ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
|
|
- Fanny Maas
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE LOES KANTERS l RIAN VAN DEN HIL l VALERIE VAN KUIJK l GUUSJE NAGELS
2 INLEIDING VAN HET ONDERZOEK INLEIDING l HOOFDVRAAG l DEELVRAAG 1 l DEELVRAAG 2 l DEELVRAAG 3 l DEELVRAAG 4 INLEIDING Wanneer jongeren in de adolescentie komen, verandert er een heleboel. Onder andere het lichaam en de gevoelens van kinderen, en hun hele kijk op de wereld verandert. Ook verandert er veel op sociaal gebied. Het is een levensfase die voor velen een hele lastige fase kan zijn, maar dat verschilt per adolescent. Daarbij hebben de omgeving en relaties een grote invloed. Wanneer adolescenten dan ook nog een moeilijke periode doormaken, zoals het overlijden van het familielid of het meemaken van een echtscheiding, kan dit van grote invloed zijn op de ontwikkeling van de adolescent. Wij vragen ons af wat de gevolgen van een echtscheiding kunnen zijn op de sociaal-emotionele ontwikkeling van een adolescent. HOOFDVRAAG Wat zijn de gevolgen van een echtscheiding op de sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind in de adolescentie? DEELVRAGEN 1. Wat is sociaal-emotionele ontwikkeling? 2. Welke invloed heeft de puberteit op de sociaal emotionele ontwikkeling? 3. Wat gebeurt er bij een echtscheiding? 4. Wat zijn de gevolgen voor het kind? 1
3 1. WAT IS SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING? SOCIALE ONTWIKKELING l EMOTIONELE ONTWIKKELING l SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING Sociaal emotionele ontwikkeling gaat over de ontwikkeling van een eigen persoonlijkheid. Hierbij hoort het ontwikkelen van emoties, het zelfbeeld en het karakter van het kind. Het sociaal en emotioneel functioneren zijn nauw met elkaar verbonden. Om bijvoorbeeld bepaalde sociale belangen te kunnen behartigen maken kinderen gebruik van het uiten van emoties. Het woord sociaal emotionele ontwikkeling laat al zien dat het in twee ontwikkelingsgebieden is op te splitsen. 1 2 Sociale ontwikkeling Bij sociale ontwikkeling ligt de focus op de interactie tussen het kind en zijn omgeving. Het bestaat uit het ontwikkelen van begrip voor anderen en over een positieve houding ten opzichte van anderen. Sociale ontwikkeling is onderverdeeld in sociaal gedrag en sociale cognitie. Sociaal gedrag is het gedrag van een individu dat gericht is op anderen; het kunnen uitvoeren en toepassen van een sociaal wenselijke handeling. Sociale cognitie is het denken over de sociale werkelijkheid, gedragsregels, over personen, en over relaties tussen personen. In andere woorden: het kind heeft weet van opvattingen, wensen, gevoelens en gedachten van zichzelf en anderen. Emotionele ontwikkeling Emotionele ontwikkeling bestaat uit het leren kennen, herkennen en begrijpen van de eigen gevoelens en de gevoelens van anderen. Ook gaat het over de manier waarop men hiermee omgaat. De focus ligt met name op het kind zelf (welke emoties uit het individu). Sociaal-emotionele ontwikkeling Sociaal-emotionele ontwikkeling is van groot belang in de algehele ontwikkeling. Het omvat een groot en complex gebied en is heel belangrijk binnen de algehele ontwikkeling. Sociaal-emotionele ontwikkeling valt onder het ontwikkelingsgebied; Psychosociale ontwikkeling. Daarnaast hangt het nauw samen met andere ontwikkelingsgebieden; zoals de fysieke en motorische ontwikkeling, de cognitieve ontwikkeling en de morele ontwikkeling. 3 4 Het ontwikkelen van emoties, het zelfbeeld, temperament, motivatie en hechting van het kind spelen allemaal een rol in de sociaal-emotionele ontwikkeling. De definitie van dit complexe ontwikkelingsgebied is: De sociaal-emotionele ontwikkeling bestaat uit het ontwikkelen van een eigen persoonlijkheid, wat overeenkomt met verwachtingen en gedragingen uit de sociale omgeving. Het deelnemen aan de volwassen wereld brengt sociale regels en waarden en normen met zich mee die geleerd moeten worden. De vaardigheden die bij de sociaal-emotionele ontwikkeling behoren: empathie, sympathie, helpen of om hulp vragen, gevoelens verwoorden, conflicten/ruzies hanteren en oplossen, en respect hebben voor een ander. De sociaal-emotionele ontwikkeling verloopt helaas niet bij ieder kind soepel. De oorzaak van een afwijkend of vertraagde sociaal-emotionele ontwikkeling kunnen zeer divers en complex zijn. Problemen kunnen mogelijk veroorzaakt worden door; de aanwezigheid van een lichamelijke- of verstandelijke handicap, stoornissen binnen het autistisch spectrum, ADHD, maar ook factoren zoals een verstoorde thuissituatie of door een bepaalde opvoedingsstijl
4 2. WELKE INVLOED HEEFT DE PUBERTEIT OP DE SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING? De puberteit is een onderdeel van de adolescentie; de overgang van de ontwikkeling tussen de jeugd en volledige volwassenheid op zowel lichamelijk, sociaal, cognitief, emotioneel als maatschappelijk vlak. De adolescentie periode wordt verdeeld in vroege-, midden- en late adolescentie en omvat de periode van het tiende tot het vijfentwintigste levensjaar. 8 De puberteit vindt plaats in de vroege en midden adolescentie. Hij begint rond het tiende levensjaar en eindigt rond het vijftiende levensjaar. De periode kan bij sommige jongeren eerder beginnen en bij andere wat later, maar elk persoon maakt hem mee. De puberteit is afgeleid van het woord puberscere, wat bedekt zijn met haar betekent. Dit omdat de puberteit vooral zichtbaar is in lichamelijke veranderingen die tot vruchtbaarheid leiden. Bij jongens begint dit rond het zestiende levensjaar en bij meisjes een jaar eerder. De puberteit eindigt wanneer de persoon geslachtsrijp is. De lichamelijk volwassenheid is geen representatief beeld voor de toestand van de hersenen. Zij maken nog een aantal belangrijke ontwikkelingen door. 9 Ontwikkeling van de hersenen in de puberteit De hersenen van jongeren blijven zich de gehele adolescentie ontwikkelen, tot het vijfentwintigste levensjaar. Tijdens de puberteit maken de hersenen een groeispurt door tussen het twaalfde en zestiende levensjaar. Door de sterke voortdurende ontwikkeling en verandering van de hersenen is het onrustig in het hoofd van de puber, wat in het gedrag tot uiting kan komen. In deze periode beïnvloeden hormonen de ontwikkeling van de hersenen en het gedrag. Jongeren zijn in hun reactie gevoeliger en emotioneler. Daarnaast reageren ze impulsief, ze staan niet stil bij consequenties. Ze handelen zonder erover na te denken wat de gevolgen zijn. Ook is het langetermijn denken nog onderontwikkeld, waardoor ze vaak moeite hebben met plannen. Ook speelt individualisatie een belangrijke rol. Jongeren willen zich los maken van hun ouders en leeftijdsgenoten worden steeds belangrijker, waarbij de groepsdruk groter wordt. 10 Sociale veranderingen In de puberteit verandert er ook veel op sociaal gebied. Vanaf ongeveer het veertiende levensjaar verschuift de focus van ouders naar leeftijdsgenoten, waarmee ze van gedachten wisselen en discussiëren. Vriendschappen worden ook persoonlijker en intiemer. Sociale relaties worden steeds belangrijker. Het gaat dan om processen als goedkeuring krijgen van de ander, en een ander behandelen zoals jezelf behandeld wilt worden. Werkelijk vanuit het perspectief van de ander denken is echter nog heel moeilijk. Wel treden er nu grote verschillen op tussen individuele adolescenten.groepsregels spelen een veel belangrijkere rol dan maatschappelijke regels en wetten. Die worden pas vanaf de leeftijd van ongeveer vijfentwintig jaar belangrijker. 11 De adolescent en de sociaal-emotionele ontwikkeling De adolescent heeft al veel kunnen oefenen met sociale vaardigheden binnen verschillende situaties. Toch voelen zij zich vaak onbegrepen en hebben ze soms last van somberheid en stemmingswisselingen. Dit zijn normale zaken die horen bij sociaalemotionele ontwikkeling van de adolescent. De adolescent is nog steeds bezig met het vormen van een eigen persoonlijkheid en met wat overeenkomt met verwachtingen en gedragingen uit de sociale omgeving. Vooral leeftijdsgenoten zijn van belang, ze gaan zich steeds meer richten op leeftijd en geslacht. Ze gaan zich aanpassen aan elkaar, dragen dezelfde kleding, luisteren naar de zelfde muziek, vinden dezelfde dingen belangrijk en delen dezelfde interesses. Ouders zijn in deze periode minder belangrijk. De adolescent denkt veel na over wat anderen van hen vinden en ze zijn bezig met het ontwikkelen van een eigen identiteit. Ze mogen er dan wel volwassen uitzien, maar zitten toch vaak met hun emoties in de knoop. Het vele nadenken leid vaak tot discussiëren. Ze worden kritisch tegenover anderen en vooral tegenover hun ouders. Een goed netwerk met vrienden en vriendinnen is goed voor het zelfvertrouwen en geeft de adolescent een positief zelfbeeld. Voor sommige jongeren verloopt de sociale en emotionele ontwikkeling niet zo makkelijk. Ze kunnen het bijvoorbeeld lastig vinden om een goede houding aan te nemen, of ze reageren heel erg emotioneel. Soms denken ze ook niet na voordat ze iets zeggen of doen. De sociaal-emotionele ontwikkeling vloeit voort in de adolescentie en in deze periode gaan ze pas echt een eigen persoonlijkheid vormen Crone E. (2008), Het puberende brein, Prometheus Bert Bakker 10 Crone E. (2008), Het puberende brein, Prometheus Bert Bakker 11 Prinsen Herbert en Terpstra Klaas Jan (2009), Praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt, Houten: Bohn stafleu van Loghum
5 3. WAT GEBEURT ER BIJ EEN ECHTSCHEIDING? Echtscheiding Elk jaar scheiden de ouders van kinderen van wie minderjarig zijn. 13 Plezierig scheiden bestaat niet. Maar een echtscheiding hoeft ook geen vechtpartij te zijn. De kans wordt verkleint op langslepende ruzies als je kiest voor echtscheidingsbemiddeling. Een bemiddelaar probeert dan met beide ouders tot een snelle en goede echtscheiding te komen. De ouders staan naast elkaar en niet tegenover elkaar zoals bij een advocaat. Dit is vooral belangrijk voor de kinderen. Kinderen en een echtscheiding Als mensen gaan scheiden moeten er veel afspraken worden gemaakt. Er komt nog meer bij een echtscheiding kijken als er kinderen bij betrokken zijn. Er moeten o.a. afspraken worden gemaakt over de plek waar kinderen gaan wonen en over een omgangsregeling of bezoeksregeling. Bij een echtscheiding geldt voor zowel ouders als kinderen het omgangsrecht. De rechter kan een regeling over het omgangsrecht vaststellen. In bijzondere situaties kan de rechter het omgangsrecht ook ontzeggen. Uit elkaar gaan heeft niet alleen veel emotionele gevolgen, maar ook financiële consequenties. Door de scheiding moet er van alles geregeld worden, terwijl er heel veel emoties bij komen kijken. De kans is daardoor ook groot dat er een onaangename ontstaat. ook factoren zoals een verstoorde thuissituatie of door een bepaalde opvoedingsstijl. Kinderen hebben behoefte aan dagelijkse interactie met volwassenen om belangrijke en veelvoorkomende veranderingen in hun leven aan te kunnen. Er vinden zowel fysiek als cognitieve veranderingen plaats. Een stabiele relatie met twee zorgende ouders is erg belangrijk. Het is bewezen dat kinderen/adolescenten die in zijn opgegroeid in een onverenigbaargezin meer psychosociale problemen vertonen dan uit een harmonieus gezin. Gemiddeld presteren zij ook slechter op school, hebben meer stress, voelen zich lichamelijk en geestelijk minder goed, een minder goed zelfbeeld en hebben meer moeite met sociale relaties. Ook hebben ze in vergelijking meer wantrouwen tegenover anderen. Een echtscheiding kan ervoor zorgen dat adolescenten zich meer los maken van de familie en minder deelnemen aan familieactiviteiten. Het gevolg hiervan kan zijn dat jongeren meer tijd buitenshuis gaan doorbrengen met bijvoorbeeld vrienden. Ze gaan vaak meer vrienden zoeken om dezelfde behoefte te vervullen. De kwaliteit van een vriendschap is daarom ook erg belangrijk Spruijt, E. (2007), Scheidingskinderen, Overzicht van recent sociaal-wetenschappelijkonderzoek naar de gevolgen van ouderlijke scheiding voor kinderen en jongeren.amsterdam: SWP. 15 Amato, P.R., Keith, B. (1991), Parental divorce and adult well-being: A meta-analysis.journal of Marriage and the Family, 53, Frost, A.K., Pakiz, B. (1990). The effects of marital disruption on adolescents: Time as adynamic. American Journal of Orthopsychiatry, 60, Giuliani, C., Iafrate, R., Rosnati, R. (1998), Peer-Group and Romantic Relationships inadolescents from Intact and Separated Families. Contemporary family therapy, 20,
6 4. WAT ZIJN DE GEVOLGEN VOOR HET KIND? Verband tussen familierelaties en eigen relaties Volgens de sociale leertheorie is er een verband te leggen tussen familierelaties en latere eigen relaties. Daarbij gaan ze ervan uit dat kinderen leren hoe ze met andere mensen moeten omgaan door hun ouders te observeren. Dit wordt gezien als hun voorbeeld en in hun beleving als normaal. Ze bouwen op basis van hun vroege ervaringen met hun ouders een weergave van zichzelf, anderen en relaties op. Als een goed voorbeeld ontbreekt en jongeren voornamelijk negatieve interacties beleven kunnen kinderen verschillende misleidende ideeën en opvattingen ontwikkelen. Zo kunnen ze angst ontwikkelen binnen interpersoonlijke relaties en moeilijkheden krijgen met interpersoonlijk vertrouwen en binding. Ook kan er angst voor verraad of verlating ontstaan. 18 De omgang en relaties met hun ouders en ouders onderling nemen ze ook mee in andere relaties. Levenskwaliteit en welzijn Het meemaken van een ouderlijke scheiding heeft in de kinderjaren een impact op de levenskwaliteit en het welzijn van kinderen in hun kindertijd. Ook heeft het invloed op latere levensjaren. Een aantal van de kinderen die een ouderlijke scheiding meegemaakt heeft, ontwikkelt ernstige problemen tijdens hun verdere levensloop. De eerste twee jaar na de ouderlijke scheiding zijn voor de meeste kinderen een moeilijke en stressvolle periode die hun welzijn vaak negatief beïnvloedt. Een echtscheiding heeft op zowel korte en op lange termijn gevolgen voor de levenskwaliteit en het welzijn van volwassenen. Dit kan leiden tot aanpassingsmoeilijkheden. Maar hoe langer het geleden is dat de echtscheiding heeft plaatsgevonden, hoe meer het negatieve effect op het welbevinden wordt verzwakt. 19 Een scheiding is een langdurig proces waarin de verbondenheid met beide ouders verandert. Ouders maken vaak langdurig en openlijk ruzie met elkaar en hebben minder tijd en aandacht voor de kinderen. Vijandigheid tussen de ouders kan leiden tot boosheid en angst bij de kinderen en lopen ze het risico betrokken te worden bij de ruzies. Ook verliezen kinderen hun ouder als goed voorbeeld en leren niet om problemen positief op te lossen. Kinderen verliezen een deel van hun zelfvertrouwen en hun basisvertrouwen in de wereld. Kinderen moeten een nieuw evenwicht zien te vinden in de nieuwe situatie met een thuiswonende en een uitwonende ouder, inclusief eventuele nieuwe partners. Een bijkomend effect in veel eenoudergezinnen is de verslechterde financiële situatie. Soms moet er worden verhuisd, vaak kunnen allerlei leuke dingen niet meer. Als ouders in staat zijn hun conflicten te beheersen en tenminste over de kinderen met elkaar kunnen blijven communiceren, dan zijn de gevolgen voor kinderen meestal niet zo ernstig. Bij speciale groepen, bijvoorbeeld echtscheidingen met veel conflicten, dan blijken de gevolgen van echtscheiding vaak ernstiger te zijn. 20 Sekse en leeftijd Een echtscheiding heeft over het algemeen soortgelijke effecten voor jongens en meisjes. Zowel in gescheiden gezinnen als in gezinnen waarbij ouders nog samen zijn, komen innerlijke problemen als depressieve symptomen, emotionele problemen, psychische stress en lage zelfwaardering vaker bij meisjes voor en externe problemen als afwijkend gedrag, (licht) delinquent gedrag, antisociaal- en agressief gedrag vaker bij jongens. Vooral bij heftige conflicten met ouders schijnen jongens iets meer negatieve effecten te vertonen dan meisjes. Vrouwelijke adolescenten blijken echter net zo veel kans te maken beïnvloed te worden door het scheidingsproces van de ouders als mannelijke adolescenten. Dit betekent dat zowel jongens als meisjes negatieve gevolgen ondervinden, maar bij scheidingen met heel veel conflicten jongens iets meer dan meisjes. Over het algemeen kan worden geconcludeerd dat alle leeftijdsgroepen negatieve effecten van scheiding vertonen. Soms wordt er een verband gevonden tussen de leeftijd tijdens de scheiding en een bepaald specifiek gevolg. De leeftijd van het kind ten tijde van de scheiding hangt bijvoorbeeld niet samen met de kans op het optreden van psychosociale problemen, maar is wel van belang bij de verwerking van de scheiding. 21 Omgang na scheiding Een van de belangrijkste veranderingen voor kinderen na scheiding is het verlies van het dagelijkse contact met de uitwonende ouder Santrock, W. (2003), Adolescence, New York: McGraw-Hill. 19 Van Peer Christine (2006), De impact van een echtscheiding op kinderen en ex-partners 20 Spruijt, A.P., Ouderlijke scheiding en de gevolgen voor kinderen, Tijdschrift van de Vereniging voor Kinder- en Jeugdpsychotherapie, 32, Spruijt, A.P., Ouderlijke scheiding en de gevolgen voor kinderen, Tijdschrift van de Vereniging voor Kinder- en Jeugdpsychotherapie, 32, Spruijt, A.P., Ouderlijke scheiding en de gevolgen voor kinderen, Tijdschrift van de Vereniging voor Kinder- en Jeugdpsychotherapie, 32,
7 EINDCONCLUSIE De gevolgen van een echtscheiding op de sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind in de adolescentie De sociaal-emotionele ontwikkeling bestaat uit het ontwikkelen van een eigen persoonlijkheid, wat overeenkomt met verwachtingen en gedragingen uit de sociale omgeving. De adolescentie periode kan een lastige fase zijn, doordat hormonen en de ontwikkeling van de hersenen het gedrag beïnvloeden. Een scheiding is niet alleen een pijnlijke gebeurtenis, maar ook een langdurig proces waarin de financiële situatie verandert, er misschien een nieuwe partner bij komt of er misschien verhuisd moet worden. Ook verandert de verbondenheid met beide ouders. Een echtscheiding heeft op zowel korte en op lange termijn gevolgen voor de levenskwaliteit en het welzijn van adolescenten. Gemiddeld presteren kinderen van gescheiden ouders slechter op school, hebben meer stress, voelen zich lichamelijk en geestelijk minder goed, een minder goed zelfbeeld en hebben meer moeite met sociale relaties. Een echtscheiding heeft over het algemeen soortgelijke effecten voor jongens en meisjes. Een gevolg van een echtscheiding kan zijn dat jongeren meer tijd buitenshuis gaat doorbrengen met bijvoorbeeld vrienden. De adolescent kan meer vrienden gaan zoeken om dezelfde behoefte te vervullen. De kwaliteit van een vriendschap is daarom ook erg belangrijk. Kinderen leren hoe ze met andere mensen moeten omgaan door hun ouders te observeren. Als een goed voorbeeld ontbreekt en ze voornamelijk negatieve interacties beleven kunnen kinderen verschillende misleidende ideeën en opvattingen ontwikkelen. Een echtscheiding heeft dus invloed op de ontwikkeling van de eigen persoonlijkheid van een adolescent; de sociaal-emotionele ontwikkeling. 6
Fijn, mijn kind heeft een puberbrein
Fijn, mijn kind heeft een puberbrein drs. Anje de Vries Bureau Meesterschap Oosterhoutstraat 9a 9401 NA Assen Ontwikkeling Ontwikkelingsgebieden A. Lichamelijke ontwikkeling groei, zintuigen en de motoriek
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder
Nadere informatieWebinar. Thema: conflictscheiding
Webinar Thema: conflictscheiding Welkom Cindy de Rijke Kompaan en De Bocht Ouderschapsbemiddelaar Peter Verbeeten Instituut voor Maatschappelijk werk medewerker kinderen en scheiden Tijdens de webinar
Nadere informatieCollectief aanbod Jeugd Houten
Collectief aanbod Jeugd Houten Groepsmaatschappelijk werk Santé Partners in Houten 2018-2019 1 Inhoud Blz. Training Sterk staan 9-12.... 3 Zomertraining Plezier op School (aankomende brugklassers). 4 Assertiviteitstraining
Nadere informatieTieners Anders Normaal
Tieners Anders Normaal Prof. Peter Adriaenssens UZ-KU Leuven Neemt storend gedrag van jongeren toe? Al naargelang vragenlijsten en opstellers Kinderpsychiatrisch onderzoek: gedragsstoornissen 6 à 7 tot
Nadere informatieFijn, mijn kind heeft een puberbrein
Fijn, mijn kind heeft een puberbrein drs. Anje de Vries Bureau Meesterschap Oosterhoutstraat 9a 9401 NA Assen Ontwikkelingsgebieden Ontwikkeling A. Lichamelijke ontwikkeling groei, zintuigen en de motoriek
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen
De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Saskia Kunnen i.s.m. Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit
Nadere informatieNaar de middelbare school; Puberteit, ieder kind komt er een keer doorheen, ook met een NAH
Cluster B Naar de middelbare school; Puberteit, ieder kind komt er een keer doorheen, ook met een NAH René Steinmann Pubertijd: Van de basisschool naar het voortgezet onderwijs Eindelijk naar de middelbare
Nadere informatieArtikelen. Een terugblik op het ouderlijk gezin. Arie de Graaf
Artikelen Een terugblik op het ouderlijk gezin Arie de Graaf Driekwart van de kinderen die in de jaren zeventig zijn geboren, is opgegroeid bij twee ouders. Een op de zeven heeft een scheiding van de ouders
Nadere informatieTHEMA SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo-vwo
Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Zelf Gevoelens Verbaal en non-verbaal primaire gevoelens beschrijven en uiten. Kwaliteiten Verbaal en non-verbaal beschrijven dat fijne en nare
Nadere informatieVoor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod
Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? - Normaal begaafde kinderen van 4 tot 13 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Zuid, die in hun gedrag signalen afgeven die mogelijk duiden op een problematische
Nadere informatieWetenschappelijk onderzoek. Prof. Dr. Dick Swaab Wij zijn ons brein
Wetenschappelijk onderzoek Prof. Dr. Dick Swaab Wij zijn ons brein Gedrag - Agressie Ja Homofilie door inwerking aanwezige testosteron op brein Ja en Nee Adolescentie (10-25 jaar) is de ontwikkelfase
Nadere informatieE-LEARNING. Beroepsoriëntatie 2014/2015. HEART4HAPPINESS Eva Hendrix s1081296
E-LEARNING Beroepsoriëntatie / HEARTHAPPINESS Eva Hendrix s896 Voorwoord De zoektocht naar geluk is zo oud als de mensheid zelf en heeft in de loop van de geschiedenis verschillende vormen aangenomen.
Nadere informatie1 Het sociale ontwikkelingstraject
1 Het sociale ontwikkelingstraject Tijdens de schoolleeftijd valt de nadruk sterk op de cognitieve ontwikkeling. De sociale ontwikkeling is in die periode echter minstens zo belangrijk. Goed leren lezen,
Nadere informatieechtscheidingsrecht Gegevens uit sociaal wetenschappelijk onderzoek
Kinderen en het echtscheidingsrecht Gegevens uit sociaal wetenschappelijk onderzoek Amsterdam, 23 mei 2006 Ed Spruijt 1 1 2 Hoofdartikel in Trouw, vorige maand: Veel kinderen slechts één ouder Vooral contact
Nadere informatieOuderlijke betrokkenheid en het welzijn van kinderen
Pagina 1 / 17 Ouderlijke betrokkenheid en het welzijn van kinderen Als kinderen meer ouderlijke betrokkenheid ervaren en een betere band met hun ouders hebben, is de kans kleiner dat zij gedragsproblemen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De adolescentie is lang beschouwd als een periode met veelvuldige en extreme stemmingswisselingen, waarin jongeren moeten leren om grip te krijgen op hun emoties. Ondanks het feit
Nadere informatieHet Puberbrein. Pubers kunnen niet plannen en dus ook niet kiezen 27-12- 14. Defini9es. Wat gaan we doen? Defini9es. Stelling 1
Het Puberbrein Defini9es Dr. Renate de Groot, PhD Welten Ins9tuut Open Universiteit Adolescen1e = overgangsperiode tussen puberteit en volwassenheid waarin de jongere een eigen iden9teit moet ontwikkelen.
Nadere informatieBetrokken bij Buiten. Het puberbrein als basis. Welkom. 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl
Betrokken bij Buiten Welkom Het puberbrein als basis 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl Pubers Welk (puber)gedrag valt jou het meest op? We zijn allemaal puber geweest Leef je in!
Nadere informatieHet Puberbrein. Pubers kunnen niet plannen en dus ook niet kiezen Defini9es. Wat gaan we doen? Defini9es. Stelling 1
Het Puberbrein Defini9es Dr. Renate de Groot, PhD Welten Ins9tuut Open Universiteit Adolescen1e = overgangsperiode tussen puberteit en volwassenheid waarin de jongere een eigen iden9teit moet ontwikkelen.
Nadere informatieEchtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl n Echtscheiding en kinderen Kinderen zien het gezin waarin zij zijn grootgebracht vaak als een eenheid die er altijd was
Nadere informatieBijlage 1: Opdrachten bij het boek Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Per groepje van 2/3 uitwerken.
Bijlage 1: Opdrachten bij het boek Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Per groepje van 2/3 uitwerken. Hoofdstuk 1: Opdracht 1: Groepsprofiel en de puberteit Bespreek en noteer kort: Hoe je
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en discussie
Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit
Nadere informatieWeek tegen de kindermishandeling. Thema: conflictscheiding
Week tegen de kindermishandeling Thema: conflictscheiding Welkom Cindy de Rijke Kompaan en De Bocht Ouderschapsbemiddelaar Peter Verbeeten Instituut voor Maatschappelijk werk medewerker kinderen en scheiden
Nadere informatieTRAJECT WELZIJN; ONTWIKKELING EN OPVOEDING_9789006815627_INHOUD_KORT
TRAJECT WELZIJN; ONTWIKKELING EN OPVOEDING_9789006815627_INHOUD_KORT Thema 1 Inleiding op ontwikkeling en opvoeding 1 Begeleiden bij ontwikkeling 1.1 Begeleiden als kerntaak 1.2 Begeleiden bij ontwikkeling
Nadere informatieCursusoverzicht Context 2014 Zaanstreek Waterland
Cursusoverzicht Context 2014 Zaanstreek Waterland Kinderen 5-12 jaar KOPP/KVO Doe-praatgroep (8-12 jaar). Een vader of moeder met problemen Als je vader of moeder een psychisch of verslavingsprobleem heeft
Nadere informatiePubers opvoeden. Veranderingen in de puberteit
Pubers opvoeden Pubers opvoeden De puberteit is de ontwikkelingsfase tussen 10 en 18 jaar. Maar die puberteit is er natuurlijk niet opeens. Vanaf ongeveer 9 jaar kan je al merken dat kinderen beginnen
Nadere informatieLEZINGEN EN WORKSHOPS OPVOEDEN
LEZINGEN EN WORKSHOPS OPVOEDEN GGD Kennemerland geeft diverse bijeenkomsten voor ouders. Over opvoeding, gezondheid en gedrag bij kinderen. Deze bijeenkomsten kunnen als school, peuterspeelzaal of kinderdagverblijf
Nadere informatieScheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders
Scheiden doe je samen Ieder kind reageert anders Scheiden. Ook al is het misschien beter voor iedereen, het blijft een ingrijpende gebeurtenis. Vooral voor kinderen. Het gezin dat al die tijd zo vanzelfsprekend
Nadere informatieProgramma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf
Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf
Nadere informatieGIDS VOOR OUDERS. Zippy s Vrienden. Sociaal-emotioneel leren
GIDS VOOR OUDERS Zippy s Vrienden Sociaal-emotioneel leren PARTNERSHIP FOR Good mental health for children - for life www.zippysvrienden.nl Op onze website vindt u uitgebreide informatie over het Zippy
Nadere informatieHandycard Zorgmonitor 1 SDQ en KIDSCREEN-27
Handycard Zorgmonitor 1 SDQ en KIDSCREEN-27 SDQ (Strenghts and Difficulties Questionnaire) Meet de psychosociale aanpassing van de jeugdige. De SDQ wordt ingevuld door jeugdigen zelf (11-17 jaar) en ouders
Nadere informatiePedagogische Visie en Beleid
Pedagogische Visie en Beleid Inleiding Voor ouders, medewerkers en alle anderen die betrokken zijn bij, en geïnteresseerd zijn in onze kinderopvang. Voor verantwoorde kinderopvang is veel nodig, om te
Nadere informatieInhoud Inleiding: Het ouderschap na de scheiding Hoe kinderen de scheiding ervaren
Inhoud Inleiding: Het ouderschap na de scheiding 11 Samen de toekomst onder ogen zien 12 Hoe kinderen de scheiding ervaren 12 Communicatie als uiting van liefde 13 Wat is het Zandkastelenprogramma? 15
Nadere informatieScheiding en kinderen
Scheiding en kinderen Dat ik van mijn vader hou, Doet moeder soms verdriet En dat ik van mijn moeder hou Dat weet mijn vader niet. Zo draag ik mijn geheimen mee En loop van hier naar daar. Nog altijd hou
Nadere informatieK I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R
PSYCHOSOCIALE GEZONDHEID Jeugd 2010 4 K I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R Kinderenonderzoek 2010 Om inzicht te krijgen in de gezondheid van de inwoners in haar werkgebied, heeft de GGD Zuid-Holland
Nadere informatieSTUDIEDAG SAMENWERKINGSVERBAND ZUID-KENNEMERLAND
STUDIEDAG SAMENWERKINGSVERBAND ZUID-KENNEMERLAND VANDAAG: WAAR VOEDEN WE VOOR OP? PREVENTIE ONTWIKKELING VAN HET BREIN SOCIAAL EMOTIONEEL LEREN METACOGNITIEVE VAARDIGHEDEN ESSENTIE VAN OVERDRACHT PROBLEEM
Nadere informatieToelichting zeven dimensies
Toelichting zeven dimensies Expertsysteem ZIEN! voor het primair onderwijs December 2009 ZIEN! is een product van, in samenwerking met ParnasSys Inhoudsopgave Zeven dimensies 3 1. De kwaliteitsdimensies
Nadere informatie<titel slide gecentreerd plaatsen>
BEWUST OMGAAN MET PUBERS OUDERAVOND CALSCOLLEGE NIEUWEGEIN 2019 VITRAS ALGEMEEN MAATSCHAPPELIJK WERK MARIET FERGUSON PROGRAMMA - Welkom, voorstellen - Puber quiz - De
Nadere informatieGezinsmilieu en het vooruitzicht op een huwelijk voor kinderen
Pagina 1 / 14 Gezinsmilieu en het vooruitzicht op een huwelijk voor kinderen Kinderen uit intacte gezinnen hebben vaker een positieve houden ten opzicht van het huwelijk en hogere verwachtingen van hun
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben
Nadere informatieAngst Stemming Psychose Persoonlijkheid Gebruik middelen Rest
Ad Kaasenbrood, psychiater/psychotherapeut Congres Een te gekke wijk, Bunnik, 8 November 2017 Psychiatrische ziekten Komen vaak voor Zijn ernstig Zijn duur Zijn complex Verhouden zich tot geestelijke gezondheid,
Nadere informatieLevertransplantatie en puberteit
Levertransplantatie en puberteit (versie mei 2010) Levertransplantatie en puberteit Pubers bevinden zich op het grensvlak van: geen kind meer, maar ook nog niet volwassen. Een stormachtige fase in de ontwikkeling.
Nadere informatieOver kalveren en vlinders
Woord vooraf Over kalveren en vlinders Woord vooraf a Over kalveren en vlinders 9 Kalverliefde : de eerste verliefdheid, de eerste keren vlinders in de buik, de verliefdheid van de puberteit. Denk jij
Nadere informatieMediaopvoeding. workshop 2015. Mediaopvoeding
Mediaopvoeding workshop 2015 Mediaopvoeding Contents Wat is mediaopvoeding?... 2 De jeugd van tegenwoordig... 3 Kinderen overzien niet alle gevaren van de media... 3 Opvoedingsstijlen... 4 Opvoedingscompetenties...
Nadere informatieOUDERAVOND FRISSE START. Het Hooghuis 31 januari Yvon Dieks Medewerker gezondheidsbevordering
OUDERAVOND FRISSE START Het Hooghuis 31 januari 2017 Yvon Dieks Medewerker gezondheidsbevordering Programma Overgang van groep 8 naar de brugklas Het puberbrein Consequenties in gedrag (roken en alcohol)
Nadere informatiePUBERBEURS LEIDERDORP
PUBERBEURS LEIDERDORP P R O G R A M M A 19:45 Inloop koffie /thee 20:00 Opening 20:10 Presentatie & Theater 20:40 Pauze 21:00 Presentatie & Theater 21:45 Afsluiting DE PUBERTEIT VROEGE ADOLESCENTIE vroege
Nadere informatiePubers kunnen niet plannen Rijden zonder helm. Definities. Het Puberbrein: Brein, leefstijl en leren. Definities. Definities.
Het Puberbrein: Brein, leefstijl en leren Dr. Renate de Groot Welten Institute Research Centre for Learning, Teaching and Technologies Open Universiteit Adolescentie overgangsperiode tussen puberteit en
Nadere informatieDe e-learning van Gastouderland
De e-learning van Gastouderland Ook voor gastouders is het belangrijk te blijven ontwikkelen. Daarom bieden wij diverse modules aan die speciaal ontwikkeld zijn voor de kinderopvang. Gastouderland werkt
Nadere informatieU wilt... ... dan is Echtscheiding Plus uw juiste partner!
U wilt... respectvol uit elkaar gaan geen kostbare, langdurige juridische strijd met advocaten financiële duidelijkheid voor nu en later duurzame, evenwichtige afspraken uw kinderen niet de dupe laten
Nadere informatiePuberteit en ASS; een goede combinatie? Anneke E. Eenhoorn
Puberteit en ASS; een goede combinatie? Anneke E. Eenhoorn Gedrag komt nooit alleen. Vier factoren spelen een rol bij het ontstaan en in stand houden van gedrag. Kindfactor Opvoedvaardighedenfactor Ouderfactor
Nadere informatiePedagogisch beleid Kinderopvang Haarlem Spelend Groeien
Pedagogisch beleid Kinderopvang Haarlem Spelend Groeien Inleiding Kinderopvang Haarlem heeft één centraal pedagogisch beleid. Dit is de pedagogische basis van alle kindercentra van Kinderopvang Haarlem.
Nadere informatieHet Puberbrein. Pubers kunnen niet plannen en dus ook niet kiezen Defini9es. Wat gaan we doen? Defini9es. Stelling 1
Het Puberbrein Defini9es Dr. Renate de Groot, PhD Welten Ins9tuut Open Universiteit Adolescen1e = overgangsperiode tussen puberteit en volwassenheid waarin de jongere een eigen iden9teit moet ontwikkelen.
Nadere informatiePsycho sociale gevolgen bij kinderen met CP. Susanne Sluijter Orthopedagoog Mytylschool De Trappenberg Mytylschool Behandelteam Merem Huizen
Psycho sociale gevolgen bij kinderen met CP Susanne Sluijter Orthopedagoog Mytylschool De Trappenberg Mytylschool Behandelteam Merem Huizen Ontwikkelingsfasen bij kinderen. 3 Basisbehoeften van kinderen.
Nadere informatieInformatie en advies voor ouders
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders 1 2 Wist u dat de gevolgen van het zien of horen van geweld in het gezin net zo groot zijn als zelf geslagen worden? Ook als het geweld gestopt
Nadere informatieWanneer ouders kiezen voor een omgangsregeling ontvangt de ouder waar het kind woont de kinderbijslag en eventueel de éénouderheffingskorting.
Omgangsregeling en co-ouderschap Inleiding In het algemeen is het voor ouders geen eenvoudige zaak om goede afspraken over een omgangsregeling of het co-ouderschap te maken. Niet alleen moeten de ouders
Nadere informatieAls ouders uit elkaar gaan
Als ouders uit elkaar gaan Inhoud 3 > Als ouders uit elkaar gaan 4 > De Raad voor de Kinderbescherming 6 > Het ouderschap blijft bestaan 7 > Informatie en consultatie 9 > De rol van de Raad 11 > De rechter
Nadere informatieEchtscheiding en nieuw samengestelde gezinnen. Invloeden op ouderschap en kinderontwikkeling
Echtscheiding en nieuw samengestelde gezinnen Invloeden op ouderschap en kinderontwikkeling Cruciale vragen Verschillen in psychisch welbevinden ts. personen uit gescheiden en nietgescheiden gezinnen?
Nadere informatieTactus Verslavingszorg. Programma. Tactus op De Rede. Gamen & Internet. Gamen. Bianca Swart Preventiewerker
Tactus Verslavingszorg Stedendriehoek, Twente, Zwolle/Noord Veluwe en Flevoland Informatie, advies en hulp Alcohol, drugs, medicijnen, gamen, gokken Bianca Swart Preventiewerker Preventie basisonderwijs
Nadere informatieOnderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening. Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H.
Onderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H. Leloux-Opmeer Voorwoord Inhoudsopgave Een tijd geleden hebben Stichting Horizon
Nadere informatieindertherapie oevorden Ellen Adema
Het Relatiehuis Het Relatiehuis Het is prettig om goed, harmonieus contact te hebben met de mensen om u heen. In het bijzonder met de mensen die dicht bij u staan, zoals uw partner, uw kinderen, uw vader
Nadere informatieKinderen Ontwikkelen en Leren 201-2012. Bijeenkomst 11: ontwikkeling
Kinderen Ontwikkelen en Leren 201-2012 Bijeenkomst 11: ontwikkeling Terugblik bijeenkomst 10 Presentatie ontwikkelingsgebieden Indeling ontwikkelingsgebieden Casus: stel je probleemverklaring op. Bijeenkomst
Nadere informatieKwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan
Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatie2 Training of therapie/hulpverlening?
Bewustwording wordt de sleutel voor veranderen Peter is een zeer opvallende leerling die voortdurend conflicten heeft met medeleerlingen en de schoolleiding. Bij een leerlingbespreking wordt opgemerkt
Nadere informatieGezin en het welzijn van pubers
Pagina 1 / 16 Gezin en het welzijn van pubers Kinderen uit intacte gezinnen zijn vaak emotioneel en psychisch gezonder en minder geneigd gedragsproblemen te vertonen, zoals geweld op school, criminele
Nadere informatieBrief voor ouder over thema 1
Brief voor ouder over thema 1 Steeds meer scholen besteden aandacht aan sociaal-emotionele vaardigheden en gezondheidsvaardigheden. Niet alleen om probleemgedrag te bestrijden en om ongewenst gedrag te
Nadere informatieBorderline. Als gevoelens en gedrag snel veranderen. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over borderline
ggz voor doven & slechthorenden Borderline Als gevoelens en gedrag snel veranderen Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over borderline Herkent u dit? Bij iedereen gaat wel
Nadere informatieHet probleem is dat pesten soms wordt afgedaan als plagerij of als een onschuldig spelletje.
1-1. HET PROBLEEM Pesten en plagen worden vaak door elkaar gehaald! Het probleem is dat pesten soms wordt afgedaan als plagerij of als een onschuldig spelletje. Als je gepest bent, heb je ervaren dat pesten
Nadere informatieKijk maar naar enkele reacties van leerlingen en ouders.
Inleiding 7 Steeds vaker komen we op school leerlingen tegen van wie de ouders gescheiden zijn. Eén op de drie huwelijken wordt ontbonden en veelal zijn daarbij kinderen betrokken. Uit onderzoek blijkt
Nadere informatieBegeleiding van jongeren met gescheiden ouders: Beslisboom voor professionals
Klein Velderman, M. & Pannebakker, F.D. (2016). Begeleiding van jongeren met gescheiden ouders. Beslisboom in het kader van het INBOX project. [ZonMw dossiernummer 729102004] Leiden: TNO, Child Health.
Nadere informatieRelatie & thuissituatie. Deel met ons je vragen of zorgen!
Relatie & thuissituatie Deel met ons je vragen of zorgen! 1 !JES: je goed blijven ontwikkelen tijdens of na een scheiding Een echtscheiding is een ingrijpende gebeurtenis, voor zowel ouders als kinderen.
Nadere informatieOuder zijn en blijven na een moeilijke echtscheiding
Ouder zijn en blijven na een moeilijke echtscheiding Voorwoord Erger je je ook wel eens blauw als je net je kind bent gaan halen bij je ex-partner? Voel je je ook machteloos als hij of zij beslissingen
Nadere informatiePedagogisch beleid Flexkidz
Pedagogisch beleid Flexkidz Voor u ligt het verkorte pedagogisch beleidsplan van Flexkidz. Hier beschrijven we in het kort de pedagogische visie en uitgangspunten. In dit pedagogisch beleidsplan beschrijven
Nadere informatie1.1 Relatie verslaving
1.1 Relatie verslaving Typering Iemand wordt relatieverslaafd genoemd als hij denkt niet zonder relatie te kunnen leven. Soms zijn mensen zo afhankelijk van een relatie, dat ze er alles voor doen om die
Nadere informatieHet ouderschapsplan: de oorzaken en de gevolgen
Bachelorthese, 17 juni 2009 Het ouderschapsplan: de oorzaken en de gevolgen Naam: Eva Joosten Studentnummer: 5662885 Begeleider: Annematt Collot D Escury-Koenigs. Aantal woorden abstract: 146 Aantal woorden
Nadere informatieVMBO-congres, 9 november 2009. Eveline Crone. Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl
VMBO-congres, 9 november 2009 Ontwikkelende hersenen Eveline Crone Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl b l Brein en onderwijs Op welke leeftijd zijn scholieren in staat om keuzes
Nadere informatieDE OUDER-KIND RELATIE EEN KWALITATIEVE ANALYSE VAN GESPREKKEN MET AWEL
DE OUDER-KIND RELATIE EEN KWALITATIEVE ANALYSE VAN GESPREKKEN MET AWEL HALLO Hallo. Ik ben een meisje van 12, mijn ouders zijn gescheiden en mijn moeder heeft nu een nieuwe man en ik kan hem niet goed
Nadere informatieThema. Kernelementen. Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie
Thema Kernelementen Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie Tips voor de trainer: Werken met mensen is werken met emotie. Leer emoties als signaal te herkennen, maar niet als leidraad te
Nadere informatieADHD en lessen sociale competentie
ADHD en lessen sociale competentie Geeft u lessen sociale competentie én heeft u een of meer kinderen met ADHD in de klas, dan kunt u hier lezen waar deze leerlingen tegen aan kunnen lopen en hoe u hier
Nadere informatieDeel 1: Positieve psychologie
Deel 1: Positieve psychologie Welkom bij: Positieve gezondheid. Jan Auke Walburg 2 Carla Leurs 3 4 Bloei Bloei is de ontwikkeling van het fysieke en mentaal vermogen. Welbevinden en gezondheid Verschillende
Nadere informatiePuberteit en Autismespectrumstoornissen
Uitnodiging Puberteit en Autismespectrumstoornissen Het Centrum voor Jeugd en Gezin Midden-Limburg organiseert op woensdag 2 maart 2016 een thema-avond met als onderwerp puberteit en autismespectrumstoornissen.
Nadere informatieJongeren en gamen. Joke Bollebakker Hella Schikkinger
Jongeren en gamen Joke Bollebakker Hella Schikkinger November 2015 Gameverslaving, onschuldig tijdverdrijf of obsessie? Onderwerpen van de Workshop: * Feiten en cijfers over gamen... * Waarom zijn computerspelletjes
Nadere informatieVreedzame VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats
VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de als democratische oefenplaats Het beleid van SKH is gebaseerd op de visie van Mischa de Winter, met name wat betreft de opvang
Nadere informatieAutisme in de levensfase van 16-25 jaar. Marijke Gottmer GZ-Psycholoog Altrecht 11 december 2012
Autisme in de levensfase van 16-25 jaar Marijke Gottmer GZ-Psycholoog Altrecht 11 december 2012 Programma Voorstellen Inleiding Problemen Intake/Diagnose Analyse Behandeling 16-25 jaar moeilijke leeftijd
Nadere informatieRapportage. Vertrouwelijk. De volgende tests zijn afgenomen: Persoonsgegevens Aanvullende persoonsgegevens. D. Emo. Naam.
Rapportage De volgende tests zijn afgenomen: Test Persoonsgegevens Aanvullende persoonsgegevens Persoonlijkheidstest (MPT-BS) Status Voltooid Voltooid Voltooid Vertrouwelijk Naam Datum onderzoek Emailadres
Nadere informatieDoelstellingen van PAD
Beste ouders, We kozen er samen voor om voor onze school een aantal afspraken te maken rond weerbaarheid. Aan de hand van 5 pictogrammen willen we de sociaal-emotionele ontwikkeling van onze leerlingen
Nadere informatieBrief voor ouder over thema 1
Brief voor ouder over thema 1 Steeds meer scholen besteden aandacht aan sociaal-emotionele vaardigheden en gezondheidsvaardigheden. Niet alleen om probleemgedrag te bestrijden en om ongewenst gedrag te
Nadere informatieVoel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008
Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.
Nadere informatieRelatie & thuissituatie. Deel met ons je vragen of zorgen!
Relatie & thuissituatie Deel met ons je vragen of zorgen! 1 !JES: je goed blijven ontwikkelen tijdens of na een scheiding Een echtscheiding is een ingrijpende gebeurtenis, voor zowel ouders als kinderen.
Nadere informatie3/12/2013. ADHD is een ontwikkelingsstoornis. ADHD groeit mee. ADHD is een ontwikkelingsstoornis. Stelling 1 Huilbaby s ontwikkelen later ADHD
ADHD groeit mee Babypeuter Lagere school Puberadolescent Babypeuter Stelling 1 Huilbaby s ontwikkelen later ADHD Geboorte zuigeling - peuter Al hyperactief van in de buik Moeilijke baby : Verhoogd activiteitsniveau
Nadere informatieLastige Gevallen OMGAAN MET PSYCHISCHE STOORNISSEN IN HET JEUGDWERK
Lastige Gevallen OMGAAN MET PSYCHISCHE STOORNISSEN IN HET JEUGDWERK Programma Theorie over psychische stoornissen Effect op het geloofsleven Omgaan met tieners met psychische stoornissen Tijd voor aktie
Nadere informatieOpvoeden en puberteit www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Opvoeden en puberteit www.cjggooienvechtstreek.nl n Opvoeden en puberteit De puberteit is de periode waarin kinderen zich tot volwassenen ontwikkelen. Een bewogen en spannende
Nadere informatieVerstandelijke beperkingen
11 2 Verstandelijke beperkingen 2.1 Definitie 12 2.1.1 Denken 12 2.1.2 Vaardigheden 12 2.1.3 Vroegtijdig en levenslang aanwezig 13 2.2 Enkele belangrijke overwegingen 13 2.3 Ernst van verstandelijke beperking
Nadere informatiePuberende Hersenen. Wat is er met de puber aan de hand?
Alumni Lezing UvA, 7 november 2009 Puberende Hersenen Eveline Crone Afdeling Ontwikkelingspsychologie Leiden Institute for Brain and Cognition Wat is er met de puber aan de hand? Jeugd van tegenwoordig:
Nadere informatieGroepsmaatschappelijk werk Cursussen, trainingen en gespreksgroepen
Groepsmaatschappelijk werk Cursussen, trainingen en gespreksgroepen FL 012 - mei 2012 Inhoudsopgave blz. Inleiding 2 Groepen volwassenen Assertiviteitstraining 4 Vrouwenpositie(f) 5 Praten met je partner
Nadere informatieH A P P I L Y E V E R A F T E R..
H A P P I L Y E V E R A F T E R.. I N 5 S T A P P E N M E E R G E L U K I N J E R E L A T I E A A N D A C H T V E R T R O U W E N Y V O N N E T H U I J S W W W. B R E I N - P O W E R. C O M A C C E P T
Nadere informatieWorkshop Het puberende brein
Workshop Het puberende brein Stellingen Eens Oneens Meisjes komen eerder in de puberteit dan jongens! Verschil puberteit en adolescentie Puberteit onderdeel van de adolescentie seksuele volwassenwording.
Nadere informatie