Risico-evaluatie voor niet-doel arthropoden bij toepassing van gewasbeschermingsmiddelen (bijlage IIA 8.3, IIIA 10.5)

Transcriptie

1 - 1 - MEI 2003 FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU Risico-evaluatie voor niet-doel arthropoden bij toepassing van gewasbeschermingsmiddelen (bijlage IIA 8.3, IIIA 10.5)

2 - 2 - MEI 2003 Inhoudstafel 1 Inleiding 3 2 Basisprocedure 4 3 Risico-evaluatie op hoger een niveau Landbouwgewassen, groenten en sierplanten in open lucht Klassieke gewasbescherming in landbouwgewassen, groenten en sierplanten in open lucht Geïntegreerde bestrijding (IPM) in landbouwgewassen en groenten in 7 open lucht 3.2 Fruitteelt Klassieke gewasbescherming in de fruitteelt Geïntegreerde bestrijding (IPM) in de fruitteelt Groenten en sierplanten onder bescherming Klassieke gewasbescherming in groenten en sierplanten onder bescherming Geïntegreerde gewasbescherming (IPM) in groenten onder bescherming Enkele Definities 13 GLP en GEP studies Herstel vanaf minder gevoelige levensstadia en persistentie van het residu in de bodem en op de planten Effecten naast het veld Methodes voor risicobeheersing Prooien van de nuttige arthropoden Indicatorsoorten Relevante soorten in de teelt Sleutelsoorten in de teelt

3 - 3 - MEI Inleiding De Europese evaluatie van een werkzame stof, vooraleer ze in bijlage I op te nemen, beperkt zich meer en meer tot het vaststellen voor welke organismen er een mogelijk gevaar bestaat. De lidstaten worden aangemoedigd om zoveel mogelijk zelf procedures voor risico-evaluatie en risicobeheersing te ontwikkelen, rekening houdend met hun plaatselijke specifieke omstandigheden. De evaluatie van de door richtlijn 91/414 geëiste studies volgens de uniforme beginselen laat toe om relatief eenvoudig een beslissing te nemen voor werkzame stoffen die geen specifiek risico inhouden. Voor risico-inhoudende stoffen daarentegen is een aangepaste evaluatie nodig, waarvoor geen enkele richtlijn bestaat. Het subcomité der ecotoxicologen ontwikkelde een richtlijn voor de evaluatie van niet-doel arthropoden (bijlage IIA 8.3.2, IIIA 10.5, Uniforme beginselen ) De doelstellingen zijn de volgende: - alle dossiers evalueren volgens dezelfde criteria; - het op een wetenschappelijke wijze rechtvaardigen van alle beslissingen in verband met het al of niet erkennen van middelen; - praktisch toepasbare risicobeheersende maatregelen voorstellen

4 - 4 - MEI Basisprocedure (voor alle teelten) De basisprocedure volgt de punten IIA en IIIA 10.5 van de richtlijn 91/414/EEG. De ESCORT I en II richtlijnen en het Guidance document on terrestrial ecotoxicology under Council Directive 91/414/EEC July 2002 geven technische achtergrondinformatie over deze evaluatie. De effecten moeten bepaald worden op 2 indicatorsoorten (Aphidius en Typhlodromus) en 2 relevante soorten voor het gewas. Indien de resultaten ongunstig zijn voor het in-teelt/veld gedeelte (Escort I: effect >30% bij de aanbevolen dosis; Escort II: HQ > 2), moeten de proeven verder gezet worden met relevante soorten voor het gewas. Dit is een stap voor stap -procedure (acute toxiciteit, extended lab, semi field) die moet uitgevoerd worden voor de relevante soorten in het gewas. De invloed op resistente levensstadia (poppen, ) en de nawerking van de achtergebleven residuen worden beoordeeld op dit niveau In functie van de resultaten van de studies die aan het Subcomité der Ecotoxicologen werden voorgelegd kunnen de arthropoden waarvoor het middel veilig is, opgenomen worden op het etiket. Dit houdt in dat het middel - ofwel niet veilig is voor de andere arthropoden - ofwel niet uitgetest werd op andere arthropoden Een erkenning wordt gegeven indien het middel veilig is voor de relevante soorten in de teelt, bij het aanbevolen toepassingsstadium, binnen de teelt/veld (in-crop; bepaling van de toepassingsdosis zoals beschreven in Escort 1). Indien dit niet het geval gaat is men over tot een risico-evaluatie op een hoger niveau.

5 - 5 - MEI Risico-evaluatie op een hoger niveau Deze evaluatie is gebaseerd op boomgaarden- en veldstudies, Een erkenning kan afgeleverd worden indien er geen onaanvaardbare effecten vastgesteld worden. Een onaanvaardbare effect wordt als volgt gedefinieerd: 1) de afwezigheid van tekenen van herstel van de populatie van niet-doelarthropoden voor de oogst van de teelt waarin het middel werd toegepast. 2) een invloed op de populatie van nuttige arthropoden of een verandering van de verhouding tussen nuttige arthropoden en schadelijke organismen die de toepassing van een correctiemiddel nodig maken tijdens de lopende teelt of tijdens de erop volgende (dus een extra behandeling met een insecticide of acaricide). De modaliteiten van deze evaluatie worden per type teelt vastgelegd en hieronder besproken. 3.1 Landbouwgewassen, groenten en sierplanten in open lucht Klassieke gewasbescherming in landbouwgewassen, groenten en sierplanten in open lucht. Of een effect aanvaardbaar is, kan aangetoond worden op verschillende wijzen door middel van een veldstudie: - het meten van de effecten op de groepen relevante soorten (zie tabel 2), en eventueel op andere soorten die in het veld gevonden worden, - het meten van het herstel van relevante soorten (het herstel moet plaatsvinden voor de oogst), - opvolging van de primaire en secundaire plagen (om na te gaan of er een corrigerende behandeling tijdens de lopende of tijdens de volgende teelt moet ingevoerd worden als gevolg van het gebruik van het gewasbeschermingsmiddel, of, of er een ontwikkeling van plagen als gevolg van de negatieve invloed van het gewasbeschermingsmiddel op de nuttige arthropodenfauna is) De middelen kunnen zonder beperking in sierteelten erkend worden voor wat de invloed op arthropoden aangaat. De basisprocedure met tests op de indicatorsoorten (Typhlodromus en Aphidius) en 2 relevante soorten is voldoende.

6 - 6 - MEI 2003 Tabel 1 : Lijst van de primaire en secundaire plagen in volleveldsteelten Teelt Toepassingsperiode Primaire plagen Secundaire plagen Graangewassen (tarwe, rogge, spelt, gerst, triticale) Herfst Lente-zomer Bladluizen Bladluizen Smalle graanvlieg Slakken Mineervliegen Kevers Galmuggen Trips Maïs voor-opkomst 6 Bladluizen Bladrollers bladeren Zaailingenplagen Bieten voor-opkomst Zaailingenplagen Koolzaad Herfst Slakken Zaailingenplagen Lente-zomer Snuitkevers - koolzaadglanskever Erwt voor-opkomst Bladluizen Zaailingenplagen vroege na-opkomst Slakken Aardappel voor-opkomst Bladluizen Coloradokever Volleveldsgroen -ten (uien, wortelen, prei,.) vroege na-opkomst voor-opkomst vroege na-opkomst Uiltjes - Zaailingenplagen Bladluizen Tabel 2: Lijst van de belangrijkste soorten voor de volleveldsteelten in functie van het toepassingstadium Teelten Toepassingsperiode Groepen Pertinente soorten Tarwe Gerst, spelt, rogge, triticale Maïs Voor-opkomst - 1 e knoopstadium 1 er knoop oogst Voor-opkomst - 1 e knoopstadium Voor-opkomst 6 bladeren Later Op de bodem levende Sluipwespen In het gewas levende Op de bodem levende Op de bodem levende Sluipwespen In het gewas levende Pardosa sp. Aphidius rhopalosiphi Chrysopa carnea Coccinella septempuncta Episyrphus balteatus Pardosa sp. Pardosa sp. Aphidius rhopalosiphi Chrysopa carnea Coccinella septempuncta Episyrphus balteatus

7 - 7 - MEI 2003 Bieten Koolzaad Erwt Aardappel Volleveldsgroen ten (uien, prei, wortelen, kolen) Voor-opkomst Op de bodem levende Later - Voor-opkomst Op de bodem levende vroege na-opkomst Later - Voor-opkomst Op de bodem levende vroege na-opkomst Later Voor-opkomst vroege na-opkomst Later Voor-opkomst vroege na-opkomst Sluipwespen In het gewas levende Op de bodem levende Sluipwespen In het gewas levende Op de bodem levende Pardosa sp. Pardosa sp. Pardosa sp. Aphidius rhopalosiphi Chrysopa carnea Coccinella septempuncta Episyrphus balteatus Pardosa sp. Aphidius rhopalosiphi Chrysopa carnea Coccinella septempuncta Episyrphus balteatus Pardosa sp. Later nuttige arthropoden gekozen in functie van de meest voorkomende plagen Geïntegreerde bestrijding (IPM) in landbouwgewassen en volleveldsgroenten in open lucht Momenteel bestaat dit type bestrijding niet op grote schaal. De evaluatie van de middelen zal gebeuren op dezelfde basis als voor de klassieke bestrijdingsmiddelen en met behulp van dezelfde methodes. De soorten gebruikt voor de tests kunnen eventueel aangepast worden aan de voorkomende omstandigheden (nuttige arthropoden gekozen in functie van de meest voorkomende plagen).

8 - 8 - MEI Fruitteelt Klassieke gewasbeschermingsmiddelen in de fruitteelt Of een effect al dan niet aanvaardbaar is, kan aangetoond worden op verschillende wijzen door middel van een studie in boomgaarden - het meten van de effecten op de groepen relevante soorten (zie tabel 3), en eventueel, op de andere soorten die in het veld gevonden worden, - het meten van het herstel van relevante soorten (het herstel moet plaatsvinden voor de oogst), - opvolging van de primaire en secundaire plagen (om na te gaan of er een corrigerende behandeling tijdens de lopende of tijdens de volgende teelt moet ingevoerd worden als gevolg van het gebruik van het gewasbeschermingsmiddel, of, of er een ontwikkeling van plagen als gevolg van de negatieve invloed van het gewasbeschermingsmiddel op de nuttige arthropodenfauna is) Geïntegreerde bestrijding (IPM) in fruitteelt De proeven moeten uitgevoerd worden voor sleutelsoorten die in IPM gebruikt worden (tabel 3, in vetjes), andere soorten waarvan studies de afwezigheid van onaanvaardbare effecten aantonen, kunnen op het etiket vermeld worden (facultatieve proeven). De middelen erkend voor gebruik in IPM moeten eerst en vooral voldoen aan de eisen voor klassieke bestrijdingsmiddelen (zie 3.2.1). 1 De middelen kunnen zonder beperking erkend worden voor gebruik in geïntegreerde fruitteelt wanneer ze: - veilig zijn voor de sleutelsoorten (verplichte studies) en voor de relevante soorten (tenminste één soort per groep arthropoden) - geen toename van de plagen veroorzaken bijvoorbeeld omdat ze een ongunstige invloed hebben op de prooi/predator-verhouding. In functie van de resultaten van de voorgelegde studies, kunnen de arthropoden waarvoor het middel veilig is op het etiket vermeld worden. Dit houdt in dat het middel - ofwel niet veilig is voor de andere arthropoden, - ofwel niet beproefd werd op andere arthropoden. 2 Niet-selectieve middelen kunnen eveneens erkend worden voor gebruik in geïntegreerde fruitteelt voor zover: - de toepassingswijze duidelijk omschreven is (gebruik tegen een specifieke plaag, in een bepaald stadium, ) teneinde onaanvaardbare effecten op de sleutelsoorten te vermijden (bijv.: Anthocoris tijdens de bloeiperiode van appelaars ); of

9 - 9 - MEI het middel actief is tegen een specifieke plaag die slechts gedurende een korte periode economische schade veroorzaakt (bijv: de wants Lygus pabulinus tijdens de bloei). In dit geval moeten de toepassingsvoorwaarden duidelijk omschreven zijn (vijand, toepassingsstadium, ) ; de vermelding «alleen toe te passen op aanbeveling van het controleorganisme» moet toegevoegd worden op de akte (concept van de oranje lijst in IPM). In Belgïe wordt het volledige areaal appelaars en perelaars gekweekt onder IPM Tabel 3 : lijst van relevante soorten in de fruitteelt Apelaars (100% geïntegreerde teelt in België) Perelaars (100% geïntegreerde teelt in België) Pardosa Typhlodromus pyri (sleutelsoort) Orius laevigatus Anthocoris Aphidius rhopalosiphi Pardosa Typhlodromus pyri Anthocoris (sleutelsoort) Kerselaars, pruimelaars Aalbessen, klein fruit Orius laevigatus (ter vervanging van Anthocoris) Aphidius rhopalosiphi Pardosa Typhlodromus pyri (sleutelsoort) Orius laevigatus Anthocoris Aphidius rhopalosiphi Pardosa Typhlodromus pyri (sleutelsoort) Orius laevigatus Anthocoris Aphidius rhopalosiphi

10 MEI 2003 aardbeien (open lucht en tunnels) Pardosa Typhlodromus pyri Orius laevigatus Anthocoris Aphidius rhopalosiphi 3.3 Groenten en sierplanten onder bescherming Klassieke plantenbescherming in teelten onder bescherming groenten en sierplanten De middelen worden erkend voor gebruik in sierplanten onder bescherming zonder beperkingen voor wat de arthropoden betreft. De basisprocedure met tests op de indicatorsoorten (Typhlodromus en Aphidius) en 2 relevante soorten van het gewas is voldoende. De middelen kunnen in de klassieke groenteteelt erkend worden voor zover dat de basisprocedure met tests op de indicatorsoorten (Typhlodromus en Aphidius) en op de relevante soorten uitgevoerd is. Producten met een korte nawerking en selectief zijn algemeen aanbevolen Geïntegreerde bescherming (IPM) in teelten onder bescherming groenten Het gaat hier om substraatteelt (steenwol,...) en geven geen aanleiding tot vrijstelling van werkzame stoffen in het leefmilieu. De evaluatie heeft als doel te bepalen of het middel geen onaanvaardbare effecten heeft op in de kas geïntroduceerde arthropoden in een geïntegreerd bestrijdingsschema. In de tabel 4 worden de verplicht te testen soorten aangegeven. Resultaten bekomen met andere soorten kunnen eveneens voorgelegd worden en zullen op het etiket vermeld worden (facultatieve studies). De in IPM gebruikte arthropodensoorten kunnen variëren in functie van de teelttechniek. Het volgende principe wordt gebruikt bij de evaluatie: de invloed op de belangrijkste groepen moet getest zijn (sluipwespen, roofmijten, ) 1 De middelen die veilig zijn voor de belangrijkste arthropoden die in IPM gebruikt worden (tabel 4, in vetjes) kunnen erkend worden in groenteteelt onder bescherming zonder beperking voor wat het toepassingstijdstip aangaat. In functie van de bekomen testresultaten, kunnen de arthropoden waarvoor het middel veilig is op het etiket vermeld worden.

11 MEI 2003 Dit houdt in dat het middel - ofwel niet veilig is voor de andere arthropoden. - ofwel niet uitgetest werd op andere arthropoden. 2 De niet-veilige middelen kunnen eveneens erkend worden voor gebruik in IPM in groenten onder bescherming voor zover - De toepassingsvoorwaarden zodanig vastgelegd zijn (voor het planten, tussen opeenvolgende teelten) dat er geen blootstelling is van nuttigen. - De nawerking op de nuttigen / persistentie in het gewas aangegeven is (de toepassing gebeurt XX dagen voor het inzetten van arthropoden) In Belgïe wordt het volledige areaal tomaat, paprika, cucurbitaceae, aardbei onder glas gekweekt onder IPM. Tabel 4 : Lijst van de belangrijkste arthropoden in teelten onder bescherming Tomaten (geïntegreerde teelt in België) Paprika (geïntegreerde teelt in Belgïe) Orius laevigatus Macrolophus caliginosus (eventueel een andere Macrolophus-soort) Hippodamia Harmonia (larven) Aphidoletes Therodiplosis, Feltiella Phytoseiulus persimilis Amblyseius cucumeris Amblyseius californicus Aphidius (ter vervanging van Encarsia) Encarsia formosa Dacnusa Diglyphus Eretmocerus Aphelinus Trichogramma Orius laevigatus (eventueel een andere Orius-soort) Macrolophus caliginosus Hippodamia Harmonia (larven) Aphidoletes Therodiplosis, Feltiella

12 MEI 2003 (1 vertegenwoordiger van de groep) Cucurbitaceae (geïntegreerde teelt in België) Aardbeien onder glas (geïntegreerde teelt in België) Phytoseiulus persimilis Amblyseius cucumeris Amblyseius californicus Aphidius Encarsia formosa Dacnusa Diglyphus Eretmocerus Aphelinus Trichogramma Orius laevigatus Macrolophus caliginosus Hippodamia Harmonia (larven) Aphidoletes Therodiplosis, Feltiella (1 vertegenwoordiger van de groep) Phytoseiulus persimilis Amblyseius cucumeris Amblyseius californicus Aphidius (ter vervanging van Encarsia) Encarsia formosa Dacnusa Diglyphus Eretmocerus Aphelinus Trichogramma Orius laevigatus Hippodamia Harmonia (larven) Aphidoletes Therodiplosis, Feltiella (1 vertegenwoordiger van de groep) Phytoseiulus persimilis Amblyseius cucumeris Amblyseius californicus Aphidius Trichogramma

13 MEI Enkele definities GLP en GEP-studies - Studies vereist voor de basisprocedure (zie punt 2) dienen volgens GLP uitgevoerd te zijn. - Teelten onder bescherming: de verplichte studies in het kader van een erkenningsprocedure worden uitgevoerd volgens de GLP (zie tabel 4, in vetjes). Voor de andere volstaat GEP (voordeel: de gegevens in verband met de selectiviteit mogen op het etiket vermeld worden). - fruitteelt: De studies voor Typhlodromus, Orius of Anthocoris worden uitgevoerd volgens de GLP. - landbouwgewassen, volleveldsgroenten: de studies moeten volgens GLP uitgevoerd worden. Deze keuze voor het uitvoeren van GLP/GEP studies is gesteund op de 3 volgende elementen: - volgens richtlijn 91/414 moeten de lidstaten erop toezien dat hun beslissingen rekening houden met de principes van de geïntegreerde teelt indien ze bestaan voor de bewuste teelten - de voorwaarden voor geïntegreerde teelt zijn zeer verschillend in landbouwgewassen (waarschuwingssystemen, in overweging genomen via de Goede Landbouwpraktijken), in fruitteelt (behandeling uitgevoerd in functie van de populaties van natuurlijke vijanden, lastenboeken, ) en in teelten onder bescherming (introductie van nuttige vijanden, geïsoleerd teeltsysteem) - De GEP-studies (voldoende wetenschappelijke kwaliteit) zijn voldoende om de mogelijkheid tot gebruik van een middel in IPM aan te tonen. In teelten waar IPM belangrijk is (fruitteelt en teelten onder bescherming) kunnen GEP-proeven, die minder duur zijn, dit type bestrijding aanmoedigen. Herstel vanaf weerstandbiedende levensstadia en persistentie van het residu in de bodem en op de planten - Persistentie De PEC in de bodem als gevolg van een of meerdere toepassingen kan berekend worden. De persistentie van het residu in het gewas kan in rekening gebracht worden via studies met verweerd/verouderd residu.

14 MEI 2003 Het residudossier kan eventueel een indicatie geven over de degradatie van het depot. Er moet rekening gehouden worden met de eventuele systemische werking van een middel. - Nawerking duration of harmfulness of a compound; the persistence gives a good indication of the safety period that has to be taken into account before re-introducing biological control agents. If chemical correction is necessary, the safety period data can be valuable. It is useful to check when the toxicity of the spraying deposit has dropped below an acceptable level. Indien de nawerking (labo of semi-field) < 15 dagen => niet persistent middel Indien de nawerking (labo of semi-field) = dagen => gemiddelde persistentie Indien de nawerking (labo of semi-field) > 30 dagen => persistent middel - Sluipwespen (Aphidius rhopalosiphi, Encarsia, ) Proeven kunnen gedaan worden met het minder gevoelig levensstadium (poppen,) en op de nawerking van het residu op het gevoelige stadium. Indien geen effect vastgesteld wordt op het resistent stadium (poppen) of de nawerking is korter dan 5 dagen, dan zijn de effecten aanvaardbaar (= middel veilig voor Aphidius) - op de bodem levende Indien de nawerking (labo of semi-field) < 15 dagen => veilig middel Indien de nawerking (labo of semi-field) = dagen => intermediaire situatie Indien de nawerking (labo of semi-field) > 30 dagen => persistent middel, veldproef of proef in boomgaard - In het gewas levende Er zijn geen persistentietests, er is meestal slechts één generatie per teelt en weinig mogelijkheid tot herstel van de populatie. Effecten naast het veld/ de teelt - Landbouwgewassen en volleveldsgroenten: het driftpercentage is heel beperkt, zelfs op korte afstand (bijv : 2.77% op 1 m afstand). De afwezigheid van invloed in de teelt, spreekt voor de situatie buiten de teelt/het veld. Een evaluatie van de situatie naast het veld is weinig pertinent. - Fruitteelt: de bescherming van de gewasrand, de bevordering van hagen, de vermindering van drift zijn interessant in boomgaarden. Er wordt rekening gehouden met Aphidius in deze evaluatie De effecten zijn onaanvaardbaar indien er geen herstel gebeurt van de populatie nuttige arthropoden bij de driftconcentratie - Teelten onder bescherming: niet relevant

15 MEI 2003 Risicobeheersende maatregelen - Het is van belang de toepassingsvoorwaarden vast te leggen op de erkenningsaktes (ziekte of plaag, toepassingsstadium, maximale toepassingsdosis, aantal toepassingen,.) om onaanvaardbare effecten op nuttige arthropoden te vermijden. - Waarschuwingssystemen zijn algemeen aanbevolen. - Bepaalde toepassingen kunnen geregeld worden via de vermelding alleen toe te passen na aanbeveling door een controle-organisme op het etiket. - De resultaten van de evaluatie moeten vlot beschikbaar zijn (indicatie in verband met de veiligheid weergegeven op de erkenningsakte). - Lastenboeken en verbeterde voorlichting kunnen de huidige geïntegreerde bestrijding verbeteren. - Drifbeperkende maatregelen. - Indeling in A en B percelen al naargelang het risico (controle via het lastenboek) - Aanbevelen van groene bufferzones, promotie van hagen. Prooien van nuttige arthropoden Pardosa Typhlodromus pyri Aphidius rhopalosiphi Andere sluipwespen Chrysopa carnea Coccinella septempunctata Episyrphus balteatus Orius insidiosus, Anthocoris Polyfage predator van vele op de bodem levende plagen: slakken, keverlarven, kniptorren, miljoen- en duizendpoten etc. Polyfage predator van vele op de bodem levende plagen: slakken, keverlarven, kniptorren, miljoen- en duizendpoten etc (voorkeur voor kleinere insecten en minder gechitiniseerde soorten) Adulten: polyfage Larven: specifieke parasieten van groentevliegen (wortel-, kool- en uievliegen) predator van fytofagermijten Parasiet van bladluizen Parasieten van lepidoptera (eitjes en larven), kevers en vliegen polyfage : bladluizen, eitjes en larven van lepidopotera, kevers Gespecialiseerde (monofage) predator van bladluizen Gespecialiseerde (monofage) predator van bladluizen Polyfage in fruitteelt onder glas, minder belangrijk in landbouwgewassen

16 MEI 2003 Indicatorsoorten Een middel kan als veilig beschouwd worden voor de meeste arthropoden indien het veilig is voor Typhlodromus pyri en Aphidius rhopalosiphi. relevante soorten in een teelt Representatieve soorten voor de 4 groepen die in de teelten aanwezig zijn (bodemlevende, parasitaire Hymenopteren, in het gewas levende en predatormijten). Sleutelsoorten in de teelt Dit zijn de nuttige soorten die in grote mate bijdrage tot het onder controle houden van de plagen (bijv. van bladluizen en sluipwespen in tarwe en aardappel, Anthocoris in perenboomgaarden,...) Deze soorten zijn primordiaal in geïntegreerde bestrijdingsschema s.