak van de molenschuur. Op de oudste nog bestaande foto van de molen zijn de leeuwen nog te zien. Maar helaas vrij spoedig daarna verdwenen. Tijdens het nationale molenweekend in mei 2009 stonden er na 120 jaar weer twee leeuwen op de molen samen met een kopie van een reclamebord die de leeuwen ooit flankeerden.

7 Molen De Bloem bouwjaar 1878 Achtkantige stellingmolen functie korenmolen Achtkantige stellingmolen functie korenmolen In 1921 werd Sloten bij Amsterdam gevoegd en stond De Bloem weer in Amsterdam. In 1927 kocht de gemeente de molen en verhuurde deze, aanvankelijk aan Ken Uzelve, sinds 1931 aan de firma Schuurman. Hendrik Schuurman moderniseerde de molen door er een elektrische maalstoel in te plaatsen, zodat er ook bij windstilte gemalen kon worden. Ook na de Tweede Wereldoorlog werd De Bloem nog gemoderniseerd. De molen bleef tot 1960 in bedrijf, ook al werd in de laatste jaren veelal elektrisch gemalen. Van 1963 tot begin jaren 70 werd de molen voor bezichtiging opengesteld en kon men in een horecagelegenheid onderin de molen iets gebruiken. In de molen was van 1967 tot 1998 een specerijenhandel ondergebracht, Schuurmans Specerijen, welk bedrijf in 1998 verhuisde naar een bedrijventerrein. De Roe 1100 De Roe 1200 Molen De Roe 1200 Achtkante bovenkruier, bouwjaar Romp en kap met riet gedekt De achtkante molen de 1100 Roe molen stamt uit 1674, maar is in 1757 bijna helemaal vernieuwd. De molen is gebouwd als schepradmolen, maar werd om de capaciteit te vergroten in 1872 omgebouwd tot vijzelmolen. Met de aanleg van de Westelijke Tuinsteden in Amsterdam in 1951, verloor de molen zijn functie. De laatste molenaar was B.J. Bakker, die de molen sinds 1908 had bediend. In 1961 is de molen afgebroken voor heropbouw aan de zuidwestkant van Sportpark Ookmeer, tussen Osdorp en Geuzenveld, aan de ringvaart van de Osdorper Binnenpolder. In 1965 was hij helemaal klaar. Het sportpark is genoemd naar een klein meer, dat door de Osdorper Binnenpolder was omsloten en in 1874 is drooggemaakt. Een roede is een oude lengtemaat die bestond uit een aantal voet. De precieze lengte kon van plaats tot plaats verschillen. De Rijnlandse roede was 3,767 m. De namen 1100 en 1200 Roe gaven de afstand aan tussen de molen en de Haarlemmerpoort in Amsterdam.

8 Molen 1200 Roe is gebouwd voor de bemaling van het grootste, zuidelijke deel van de Osdorper Binnenpolder (500 ha, inclusief de Ookmeer) Hij is in1632 gebouwd als schepradmolen. Om de capaciteit te vergroten, maakte het rad in 1871 plaats voor een vijzel. Als hulpaandrijving werd rond 1920 in een gebouwtje naast de molen een elektromotor geplaatst. De molen is tot 1951 gebruikt. De laatste molenaar was H. van Beem, die met zijn gezin in de molen bleef wonen. De Riekermolen met het beeld van Rembrandt op De voorgrond 13 mei Nationale Molendag 2017 De Riekermolen werd in 1636 nabij het dorp Sloten gebouwd ter bemaling van de zogenaamde Riekerpolder. Deze taak vervulde hij tot In tegenstelling tot veel andere watermolens werd dit exemplaar ook in de jaren daarna goed onderhouden. Ten behoeve van de zandwinning werd in de jaren vijftig een groot deel van de Riekerpolder afgegraven. De molen moest daarom in 1956 worden afgebroken. De gemeente Amsterdam besloot deze vervolgens te herbouwen aan de Kalfjeslaan bij de Amstel, vlakbij een standbeeld van Rembrandt, die herinnert aan het feit dat de schilder veel tekeningen heeft gemaakt langs de oevers van deze rivier. De Riekermolen bemaalt samen met een elektrisch gemaal de tuinstad Buitenveldert, maar is tegenwoordig niet vaak meer in gebruik. Bij gunstige wind draait de molen in de periode mei tot september op zaterdag en zondag tussen 12:00 en 17:00. Ilse Steel Bronnen: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Nationalemolengemalendag.nl Stichting De Schiedamse molens wwwdewindhond.nl oogopnederland.nl Bronnen: Gemeentearchief Amsterdam, informatie van Sonja Gorter, 31 januari Roe op Molendatabase.nl