Samenleving in perspectief een aanpak voor het verbeteren van maatschappelijke praktijken
|
|
- Gabriël Hendrik van den Pol
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenleving in perspectief een aanpak voor het verbeteren van maatschappelijke praktijken Henk Diepenmaat Actors Procesmanagement BV Prinses Irenelaan 14 B, 3708 EL Zeist E henk.diepenmaat@actors.nl T ; M Samenvatting Niveaus van welvaart en kennis zijn nog nooit zo hoog geweest als in onze huidige samenleving. Desondanks zijn vele van onze maatschappelijke praktijken suboptimaal. Onderwijs, zorg, bouw, energievoorziening, sociale cohesie, mobiliteit, mondiale economische verhoudingen, noem maar op. Sommige praktijken leiden zelfs tot onaanvaardbaar lage niveaus van welzijn. Dat geldt op alle schalen, van persoonlijk tot mondiaal. Velen van ons proberen hier iets aan te doen. Vaak onder de noemer van duurzaamheid. Maar maatschappelijke praktijken tonen zich keer op keer op imposante wijze complex en inert, als we ze doelgericht willen verbeteren. Hoe komt dat en wat kunnen we daaraan doen? Beantwoording van deze cruciale vraag vereist een ander begrip van maatschappelijke praktijken en hun verbetering. Anders - ons huidige begrip biedt te weinig steun - maar tegelijkertijd herkenbaar voor ons allen. Samenleving in perspectief tracht zo n ander maar herkenbaar en hanteerbaar maatschappijbegrip te ontwikkelen. De reeks bestaat uit een trilogie en een werkboek. Uitgaande van één centraal begrip (perspectief) worden filosofische gedachten, ethische repercussies en pragmatische vertrekpunten voor handelen ontwikkeld. De filosofie stelt hernieuwd de vraag wat een maatschappelijke praktijk is, en presenteert een perspectivisch antwoord. Zij slaat een brug tussen positivisme en relativisme (en wijst ze tegelijkertijd beide af als sluitende maatschappelijke visies). Daarbij wordt de bètagamma discussie in een nieuw daglicht gesteld. De begrippen actor (partij) en intentionaliteit blijken een centrale rol te spelen. De ethiek zoekt richting bij maatschappelijke verbetering. Waarom is het zo lastig de vraag naar beter en slechter te beantwoorden binnen de context van maatschappelijke praktijken? Een cruciale oorzaak is gebrek aan gezamenlijk perspectief. De pragmatiek ontwerpt - op basis van filosofie én ethiek - theorieën en methoden voor de maatschappelijke verbeterpraktijk. Een werkboek maakt ten slotte het geheel operationeel voor mensen die concrete maatschappelijke situaties willen verbeteren in de dagelijkse praktijk. Samenleving in perspectief tracht zo het gehele spectrum te dekken van de filosofische wortel van samenleven tot aan het praktisch werken in de maatschappelijke verbeterpraktijk van alledag. Kernwoorden: samenleving, maatschappij, maatschappelijke problemen, maatschappelijke verbetering, actor, actoren, intentionaliteit, praktijk, duurzaamheid, filosofie, ethiek, methoden. 1
2 Schets van de samenleving in perspectief Ons land is rijk. We leven in een complexe westerse democratie. We zijn welvarend en goed georganiseerd. En toch knaagt er iets bij velen van ons. Of u nu politicus, onderwijzer, bankier of programmamanager bent, u zult dat gevoel herkennen. Het gevoel dat onze maatschappelijke praktijken het vaak toch net niet helemaal zijn - neem de zorg of het onderwijs - en soms zelfs ronduit slecht functioneren. Kijk naar de schrijnende mondiale Noord-Zuid verhoudingen. Maatschappelijke verbeterkracht De politiek, het onderwijs, de zorg, de bouw, armoede en ziekten, onze wijken, klimaatproblematiek, noem maar op. Het kan allemaal beter, zo weet u diep van binnen. U wilt het ook beter! En velen willen dat met u. Natuurlijk, er zijn tegenvoorbeelden, maar de meerderheid van de mensen is in de basis gewoon sociaal. We staan in wezen klaar om de zaken beter aan te pakken. We overzien alleen niet hoe. Er bestaat al met al een enorme maatschappelijke verbeterkracht! Maatschappelijke onmacht Misschien heeft u uw nek al eens uitgestoken om een maatschappelijke praktijk te verbeteren. Dan bent u ervaringsdeskundige. U weet dan als geen ander dat dit doorgaans erg moeilijk is. Wellicht heeft u een paar succesjes geboekt. Maar laten we het spook hier op tafel gooien. Veel, veel vaker liep u vast in de maatschappelijke klei. Tegen muren van wat u wellicht ervaart als onwil of onverschilligheid. Als u pech had heeft u zelfs krassen eraan overgehouden. Het is al met al verschrikkelijk lastig maatschappelijke praktijken te verbeteren! Inspirerende vragen Een enorme maatschappelijke verbeterkracht, gepaard aan een grote onmacht, dat is de bizarre situatie waar we ons in bevinden. En hoe complexer onze maatschappij, hoe groter verbeterwens én onmacht, zo lijkt het. Een duivels dilemma. We kunnen daar op verschillende manieren mee omgaan. Zo kunnen we optimist zijn, en telkens maar weer opnieuw onze schouders eronder zetten. Gelukkig zijn die mensen er, het zijn er best veel, ze vormen een voorbeeld, een bron van inspiratie voor ons allemaal. Een alternatief is dat we er toch wat moe, misschien zelfs een beetje cynisch van worden. Al die goede gedachten, het zal wel, maar na een aantal slechte ervaringen, voor de een wat meer dan voor de ander, worden we toch wat murw. Zelfs de grootste idealisten kunnen zo cynisch worden. Onze verbeterwens is dan niet volledig weg, maar wel ver weggezakt uit ons dagelijkse leven. We sluiten ons af, zorgen liever voor degenen die we lief hebben (in extreme gevallen zijn we dat zelf), richten ons op zaken waar we althans nog enige grip op hebben. Inderdaad, dat is al lastig genoeg. We helpen het oude vrouwtje nog over de drukke weg, maar laten de schizofreen een stukje verder liever aan zijn lot over. (Of hij ook onwil of onverschilligheid ervaart?) De optimist geeft het primaat aan de maatschappelijke verbeterdrang, de cynicus aan de maatschappelijke onmacht. Maar juist die combinatie van verbeterdrang en onmacht intrigeert. Hij is als een stuwmeer zonder uitweg, klaar om zijn energie te leveren. 2
3 Daar past bij uitstek een derde route bij. Al die maatschappelijke potentie moet toch in te zetten zijn? Hoe doe je dat dan? Hoe verbetert dat concrete maatschappelijke praktijken? Dat zijn lastige maar inspirerende vragen! Recursief perspectivisme Antwoorden worden verkend in Samenleving in perspectief. Oogmerk is een aanpak voor het verbeteren van onze maatschappelijke praktijken. Dat is even ambitieus als op zijn plaats. Deze gerichtheid vereist een hernieuwde verkenning van de vragen wat een goede maatschappij eigenlijk is, hoe hij kan bestaan uit maatschappelijke deelpraktijken, en hoe deze kunnen veranderen en verbeteren. Zo leidt een in essentie pragmatisch vertrekpunt in tweede instantie tot een verkenning van filosofische en ethische grondslagen. Op basis van die verkenning wordt dan de aanpak ingevuld. Het geheel rust op de introductie van één centraal begrip, dat in isolement van een eenvoudige definitie, en in samenhang van een bijzondere eigenschap wordt voorzien: Perspectief. Perspectief wordt gekandideerd als primitieve bouwsteen van ervaren. De bijzondere eigenschap is zijn recursieve karakter: [[zich herhalend op verschillende schaalniveaus; op elk schaalniveau kom je dezelfde componenten tegen]] perspectief is samengesteld uit perspectief, en stelt ander perspectief mede samen. (Vergelijk het met Lego: blokken vormen blokken, en kunnen uiteen genomen worden in blokken.) Juist die enigszins paradoxale combinatie van enerzijds primitieve bouwsteen en anderzijds recursieve aard leidt tot een intrigerend verschijnsel: eenvoudige én complexe ervaringen kunnen niet alleen ondergaan en beschreven, maar ook bewerkt en voorbereid worden als weefsels, als recursieve netwerken van perspectief. Alles wat we ervaren blijkt perspectief: wijzelf, een atoom, de appel voor ons op tafel, medemensen, onze fysieke omgeving. Maar ook: maatschappelijke praktijken, conflicterende maatschappelijke standpunten, maatschappelijke onmacht, maatschappelijke conflicten, maatschappelijke consensus, en maatschappelijke verbetering. Vandaar: de samenleving in perspectief. Samenleving in perspectief Op deze basis opent zich dan een venster voor de verbeteraar van maatschappelijke praktijken. Filosofische gedachten, ethische repercussies én pragmatische vertrekpunten worden ontwikkeld voor handelen op maatschappelijke schaal. Samenleving in perspectief heeft daarom de vorm van een trilogie. Tevens is voorzien in een werkboek (zie figuur). 3
4 4. Werkboek 1. Filosofische gedachten 3. Pragmatisch kader 2. Ethische repercussies p e r sp e c t i e f Zo wordt een spectrum bestreken van de filosofische wortel van samenleven tot aan het werken in de maatschappelijke praktijk van alledag. Voor mensen uit de maatschappelijke verbeterpraktijk zijn Deel 3 en vooral 4 relevant. Mensen met daarnaast of vooral een hang naar onderbouwing is de trilogie toebedacht. Leeswijzer Deel 1 van de trilogie: Een filosofie van de maatschappelijke praktijk, beschrijft de grondslag van het geheel. Centraal staat de vraag wat het betekent als mensen samen te leven in een gedeelde wereld. Dat blijkt een filosofische vraag. Want wat is immers de mens en wat is zijn wereld? Wat is samenleven? Hoe verandert een maatschappelijke praktijk? Deze en verwante vragen worden vanuit een recursief perspectivische grondslag beantwoord, en geïntegreerd tot een maatschappelijke filosofie. Deel 1 is filosofisch in zijn vraagstelling: het betreft een speculatieve verkenning van fundamentele en algemene concepten en principes rond denken, handelen en de maatschappelijke werkelijkheid waarin wij leven. In zijn methode wijkt het daarentegen af van gangbare filosofie. Zo is het expliciet gericht op fundering van een maatschappelijke verbeterpraktijk. Verder betreft het meer een associatief en recursief ontwerp dan een doorwrocht in het filosofische discours ingebedde systematische en kritische argumentatie. Hoe het ook zij, de vragen krijgen bijzondere en samenhangende antwoorden met veel pragmatische potentie, en daar is het in dit bestek om te doen. Het resultaat staat in het hart van de bètagamma discussie. Het slaat de brug tussen positivistisch en relativistisch denken, en wijst tegelijkertijd deze beide alternatieven af als serieuze kandidaten voor een maatschappelijke filosofie. Het is allereerst een pleidooi om het verbeteren van maatschappelijke praktijken heel serieus aan te pakken. Maar gaat ook een cruciale stap verder dan dat. Heel concreet wordt een route ontsloten om het eerder genoemde maatschappelijke potentieel te verzilveren. Die route luidt: ontwikkel maatschappelijk perspectief. Deel 2 van de trilogie: Maatschappelijke ethiek, tracht een andere essentiële bouwsteen van het recursief perspectivische raamwerk verder in te vullen, en dat is de behoefte aan een ethisch kompas. Want hoe weet je in complexe maatschappelijke processen of er sprake is van verbetering? De een zijn droombeeld is immers de ander zijn gruwel. Hedonisten, conservatieven, liberalen en 4
5 socialisten, religieuzen en atheïsten, wereldverbeteraars en kapitalisten zijn beslist anders geworteld in dit verband. Wat betekenen de begrippen beter en slechter, goed en kwaad binnen de context van maatschappelijke praktijken? En aan wie is dan het oordeel? U vindt hier geen reeks van ge- en verboden. Een consequentie van de filosofie van de praktijk (Deel 1) is dat iedere actor (iedere partij) steeds zijn eigen noties van beter en slechter ontwikkelt. Een perspectivische maatschappelijke ethiek kan slechts accepteren dat dit zo is, en op basis hiervan spelregels voorstellen over hoe met deze enorme maatschappelijke pluriformiteit om te gaan. Voor deze spelregels biedt het recursieve perspectivisme een begin van een houvast. De bijzondere relatie tussen maatschappelijk perspectief, maatschappelijk bewustzijn en maatschappelijk moreel besef wordt op basis van een weefsel van perspectief toonbaar en bediscussieerbaar gemaakt. Vanuit een perspectiefgebaseerde ethiek ontstaat zo, via de tussenstap van een actorgebaseerde ethiek, zicht op een steeds weer opnieuw vast te stellen maatschappelijke ethiek. Dit nadrukkelijk voorzien van alle mitsen en maren die gegeven het onderwerp op hun plaats zijn. Maar de deur staat op een kier. De filosofie van de maatschappelijke praktijk (Deel 1) geeft grip op wat een maatschappelijke praktijk is, en wat maatschappelijke verandering. De maatschappelijke ethiek (Deel 2) voegt daar spelregels op hoofdlijnen aan toe om maatschappelijk koers te bepalen richting verbetering. Tezamen beogen zij maatschappelijke verbetering te ondersteunen. Maar hoe vertalen we deze potentie door naar maatschappelijke daadkracht? Hoe kunnen wij dan echt onze maatschappelijke praktijk verbeteren? Deze vraag staat centraal in Deel 3 van de trilogie: Maatschappelijke pragmatiek. Dit deel schetst twee achterliggende theorieën waarop het verbeteren van concrete maatschappelijke praktijken rust: de theorie van perspectivische structuur en de radicale actortheorie. Op basis hiervan wordt een ontwerp gepresenteerd van een aanpak; een set methoden die in samenhang het recursief perspectivisch denken én handelen in maatschappelijke praktijksituaties concreet ondersteunt. In de afsluitende discussie wordt de trilogie besproken en worden consequenties voor de toekomst gepresenteerd. Voorgaande drie boeken beschrijven de fundamenten van het recursief perspectivisme vanuit een filosofische, ethische en pragmatische optiek. Dat is heel iets anders dan klip en klare inzet in de verbetering van concrete maatschappelijke praktijken. Om juist dat laatste te ondersteunen is voorzien in het Werkboek. Dit werkboek beschrijft, op de grondslag van de trilogie, aard en samenhangende inzet van methoden en instrumenten op een praktische manier. Het voorziet in concrete voorbeelden voor mensen die ermee in hun eigen praktijk aan de slag willen: mensen in de zorg, mobiliteit, de bouw, het onderwijs, problematische stadswijken, de energievoorziening, duurzaamheid, in feite eenieder die werkt in een maatschappelijke context met veel partijen. Het is mede vormgegeven op basis van feedback van cursisten. Samen vormen trilogie en werkboek een methodologische bijdrage aan het praktisch werken aan onze samenleving, het verbeteren van onze maatschappelijke praktijken. Henk Diepenmaat, Zeist, December
Voorwoord 15. Filosofie 41. Samenvattende leeswijzer Deel a Kwartiermaken 51
Inhoud Voorwoord 15 Persoonlijke inleiding 17 Wat wij doen maakt uit 17 De noodzaak van wereldverbetering 18 De centrale vraag 20 Oogmerk 22 Een steen in de rivier 23 Eclecticisme en consistentie 24 Bronnen
Nadere informatieIn welke mate kunt u zich vinden in het benoemen van vrijheid, gelijkheid/gelijkwaardigheid en solidariteit als basiswaarden voor
Ontwikkelteam Burgerschap Ronde Derde ronde () REFERENTIE BU000880 Naam Coen Gelinck Organisatie Nederlandse Vereniging van Leraren Maatschappijleer (NVLM) E-mailadres coengelinck@nvlm.nl Namens wie geeft
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatieLeadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans
Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans LEADERSHIP IN PROJECT-BASED ORGANIZATIONS Dealing with complex and paradoxical demands Leiderschap
Nadere informatieOpgave 2 Doen wat je denkt
Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen
Nadere informatieBijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.
Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende
Nadere informatieafgelopen jaren beweren vele professionele organisaties specifieke human resource (HR)
Nederlandse Samenvatting Welke mensen bekleden de top posities van professionele organisaties? In Nederland, net zoals in veel andere westerse landen, klinkt waarschijnlijk het antwoord op deze vraag ongeveer
Nadere informatieContext. Instroom. 1 Een herkenbare leef- en werkomgeving. 2 Een herkenbare leef- en werkomgeving. 3 Een herkenbare, wisselende leef- en werkomgeving.
Context Een bekende, stabiele leef- en leeromgeving. 1 Een herkenbare leef- en werkomgeving. 2 Een herkenbare leef- en werkomgeving. 3 Een herkenbare, wisselende leef- en werkomgeving. 4 Een herkenbare,
Nadere informatieDit artikel uit Netherlands Journal of Legal Philosophy is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker
Sanne Taekema (Tilburg) Sanne Taekema, The concept of ideals in legal theory (diss. Tilburg), Tilburg: Schoordijk Instituut 2000, vii + 226 p.; Den Haag: Kluwer Law International 2002, ix + 249 p. Idealen
Nadere informatieIntegriteit en Integritisme. Integriteit en Integritisme
Integriteit en Integritisme 28 november 2017 Leo Huberts Quality of Governance VU University Amsterdam Integriteit en Integritisme - Wat betekent integriteit? - Integriteit en goed besturen? - Integriteit
Nadere informatieDe informatie uit dit rapport is vertrouwelijk. Bewaar dit rapport dus op een veilige plek!
George Washington Inhoud Introductie... 2 Bridge Theorie... 3 Bridge Antwoordgedrag...4 Bridge Quickscan...5 Bridge Dimensie Overzicht - Besturen... 6 Bridge Dimensie Overzicht - Uitvoer...7 Bridge Dimensie
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieScheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid
Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren
Nadere informatieExamenprogramma maatschappijleer havo/vwo
Examenprogramma maatschappijleer havo/vwo Havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Rechtsstaat
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatieMVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Intern MVO-management. Verbetering van motivatie, performance en integriteit
MVO-Control Panel Instrumenten voor integraal MVO-management Intern MVO-management Verbetering van motivatie, performance en integriteit Inhoudsopgave Inleiding...3 1 Regels, codes en integrale verantwoordelijkheid...4
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatieBijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.
Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende
Nadere informatieDidactische cursus 2007-2008 POP
Jeremy Waterloo Datum: 251007 Ranonkelstraat 9 4818 HN Breda Netherlands Didactische cursus 20072008 POP Toelichting Na het doornemen van het competentieprofiel van de HKU en de verwerking hiervan op het
Nadere informatiePreek De vrouw die Jezus beslissing veranderde. Lieve gemeente,
Lieve gemeente, We zien het niet vaak in de Bijbel, maar in het verhaal dat we vandaag gelezen hebben is Jezus toch ronduit bot te noemen en buitengewoon onvriendelijk op het onbeschofte af, tegen een
Nadere informatieOpleidingsprogramma DoenDenken
15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor
Nadere informatiePARADOXAAL LEIDINGGEVEN Met: Ivo Brughmans en Arjan van Vembde
OLD WAYS WON T OPEN NEW DOORS. DRIEDAAGS LEERTRAJECT Alleen / Samen Intern / Extern Leiden / Volgen Ratio / Intuïtie Doen / Denken PARADOXAAL LEIDINGGEVEN Met: Ivo Brughmans en Arjan van Vembde Paradoxen
Nadere informatieWorkshop Positieve gezondheid in hbo-onderwijs Hélène van den Nieuwenhoff
Workshop Positieve gezondheid in hbo-onderwijs Werkconferentie Positieve gezondheid in opleiding en praktijk Zorgacademie Midden-Brabant, 25 oktober 2017 Hélène van den Nieuwenhoff Fontys Hogeschool Mens
Nadere informatieOrganisatie ontwikkeling en integriteit via het KMEO Model
Organisatie ontwikkeling en integriteit via het KMEO Model Wat is integer gedrag en wat niet? Hoe en waar integriteit te ankeren in het functioneren van de organisatie? Wij helpen u antwoorden te vinden.
Nadere informatieHandreiking toelichting bij descriptoren NLQF
Handreiking toelichting bij descriptoren NLQF CONTEXT Context Instroom Een bekende, stabiele leef- en leeromgeving. 1 Een herkenbare leef- en werkomgeving. Tussen niveau 1 en 2 is geen verschil in context;
Nadere informatieSamenvatting. april 2006
Samenvatting Alzheimer Nederland spant zich in om de zorg voor mensen met dementie en hun familieleden te verbeteren. Het streven is de zorg in de regio beter af te stemmen op mensen met dementie en degenen
Nadere informatieCOCREATIE. in straten, wijken, dorpen en gemeenten. #kwadraet
COCREATIE in straten, wijken, dorpen en gemeenten #kwadraet C o c r e a t i e p r a k t i j k e n e x p e r t i s e Koen Steuperaert directeur Procesbegeleider koen@kwadraet.be www.kwadraet.be Kwadraet
Nadere informatiePortefeuillehouder: M.A.P. Michels Behandelend ambtenaar J. van der Meer, 0595 447719 gemeente@winsum.nl (t.a.v. J. van der Meer)
Vergadering: 11 december 2012 Agendanummer: 12 Status: Besluitvormend Portefeuillehouder: M.A.P. Michels Behandelend ambtenaar J. van der Meer, 0595 447719 E mail: gemeente@winsum.nl (t.a.v. J. van der
Nadere informatieProfielschets. Zelfbewuste school
Profielschets Zelfbewuste school Scholen met Succes Postbus 3386 2001 DJ Haarlem www.scholenmetsucces.nl info@scholenmetsucces.nl tel: 023 534 11 58 fax: 023 534 59 00 1 Scholen met Succes Mogelijke variaties:
Nadere informatieMVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Extern MVO-management. MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie
MVO-Control Panel Instrumenten voor integraal MVO-management Extern MVO-management MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie Inhoudsopgave Inleiding... 3 1 Duurzame ontwikkeling... 4 1.1 Duurzame
Nadere informatieDOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER
DOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER 2018 The Spirit Level Een authentieke toetstaak in de praktijk Niels Hoendervanger Stedelijk Gymnasium Nijmegen The Spirit Level Wat gaan we doen? Korte introductie op de taak
Nadere informatieMissionstatement en core values
Missionstatement en core values Inhoud 1 Het formuleren van missionstatement en core values... 1 2 Het maken en uitdragen van missie en kernwaarden... 5 1 Het formuleren van missionstatement en core values
Nadere informatieDebat: regionaal en nationaal
Debat: regionaal en nationaal Korte omschrijving werkvorm In deze werkvorm debatteren leerlingen over het verschil tussen een regionale of lokale partij en een landelijke partij. Leerdoelen Leerlingen
Nadere informatiePR V1. Beroepscompetentie- profiel RBCZ therapeuten
PR 180724 V1 Beroepscompetentie- profiel Afgeleid van de niveaubepaling NLQF, niveau 6 heeft RBCZ kerncompetenties benoemd voor de complementair/alternatief therapeut. Als uitgangspunt zijn de algemene
Nadere informatieWIJ ZIJN ACTIUM EN DIT IS ONZE KOERS STRATEGISCHE KOERS
WIJ ZIJN ACTIUM EN DIT IS ONZE KOERS STRATEGISCHE KOERS 2018-2021 Dit is onze strategische koers, dé leidraad bij ons denken en ons doen. Het is ons kompas, dat richting geeft aan de keuzes die we maken
Nadere informatieGENT IN TRANSITIE?! Zoektocht naar duurzame vormen van stedelijke ontwikkeling
GENT IN TRANSITIE?! Zoektocht naar duurzame vormen van stedelijke ontwikkeling Sophie Devolder Onderzoekslijn Steden in Transitie Steunpunt TRADO CDO - UGent Vandaag bouwen aan morgen 01 Vergelijkend evaluatiekader
Nadere informatieTest. Leiderschapsdomeinen
Test Leiderschapsdomeinen Werkwijze: Stel je je eigen situatie voor en kijk dan naar onderstaande 18 vraagpunten. Per vraagpunt heb je 10 punten om te verdelen over de domeinen: van 0 tot 10 punten per
Nadere informatieen sector onder vuur Ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties strategieën in een veranderende wereld Marieke de Wal
Als je denkt dat je te klein en onbeduidend bent om het verschil te maken, denk dan eens aan slapen met een mug Dalai Lama De wereld verandert en wordt complexer. Dat is ook merkbaar in de ontwikkeling
Nadere informatieNiveaubeschrijvingen NLQF per descriptor met toelichting, versie 23 maart 2017
Niveaubeschrijvingen NLQF per descriptor met toelichting, versie 23 maart 2017 Context Descriptor Instroom Een bekende, stabiele leef- en leeromgeving. 1 Een herkenbare leef- en werkomgeving. Tussen niveau
Nadere informatieOverzicht trainingsaanbod GGZ
Overzicht trainingsaanbod GGZ Nu met ZonMw subsidie voor gemeenten! U zult het ongetwijfeld in uw gemeente ervaren: mensen met psychische en psychiatrische problemen, een licht verstandelijke beperking
Nadere informatie1 Aanbevolen artikel
Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht
Nadere informatieInhoud. 1 Inleiding 9 1.1 Voor wie is dit boek? 9 1.2 Doelstelling 11 1.3 Aanpak 11 1.4 Opzet 13
Inhoud 1 Inleiding 9 1.1 Voor wie is dit boek? 9 1.2 Doelstelling 11 1.3 Aanpak 11 1.4 Opzet 13 2 Tevredenheid en beleid 15 2.1 Het doel van tevredenheid 16 2.2 Tevredenheid in de beleidscyclus 19 2.3
Nadere informatieExamenprogramma scheikunde vwo
Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen
Nadere informatieSamenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1
Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door M. 1184 woorden 8 juni 2013 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 1 De staat kan wetten maken, regels die voor alle
Nadere informatieNIRAS DIALOOG (D.III) 25 april 2009. Verslag
NIRAS DIALOOG (D.III) 25 april 2009 Verslag De Dialogen werden georganiseerd door NIRAS binnen het kader van de Maatschappelijke Consultatie rond het Afvalplan voor het langetermijnbeheer van hoogactief
Nadere informatieAnalysekader: uw verandertraject in kaart!
Analysekader: uw verandertraject in kaart! Op weg naar een toekomstbestendige organisatie Met deelname aan In voor zorg! (IVZ) werkt u aan de toekomstbestendigheid van uw organisatie. De omgeving verandert
Nadere informatieLes 1. Inleiding effectief leiderschap
Inleiding Leiderschap is de goede dingen doen, management is de dingen goed doen. P. Drucker Hartelijk welkom bij het 1op1 programma Effectief Leiderschap. Zoals de titel van het programma al suggereert,
Nadere informatieExamenprogramma natuur, leven en technologie vwo vanaf schooljaar 2014-2015
Examenprogramma NLT vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen en technologie
Nadere informatieExamenprogramma aardrijkskunde havo
Examenprogramma aardrijkskunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein
Nadere informatieHoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie?
Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie? De externe omgeving wordt voor meer en meer organisaties een onzekere factor. Het is een complexe oefening voor directieteams om
Nadere informatieJongerenwerkersdag 20 september 2018 in Café Oud Brabant, Programma. 10:00 uur: Inloop
Programma 10:00 uur: Inloop 10:30 uur Opening: : De wereld veranderde, maar de jeugd eigenlijk niet workshop 1 11:00-12:15 uur: Introductie (Ambulant) Jongerenwerk workshop 2 11:00-12:15 uur: Frank van
Nadere informatieTOETSMATRIJS: Ethiek voor Makelaars en Taxateurs
TOETSMATRIJS: Ethiek voor Makelaars en Taxateurs Doel van het diploma Met dit diploma laten makelaars en taxateurs zien dat ze kritische professionals zijn met kennis van de ethiek. Deze kennis en houding
Nadere informatiede koude oorlog geschiedenis Tijdens de Koude Oorlog stonden er twee grote machtsblokken kinderen. Maak dan gebruik van het werkboekje (zie bijlage).
geschiedenis de koude oorlog Omschrijving van de opdracht: Introductie Thema: Koude Oorlog In dit thema staat de volgende hogere orde denkvraag centraal: Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen
Nadere informatieMaatschappijleer in kernvragen en -concepten
Maatschappijleer in kernvragen en -concepten Deel I Kennis van de benaderingswijzen, het formele object Politiek-juridische concepten Kernvraag 1: Welke basisconcepten kent de politiek-juridische benaderingswijze?
Nadere informatieRAPPORT CARRIEREWAARDEN I
RAPPORT CARRIEREWAARDEN I Van: B Steerneman Administratienummer: Datum: 31 Aug 2011 Normgroep: Advies de heer Consultant Orga Prepublish 1. Inleiding Carrièrewaarden zijn persoonlijke kenmerken die maken
Nadere informatieVoor wie? Als u ouder bent van een kind met een visuele beperking, dan is het Journal bedoeld om te helpen bij
Wat is het? Dit is een Nederlandse vertaling van een onderdeel van het Engelse Developmental journal for babies and children with visual impairment. Het Developmental journal is bedoeld voor ouders, voor
Nadere informatieMeerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT
Meerwaarde voor onderwijs De Pijlers en de Plus van FLOT De vijf Pijlers: Cruciale factoren voor goed leraarschap Wat maakt een leraar tot een goede leraar? Het antwoord op deze vraag is niet objectief
Nadere informatieWijziging pagina 5: het centraal examen duurt 180 minuten FILOSOFIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V
Wijziging pagina 5: het centraal examen duurt 180 minuten FILOSOFIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V17.09.1 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens
Nadere informatieCommuniceren en Improviseren. Omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie W.M.A.
Communiceren en Improviseren. Omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie W.M.A. ter Haar Samenvatting In dit proefschrift is de aard en het
Nadere informatiePiter Jelles Strategisch Perspectief
Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03
Nadere informatieFeedback. KunstEnCultuur
Feedback visie KunstEnCultuur Reactieformulier Curriculum.nu visie Ontwikkelteam heeft de eerste ontwikkelsessie achter de rug (14-16 maart) en heeft daarin een conceptvisie opgesteld voor het leergebied.
Nadere informatieVNK-e (Vereniging Nederlandse Kunsthistorici, sectie educatie)
KunstEnCultuur - - - VNK-e (Vereniging Nederlandse Kunsthistorici, sectie educatie) 10 Beschrijft de conceptvisie in voldoende mate de relevantie van ons leergebied voor de ontwikkeling van de leerling?
Nadere informatieSamenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Nadere informatieHoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)?
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED ASO STUDIERICHTING : ECONOMIE Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept
Nadere informatieVERSLAG N.A.V. DERDE CONSULTATIEFASE (16 OKT 14 NOV 2018) Ontwikkelteam Mens & Natuur
VERSLAG N.A.V. DERDE CONSULTATIEFASE (16 OKT 14 NOV 2018) Ontwikkelteam Mens & Natuur 1. Achtergrond In maart 2018 zijn negen ontwikkelteams met daarin leraren en schoolleiders uit het primair en voortgezet
Nadere informatieIntroductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.
Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van
Nadere informatieAnder Geluid. Burgerschapsonderwijs. De docent en het democratische gesprek. door Teun Dekker
Ander Geluid Burgerschapsonderwijs. De docent en het democratische gesprek door Teun Dekker Eén van de paradoxen van het onderwijs is dat het leerlingen voorbereidt om te functioneren in de samenleving
Nadere informatieCoaching voor CvO Overheidsorganisaties
Coaching voor CvO Overheidsorganisaties Overheidsmanagers, keuzes en dilemma s Management bij de overheid verschilt wezenlijk van leidinggeven in het bedrijfsleven. Het goed kunnen opereren in de complexe
Nadere informatieReflecteren. op binnen- en buitenschoolse burgerschapservaringen
Reflecteren op binnen- en buitenschoolse burgerschapservaringen 1 Het doel van de waaier Kinderen komen in het dagelijks leven in aanraking met tal van burgerschapservaringen. Deze ervaringen nemen zij
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
11 Nederlandse Samenvatting Bij beslissingen over het al dan niet vergoeden van behandelingen wordt vaak gebruikt gemaakt van kosteneffectiviteitsanalyses, waarin de kosten worden afgezet tegen de baten.
Nadere informatieVisitatie en Inspiratie
Visitatie en Inspiratie BG-dagen, Papendal Vrijdag 19 juni 2015 Gertjan Beens Sabrina Kwint Jos Manders Disclosure belangen spreker Dienstverband(en) Eigen onderneming(en) en aandelen HumanCapitalCare
Nadere informatieNatuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau)
BIJLAGE 1 Examenprogramma NLT havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen
Nadere informatieImrat Verhoeven Uva/AISSR. Vormgeven aan overheidsparticipatie
Imrat Verhoeven Uva/AISSR Vormgeven aan overheidsparticipatie In een notendop Activerende verzorgingsstaat leidt tot meer nadruk verhoudingen burgers onderling Hoe democratisch zijn die verhoudingen eigenlijk?
Nadere informatieFunctieprofiel lid Raad van Toezicht
Functieprofiel lid Raad van Toezicht Bestuursbureau Postbus 245, 6710 BE Ede Bovenbuurtweg 27, 6717 XA Ede 088 020 70 00 aeres.nl info@aeres.nl Doel van de functie De Raad van Toezicht staat het College
Nadere informatieECTS- FICHE. Hoofdvestiging centrum CVO Horito Via secretariaat en/of website
HBO5 Orthopedagogie ECTS- FICHE ECTS-Fiche Mens en maatschappij Code: 3.20 Cluster: In omvorming Academiejaar: 2015-2016 Studietijd: 40 lestijden Deliberatie: mogelijk Vrijstelling: mogelijk Onderwijstaal:
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieGelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017
Gelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017 11/6/2017 2 1. Cultuur 2. Cultuuronderwijs 3. Gelijke kansen 4. Doorlopende leerlijn 6-11-2017
Nadere informatieOrganisatiescan persoonsgerichte zorg
Organisatiescan persoonsgerichte zorg Doel organisatiescan: bijdragen aan implementatie (-bereidheid) van persoonsgerichte zorg en gezamenlijke besluitvorming in de organisatie. Insteek is op organisatieniveau.
Nadere informatieHet Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:
BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse
Nadere informatieMemorie van antwoord. Convenant actieve informatieplicht
Memorie van antwoord Aan : de leden van de gemeenteraad Van : het college van burgemeester en wethouders en de griffier Datum : 26 januari 2015 Onderwerp : memorie van antwoord bij Nota geheimhouding,
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen
Nadere informatieDeze vraagstelling is nader toegespitst op de volgende sub-vragen:
Samenvatting Dit proefschrift gaat over ervaringen en leerprocessen in de ontwikkeling van de theorie en praktijk van Moreel Beraad als methode van ethiekondersteuning in de gezondheidszorg. Hoofdstuk
Nadere informatieVerkennend onderzoek beleving eetomgeving
Verkennend onderzoek beleving eetomgeving Conceptbevindingen 16 december 2015 Inhoud sheets 1. Doel van de bijeenkomst 2. Onderzoeksvragen 3. Verdeling van geïnterviewde scholen 4. Beelden op basis van
Nadere informatieOMGAAN MET VERANDERING
OEFENING OMGAAN MET VERANDERING OEFENING 1 UITSPRAKEN WELKE UITSPRAAK PAST HET BEST BIJ JOU? Hoe ga jij om met de gidsen in jouw organisatie? Zeg jij hoe de dingen moeten gebeuren? Of leg jij uit waarom
Nadere informatieBijlage cursusomschrijvingen. Social Work Voltijd
Bijlage cursusomschrijvingen Social Work Voltijd 2017-2018 Titel Grondslagen 1 ASW-V1GROND1-17 Cursusnaam Grondslagen 1 Werkvormen: Werkvorm Frequentie de werkvorm aangeboden? Hoorcollege Grondslagen
Nadere informatieBijlage III Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Beschrijving leerresultaten van gereguleerde kwalificaties
Bijlage III Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Beschrijving leerresultaten van gereguleerde kwalificaties Beschrijvingen in leerresultaten van de diploma s de door het Ministerie van OCW gereguleerde
Nadere informatieNaam leerlingen. Groep BBL1 Mens & Maatschappij. Verdiepend arrangement. Basisarrange ment
Groep BBL1 Mens & Maatschappij Leertijd; 3 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen. - 3 keer per week 45 minuten basisdoelen toepassen in verdiepende contexten. Verdieping op de basisdoelen
Nadere informatieR E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E T I L B U R G C O B B E N H A G E N C E N T E R
R E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E T I L B U R G C O B B E N H A G E N C E N T E R 1 R E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E
Nadere informatiePreview. Voorwoord. adviesbureaus op het gebied van managementsystemen en auditing;
Voorwoord In 2003 verscheen de eerste druk van deze praktijkgids. Het doel was om organisaties te voorzien van een praktische toelichting op de nieuwe ISO 19011 Richtlijnen voor het uitvoeren van kwaliteits-
Nadere informatieRelatie STR ESS Grip op stress BW.indd :16
Relatie STR ESS OP grip STR ESS Grip op stress Een praktische reeks over allerlei sociale en psychische moeiten die stress opleveren, moeiten waarmee alle mensen, ook gelovigen kunnen kampen. In korte,
Nadere informatieSamenvatting onderzoek naar de rol van pedagogisch medewerkers op peuterspeelzalen in achterstandswijken
Samenvatting onderzoek naar de rol van pedagogisch medewerkers op peuterspeelzalen in achterstandswijken Sociaal Werk Nederland heeft door vier studenten (Isabelle de Beere, Nina Smaling, Floor Links en
Nadere informatienaar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014
Opgave 2 Spiritueel scepticisme tekst 6 Jed McKenna is de schrijver van verschillende boeken over spiritualiteit. In zijn boeken speelt hij de hoofdrol als leraar van een leefgemeenschap. McKenna is spiritueel
Nadere informatieGebiedsontwikkeling. The Missing Link. Een gebied op de kaart zetten met identiteit
Gebiedsontwikkeling Een gebied op de kaart zetten met identiteit Overtuigende plannen met het verhaal van de plek Een plek met een herkenbare identiteit draagt bij aan het welzijn van de mensen die er
Nadere informatieInterventies bij organisatieverandering Succesvol veranderen
Interventies bij organisatieverandering Succesvol veranderen Het succesvol doorvoeren van organisatieverandering vraagt nogal wat. De uitdaging is om de beoogde verandering werkbaar te maken en te borgen
Nadere informatieKENNIS OF VAARDIGHEDEN, EEN SCHIJNDISCUSSIE
KENNIS OF VAARDIGHEDEN, EEN SCHIJNDISCUSSIE J.M. Praamsma Universiteit Utrecht 2000 In Geografie Educatief eerste kwartaal van dit jaar is een oude discussie nieuw leven ingeblazen: moet de aardrijkskundeles
Nadere informatieEgo, Schaduw, Zelf volgens Jung Bram Moerland
Ego, Schaduw, Zelf volgens Jung Bram Moerland Carl Jung was degeen die het begrip 'schaduw' in de psychologie introduceerde. Hij gaf daaraan een bijzondere betekenis: het verborgen ware zelf. Dat ware
Nadere informatieSociale kaders: Hoofdstuk 16 Cultuur
Sociale kaders: Hoofdstuk 16 Cultuur Begrippen: -Cultuur -Cultureel relativisme -Cultuur patroon -Cultural lag -Culturele uitrusting -Subcultuur -Contracultuur Definitie Cultuur Samenhangend geheel van
Nadere informatieVerbindende Communicatie
in samenwerking met VakantieInZICHT Verbindende Communicatie Inspiratie voor impact, dialoog en samenwerking Verbindende Communicatie (VC) is een eenvoudig en krachtig concept voor iedereen die op een
Nadere informatieDe lijn van links naar rechts
De lijn van links naar rechts Korte omschrijving werkvorm Met deze werkvorm gaat u met de leerlingen in gesprek over liberale en sociale standpunten. Aan de hand van standpunten wordt een lijn gevormd
Nadere informatie