Gezonde scepsis. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie. Heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Gezonde scepsis. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie. Heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?"

Transcriptie

1 Gezonde scepsis Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie Heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

2 Colofon Auteurs Zamire Damen Sandra van Nuland december 2010 Gezonde scepsis heeft de grootst mogelijke zorg besteed aan deze uitgave. Aan de inhoud hiervan kunnen echter geen rechten worden ontleend. Gezonde scepsis is niet aansprakelijk voor directe of indirecte schade die het gevolg is van het gebruik van de informatie die door middel van deze uitgave is verkregen. Niets uit deze uitgave mag gebruikt worden zonder vooraf verkregen toestemming. Gezonde scepsis is een initiatief van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik, IGZ, ministerie van VWS en NZa. Gezonde scepsis is organisatorisch ondergebracht bij het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik. Postbus GB Utrecht Gezonde scepsis

3 Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? Inhoud Summary Samenvatting Inleiding 1 Conclusies en aanbevelingen 1.1 Conclusies 1.2 Beschouwing 1.3 Aanbevelingen 2 Viagra 2.1 Vergelijking informatie over Viagra 2.2 Deelconclusies vergelijking informatie over Viagra 2.3 Vergelijking informatie over erectiestoornissen 2.4 Deelconclusies vergelijking informatie over erectiestoornissen 3 Crestor 3.1 Vergelijking informatie over Crestor 3.2 Deelconclusies vergelijking informatie over Crestor 3.3 Vergelijking informatie over verhoogd cholesterol en aderverkalking 3.4 Deelconclusies vergelijking informatie over verhoogd cholesterol en aderverkalking 4 Methode 4.1 Keuze van de geneesmiddelen 4.2 Keuze van het land 4.3 De vergelijking 4.4 Vergeleken bronnen Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 3

4 Summary Comparing DTCI to DTCA In this report we describe a comparison of information on two prescription drugs and their related complaints available in countries with or without direct to consumer advertising (DTCA) for pharmaceutical companies. The research was commissioned by the Dutch Health Care Inspectorate (IGZ) and carried out by Gezonde scepsis. In the United States and New Zealand drug companies are allowed to advertise directly to the public. In Europe pharmaceutical companies are only allowed to provide general and technical information, necessary for proper use of prescription drugs. They are also allowed to give information on illnesses and complaints. In Europe a strong lobby exists to increase the possibilities for pharmaceutical companies to address the public directly. Pharmaceutical companies play a role in this, stating their need to inform the public sufficiently. Opponents state that they are trying to get DTCA allowed. The aim of our research was to demonstrate the differences in the information available to the public in countries with or without DTCA. To which extra information on drugs do people get access in countries that allow DTCA? Comparing the information on the drugs Crestor and Viagra from both types of countries demonstrated similar technical information on drugs. This information was congruent with the scientific information. When DTCA was allowed the technical information was however overshadowed by much (too) positive information on the effectiveness of the medication. The Dutch direct to consumer information (DTCI) is more balanced, although Pfizer tends to be very positive on drugs for erectile dysfunction. Comparing the information on the related complaints, hypercholesterolemia and erectile dysfunction, in the countries with or without DTCA demonstrated DTCA to exaggerate the nature and risks of complaints and illnesses. DTCA is also not comprehensive about the population for which a drug is suitable and does not give information on non-pharmaceutical treatment. The aim seems to be to direct as many people as possible to their GPs so they will ask for these drugs. In the Netherlands, information to the public contains information on nonpharmaceutical treatment, but also lacks information on the population that may really benefit from the drug. 4 Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

5 Our conclusion is that DTCA for Crestor nor Viagra has added value above DTCI in the Netherlands, because it is incongruent with scientific information on important issues. However, Dutch DTCI is to some extent incongruent with scientific information too. Thus, even the Dutch DTCI is not balanced. We recommend the Dutch and European policymakers not to increase the possibilities for pharmaceutical companies to address the public. We recommend the professional organisations to keep investing in good independent information to patients about drugs and complaints. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 5

6 Samenvatting Dit rapport beschrijft de uitkomst van een vergelijking van informatie die het publiek van de farmaceutische industrie krijgt in landen waar geen reclame voor receptgeneesmiddelen mag worden gemaakt en in landen waar reclame wel is toegestaan. Het onderzoek is uitgevoerd door Gezonde scepsis in opdracht van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). In de Verenigde Staten (VS) en Nieuw Zeeland is het toegestaan om reclame voor receptgeneesmiddelen te richten op het publiek. Dit wordt ook wel 'Direct-To-Consumer-Advertising' (DTCA) of publieksreclame voor receptgeneesmiddelen genoemd. In Europa is dit niet toegestaan. Registratiehouders mogen het publiek alleen algemene en technische informatie geven over receptgeneesmiddelen die relevant is voor het gebruik daarvan. Verder mogen registratiehouders het publiek voorlichten over medische aandoeningen. In de Europese politiek is echter een lobby door de farmaceutische industrie en een aantal andere partijen gaande om in Europa de mogelijkheden voor registratiehouders te verruimen om het publiek te informeren over receptgeneesmiddelen. Volgens tegenstanders van deze verruiming is dit een stap in de richting van DTCA, alleen onder een andere terminologie. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te geven in mogelijke verschillen tussen de informatie die de patiënt van farmaceutische bedrijven ontvangt in DTCA voor receptgeneesmiddelen ten opzichte van de informatie die de patiënt van farmaceutische bedrijven ontvangt in Nederland. De onderzoeksvraag is: heeft DTCA meerwaarde boven informatie die het publiek in Nederland van farmaceutische bedrijven ontvangt? Gezonde scepsis heeft de inhoud van publieksuitingen over Viagra, een geneesmiddel voor de behandeling van erectiestoornissen en Crestor, een cholesterolverlager, vergeleken. Hierbij is informatie over het geneesmiddel zelf en informatie over de gerelateerde aandoeningen, erectiestoornissen en verhoogd cholesterol, vergeleken. We hebben de informatie getoetst aan wetenschappelijke onafhankelijke bronnen: de Summary of Product Characteristics (SPC-) tekst over de geneesmiddelen en de NHGstandaarden (richtlijnen van het Nederlands Huisarts Genootschap) over de gerelateerde aandoeningen. Uit de vergelijking van de informatie over de geneesmiddelen blijkt dat DTCA dezelfde technische informatie over het geneesmiddel bevat als de Nederlandse publieksinformatie van farmaceutische bedrijven. Deze informatie komt overeen met de informatie uit de SPC-tekst. In DTCA wordt de technische informatie echter overschaduwd door aanprijzingen van het effect van het geneesmiddel. De Nederlandse publieksinformatie van farmaceutische bedrijven is meer uitgebalanceerd, hoewel Pfizer ook de neiging heeft om erectiepillen aan te prijzen. 6 Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

7 Uit de vergelijking van de informatie over de gerelateerde aandoeningen, erectiestoornissen en verhoogd cholesterol, blijkt verder dat DTCA de aard en ernst van de aandoeningen overdrijft. DTCA is niet duidelijk over de doelgroep voor zijn geneesmiddel en besteedt geen aandacht aan de nietmedicamenteuze behandelmogelijkheden. Het doel lijkt te zijn om zo veel mogelijk mensen te bewegen om hun huisarts om het geneesmiddel te vragen. De Nederlandse publieksinformatie bevat wel informatie over nietmedicamenteuze behandelingen, maar is ook niet duidelijk over de doelgroep voor medicamenteuze behandeling. De neiging bestaat om medicamenteuze behandeling naar de voorgrond te plaatsen. De conclusie is dat DTCA voor Crestor en Viagra geen meerwaarde heeft boven Nederlandse publieksinformatie van farmaceutische bedrijven, omdat de inhoud van de DTCA-publieksuitingen op belangrijke punten afwijkt van de inhoud van de toetsinformatie. Dit is in mindere mate het geval bij publieksuitingen van de farmaceutische industrie in Nederland. Ook in Nederland ontvangt het publiek dus enigszins gekleurde informatie van de farmaceutische industrie. De aanbeveling van Gezonde scepsis aan de Nederlandse en Europese beleidsmakers luidt om verruiming van de huidige regelgeving met betrekking tot het informeren van het publiek door de farmaceutische industrie niet toe te staan. De aanbeveling van Gezonde scepsis aan beroepsverenigingen (NHG, KNMP) is om te blijven investeren in het verstrekken van goede, onafhankelijke informatie aan patiënten over geneesmiddelen en aandoeningen. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 7

8 Inleiding Dit rapport beschrijft de uitkomst van een vergelijking tussen informatie die het publiek van de farmaceutische industrie krijgt in landen waar geen reclame voor receptgeneesmiddelen mag worden gemaakt en landen waar reclame wel toegestaan is. Gezonde scepsis heeft dit onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Achtergrond In de Verenigde Staten (VS) en Nieuw Zeeland is publieksreclame voor receptgeneesmiddelen toegestaan. Farmaceutische bedrijven wijden in deze landen websites aan receptgeneesmiddelen, plaatsen advertenties in kranten en tijdschriften en zenden commercials uit op televisie. Publieksreclame wordt ook wel 'Direct To - Consumer - Advertising' (DTCA) genoemd. In Europa is DTCA voor receptgeneesmiddelen niet toegestaan. Farmaceutische bedrijven mogen het publiek alleen algemene en technische informatie geven over receptgeneesmiddelen die relevant is voor het gebruik daarvan. Verder mogen farmaceutische bedrijven het publiek voorlichten over medische aandoeningen. 1 In de Europese politiek is echter een lobby door de farmaceutische industrie en een aantal andere partijen gaande om in Europa de mogelijkheden voor registratiehouders te verruimen om het publiek te informeren over receptgeneesmiddelen. Volgens tegenstanders van deze verruiming is dit een stap in de richting van DTCA, alleen onder andere terminologie. 2 DTCA voor receptgeneesmiddelen leidt volgens hen tot overbehandeling, overdiagnostiek en medicalisering van de samenleving. 2,3 Voorstanders van DTCA claimen dat DTCA het publiek van nuttige, onmisbare informatie voorziet en daarmee de kwaliteit van de gezondheidszorg verbetert. Bovendien vinden voorstanders DTCA passen bij de toenemende mondigheid van de patiënt en diens wens om zelf meer invloed uit te oefenen op hun behandeling. 3 Onderzoeksvragen en methode Het doel van dit onderzoek is om inzicht te geven in mogelijke verschillen tussen de informatie die de patiënt van farmaceutische bedrijven ontvangt in DTCA voor receptgeneesmiddelen ten opzichte van de informatie die de patiënt van farmaceutische bedrijven ontvangt in Nederland. De onderzoeksvraag is: heeft DTCA meerwaarde boven informatie die het publiek in Nederland van farmaceutische bedrijven ontvangt? 1 Geneesmiddelenwet hoofdstuk 9 'Geneesmiddelenreclame'. 2 Persbericht. Towards direct-to-consumer advertising (DTCA) of prescription drugs in Europe? A critical moment. Brussel, Frosch D.L., Grande D., Tam, D.M., et al. A decade of controversy: balancing policy with evidence in the regulation of prescription drug advertising. Am J Public Health 2010;100: Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

9 Om de vraag te beantwoorden heeft Gezonde scepsis van twee receptgeneesmiddelen de inhoud van DTCA in de VS vergeleken met de inhoud van informatie die in Nederland voor het publiek beschikbaar is, afkomstig van dezelfde farmaceutische bedrijven. De geneesmiddelen waarvoor dit onderzocht is, zijn Viagra, een geneesmiddel voor de behandeling van erectiestoornissen en Crestor, een cholesterolverlager. Zowel informatie over de geneesmiddelen als informatie over de gerelateerde aandoeningen, erectiestoornissen en verhoogd cholesterol, is vergeleken. De informatie is getoetst aan wetenschappelijke onafhankelijke bronnen: de Summary of Product Characteristics (SPC) tekst over de geneesmiddelen en de NHGstandaarden (richtlijnen van het Nederlands Huisarts Genootschap) over de gerelateerde aandoeningen. Leeswijzer In hoofdstuk 1 leest u de conclusies en aanbevelingen. In hoofdstuk 2 en 3 vindt u de resultaten van de vergelijkingen, per onderdeel gevolgd door deelconclusies. In hoofdstuk 4 staat de methode van dit onderzoek beschreven. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 9

10 1 Conclusies en aanbevelingen 1.1 Conclusies Uit de vergelijking tussen de inhoud van informatie die het publiek in de VS via DTCA ontvangt en de inhoud van informatie die het publiek in Nederland ontvangt van de farmaceutische industrie concludeert Gezonde scepsis dat DTCA voor receptgeneesmiddelen geen meerwaarde heeft boven de publieksinformatie die farmaceutische bedrijven in Nederland bieden. Deze conclusie is getrokken op basis van de onderstaande deelconclusies: 1. DTCA bevat dezelfde technische informatie over het geneesmiddel als de Nederlandse publieksinformatie van farmaceutische bedrijven. De informatie komt overeen met de feiten uit de SPC-tekst. 2. DTCA bevat aanprijzingen van het effect van het geneesmiddel. Nederlandse publieksinformatie van Pfizer bevat uitlatingen over erectiepillen die enigszins als aanprijzing opgevat kunnen worden. 3. In DTCA slaat de balans tussen positieve informatie over het geneesmiddel en technische informatie over het geneesmiddel duidelijk uit richting positieve informatie. De Nederlandse publieksinformatie over geneesmiddelen, afkomstig van farmaceutische bedrijven, is meer gebalanceerd. 4. DTCA overdrijft de aard en ernst van de aandoening en de noodzaak tot behandeling. De publieksinformatie van farmaceutische bedrijven in Nederland doet dit ook, maar in mindere mate. 5. DTCA geeft het publiek geen inzicht in andere behandelmogelijkheden voor de aandoening dan die met het geneesmiddel. De publieksinformatie van farmaceutische bedrijven in Nederland licht wel andere behandelmogelijkheden toe. Pfizer plaatst daarbij de medicamenteuze behandeling van erectiestoornissen enigszins op de voorgrond. 1.2 Beschouwing In deze paragraaf gaat Gezonde scepsis aan de hand van wetenschappelijke literatuur en de resultaten van dit onderzoek nader in op de conclusies. Daarbij wordt een relatie gelegd tussen de conclusies, de bekende argumenten voor en tegen DTCA en de hierover bekende wetenschappelijke feiten. 4 4 Frosch D.L., Grande D., Tam, D.M., et al. A decade of controversy: balancing policy with evidence in the regulation of prescription drug advertising. Am J Public Health 2010;100: Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

11 Geïnformeerde patiënten Voorstanders claimen dat DTCA de kennis van patiënten over ziekten, aandoeningen en behandelingen vergroot. Uit onderzoek op basis van subjectieve belevingen blijkt dat een groot deel van de patiënten inderdaad van mening is dat DTCA hun kennis en begrip van ziekten en aandoeningen heeft vergroot en heeft geholpen bij het nemen van medische beslissingen. Uit objectieve analyse van de inhoud van DTCA blijkt echter dat DTCA belangrijke informatie mist, waardoor patiënten niet goed genoeg geïnformeerd worden over de voor- en nadelen van het geneesmiddel. Uit dit onderzoek van Gezonde scepsis blijkt dat DTCA uitgebreide informatie over geneesmiddelen en aandoeningen bevat. DTCA zal zeker bijdragen aan de kennis van patiënten. Het probleem is echter dat ook uit dit onderzoek blijkt DTCA gekleurde informatie biedt. Allereerst heerst er bij DTCA een disbalans tussen aanprijzingen, die vanzelf te voorschijn komen, en technische informatie, waarvoor de patiënt moeite moet doen om te achterhalen. Daarnaast overdrijft DTCA het te verwachten effect van de geneesmiddelen. Zo vermeldt de DTCA-website alleen effecten behaald bij gebruik van de hoogste dosering Viagra, terwijl het volgens de SPC-tekst gebruikelijk is om een lagere dosering te gebruiken. Ook vermeldt deze niet dat Viagra bij mannen met erectiestoornissen ten gevolge van lichamelijke aandoeningen, zoals diabetes mellitus, hart- en vaatziekten en prostaatproblemen minder goed werkt. Verder overdrijft DTCA de ernst van de aan de geneesmiddelen gerelateerde aandoeningen. DTCA-bron noemt een erectiestoornis bijvoorbeeld een medische aandoening en acht het vanzelfsprekend dat een man daarvoor behandeld wordt. De NHGstandaard 'Erectiele disfunctie' (2008) is hier genuanceerder over. De DTCA-website noemt aderverkalking -door een verhoogd cholesterol- zonder nuancering een 'ernstige ziekte' en suggereert dat iedereen zich zorgen zou moeten maken om zijn cholesterol, terwijl dit volgens de NHG-standaard 'Cardiovasculair risicomanagement' (2006) niet het geval is. De DTCA-website overdrijft de prevalentie van erectiestoornissen en introduceert de hardheidsscore voor erecties. Mocht een man onzeker zijn over zijn erecties, dan heeft hij met de hardheidsscore nog een extra punt van onzekerheid. Als laatste biedt DTCA patiënten geen inzicht in niet-medicamenteuze behandelmogelijkheden. Kwaliteit van medische zorg De tweede claim van voorstanders van DTCA is dat DTCA de kwaliteit van de medische zorg verhoogt. Tegenstanders vinden juist dat DTCA leidt tot overdiagnose, overbehandeling en medicalisering van de samenleving. Uit onderzoek op basis van subjectieve belevingen is gebleken dat een meerderheid van de artsen en patiënten vindt dat DTCA de betrokkenheid van patiënten bij hun gezondheid bevordert en nuttige gesprekken tussen arts en patiënt aan kan zwengelen. Echter, uit deze onderzoeken blijkt ook dat artsen vinden dat DTCA nadelen heeft. Zij vinden dat DTCA patiënten aanzet tot onnodige verzoeken om medicatie. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 11

12 Een verzoek om medicatie weigeren leidt vaak tot een teleurgestelde patiënt, wat de arts-patiënt-relatie juist niet ten goede komt. Uit beperkt onderzoek is ook gebleken dat verzoeken om medicatie op basis van DTCA onderbehandeling en onderdiagnostiek kan verminderen. Patiënten krijgen vaak de medicatie waar ze om vragen en bij de helft wordt de bijbehorende diagnose daadwerkelijk gesteld. Aan de andere kant blijkt uit onderzoek dat artsen de helft van de op basis van DTCA gedane verzoeken om medicatie als onnodig of zelfs als potentieel schadelijk bestempelen. DTCA initieert dus zowel nuttige als onnodige verzoeken om medicatie. Welk effect het grootst is, wordt niet duidelijk uit de onderzoeken. Gezonde scepsis heeft niet onderzocht welk effect DTCA heeft op de kwaliteit van de medische zorg. Wel blijkt uit onze resultaten, zoals hierboven toegelicht, dat DTCA de ernst van aandoeningen overdrijft, niet duidelijk is over de doelgroep voor medicamenteuze behandeling en geen aandacht besteedt aan niet-medicamenteuze behandelmogelijkheden. Hierdoor zal waarschijnlijk een grotere groep dan noodzakelijk besluiten om zijn huisarts te vragen om het geneesmiddel. DTCA kan daardoor bijdragen aan medicalisering van de samenleving, overdiagnose en overbehandeling. Aan de andere kant zijn er natuurlijk ook patiënten die erg geholpen zijn met een geneesmiddel uit een DTCA-campagne. Mogelijk is het zo dat in het geval van 'push' informatie dus informatie waar de patiënt niet actief naar heeft gezocht- DTCA relatief vaak leidt tot overbehandeling en medicalisering. In het geval van 'pull' informatie dus informatie waar de patiënt vanwege medische klachten of vragen actief naar heeft gezochtkan DTCA relatief vaak ook positieve effecten hebben, zoals beter geïnformeerde patiënten en vermindering van onderbehandeling en -diagnostiek. Gekleurde informatie Op basis van de in dit onderzoek gevonden voorbeelden van geselecteerde en gekleurde informatie is Gezonde scepsis van oordeel dat DTCA patiënten dermate gekleurde informatie biedt, dat de nadelen niet opwegen tegen de voordelen. Voor de Nederlandse publieksinformatie van farmaceutische bedrijven is de balans tussen negatief en positief gunstiger. Echter, ook deze informatie wijkt op belangrijke punten af van de inhoud van de toetsinformatie. Ook in Nederland ontvangt het publiek dus gekleurde informatie van de farmaceutische industrie. Verruiming van mogelijkheid tot informeren Verruiming van de huidige mogelijkheden van farmaceutische bedrijven om het publiek te informeren lijkt Gezonde scepsis niet wenselijk, omdat uit bovenstaande blijkt dat farmaceutische bedrijven in Nederland de grenzen opzoeken van wat is toegestaan. Bij verruiming van de informatiemogelijkheden van de farmaceutische industrie, schuiven deze grenzen waarschijnlijk verder op richting DTCA. 12 Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

13 1.3 Aanbevelingen Op basis van de conclusies van dit onderzoek doet Gezonde scepsis de volgende aanbevelingen: Voor Nederlandse en Europese beleidsmakers Handhaaf de huidige regelgeving waarin de farmaceutische industrie toestemming heeft tot het beperkt informeren van het publiek en sta verruiming van deze regelgeving niet toe. Dit onderzoek laat zien dat farmaceutische bedrijven binnen de mogelijkheden die ze nu hebben al de neiging hebben om geneesmiddelen aan te prijzen en behandeling met geneesmiddelen naar de voorgrond te halen. Meer informatiemogelijkheid zal het nog lastiger maken om aanprijzende uitingen te weren. Aanprijzende uitingen over receptgeneesmiddelen hebben voor het publiek geen meerwaarde. Beroepsverenigingen (NHG, KNMP) Blijf investeren in het verstrekken van goede, onafhankelijke informatie aan patiënten. Dit onderzoek wijst uit dat de informatie voor het Nederlandse publiek, afkomstig van de farmaceutische industrie, gekleurd is. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 13

14 2 Viagra 2.1 Vergelijking informatie over Viagra Indicatie SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Behandeling van mannen met erectiestoornis. Behandeling van mannen met erectiestoornis. TV-reclame Erectiestoornis. Viagra is bedoeld voor behandeling van mannen met erectiestoornissen. Erectiepillen zijn bedoeld voor de behandeling van erectiestoornissen. Geen informatie specifiek over Viagra. Gebruik en dosering SPC-tekst DTCA Publieksinformatie De aanbevolen dosering is 50 mg, ongeveer een uur voor de seksuele activiteit in te nemen. Op basis van effectiviteit en tolerantie kan de dosering aangepast worden naar 25 mg of naar 100 mg. Viagra mag maximaal een keer per dag ingenomen worden. Als Viagra bij de maaltijd wordt ingenomen, kan het langer duren voor het effect intreedt. Gedetailleerde informatie over het gebruik van Viagra conform SPC-tekst. Geen informatie over gangbare startdosering. TV-reclame Geen informatie over het gebruik en de dosering. en de brochure Geen informatie. Gebruikersdeel Gedetailleerde informatie over het gebruik van Viagra conform SPC-tekst. Geen informatie. Bijwerkingen SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Veel voorkomende bijwerkingen zijn: hoofdpijn, duizeligheid, stoornissen in het zien (verkleuring), roodheid gezicht, verstopte neus, maagklachten. Zelden: overgevoeligheid, slaperigheid, CVA, syncope, traanstoornissen, duizeligheid, oorsuizen, hypertensie, hypotensie, hartkloppingen, hartinfarct, atriumfibrilleren, bloedneus, misselijkheid, braken, huiduitslag. Mate van voorkomen niet bekend: onder andere NAION (verlies van gezichtsvermogen door een aandoening van de oogzenuw), langdurig aanhoudende erectie. Plotselinge doofheid is ook in postmarketing studies genoemd. De meest voorkomende bijwerkingen zijn: hoofdpijn, roodheid van het gezicht, maagpijn. Minder vaak voorkomend: verminderd gezichtsvermogen en gehoor of lichtgevoeligheid. Waarschuwing om meteen een arts te raadplegen indien een erectie meer dan vier uur aanhoudt. TV-reclame Vier bijwerkingen worden genoemd (hoofdpijn, maagpijn, roodheid van het gezicht en plotseling verminderd zien) door de voice-over en het verschijnt in beeld. Een verband tussen gebruik van Viagra en NAION is niet bewezen. gebruikersdeel en de brochure Geen informatie. 14 Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

15 Contra-indicaties SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Overgevoeligheid voor Viagra, gebruik van nitraten in elke vorm, mannen voor wie sex niet verstandig is (bijvoorbeeld met hartproblemen), bij verlies van het gezichtsvermogen in een oog ten gevolge van NAION ongeacht of dit het gevolg is van PDE5 remmer gebruik in het verleden. Verder is de veiligheid van Viagra nog niet bekend bij; en dus geldt een contraindicatie voor; patiënten met ernstige leverfunctiestoornissen, lage bloeddruk (90/50 mmhg), kort na hartinfarct of beroerte, patiënten met aangeboren degeneratieve afwijkingen aan het netvlies. Het gebruik van nitraten. Advies voor mensen met hartaandoeningen hun arts te vragen of hun hart gezond genoeg is voor sex. TV-reclame Het gebruik van nitraten. Advies voor mensen met hartaandoeningen hun arts te vragen of hun hart gezond genoeg is voor sex. De informatie wordt gegeven via een voice-over en het verschijnt in beeld. inclusief gebruikersdeel Geen informatie. Brochure Het gebruik van nitraten. Advies voor mensen met hartaandoeningen hun arts te vragen of hun hart gezond genoeg is voor sex. Contra-indicatie voor erectiepillen is het gebruik van nitraten. Er is een link naar een overzicht van medicijnen uit de groep nitraten uit Geen informatie specifiek over Viagra. Interacties met andere geneesmiddelen SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Bij gebruik van CYP3A4 remmers (bijvoorbeeld HIV proteaseremmers, ketoconazol, erythromycine, cimetidine) overwegen te starten met lagere dosering (25 mg). Combinatie met ritonavir wordt afgeraden. Patiënten die alfablokkers gebruiken, moeten eerst stabiel ingesteld zijn op deze middelen voordat ze Viagra kunnen gebruiken, anders risico op orthostatische hypotensie. Ook hier eventueel met 25 mg beginnen. Bij gelijktijdig gebruik van proteaseremmers voor HIV of alfablokkers voor prostaatproblemen of hypertensie moet de dosering van Viagra mogelijk aangepast worden. Advies om Viagra niet te gebruiken in combinatie met andere erectiepillen of met Revatio (een geneesmiddel voor hoge bloeddruk in de longen), omdat dit dezelfde werkzame stof bevat. Ook is het advies om bij gebruik van proteaseremmers maximaal 25 mg Viagra per 48 uur te gebruiken. TV-reclame Geen informatie over interacties. Wel verwijst de reclame naar de website voor meer informatie. inclusief het gebruikersdeel en de brochure, Geen informatie. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 15

16 Te verwachten effect SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Seksuele stimulatie is nodig om effect te hebben van behandeling met Viagra. Bij een dosering van 25 mg had 62%, 50 mg 74% en bij een dosering van 100 mg had 82% van de mannen een verbeterde erectie vergeleken met 25% bij placebo. Van de mannen bij wie de oorzaak van de erectiestoornis psychisch was had 84% verbeterde erecties, tegenover bijvoorbeeld 58-69% van de mannen waarbij lichamelijke oorzaken zoals hart- en vaatziekten, hypertensie, diabetes mellitus of prostaatoperatie de oorzaak was. Viagra werkt als de man seksueel geprikkeld wordt. Op de website staan resultaten van wetenschappelijk onderzoek waaruit het effect van 100 mg Viagra bij 'gezonde' mannen blijkt. Informatie over het geringere effect bij lichamelijke oorzaken van erectiestoornissen ontbreekt. Veel aandacht voor het resultaat op de hardheid van de erectie. Er wordt verwezen naar een studie waarbij 85% van de mannen met een erectiestoornis met Viagra 100 mg graad 3 of 4 erecties kreeg tegenover 50% van de mannen die placebo gebruikte. Pfizer heeft deze hardheidsscore ingevoerd als criterium voor de kwaliteit van een erectie. TV-reclame Geen informatie over het te verwachten effect. Viagra werkt als de man seksueel geprikkeld wordt. Gebruikersdeel "Je krijgt bij gebruik van Viagra alleen een erectie als je opgewonden bent. Viagra werkt niet bij iedereen. Het effect is afhankelijk van de oorzaak en de dosering. Door faalangst of stress kan het resultaat van Viagra de eerste keren tegenvallen." Brochure "Een belangrijke voorwaarde is echter dat je zin in seks hebt. Erectiepillen werken bij de meerderheid van de mannen al direct na de eerste of tweede keer. Erectiepillen zijn geen wonderpillen waarmee op commando een erectie tevoorschijn komt. Seksuele opwinding blijft een voorwaarde voor een erectie. Te hoge verwachtingen kunnen, zeker in het begin, een averechts effect hebben." Geen informatie specifiek over Viagra. Geen informatie. Aanprijzingen SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Geen aanprijzingen. Aanprijzingen voor Viagra in de vorm van testimonials van tevreden gebruikers en artsen op de homepagina. Ook geeft de website conversatiestartertips voor "having your Viagra talk" met de arts, met het doel om een voorschrift te krijgen voor Viagra. De website benadrukt sterk dat Viagra bij bijna iedereen werkt en veilig is. "Viagra has helped worldwide 25 million men with erectile dysfunction improve their erections." "Speak to your doctor. He can tell you if you have erectile dysfunction. And can recommend an effective treatment like Viagra." TV-reclame Er wordt gesuggereerd dat iedere man met erectiestoornissen geholpen is door het gebruik van Viagra. Bovenaan de homepagina staat een blauwe ruitvormige pil afgebeeld met de tekst "Pfizer" en daarnaast in grote letters "Viagra". Elders op de homepagina staat nog een afbeelding van de blauwe ruitvormige pil met dezelfde tekst erop. Er bij staat "10 jaar Pfizer, Viagra". Ook staan op de website afbeeldingen van de verpakking van Viagra getoond. Op de homepagina staat dat de behandeling van erectiestoornissen sterk verbeterd is met de komst van erectiepillen. Geen informatie specifiek over Viagra. 16 Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

17 Informatie over de kosten Geen van de bronnen geeft informatie over de kosten van behandeling met Viagra. 2.2 Deelconclusies vergelijking informatie over Viagra Op basis van bovenstaande vergelijking van de inhoud van de informatie over het geneesmiddel Viagra uit de verschillende bronnen trekt Gezonde scepsis de volgende conclusies: 1. De informatie over het geneesmiddel Viagra op de DTCA-website komt overeen met de informatie in de SPC-tekst, al is deze met betrekking tot bijwerkingen en contra-indicaties minder gedetailleerd. 2. De publieksinformatie van Pfizer in Nederland geeft veel minder informatie over Viagra dan DTCA. De publieksinformatie bevat bijvoorbeeld in het geheel geen informatie over bijwerkingen en interacties. Dit is met betrekking tot waarschijnlijk te verklaren uit het feit dat de link naar de patiëntenbijsluiter niet werkte. Verder gaat over de aandoening erectiestoornissen, waarbij erectiepillen conform de Geneesmiddelenwet alleen globaal worden besproken. Deze website bevat dan ook geen specifieke informatie over Viagra. 3. DTCA-materiaal bevat aanprijzingen voor het effect van Viagra. Dit gebeurt door testimonials van tevreden gebruikers en door het weglaten van informatie, bijvoorbeeld niet noemen dat Viagra bij mannen met lichamelijke aandoeningen minder goed werkt. 4. De technische informatie over Viagra is relatief lastig te vinden op de DTCA-website. De aanprijzingen verschijnen meteen in beeld. 5. DTCA besteedt veel aandacht aan het effect van Viagra op de hardheid van erecties en haalt hierover resultaten van wetenschappelijk onderzoek aan die niet in de SPC-tekst worden genoemd. 6. De publieksinformatie van Pfizer in Nederland bevat, in mindere mate dan DTCA, ook aanprijzingen voor het effect van Viagra danwel erectiepillen. 7. In de DTCA TV-reclame wordt Viagra sterk aangeprezen en minimale basisinformatie gegeven. Het aanprijzende karakter overheerst de informatie in grote mate. 8. Patiënten krijgen in geen van de vergeleken bronnen informatie over de kosten van behandeling met Viagra. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 17

18 2.3 Vergelijking informatie over erectiestoornissen Definitie NHG-standaard DTCA Publieksinformatie 'Erectiele disfunctie' (2008) Het voortdurend of terugkerend onvermogen een erectie te krijgen of te behouden die voldoende is voor seksuele activiteit. Een erectiestoornis is het onvermogen om een erectie te krijgen of te houden die van voldoende kwaliteit is om bevredigende seksuele omgang te kunnen hebben. Het belang van een goede hardheid van de erectie wordt benadrukt. "Getting an erection is only part of the story. Guys agree. In a global survey, men identified 3 of the most important elements of a more satisfying sexual experience: hardness, timing, and the ability to maintain an erection. Viagra can help with all 3." "When it comes to hardness, Viagra delivers." TV-reclame Geeft geen definitie van erectiestoornissen. Bij een erectieprobleem wordt de penis niet stijf genoeg om te vrijen. Brochure Er is sprake van een erectiestoornis als de klachten herhaaldelijk voorkomen en in medische termen moeten de klachten drie maanden bestaan. Het belang van een goede hardheid van de erectie en de hardheidsscore wordt expliciet besproken. Er is sprake van een erectiestoornis als het in een periode van 6 weken tot 3 maanden vaker voorkomt dat het niet lukt om een volledige erectie te krijgen of te houden. Het belang van een goede hardheid van de erectie voor een bevredigend seksleven en de hardheidsscore worden beschreven. "Hardheid erectie sleutel tot betere seks." Prevalentie NHG-standaard DTCA Publieksinformatie 'Erectiele disfunctie' (2008) De gemiddelde prevalentie van erectiele disfunctie bij mannen vanaf 18 jaar is 14%. De prevalentie neemt toe met de leeftijd, van 14% bij 41- tot 50-jarigen tot 42% bij 71- tot 80-jarigen. De helft van de mannen boven de 40 jaar heeft in enige mate last van een erectiestoornis. TV-reclame Geen prevalenties genoemd. Geen informatie over prevalentie. Brochure Prevalentie 16% van de mannen ouder dan 18 jaar. Bij mannen met hoge bloeddruk (33%) en diabetes mellitus (35-70%). 3 tot 42% van de mannen tussen de 41 en 80 jaar heeft een erectiestoornis. Oorzaak NHG-standaard DTCA Publieksinformatie 'Erectiele disfunctie' (2008) De oorzaken van erectiele disfunctie zijn multifactorieel. De belangrijkste factoren zijn: psychische (stress, depressie, relatieproblemen, seksuologische (faalangst), lichamelijke (diabetes mellitus, hart- en vaatziekten, medicatie), leefstijl (roken, alcohol, weinig lichaamsbeweging). Stress en moeheid worden kort aangestipt als oorzaak voor erectiestoornissen, vervolgens worden lichamelijke oorzaken genoemd en toegelicht. "Erectile dysfunction can be caused by things like stress or fatigue. But a lot of times, erectile dysfunction is not something that you can control. That s because it s often due to a physical problem that affects your blood flow." TV-reclame Geen informatie inclusief brochure Gedetailleerde informatie over alle oorzaken, ook veroudering en psychische oorzaken. Algemene oorzaken en dat er meestal een combinatie speelt van psychische en lichamelijke factoren en veroudering. 18 Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

19 Ernst NHG-standaard DTCA Publieksinformatie 'Erectiele disfunctie' (2008) Erectiele disfunctie is geassocieerd met een verlaging van de kwaliteit van het seksleven en, in mindere mate, ook van de algehele kwaliteit van leven. Een derde van de mannen met erectiele disfunctie en 16% van hun partners zijn ontevreden over hun seksleven. In vergelijking met mannen zonder erectiele disfunctie is de algemene tevredenheid over relatie en seksualiteit minder. De ervaren hinder neemt af na het zestigste jaar. Erectiele disfunctie is een medische aandoening, waarvoor behandeling noodzakelijk is. "Erectile dysfunction is a medical condition. So in most cases, erections will not improve without treatment. But there are effective treatments." TV-reclame Geen informatie over de aard van de aandoening en de gevolgen. Wel wordt gesuggereerd dat iedere man met een erectiestoornis een kans mist als hij zich niet laat behandelen met Viagra. "20 Million men have had their Viagra talk. Are you ready to have yours?" en de brochure Aandacht voor de negatieve invloed van erectiestoornissen op de kwaliteit van leven. De resultaten van een onderzoek worden beschreven waaruit blijkt dat 90% van de mensen de hardheid van een erectie belangrijk vindt en dat maar 38% volledig tevreden is over de hardheid van zijn erecties. Erectiestoornissen hebben een negatief effect op de kwaliteit van leven. Noodzaak tot behandeling met Viagra/erectiepillen NHG-standaard DTCA Publieksinformatie 'Erectiele disfunctie' (2008) Behandeling wordt ingesteld wanneer de erectiele disfunctie als hinderlijk ervaren wordt, dan wel relatieproblemen veroorzaakt. Van de mannen die behoefte hebben aan hulp (85%), gaat maar 25% naar de huisarts en wordt 12% daadwerkelijk behandeld. Een man met een erectiestoornis moet of wil behandeld worden met Viagra. De focus ligt hier bij de angst van de man om naar de arts toe te gaan. TV-reclame Focust op de angst van de man om naar de arts toe te gaan. en de brochure Geen informatie voor de noodzaak tot behandeling. 80% Van de mannen met erectieproblemen wil hiervoor behandeld worden, slechts 10% wordt daadwerkelijk behandeld. Plaats van Viagra/erectiepillen ten opzichte van andere behandelmogelijkheden NHG-standaard DTCA Publieksinformatie 'Erectiele disfunctie' (2008) De aanpak van erectiele disfunctie: patiënten moeten allereerst voorlichting en advies krijgen, met aandacht voor leeftijd, comorbiditeit, bijwerkingen geneesmiddelen, psychosociale en relationele factoren, mythen en vooroordelen. Een deel van de mannen zal hiermee al geholpen zijn. Verder zijn er niet-medicamenteuze opties, namelijk aanpassing leefstijl en het gebruik van hulpmiddelen. Daarnaast zijn er medicamenteuze behandelopties; de PDE- 5 remmers (sildenafil (Viagra), tadalafil of vardenafil). Geen informatie TV-reclame Geen informatie Alle behandelopties worden beschreven. Viagra wordt door de herhaaldelijke afbeeldingen van tabletten en verpakkingen prominenter onder de aandacht gebracht dan de andere behandelopties. Brochure Alle behandelopties worden neutraal beschreven. Erectiepillen worden genoemd na praten met partner en huisarts en voor behandeling met andere hulpmiddelen. Alle behandelopties worden neutraal beschreven. Er worden geen geneesmiddelnamen genoemd. Behandeling met erectiepillen in het algemeen wordt aangeprezen op de homepagina en de overige behandelingen niet. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 19

20 2.4 Deelconclusies vergelijking informatie over erectiestoornissen Op basis van bovenstaande vergelijking van de inhoud van de informatie over de aan Viagra gerelateerde aandoening, erectiestoornissen, trekt Gezonde scepsis de volgende conclusies: 1. DTCA overdrijft de prevalentie van erectiestoornissen ten opzichte van de toetsinformatie. 2. DTCA overdrijft de ernst van de aandoening erectiestoornis. Publieksinformatie van Pfizer in Nederland doet dit ook, maar in mindere mate. 3. DTCA laat psychische en seksuologische factoren die een rol spelen bij erectiestoornissen onderbelicht en focust geheel op de lichamelijke oorzaken. 4. DTCA besteedt geen aandacht aan niet-medicamenteuze behandelmogelijkheden. 5. Publieksinformatie van Pfizer in Nederland beschrijft alle behandelmogelijkheden. Toch wordt ook in deze informatie de behandeling met erectiepillen naar de voorgrond geplaatst. 6. Zowel DTCA als de publieksinformatie van Pfizer in Nederland geeft het publiek geen inzicht in verschillen in werkzaamheid en kosten tussen Viagra en andere beschikbare erectiepillen. 7. De DTCA TV-reclame biedt geen informatie over de aandoening erectiestoornissen. 20 Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

21 3 Crestor 3.1 Vergelijking informatie over Crestor Indicatie SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Behandeling van hypercholesterolemie of mixed dyslipidemie bij mensen ouder dan 10 jaar als een dieet en andere niet farmacologische aanpakken onvoldoende verbetering geven. Behandeling van familiaire hypercholesterolemie. Daarnaast preventie van hart- en vaatziekten bij patiënten met verhoogd risico daarop. In combinatie met een dieet wordt Crestor voorgeschreven voor de behandeling van hypercholesterolemie of mixed dyslipidemie bij mensen ouder dan 10 jaar Daarnaast om het risico op hart- en vaatziekte te verkleinen bij patiënten met een verhoogd risico (inschatting op basis van leeftijd, concentratie hscrp (een onstekingseiwit) in het bloed en aanwezigheid van additionele risicofactoren zoals hoge bloeddruk of roken). Crestor wordt in combinatie met een dieet voorgeschreven wanneer veranderingen in de voeding en lichaamsbeweging alleen niet in staat zijn gebleken om het cholesterolgehalte te verlagen. Via 'producten' is de bijsluiter te downloaden. Hierin staat als indicatie een verhoogd cholesterol of een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Geen informatie over Crestor. Cholesterolverlagers worden gebruikt om het cholesterol te verlagen. Dit in combinatie met een dieet, wanneer veranderingen in de voeding en lichaamsbeweging alleen niet in staat zijn gebleken om het cholesterolgehalte te verlagen. Gebruik en dosering SPC-tekst DTCA Publieksinformatie De aanbevolen startdosering voor zowel nieuwe gebruikers van statines als patiënten die omgezet worden van een andere statine is éénmaal daags 5 of 10 mg. De keuze van een startdosering is afhankelijk van de cholesterolspiegel, het toekomstig cardiovasculaire risico en het potentiële risico van bijwerkingen. Indien nodig kan na 4 weken de dosering worden verdubbeld. Crestor kan elk moment van de dag ingenomen worden, met of zonder voedsel. Geen informatie op de website. In de informatie die patiënten kunnen downloaden staat dat de patiënt het medicijn moet nemen zoals is voorgeschreven door de arts. Verder hierin dezelfde adviezen als in de SPC-tekst. Geen informatie op de website. Via 'producten' is de bijsluiter te downloaden. Geen informatie. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 21

22 Bijwerkingen SPC-tekst DTCA Publieksinformatie De bijwerkingen van Crestor zijn normaal gesproken mild en voorbijgaand. Minder dan 4% van de gebruikers stopt vanwege bijwerkingen. Vaak komt voor (1/10-1/100): diabetes, hoofdpijn, duizeligheid, obstipatie, misselijkheid, buikpijn, spierpijn, asthenie. Minder vaak: jeuk, huiduitslag. Zeer zelden (<1/1000) pancreatitis, myopathie/rhabdomyolyse. De bijwerkingen zijn net als bij andere statines dosisafhankelijk. Nog veel discussie over verhoogde prevalentie diabetes bij gebruikers die in de Jupiterstudie is gevonden. Belangrijkste bijwerkingen zijn hoofdpijn, spierpijn, buikpijn, zwaktegevoel, misselijkheid. Er wordt gewaarschuwd een arts te raadplegen bij onverklaarbare spierpijn en zwakte. Verhoogde bloedsuikerspiegels komen voor bij gebruik van statines zoals Crestor. In de patiënteninformatie die op de website te downloaden is, worden alle mogelijke bijwerkingen genoemd. Geen informatie op de website. Via 'producten' is de bijsluiter te downloaden waarin alle bijwerkingen met frequentie van voorkomen genoemd worden. Geen informatie. Contra-indicaties SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Overgevoeligheid voor Crestor, ernstige nierfunctiestoornissen, actieve leveraandoeningen, patiënten met spieraandoeningen, gelijktijdig gebruik ciclosporine, bij zwangerschap/borstvoeding en bij vrouwen die niet adequaat aan anticonceptie doen. De dosering van 40 mg mag niet gegeven worden aan patiënten met matige nierfunctiestoornissen, hypothyreoidie, voorgeschiedenis of familie anamnese met spierproblemen, eerdere problemen met spiertoxiciteit door middel uit dezelfde klasse of een fibraat (ook een cholesterolverlagend medicijn), alcoholmisbruik, Aziatische patiënten, gelijktijdig gebruik fibraten. Het is niet toegestaan om Crestor te gebruiken als je zwanger bent of zwanger wil worden, borstvoeding geeft, eerder een allergische reactie hebt gehad op Crestor of leverproblemen hebt. De overige informatie staat in de downloadbare patiëntinformatie. Geen informatie op de website. Via 'producten' is de bijsluiter te downloaden. Hierin staan alle contra-indicaties vermeld. Geen informatie. Interacties met andere geneesmiddelen SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Met ciclosporine, fibraten, proteaseremmers, vitamine K antagonisten, ezetimibe, gemfibrozil, antacida (deze minimaal 2 uur na inname Crestor nemen), erytromycine, mogelijk orale anticonceptiva, cytochroom P450 enzymen (ketoconazol, fluconazol). Het belangrijkste advies voor patiënten is om als zij andere geneesmiddelen (ook zelfzorg) naast Crestor willen innemen dit altijd in overleg met de arts te doen, omdat dit interacties kan geven en daardoor bijwerkingen. Er wordt vermeld om welke groepen medicijnen het voornamelijk gaat (bloedverdunners, cholesterolverlagers, medicijnen tegen HIV/AIDS, orale anticonceptiva). In de downloadbare patiëntinformatie staat bij informatie over het gebruik het advies om antacida minimaal 2 uur na Crestor in te nemen. Geen informatie op de website. Via 'producten' is de bijsluiter te downloaden. Hierin staat alle informatie over interacties Geen informatie. 22 Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek?

23 Te verwachten effect SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Binnen een week na de start van de therapie begint het therapeutisch effect van Crestor. Binnen twee weken wordt 90% van het maximale effect bereikt. Binnen vier weken wordt meestal het maximale effect bereikt en blijft daarna gehandhaafd. De tekst meldt de gemiddelde daling van het LDL per dosering (52% bij dosering 10 mg, bij placebo 7%), stijging van het HDL (14% bij dosering 10 mg, bij placebo 3%) en geeft een overzicht van alle resultaten van wetenschappelijk onderzoek dat met Crestor is gedaan. Bijvoorbeeld heeft de Jupiterstudie aangetoond dat Crestor bij hoogrisicopatiënten het risico op (sterfte) aan hart- en vaatziekten significant vermindert. De totale sterfte in deze groep werd niet beïnvloed door Crestor. Informatie over de daling van LDL en stijging van het HDL die Crestor 10 mg veroorzaakt ten opzichte van placebo conform de gegevens uit de SPC-tekst. Geen informatie over het feitelijke behandeldoel: verlagen van het risico op hart- en vaatziekten. Crestor verlaagt het cholesterol. In de bijsluiter staat dat Crestor door het LDL te verlagen en het HDL te verhogen het risico op hart- en vaatziekten vermindert. Hierin staan geen getallen. Cholesterolverlagers verlagen het cholesterol. Geen informatie specifiek over Crestor. Aanprijzingen SPC-tekst DTCA Publieksinformatie Geen aanprijzingen. Op de homepagina staan testimonials van tevreden gebruikers van Crestor. Ook staat daar een 'free trial certificate' waarmee de patiënt kosteloos 30 dagen Crestor uit kan proberen. Er is alleen nog een voorschrift van de arts nodig. De website geeft conversatiestartertips voor het gesprek met de arts, met het doel om een voorschrift te krijgen voor Crestor. "Who else is taking Crestor? People like you. Hear them share their stories." "Considering Crestor? Print a 30-day free trial offer for Crestor 5 mg, 10 mg, or 20 mg and bring it to your next doctor visit." Geen aanprijzingen. Een vergelijking tussen publieksreclame en publieksinformatie - heeft reclame voor receptgeneesmiddelen meerwaarde voor het publiek? 23

PATIËNTENBIJSLUITER. CRESTOR (rosuvastatine) Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel.

PATIËNTENBIJSLUITER. CRESTOR (rosuvastatine) Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. PATIËNTENBIJSLUITER CRESTOR (rosuvastatine) Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter, het kan nodig zijn om deze nogmaals door te

Nadere informatie

Wat zijn erectiestoornissen Hoe komt een erectie tot stand Oorzaken erectiestoornissen

Wat zijn erectiestoornissen Hoe komt een erectie tot stand Oorzaken erectiestoornissen Erectiestoornissen Wat zijn erectiestoornissen Een erectiestoornis of erectiele dysfunctie is een voortdurend of terugkerend onvermogen een erectie te krijgen of vol te houden tot de voltooiing van de

Nadere informatie

Seksualiteit en diabetes mellitus. Polikliniek diabeteszorg

Seksualiteit en diabetes mellitus. Polikliniek diabeteszorg Seksualiteit en diabetes mellitus Polikliniek diabeteszorg mca.nl seksualiteit en diabetes mellitus Problemen met de seksualiteit is een onderwerp waar niet zo gemakkelijk over wordt gesproken. De beladenheid

Nadere informatie

Met medicijnen alléén bent u er niet

Met medicijnen alléén bent u er niet Cholesterolverlagers Met medicijnen alléén bent u er niet Steeds meer mensen gebruiken medicijnen tegen een te hoog cholesterol. Maar wie niet tegelijkertijd zijn leefstijl aanpast (stoppen met roken,

Nadere informatie

WAT IS SILDENAFIL EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT WAT U MOET WETEN VOORDAT U SILDENAFIL GEBRUIKT

WAT IS SILDENAFIL EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT WAT U MOET WETEN VOORDAT U SILDENAFIL GEBRUIKT WAT IS SILDENAFIL EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT Sildenafil behoort tot de groep medicijnen die "fosfodiësterase-type-5-remmers (PDE5- remmers)" worden genoemd. Het middel ontspant de bloedvaten in de

Nadere informatie

Wat u moet weten voor u Kamagra inneemt

Wat u moet weten voor u Kamagra inneemt Kamagra & Kamagra Jelly Bijsluiter KAMAGRA behoort tot de groep medicijnen onder de naam fosfodiësterase-type 5- remmers. Het middel ontspant de bloedvaten in de penis, waardoor er bloed in de penis kan

Nadere informatie

Programma Doelmatigheid Cardiovasculair Risicomanagement. Welke rol speelt u bij de preventie en behandeling van hart- en vaatziekten?

Programma Doelmatigheid Cardiovasculair Risicomanagement. Welke rol speelt u bij de preventie en behandeling van hart- en vaatziekten? Programma Doelmatigheid Cardiovasculair Risicomanagement Welke rol speelt u bij de preventie en behandeling van hart- en vaatziekten? DGV_08_DEF1.indd 1 01-09-2008 10:19:43 NHG DGV Hoge sterfte door hart-

Nadere informatie

Informatie voor patiënten. Diabetes en seksualiteit

Informatie voor patiënten. Diabetes en seksualiteit Informatie voor patiënten Diabetes en seksualiteit z Seksualiteit en diabetes mellitus 1 Over problemen met seksualiteit wordt niet zo gemakkelijk gesproken. Doordat het een beladen onderwerp is, kunnen

Nadere informatie

Borstkanker: Stichting tegen Kanker (Dutch Edition)

Borstkanker: Stichting tegen Kanker (Dutch Edition) Borstkanker: Stichting tegen Kanker (Dutch Edition) Stichting tegen Kanker Click here if your download doesn"t start automatically Borstkanker: Stichting tegen Kanker (Dutch Edition) Stichting tegen Kanker

Nadere informatie

RVG 23266/ Version 2014_01 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER

RVG 23266/ Version 2014_01 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Version 2014_01 Page 1 of 5 1.3.1.3 PATIENT INFORMATION LEAFLET BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER BETAHISTINE dihcl APOTEX 8 MG, TABLETTEN BETAHISTINE dihcl APOTEX 16 MG, TABLETTEN Betahistine dihydrochloride

Nadere informatie

Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie

Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie 1 Keuzetwijfels in de Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze in Relatie tot Depressie Open Universiteit Nederland Masterscriptie (S58337) Naam: Ilse Meijer Datum: juli 2011

Nadere informatie

Sectie Infectieziekten

Sectie Infectieziekten Sectie Infectieziekten 1 December 2015 U kunt helpen de HIV / AIDS epidemie te beëindigen You can help to end the HIV / AIDS epidemic Sectie Infectieziekten Weet uw HIV status Know your HIV status by 2020

Nadere informatie

Erectiestoornissen. Urologie

Erectiestoornissen. Urologie Erectiestoornissen Urologie Inhoudsopgave Erectiele disfunctie...4 Oorzaak erectiestoornissen...5 Medische factoren...6 Psychologische factoren...7 Levensstijl factoren...8 Psychologische behandeling...9

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER CRESTOR. rosuvastatine

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER CRESTOR. rosuvastatine BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER CRESTOR rosuvastatine CRESTOR 5 mg, 10 mg, 20 mg en 40 mg tabletten (rosuvastatine) Lees de hele zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van CRESTOR.

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Sildenafil-hameln 100 mg, filmomhulde tabletten Sildenafilcitraat

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Sildenafil-hameln 100 mg, filmomhulde tabletten Sildenafilcitraat BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Sildenafil-hameln 100 mg, filmomhulde tabletten Sildenafilcitraat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken Bewaar deze bijsluiter.

Nadere informatie

ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM

ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM Read Online and Download Ebook ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM DOWNLOAD EBOOK : ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK STAFLEU

Nadere informatie

Cardiovasculair risicomanagement. Patrick Schrömbges Kaderhuisarts Diabetes Mellitus

Cardiovasculair risicomanagement. Patrick Schrömbges Kaderhuisarts Diabetes Mellitus Cardiovasculair risicomanagement Patrick Schrömbges Kaderhuisarts Diabetes Mellitus Inhoud eerste uur Risicoprofilering Anamnese Lichamelijk Onderzoek Aanvullende diagnostiek Evaluatie en risicoschatting

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKER. Sildenafil CF 100 mg, filmomhulde tabletten. sildenafil

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKER. Sildenafil CF 100 mg, filmomhulde tabletten. sildenafil BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKER Sildenafil CF 25 mg, filmomhulde tabletten Sildenafil CF 50 mg, filmomhulde tabletten Sildenafil CF 100 mg, filmomhulde tabletten sildenafil Lees goed de hele bijsluiter

Nadere informatie

Disclosure belofte. Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen. Doel van de patient staat centraal

Disclosure belofte. Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen. Doel van de patient staat centraal Disclosure: belofte Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen Ik zal aan de patiënt geen schade doen Ik luister en zal hem goed inlichten Disclosure: belofte Ik stel het belang

Nadere informatie

Medicijnen na een TIA

Medicijnen na een TIA Medicijnen na een TIA Albert Schweitzer ziekenhuis september 2013 pavo 1072 Inleiding In deze folder leest u meer over medicijnen die vaak worden voorgeschreven na een TIA. Een TIA is een kortdurende beroerte

Nadere informatie

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety

Nadere informatie

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope Een onderzoek naar de relatie tussen sociale steun en depressieve-

Nadere informatie

Erectiestoornis. Albert Schweitzer ziekenhuis november 2014 pavo 0858

Erectiestoornis. Albert Schweitzer ziekenhuis november 2014 pavo 0858 Erectiestoornis Albert Schweitzer ziekenhuis november 2014 pavo 0858 Inleiding Uw arts heeft met u gesproken over de problemen die u heeft bij een erectie. In deze folder informeren wij u over wat een

Nadere informatie

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur M. Zander MSc. Eerste begeleider: Tweede begeleider: dr. W. Waterink drs. J. Eshuis Oktober 2014 Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen

Nadere informatie

HANDBOEK HARTFALEN (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM

HANDBOEK HARTFALEN (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM HANDBOEK HARTFALEN (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM READ ONLINE AND DOWNLOAD EBOOK : HANDBOEK HARTFALEN (DUTCH EDITION) FROM BOHN Click button to download this ebook READ ONLINE AND DOWNLOAD

Nadere informatie

Wat is Bezalip? 2. Wanneer wordt Bezalip voorgeschreven? 2. Wanneer mag Bezalip niet worden gebruikt? 2

Wat is Bezalip? 2. Wanneer wordt Bezalip voorgeschreven? 2. Wanneer mag Bezalip niet worden gebruikt? 2 Roche Nederland B.V. Patiëntenbijsluiter Bezalip Inhoudsopgave Wat is Bezalip? 2 Wanneer wordt Bezalip voorgeschreven? 2 Wanneer mag Bezalip niet worden gebruikt? 2 Mag Bezalip tijdens de zwangerschap

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Ikorel 10, tabletten 10 mg Ikorel 20, tabletten 20 mg nicorandil BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het innemen van dit geneesmiddel.

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Betaserc, tabletten 8 of 16 mg. Betahistine dihydrochloride

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Betaserc, tabletten 8 of 16 mg. Betahistine dihydrochloride BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Betaserc, tabletten 8 of 16 mg Betahistine dihydrochloride Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken, want er staat belangrijke informatie

Nadere informatie

Glucofleks 595 mg, filmomhulde tabletten glucosaminesulfaat kaliumchloride

Glucofleks 595 mg, filmomhulde tabletten glucosaminesulfaat kaliumchloride BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Glucofleks 595 mg, filmomhulde tabletten glucosaminesulfaat kaliumchloride Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie voor

Nadere informatie

Aanvullende informatie

Aanvullende informatie De bijsluiter voor Kamagra 100mg is van toepassing op de Kamagra tabletten, bruistabletten, oraljelly, polo en Chewable soft tabletten. Voor Super Kamagra is een andere bijsluiter van toepassing. Bovengenoemde

Nadere informatie

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine

Nadere informatie

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten met diabetes mellitus type 2 in de huisartsenpraktijk Thinking

Nadere informatie

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior Martin. W. van Duijn Student: 838797266 Eerste begeleider:

Nadere informatie

Value based healthcare door een quality improvement bril

Value based healthcare door een quality improvement bril Rotterdam, 7 december 2017 Value based healthcare door een quality improvement bril Ralph So, intensivist en medisch manager Kwaliteit, Veiligheid & Innovatie 16.35-17.00 uur Everybody in healthcare really

Nadere informatie

Understanding and being understood begins with speaking Dutch

Understanding and being understood begins with speaking Dutch Understanding and being understood begins with speaking Dutch Begrijpen en begrepen worden begint met het spreken van de Nederlandse taal The Dutch language links us all Wat leest u in deze folder? 1.

Nadere informatie

Bijlage III Wijzigingen van de samenvattingen van productkenmerken en bijsluiters.

Bijlage III Wijzigingen van de samenvattingen van productkenmerken en bijsluiters. Bijlage III Wijzigingen van de samenvattingen van productkenmerken en bijsluiters. Opmerking: deze wijzigingen van de samenvatting van de productkenmerken en de bijsluiter waren geldig ten tijde van het

Nadere informatie

Glucophage 500 bijsluiter 21-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6

Glucophage 500 bijsluiter 21-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 500 bijsluiter 21-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 500, omhulde tabletten 500 mg Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter,

Nadere informatie

St. Antonius Ziekenhuis

St. Antonius Ziekenhuis UROLOGIE Behandeling met PDE-5 remmer BEHANDELING Behandeling met PDE-5 remmer Uw uroloog heeft een recept met een PDE5-remmer voorgeschreven voor u. In deze folder leest u meer informatie over de werking

Nadere informatie

Zo werkt het in de apotheek (Basiswerk AG) (Dutch Edition)

Zo werkt het in de apotheek (Basiswerk AG) (Dutch Edition) Zo werkt het in de apotheek (Basiswerk AG) (Dutch Edition) C.R.C. Huizinga-Arp Click here if your download doesn"t start automatically Zo werkt het in de apotheek (Basiswerk AG) (Dutch Edition) C.R.C.

Nadere informatie

BIJWERKINGEN WAT KAN DE APOTHEKER VOOR MIJ DOEN MEER KANS OP BIJWERKINGEN VEEL VOOR- KOMENDE BIJWERKINGEN WISSELWERKING

BIJWERKINGEN WAT KAN DE APOTHEKER VOOR MIJ DOEN MEER KANS OP BIJWERKINGEN VEEL VOOR- KOMENDE BIJWERKINGEN WISSELWERKING BIJWERKINGEN WAT KAN DE APOTHEKER VOOR MIJ DOEN MEER KANS OP BIJWERKINGEN VEEL VOOR- KOMENDE BIJWERKINGEN WISSELWERKING TUSSEN MEDICIJNEN CONTROLE MEDICIJNEN DOOR DE OVERHEID BIJWERKINGEN MELDEN BIJSLUITER

Nadere informatie

Sildenafil. Revatio, Viagra

Sildenafil. Revatio, Viagra Sildenafil Revatio, Viagra Inhoud Hoe werkt sildenafil? 3 Voor welke aandoeningen wordt sildenafil gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 3 Hoe moet ik het bewaren? 4 Wat zijn mogelijke bijwerkingen? 4

Nadere informatie

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën The Relation between Personality, Education, Age, Sex and Short- and Long- Term Sexual

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Verbakel, N. J. (2007). Het Chronische Vermoeidheidssyndroom, Fibromyalgie & Reuma.

Citation for published version (APA): Verbakel, N. J. (2007). Het Chronische Vermoeidheidssyndroom, Fibromyalgie & Reuma. University of Groningen Het Chronische Vermoeidheidssyndroom, Fibromyalgie & Reuma. Verbakel, N. J. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite

Nadere informatie

Definitie Onder polyfarmacie wordt in dit document verstaan: het gelijktijdig gebruik van 5 of meer verschillende geneesmiddelen.

Definitie Onder polyfarmacie wordt in dit document verstaan: het gelijktijdig gebruik van 5 of meer verschillende geneesmiddelen. Toolkit polyfarmacie en medicatieveiligheid Doel 1. De medicamenteuze behandeling van de patiënt optimaliseren 2. Zoveel mogelijk voorkomen van (vermijdbare) bijwerkingen van medicatie 3. De continuïteit

Nadere informatie

24 september 2015. Van harte welkom!

24 september 2015. Van harte welkom! 24 september 2015 Van harte welkom! Programma 20.00: Welkom Wendy de Valk, verpleegkundig specialist cardiologie 20.10: Het vrouwenhart. Is er verschil tussen mannen en vrouwen? Mw. A. Lubbert-Verberkmoes,

Nadere informatie

Glucophage 850 bijsluiter 12-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6

Glucophage 850 bijsluiter 12-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 850 bijsluiter 12-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 850, omhulde tabletten 850 mg Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter,

Nadere informatie

Regelmatig Afvlakking van het gevoelsleven: verlies van initiatief en activiteit, gevoel opgesloten te zitten, gevoel van leegte.

Regelmatig Afvlakking van het gevoelsleven: verlies van initiatief en activiteit, gevoel opgesloten te zitten, gevoel van leegte. Aripiprazol-capsules 1 mg Werking en toepassingen Wat doet dit medicijn en waarbij wordt het gebruikt? De werkzame stof in aripiprazol-capsules is aripiprazol. Dit geneesmiddel wordt gebruikt bij psychosen,

Nadere informatie

Wat is een erectiestoornis? Hoe ontstaat een erectie?

Wat is een erectiestoornis? Hoe ontstaat een erectie? Erectiestoornissen Deze folder is voor mannen die problemen hebben met het krijgen van een erectie. Hierin vindt u alle informatie over erecties, erectiestoornissen, mogelijke oorzaken, onderzoeken en

Nadere informatie

1. In welk deel van de wereld ligt Nederland? 2. Wat betekent Nederland?

1. In welk deel van de wereld ligt Nederland? 2. Wat betekent Nederland? First part of the Inburgering examination - the KNS-test Of course, the questions in this exam you will hear in Dutch and you have to answer in Dutch. Solutions and English version on last page 1. In welk

Nadere informatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een Vaste Relatie The Association between Daily Stress, Emotional Intimacy and Affect with Partners in a Commited

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de patiënt. Cardene IV, 1 mg/ml oplossing voor infusie. nicardipinehydrochloride

Bijsluiter: informatie voor de patiënt. Cardene IV, 1 mg/ml oplossing voor infusie. nicardipinehydrochloride BIJSLUITER Bijsluiter: informatie voor de patiënt Cardene IV, 1 mg/ml oplossing voor infusie nicardipinehydrochloride Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat

Nadere informatie

e-book SEKSHULP Erectieproblemen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog

e-book SEKSHULP Erectieproblemen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog e-book SEKSHULP Erectieproblemen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog Dit e-book is onderdeel van de serie Sekshulp geschreven door dr. Debby de Haas, arts-seksuoloog NVVS. In haar ervaring zijn er vele mensen

Nadere informatie

B. BIJSLUITER OSTEOMONO. 400 mg filmomhulde tablet

B. BIJSLUITER OSTEOMONO. 400 mg filmomhulde tablet B. BIJSLUITER OSTEOMONO 400 mg filmomhulde tablet Version:W.Somer.-15-5-2012 Page: 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. OSTEOMONO 400 mg filmomhulde tabletten glucosamine Lees de hele bijsluiter

Nadere informatie

Risico minimalisatie materiaal betreffende. voor patiënten

Risico minimalisatie materiaal betreffende. voor patiënten Risico minimalisatie materiaal betreffende lomitapide voor patiënten De risico minimalisatie materialen voor lomitapide zijn beoordeeld door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Deze materialen

Nadere informatie

Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek

Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht j.j.m.vandelden@umcutrecht.nl Inleiding Medisch-wetenschappelijk

Nadere informatie

Bouwen aan vertrouwen: perspectief van de industrie

Bouwen aan vertrouwen: perspectief van de industrie Symposium ter gelegenheid afscheid Ad van Dooren Zelfredzaamheid van patiënten bij gebruik van veilige medicatie. Bouwen aan vertrouwen: perspectief van de industrie Rudolf van Olden, arts Medisch Directeur

Nadere informatie

BIJSLUITER. PIL Isordil 5 20012016 0

BIJSLUITER. PIL Isordil 5 20012016 0 BIJSLUITER PIL Isordil 5 20012016 0 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Isordil 5, tabletten voor sublinguaal gebruik 5 mg isosorbidedinitraat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel

Nadere informatie

1.3.1 Tadalafil SPC, Labeling and Package Leaflet BE

1.3.1 Tadalafil SPC, Labeling and Package Leaflet BE BIJSLUITER SmPCPIL097908_1 11.09.2017 Updated: 11.09.2017 Page 1 of 7 Bijsluiter: informatie voor de patiënt Tadalafil Krka 20 mg filmomhulde tabletten Tadalafil Lees goed de hele bijsluiter voordat u

Nadere informatie

De grondbeginselen der Nederlandsche spelling / Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsche taal (Dutch Edition)

De grondbeginselen der Nederlandsche spelling / Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsche taal (Dutch Edition) De grondbeginselen der Nederlandsche spelling / Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsche taal (Dutch Edition) L. A. te Winkel Click here if your download doesn"t start automatically

Nadere informatie

PROSCAR 5 mg, filmomhulde tabletten (finasteride)

PROSCAR 5 mg, filmomhulde tabletten (finasteride) Lees de hele bijsluiter aandachtig door alvorens dit geneesmiddel te gebruiken. Bewaar deze bijsluiter, misschien heeft u hem nog een keer nodig. Raadpleeg uw arts of apotheker, als u aanvullende vragen

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Nootropil 1200, 1200 mg filmomhulde tabletten. Piracetam

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Nootropil 1200, 1200 mg filmomhulde tabletten. Piracetam Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Piracetam Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. Bewaar deze bijsluiter. Misschien

Nadere informatie

BIJSLUITER. Vergunninghouder voor het in de handel brengen en fabrikant:

BIJSLUITER. Vergunninghouder voor het in de handel brengen en fabrikant: BIJSLUITER Lees de hele bijsluiter aandachtig door alvorens dit geneesmiddel in te nemen. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem nog een keer nodig. - Raadpleeg uw arts of apotheker, als u aanvullende

Nadere informatie

Barnidipine C08CA12, december Indicatie Barnidipine is geregistreerd voor de indicatie hypertensie.

Barnidipine C08CA12, december Indicatie Barnidipine is geregistreerd voor de indicatie hypertensie. Barnidipine C08CA12, december 2017 Indicatie Barnidipine is geregistreerd voor de indicatie hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van april 2013 wordt barnidipine door

Nadere informatie

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50 De relatie tussen eigen-effectiviteit 1 De Relatie tussen Eigen-effectiviteit, Intrinsieke Motivatie en Fysieke Activiteit bij 50-plussers The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and

Nadere informatie

BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA HOGE BLOEDDRUK. psamtik@fotolia DUIDELIJKE ANTWOORDEN

BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA HOGE BLOEDDRUK. psamtik@fotolia DUIDELIJKE ANTWOORDEN BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA HOGE BLOEDDRUK psamtik@fotolia DUIDELIJKE ANTWOORDEN Globaal Cardiovasculair Risico Sommige gedragingen in ons dagelijks leven vergroten de kans dat we vroeg of laat problemen

Nadere informatie

Preventie en behandeling hart- en vaatziekten WWW.ZORROO.NL

Preventie en behandeling hart- en vaatziekten WWW.ZORROO.NL PATIËNTENINFORMATIE Preventie en behandeling hart- en vaatziekten WWW.ZORROO.NL Inhoudsopgave 1 Voorwoord.............................................................................. 3 2 Zorroo ondersteunt

Nadere informatie

BIJSLUITER. HYDROCHLOORTHIAZIDE 6,25 mg tablet

BIJSLUITER. HYDROCHLOORTHIAZIDE 6,25 mg tablet BIJSLUITER HYDROCHLOORTHIAZIDE 6,25 mg tablet Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien

Nadere informatie

Bijlage 2: Informatie met betrekking tot goede praktijkvoorbeelden in Londen, het Verenigd Koninkrijk en Queensland

Bijlage 2: Informatie met betrekking tot goede praktijkvoorbeelden in Londen, het Verenigd Koninkrijk en Queensland Bijlage 2: Informatie met betrekking tot goede praktijkvoorbeelden in Londen, het Verenigd Koninkrijk en Queensland 1. Londen In Londen kunnen gebruikers van een scootmobiel contact opnemen met een dienst

Nadere informatie

Een gezonder leven met een lager cholesterol. Voorlichtingsmateriaal ten behoeve van patiënten met een verhoogd cholesterol

Een gezonder leven met een lager cholesterol. Voorlichtingsmateriaal ten behoeve van patiënten met een verhoogd cholesterol Een gezonder leven met een lager cholesterol Voorlichtingsmateriaal ten behoeve van patiënten met een verhoogd cholesterol Een gezonder leven met een lager cholesterol Voorlichtingsmateriaal ten behoeve

Nadere informatie

Bosentan (Tracleer ) bij reumatische aandoeningen

Bosentan (Tracleer ) bij reumatische aandoeningen Bosentan (Tracleer ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel bosentan te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft

Nadere informatie

Geneesmiddelen bij jicht. Ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID s), Corticosteroïden, Colchicine, Allopurinol, Benzbromaron Febuxostat

Geneesmiddelen bij jicht. Ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID s), Corticosteroïden, Colchicine, Allopurinol, Benzbromaron Febuxostat Geneesmiddelen bij jicht Ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID s), Corticosteroïden, Colchicine, Allopurinol, Benzbromaron Febuxostat Inhoud Inleiding 3 Middelen bij een acute jichtaanval 3 Ontstekingsremmende

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Duphalac, stroop 667 mg /ml

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Duphalac, stroop 667 mg /ml BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Duphalac, stroop 667 mg /ml Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. - Bewaar deze bijsluiter, het kan

Nadere informatie

RECEPTEERKUNDE: PRODUCTZORG EN BEREIDING VAN GENEESMIDDELEN (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM

RECEPTEERKUNDE: PRODUCTZORG EN BEREIDING VAN GENEESMIDDELEN (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM Read Online and Download Ebook RECEPTEERKUNDE: PRODUCTZORG EN BEREIDING VAN GENEESMIDDELEN (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM DOWNLOAD EBOOK : RECEPTEERKUNDE: PRODUCTZORG EN BEREIDING VAN STAFLEU

Nadere informatie

NAPROXEN 500 MG TEVA zetpillen. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 28 november : Bijsluiter Bladzijde : 1

NAPROXEN 500 MG TEVA zetpillen. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 28 november : Bijsluiter Bladzijde : 1 1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Samenstelling BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Naproxen 500 mg Teva, à 500 mg naproxen. Werking Naproxen heeft een ontstekingsremmende, pijnstillende en koortsverlagende

Nadere informatie

Ezetimibe Apotex 10 mg, tabletten RVG

Ezetimibe Apotex 10 mg, tabletten RVG Module 1.3.1 Package Leaflet Replaces: 2017-11-28 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Ezetimibe Apotex 10 mg, tabletten Ezetimibe Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken

Nadere informatie

Oproep van uw huisarts voor het opstellen van een Cardiovasculair Risicoprofiel Risicofactoren hart- en vaatziekten in beeld

Oproep van uw huisarts voor het opstellen van een Cardiovasculair Risicoprofiel Risicofactoren hart- en vaatziekten in beeld Oproep van uw huisarts voor het opstellen van een Cardiovasculair Risicoprofiel Risicofactoren hart- en vaatziekten in beeld Hart- en vaatziekten zijn in Nederland de belangrijkste bedreiging van de gezondheid.

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Behandeling met APD. Gebruik en bijwerkingen terTER_

Patiënteninformatie. Behandeling met APD. Gebruik en bijwerkingen terTER_ Patiënteninformatie Behandeling met APD Gebruik en bijwerkingen 1234567890-terTER_ Behandeling met APD U heeft een afspraak in Tergooi voor een behandeling APD. Onze artsen en medewerkers doen er alles

Nadere informatie

Wijzigingen in de Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter, voorgesteld door het Europees Geneesmiddelenbureau

Wijzigingen in de Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter, voorgesteld door het Europees Geneesmiddelenbureau BIJLAGE II Wijzigingen in de Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter, voorgesteld door het Europees Geneesmiddelenbureau Deze Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter zijn het resultaat

Nadere informatie

BIJSLUITER 1/5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistablet. Acetylsalicylzuur

BIJSLUITER 1/5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistablet. Acetylsalicylzuur BIJSLUITER 1/5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Aspirine 500 Bruis, 500 mg, bruistablet Acetylsalicylzuur Lees goed de hele bijsluiter, want deze bevat belangrijke informatie Dit geneesmiddel kunt

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Ezetimibe ERC 10 mg, tabletten ezetimibe

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Ezetimibe ERC 10 mg, tabletten ezetimibe BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Ezetimibe ERC 10 mg, tabletten ezetimibe Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u.

Nadere informatie

Tolbutamide 500 mg, tablets RVG BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT. Tolbutamide Apotex 500 mg, tabletten

Tolbutamide 500 mg, tablets RVG BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT. Tolbutamide Apotex 500 mg, tabletten BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT Tolbutamide Apotex 500 mg, tabletten Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar

Nadere informatie

Livazo 4mg filmomhulde tabletten

Livazo 4mg filmomhulde tabletten Bijsluiter: Informatie voor gebruikers Livazo 1 mg, 2 mg en 4 mg filmomhulde tabletten Pitavastatine Lees goed de hele bijsluiter voordat u Livazo gaat gebruiken. Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft

Nadere informatie

Metformine HCl Jelfa 1000 mg, filmomhulde tabletten (Version 04)

Metformine HCl Jelfa 1000 mg, filmomhulde tabletten (Version 04) Metformine HCl Jelfa 1000 mg, filmomhulde tabletten (Version 04) Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter, het kan nodig zijn om

Nadere informatie

Eldepryl Part IB2: Patiëntenbijsluiter

Eldepryl Part IB2: Patiëntenbijsluiter tabletten page 1 of 6 Uw arts heeft u Eldepryl tabletten voorgeschreven. Dit is een middel dat gebruikt wordt bij de ziekte van Parkinson. In deze bijsluitertekst vindt u informatie over het gebruik van

Nadere informatie

CARDENE SR 45 capsules (nicardipine hydrochloride) Capsules. Section 1.3: Product Information BIJSLUITER

CARDENE SR 45 capsules (nicardipine hydrochloride) Capsules. Section 1.3: Product Information BIJSLUITER BIJSLUITER 14 of 18 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Cardene SR 45, capsules met gereguleerde afgifte 45 mg Nicardipine hydrochloride Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat

Nadere informatie

Fumaraten bij psoriasis

Fumaraten bij psoriasis Fumaraten bij psoriasis Inleiding In overleg met uw behandelend dermatoloog heeft u besloten Fumaraten te gaan gebruiken voor de behandeling van psoriasis. Uit onderzoek is gebleken dat Fumaraten voor

Nadere informatie

Sulfasalazine (Salazopyrine EC, salazosulfapyridine) bij reumatische aandoeningen

Sulfasalazine (Salazopyrine EC, salazosulfapyridine) bij reumatische aandoeningen Sulfasalazine (Salazopyrine EC, salazosulfapyridine) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel sulfasalazine te willen gaan behandelen. Deze folder geeft

Nadere informatie

METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS

METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bestemd voor patiënten (en hun naasten) die door de behandelend arts methotrexaat voorgeschreven hebben gekregen.

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Sulfasalazine. (Salazopyrine )

PATIËNTEN INFORMATIE. Sulfasalazine. (Salazopyrine ) PATIËNTEN INFORMATIE Sulfasalazine (Salazopyrine ) 2 PATIËNTENINFORMATIE Uw behandelaar heeft u sulfasalazine voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen

Nadere informatie

gegevens van de mannen die aan het begin van het onderzoek nog geen HVZ en geen diabetes hadden.

gegevens van de mannen die aan het begin van het onderzoek nog geen HVZ en geen diabetes hadden. Samenvatting In hoofdstuk 1 hebben we het belang en het doel van het onderzoek in dit proefschrift beschreven. Wereldwijd vormen hart- en vaatziekten (HVZ) de belangrijkste oorzaak van sterfte. Volgens

Nadere informatie

LORATADINE HOOIKOORTSTABLETTEN APOTEX 10 mg Module RVG Version 2017_12 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER

LORATADINE HOOIKOORTSTABLETTEN APOTEX 10 mg Module RVG Version 2017_12 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Version 2017_12 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Loratadine Apotex hooikoortstabletten 10 mg, tabletten Loratadine Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken

Nadere informatie

Package Leaflet

Package Leaflet 1.3.1.3 Package Leaflet 1.3.1.3-1 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Etos Hooikoortstabletten Loratadine 10 mg, tabletten loratadine Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken,

Nadere informatie

Bijlage III. Wijzigingen die zijn aangebracht aan relevante delen van de samenvatting van de productkenmerken en de bijsluiter

Bijlage III. Wijzigingen die zijn aangebracht aan relevante delen van de samenvatting van de productkenmerken en de bijsluiter Bijlage III Wijzigingen die zijn aangebracht aan relevante delen van de samenvatting van de productkenmerken en de bijsluiter Opmerking: Deze wijzigingen aan de relevante delen van de Samenvatting van

Nadere informatie

Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn

Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn Uw behandelend arts en/of verpleegkundige specialist heeft met u gesproken over het gebruik van Methotrexaat (MTX). In deze folder krijgt u informatie over de

Nadere informatie

Colchicine. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Colchicine. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Colchicine U heeft in overleg met uw reumatoloog besloten dat u colchicine gaat gebruiken of u overweegt dit te doen. Deze folder geeft u informatie over dit geneesmiddel. Neem altijd uw verzekeringsgegevens

Nadere informatie

1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1

1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1 1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1 PATIËNTENBIJSLUITER Wij raden u aan deze bijsluiter goed te lezen, ook als u Naproxennatrium 220 mg al eerder heeft gebruikt. Het is namelijk mogelijk dat de informatie

Nadere informatie

Doc.Ref.: CMDh/PhVWP/042/2012 January 2012 SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS. New Class Warnings

Doc.Ref.: CMDh/PhVWP/042/2012 January 2012 SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS. New Class Warnings HMG-CoA Reductase Inhibitors and safety the risk of new onset diabetes/impaired glucose metabolism Final SmPC and PL wording agreed by PhVWP December 2011 Doc.Ref.: CMDh/PhVWP/042/2012 January 2012 SUMMARY

Nadere informatie

MEDICATIE BIJ CVA PATIËNTEN. Chinette Verhagen PA neurologie

MEDICATIE BIJ CVA PATIËNTEN. Chinette Verhagen PA neurologie MEDICATIE BIJ CVA PATIËNTEN Chinette Verhagen PA neurologie Meest gebruikte medicatie als secundair preventie: Plaatjesaggregatieremmers Ascal (persantin) Clopidogrel (plavix) Vitamine K antagonisten Acencoumarol

Nadere informatie

Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL

Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL Inhoudsopgave Algemeen...4 Werking...4 Gebruik...5 Bijwerkingen...6 Foliumzuur...6 Aanvullende informatie...7 Zwangerschap en borstvoeding...7 Tot slot...8

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Behandeling met APD. Gebruik en bijwerkingen. 1234567890-terTER_

Patiënteninformatie. Behandeling met APD. Gebruik en bijwerkingen. 1234567890-terTER_ Patiënteninformatie Behandeling met APD Gebruik en bijwerkingen 1234567890-terTER_ Behandeling met APD U heeft een afspraak in Tergooi voor een behandeling APD. Onze artsen en medewerkers doen er alles

Nadere informatie