BEGELEIDINGSVORMEN Vormen van professionele agogische begeleiding die de LVSB 1 en haar leden aanbieden

Transcriptie

1 Louis van Kessel BEGELEIDINGSVORMEN Vormen van professionele agogische begeleiding die de LVSB 1 en haar leden aanbieden Published in: Forum. Nieuwsbrief LVSB, 7 (2001) 4, 6-9. INLEIDING Er is een behoefte om te beschikken over omschrijvingen van de begeleidingsvormen die de LVSB en haar leden representeren. Deze behoefte doet zich naar mijn mening voor bij afnemers (deelnemers en opdrachtgevers) van begeleiding, studenten aan (supervisoren)opleidingen en ook bij de leden van de LVSB. In deze bijdrage biedt ik omschrijvingen van de begeleidingsvormen die de LVSB en haar leden kunnen bieden. Wellicht gaat daar een impuls vanuit om als LVSB(-leden) te proberen de diverse begeleidingsvormen intern (binnen de vereniging) en extern (ten behoeve van de feitelijke en potentiële afnemers) meer te profileren. Profilering blijft gewenst, ook al zouden we alle hierna beschreven begeleidingsvormen onder het moderne begrip coaching kunnen rangschikken. Met deze methodisch weinig specifieke, en ook internationaal gebruikte term, wordt namelijk, gezien de vele varianten die onder dit paraplubegrip worden gebracht, niets anders bedoeld dan begeleiding. 2 Ook (professionele) begeleiding blijkt in het gebruik een zeer ongespecificeerd begrip te zijn. Wie deze term ingeeft op een van de zoekmachines van het internet, zal verrast zijn waarvoor deze term al niet gebruikt wordt: van professionele begeleiding bij het zoeken van een woning tot professionele begeleiding voor kinderen met leerproblemen. De LVSB als beroepsorganisatie dient derhalve duidelijk te maken welke begeleidingsvormen door haar behartigd worden en door haar leden op professionele wijze worden vormgegeven. De leden van de LVSB dienen de door hen aangeboden begeleidingsvormen waarin zij deskundig zijn, in hun handelen en in hun public relations professioneel te presenteren. Het is wenselijk om activiteiten van begeleiding te onderscheiden, omdat ze richtinggevende kaders bieden voor de begeleider en voor afnemers. Zo kan in en middels een proces van contractering een nog vage vraag naar begeleiding benoemd gaan worden als een specifiek type begeleiding met eigen kenmerken. Blijkt tijdens het werkproces een overstap of omschakeling naar een andere begeleidingsvorm wenselijk dan kan deze via een her-contractering ook als zodanig benoemd worden. De hieronder volgende tekst heb ik proberen te schrijven vanuit het perspectief van de afnemers van begeleiding. Dit kunnen zowel de deelnemers als de opdrachtgevers 1 LVSB - Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen. Sinds 2009 draagt deze beroepsvereniging van professionele supervisoren en coaches de naam LVSC - Landelijke Vereniging voor Supervisie en Coaching. 2 Kessel, L. van (2002): Coaching in variaties. Deel I: Verschijningsvormen van coaching in de vakliteratuur. Supervisie in opleiding en beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 19 (2002) 1, Begeleidingsvormen / 2001 / kesselvan.l@hetnet.nl - 1 -

2 zijn. Ik heb me daarbij beperkt tot die vormen van professionele agogische begeleiding die de LVSB en haar leden aan afnemers van deze dienst (organisaties, opleidingen en individuele beroepsbeoefenaren, zelfstandig werkend of in dienstverband) aanbieden. 1. SUPERVISIE Kenmerken en doel Een methode van begeleiden die: afgestemd is op de eigen leerbehoeften en -doelen van individuele beroepsbeoefenaren en leidinggevenden, gericht op de ontwikkeling/verbetering van hun concrete functioneren in de uitoefening van hun beroep. kan worden toegepast in het kader van: - een opleiding; - deskundigheidsbevordering - organisatieontwikkeling. Supervisie biedt de deelnemer (supervisant) de mogelijkheid: - het eigen handelen in beroepssituaties tegen het licht te houden en - te leren dit duurzaam te verbeteren. De supervisant kan allerlei aspecten met betrekking tot zijn/haar wijze van functioneren in de eigen beroepsuitoefening inbrengen: - het werken met cliënten; - de omgang met de collega s; - het functioneren in teamverband en binnen de organisatie; - de eigen manier van leidinggeven. De supervisant bepaalt zelf in de reeks gesprekken welke actuele ervaringen uit de eigen beroepsuitoefening daarbij voor haar/hem op dat moment van belang zijn. Deze worden met behulp van de begeleider (supervisor) door hem/haar bewerkt. Hierdoor ontwikkelt de supervisant een beter inzicht in zijn/haar functioneren binnen het beroep betreffende: - welke aspecten en patronen functioneel en welke minder functioneel zijn; - hoe deze door hem/haar zijn te veranderen zodat het eigen beroepsfunctioneren meer voldoet aan de gestelde eisen; - wat zij/hij kan doen om dit blijvend te verbeteren. Daarbij is aandacht voor de wijze van (methodisch) handelen, de belevingen, de intenties, de opvattingen (met verwijzing naar waarden) en het referentiekader van de supervisant, dit alles in hun onderlinge samenhang. Tevens is oog voor de verwachtingen en de realiteit van het beroep c.q. functie en de organisatiecontext (beroepseisen). Waar nodig of gewenst zal de invloed van de eigen (beroeps)biografie op het actuele functioneren onderzocht worden. De begeleider is een bij de LVSB geregistreerd supervisor en voldoet daarmee aan de opleidingseisen en kwaliteitscriteria die de LVSB hanteert en is gehouden aan de door de LVSB opgestelde beroepscode voor supervisoren. Begeleidingsvormen / 2001 / kesselvan.l@hetnet.nl - 2 -

3 Meerdere bijeenkomsten over langere duur Een supervisietraject bestaat uit een reeks bijeenkomsten (in de praktijk gewoonlijk 10 of meer) van een afgesproken duur, en met intervallen van twee á drie weken. Zowel het aantal bijeenkomsten als de intervallen worden in onderling overleg vastgesteld en afgestemd op het leerproces van de supervisant. Individueel of in een groep Supervisie kan plaatsvinden in verschillende vormen: - individuele supervisie : supervisant en supervisor werken in een één-op-één relatie; - triadische supervisie : twee supervisanten met één supervisor; - groepssupervisie : maximaal 4 supervisanten met één supervisor. Op contractbasis Het initiatief tot het nemen van supervisie kan uitgaan van een beroepsvereniging, organisatie, een opleiding en/of de betreffende supervisant zelf. Alle vier kunnen zij als opdrachtgever fungeren. De opdrachtgever voor de supervisie en de supervisor sluiten met elkaar een inhoudelijke en een financiële overeenkomst. In deze overeenkomst zijn het kader voor de supervisie en de inspanningsverplichting van de betrokken partijen wederzijds vastgelegd. Slechts die zittingen die werkelijk plaatsvinden worden in rekening gebracht, behoudens het geformuleerde in de annuleringsclausule. Is de opdrachtgever de supervisant zelf dan wordt deze overeenkomst direct gesloten tussen de supervisor en de supervisant (dyadische contractering). In het geval de beroepsvereniging, organisatie of een opleiding de opdrachtgever is, wordt de overeenkomst gesloten tussen alle drie de betrokken partijen (triadische contractering). Supervisie voor wie? De krachtige werking van de methode supervisie is bewezen voor: - leidinggevenden - uitvoerenden - zelfstandige beroepsbeoefenaren werkzaam in een scala van beroepen en functies waarin interactie- en relatiehantering een belangrijke rol speelt. Waarvoor kunnen organisaties supervisie inzetten? - In het kader van opleidingstrajecten /certificering; - Bij gewenste verdere deskundigheidsontwikkeling; - In het kader van inwerken en bij het vervullen van nieuwe functies; - Als opfrissing voor medewerkers die al langer in dienst zijn; - Bij burn-out en bij terugkeer na langdurige ziekte; - Bij centraal ingezette innovaties. LVSB-geregistreerde supervisoren zijn in staat supervisie op deskundige wijze aan te bieden. Hun specifieke gerichtheid en deskundigheid kan daarbij een onderscheidende factor zijn. Begeleidingsvormen / 2001 / kesselvan.l@hetnet.nl - 3 -

4 2. BEGELEIDING BIJ OPZETTEN EN FUNCTIONEREN VAN INTERVISIEGROEPEN Intervisie twee accenten Bij intervisie komt een groep collega s over een langere maar begrensde tijdsperiode regelmatig samen om volgens een bepaalde methodische systematiek elkaar: te ondersteunen bij de wijze waarop ieder het werk uitvoert; te helpen ieders eigen wijze van werkuitvoering te verbeteren. Welk van deze beide accenten door een intervisiegroep feitelijk wordt gerealiseerd, en met welke diepgang, is afhankelijk van de aard van beroepsuitoefening van de deelnemers en hun vaardigheid om met elkaar als intervisiegroep te werken. Omvang en samenstelling van een intervisiegroep - Een intervisiegroep bestaat uit drie tot zes deelnemers - Die een vergelijkbaar of overeenkomstig beroep of functie uitoefenen - Geen directe werk- en gezagsverhouding hebben in de uitvoering van hun werk - En op vrijwillige basis aan de betreffende groep deelnemen. Enkele kenmerken van de werkwijze Beurtelings brengen de leden van de intervisiegroep actuele ervaringen met het hanteren van situaties en opgaven in hun eigen beroepsuitoefening in. Soms worden deze als probleem ervaren door de betrokkene, soms gaat het er gewoon om er een kritisch met behulp van anderen bij stil te staan en naar te kijken of het beter of anders kan, of blinde vlekken te ontdekken. Onderling en wederkerig wordt begeleiding geboden om het omgaan met situatie te verbeteren en aspecten van het eigen functioneren in een gewenste richting te ontwikkelen. Daarbij doen ook de medegroepsleden inzichten op om hun eigen functioneren te verbeteren. Alle functies die nodig zijn voor het functioneren als intervisiegroep worden onderling, wederkerig en roulerend gerealiseerd. Binnen een organisatie, of op eigen initiatief binnen een beroepsgroep Wanneer een intervisiegroep gevormd wordt binnen een organisatie is een contract tussen de intervisiegroep en de organisatie van belang. Dit contract betreft vragen als: hoeveel tijd en welke faciliteiten stelt de organisatie haar medewerkers ter beschikking? Welke terugkoppeling van de intervisiegroep naar de organisatie wordt verwacht en op welke wijze? Hoe wordt de gewenste vertrouwelijkheid gewaarborgd. Wordt een intervisiegroep buiten een organisatie door een aantal collega s uit eenzelfde beroepsgroep gevormd dan maken zij daar onderling de gewenste afspraken over. Ook daarvoor kan een organisatie faciliteiten beschikbaar stellen. Tijdelijke begeleiding (intervisie coaching) door een supervisor / intervisiecoach Goed functioneren als intervisiegroep is geen gemakkelijke opgave: - Veel (beginnende) intervisiegroepen hebben geen duidelijkheid over het hoe en wat van intervisie. - Het onderling zelf vervullen van de bij intervisie behorende taak- en groepsfuncties is niet altijd even eenvoudig. Begeleidingsvormen / 2001 / kesselvan.l@hetnet.nl - 4 -

5 - Een reeds langere tijd functionerende intervisiegroep kan behoefte hebben het eigen functioneren weer eens onder de loep te nemen. Een aantal bij de LVSB-geregistreerde supervisoren is in staat om als intervisiecoach deze tijdelijke begeleiding / coaching van een intervisiegroep, op deskundige wijze uit te voeren. 3. COACHING Coaching wordt door de LVSB opgevat als een methodische activiteit van een intern of extern gepositioneerde coach ten behoeve van een uitvoerende of leidinggevende beroepsbeoefenaar. Mogelijke doelen van coaching Coaching is gericht op: Het realiseren van betere prestaties in de uitoefening van een beroep of functie; Verheldering van loopbaanperspectief. Het accent kan daarbij meer gelegd worden op persoonlijke of inhoudelijk vakmatige aspecten, of op een combinatie van beiden. Kenmerken van coaching - In overleg met de opdrachtgever en de coachee (de deelnemer aan de coaching) wordt vastgesteld op welke aspecten van het functioneren van de coachee een verbetering gewenst is. - Een traject ter verbetering wordt vastgesteld. - In een aantal nader af te spreken bijeenkomsten wordt doelgericht aan de gewenste verbetering gewerkt. - Het effect wordt geëvalueerd met de coachee en opdrachtgever. - Gerichte opdrachten en observaties van de uitvoering daarvan kunnen deel uitmaken van de werkwijze. Vormen van coaching De coaching kan worden gerealiseerd: - Individueel; - In groepsverband. In direct contact, -contact, telephone- of video-conferencing. Ook mengvormen hiervan zijn mogelijk. Een aantal leden van de LVSB is in staat een tijdelijke begeleiding als in- of extern gepositioneerde coach op deskundige wijze aan te bieden. Begeleidingsvormen / 2001 / kesselvan.l@hetnet.nl - 5 -

6 4. TEAMONTWIKKELING EN TEAMCOACHING Effectief samenwerken in een (mono-, multi- of interdisciplinair) team is geen vanzelfsprekendheid. Soms is daarbij een deskundige begeleiding (teamcoaching) gewenst. De - gewoonlijk tijdelijke - begeleider kan van binnen of van buiten de organisatie komen. Doelen In teamontwikkelingsactiviteiten kan: - Een nieuw samengesteld team leren met elkaar de werkstructuur van het team en de onderlinge samenwerking op te bouwen. - Een bestaand team de in de loop van de tijd ontstane disfunctionele patronen onderzoeken en werken aan verbetering van het functioneren als team. - Een team conflicten tussen teamleden, tussen team en leidinggevende(n), en of de afdeling/organisatie leren hanteren en oplossen. Aspecten waaraan gewerkt kan worden In een begeleid proces van teamontwikkeling kan aan diverse aspecten gewerkt worden: - De onderlinge samenwerking en de onderlinge verhoudingen - De (her)definitie van taken en werkstructuur - Het werken aan meer zelfsturing door het team - Verhouding en communicatie van team met de afdeling/organisatie waar zij deel vanuit maakt - De wijze van taakuitoefening door de teamleden in het primaire proces en de onderlinge afstemming van de teamleden daarin. - Het ontwikkelen van een gemeenschappelijk beleid. Een aantal leden van de LVSB is in staat als in- of extern gepositioneerd teamcoach deze (tijdelijke) begeleiding op deskundige wijze aan te bieden. 5. WERKBEGELEIDING / werkgerichte coaching Gerichtheid Werkbegeleiding is een vorm van kwaliteitsmanagement, en kan ook wel aangeduid worden als werkgerichte coaching. Uitvoerende en/of leidinggevende medewerkers van een organisatie worden zodanig begeleidt (gecoacht) dat zij de door de organisatie gestelde doelen en werkwijzen behorende bij hun functie-uitoefening adequaat realiseren. Kenmerken en werkwijze Bijeenkomsten: In regelmatige frequentie (van een beperkt aantal afgesproken bijeenkomsten, of als regulier en vast onderdeel van werkzaamheden gepland); Waarin de betreffende medewerkers in een individuele of groepsgewijze vorm; Aan de werkbegeleider rapporteren over de door hen verrichte werkzaamheden én over de eigen wijze van werkuitvoering; Begeleidingsvormen / 2001 / kesselvan.l@hetnet.nl - 6 -

7 Waarbij de kwaliteit van de werkuitvoering wordt bewaakt door toetsing aan het door de organisatie beoogde beleid en/of plan van aanpak in een concreet geval; En de werkuitvoering zo nodig wordt bijgestuurd door richtlijnen, adviezen en ondersteuning; Daarbij kan de werkbegeleider ook gebruik maken van (eigen) observaties van de werkuitvoering van de betrokkenen. De werkbegeleider Gewoonlijk is de werkbegeleider een (leidinggevende) medewerker in dienst van een organisatie. Een aantal leden van de LVSB is in deze functie werkzaam. 6. PRAKTIJKBEGELEIDING /Praktijk-coaching Dit is een vorm van begeleiding of coaching die wordt doorgevoerd met medewerkers of stagiaires die nog in opleiding zijn als onderdeel van hun praktijkopleiding. Kenmerken In de praktijkbegeleiding wordt: - in regelmatig plaatsvindende bijeenkomsten - het vanuit de opleiding gewenste en geplande leertraject stapsgewijs verbonden met het opdoen van werkervaringen in de werkuitvoering - deze worden in de praktijkbegeleiding voorbereid en evaluatief nabesproken. De praktijkbegeleider - De praktijkbegeleider is in dienst van de betreffende organisatie. - De betreffende medewerker of stagiaire werkt onder verantwoordelijkheid van de praktijkbegeleider. Contract Er is een contract tussen opleiding en organisatie, c.q. praktijkbegeleider. Het is de betreffende beroepsopleiding die de eisen voor de praktijkbegeleiding formuleert. Sommige leden van de LVSB vervullen deze functie 7. SUPERVISIE-OVER-SUPERVISIE Voor wie bedoeld Deze vorm van begeleiding wordt ingezet voor degenen die in opleiding zijn tot supervisor, en als onderdeel van hun opleiding in de praktijk (leer-)supervisies uitvoeren. Begeleidingsvormen / 2001 / kesselvan.l@hetnet.nl - 7 -

8 Wat wordt gesuperviseerd De eigen wijze van functioneren als supervisor in organisatie en uitvoering van de (leer-) supervisies die de betreffende supervisor-in-opleiding (SIO) uitvoert en de ervaringen die deze daarin opdoet. Werk- en leermateriaal De ervaringen opgedaan met de eigen wijze functioneren als supervisor in organisatie en uitvoering van deze (leer-)supervisie vormen het werkmateriaal dat in de supervisieover-supervisie tot leermateriaal (leerthema s en leerdoelen) bewerkt wordt. Doel De supervisie-over-supervisie is gericht op: - verbeteren van het functioneren als supervisor(-in opleiding) (= beroepsdimensie); - en een (blijvend) zelfstandig (beter) kunnen leren van de eigen ervaringen opgedaan met functioneren als supervisor (= leerdimensie); - waarbij als resultaat beoogd wordt een verbetering van het eigen praktijkfunctioneren en een voldoen aan eisen die aan de uitoefening van het beroep supervisor gesteld worden; - zodat sprake is van blijvend professioneel functioneren in de als supervisor uitgeoefende beroepsrollen. Bij de LVSB-geregistreerde supervisoren voor uitvoering van de supervisie-over supervisie zijn in staat deze tijdelijke begeleiding op deskundige wijze aan te bieden. Begeleidingsvormen / 2001 / kesselvan.l@hetnet.nl - 8 -