.-.. IBLfOTHEEK. j anuar i

Transcriptie

1 -.*-A IBLfOTHEEK RIJKSDIENST VOOR DE 1 IJSSELMZ~HPOLDLHS W E R K D O C U M E S T KI<A!!TIFICERISG VAS DE PREDATIE VAY DRIEHOEKS:!OSSELET (DREISSESA POLY?IORPHA) DOOR BLX?KVOOR? (RUTILUS RUTILUS) IS HET IJSSEL'IEERGEBIED door A. bij de Paate j anuar i r,-, E R I E V A S V E R - K E E R E S I C A T E R S T A A T I E S S T V O O R D E I J S S E L? l E E R P O L D E R S S? l E D I S G H U I S - L E L Y S I A D

2 1. SAMENVATTING Aan de hand van gegevens verstrekt door het Rijks Instituut voor Visserij: onderzoek (Cazemier, 1981) is een schatting gemaakt van de consumptie van driehoeksmosselen door de blankvoorns in het IJsselmeergebied. Op basis van vleesgewicht is berekend dat jaarlijks 537 tot 900 ton driehoeksmosselen worden geconsumeerd. 2. INLEIDING In het ~Js~elmeer~ebied') vormen de daar aanwezige driehoeksmosselen (Dreissena polymorpha) het hoofdvoedsel voor een deel van de in het ge-' bied overwinterende duikeenden. Het betreft de kuifeenden (Aythya fdligula), de tafeleenden (Aythya ferina), de toppereenden (Aythya marila) en de brilduikers (Bucephala clangula). Daarnaast worden ze eveneens gegeten door blankvoorns (Rutilus rutilus), een vissoort die algemeen in het IJsselmeergebied voorkomt. Voor de mosseletende duikeendensoorten is op basis van de "basal metabolic rate" (Farner and King, 1961) een schatting gemaakt van de jaarlijkse consumptie van d?iehoeksmossels (Drost, e.a., 1981). Om een indruk te krijgen van detotale consumptie van driehoeksmossels in het IJsselmeergebied was het noodzakelijk een schatting te maken van de predatie door blankvoorns. Op basis van gegevens verstrekt door het Rijks Instituot voor Visserij-onderzoek (Cazemier, 1981) is deze gekwantificeerd Schatting van de visstand: 9 tot 15 kg blankvoorn per ha 'Vanaf een lengte van 14 cm (inclusief de staartvin) eten de blank-, voorns driehoeksmosselen Het gewicht van dieren met een lengte groter dan 14 cm bedraagt 95% van de totale biomassa De gemiddelde lengte en het gewicht van de verschillende jaarklassen: Leeftijd lengte (cm) gewicht (g) (jaren) m a mmb) ijm mm' a)ijm = IJsselmeer m = Markermeer 3.5. Gewicht blankvoorn (g) : 0,0046 x 1 3'3166; 1 = lengte (cm) 3.6. Kalorische waarde blankvoorn : 0.92 kcal per gram vers gewicht (Daan, 1975) Aanname: de consumptie van driehoeksmosselen draagt 30% bij in de jaarlijkse groei van de blankvoorn (zie ook Nikolsky, 1963). '~Jsselmeer, Markermeer en IJmeer. 2)~oor zover niet aangegeven ontleend aan Cazemier (1981).

3 3.8. Conversie-efficientie driehoeksmossels: 30% (Brett and Groves, 1979). v Kuilvangsten op het IJsselmeer (7-10-'70; '70 en '77) - en het Markermeer (3-1 1-'80; 4-1 I-' 80 en 11-3-' 81) gaven per jaarklasse de volgende opbrengsten (totaal van 6 vangsten): aantal I0 7 I 4. AFLEIDINGEN VAN DE GEGEVENS 4.1. Met behulp van lineaire regressie is uit de gemiddelde lengte van de verschillende jaarklassen (punt 3.4) de gemiddelde lengte van de jaarklassen 8, 9 en 10 berekend. Hierbij is uitgegaan van gegevens van de vissen in bet IJsselmeer en het Markermeer tesamen. De lengteals funktie van de jaarklasse levert de volgende vergelijking op: lt= 0,84 x lt-] + 6;11 (figuur I) = lengte jaarklasse (cm) = lengte voorgaande jaarklasse (cm). It-I Voor het IJsselmeergebied is de gemiddelde lengte en het gemiddelde gewicht (punt 3.5) van de jaarklasse: Leeftijd (jaren) I gem. lengte(cm) 6,7 11,6 15,s 19,9 22,9 25,5 27,4 29,I 30,6 31,s gem. gewicht (g) 2,6 15,4 43,5 92,7 148,9 211,3 268, Het procentuele aandeel van de afzonderlijke jaarklassen in een populatie (gebaseerd op aantallen) neemt af met de leeftijd. Door voor een eenvoudig rekenmodel aan te nemen dat er een lineair verband zou bestaan tussen het aantal dieren per jaarklasse en de leeftijd zijn uit de absolute vangstgegevens (punt 3.9), via regressie, de waarschijnlijke aantallen per jaarklasse berekend (figuur 2). Uit deze waarschijnlijke aantallen is het procentuele aandeel van de verschillende jaarklassen in de populatie van 2 jaar en oudere dieren berekend: Leeftijd (jaren % De mortaliteit is eveneens uit de waarschijnlijke aantallen per jaarklasse berekend: Leeftijd (jaren) aantal dieren af name ,6 mortaliteit (%) Aangenomen wordt dat de mortaliteit evenredii over het jaar plaats vindt.

4 4.3. Vanaf een lengte van 14 cm bestaat 30% van het menu van de blankvoorn uit driehoeksmossels. Het gewicht is dan (punt 3.5): 0,0046 x I =-29,3 gram. ' 4.4' Uit een visstand van 9 tot 15 kg per ha (punt 3.1) en een aanname dat 95% (op gewichtbasis) van de dieren langer is dan 14 cm (punt 3.3) volgt dat 8,6 tot 14;3 kg per ha predeert op driehoeksmossels Bij dejaarklasse vanaf 2 jaar is, op gewichtbasis, de procentuele' verdeling. van de verschillende'jaarklissen in het IJsselmeergebied als voglt : Leeftijd (jaren) gewicht (g) , ' ' % 2,7' 6,6 12,6 16,7 18,6 17,2 15,9 9, In de visstand van 8,6 tot 14,3 kg per ha is de bijdrage van de verschillende jaarklassen als volgt: ~eeftijd(jaren gewicht in min g per ha max Gezien de geringe bijdrage (op gewichtbasis) van de 2de jaarklasse (waarvan de dieren kleiner zijndan 14 cm) in de populatie, van dieren langer dan 14 cm, is de fout die gemaakt wordt in de berekening van de consumptie van driehoeksmosselen gering en daarom verwaarlossd Uit een combinatie van-de punten 3.7 en 3.8 volgt dat de jaarlijkse groei van blankvoorns > 14 cm globaal gelijk is aan de jaarlijkse consumptie van driehoeksmossels, uitgaande van vers vleesgewicht. 5. DE CONSUMPTIE VAN DRIEHOEKSMOSSELEN 5.1. De minimale consumptie Jaarklasse 2: aanwezia: a uer ha = dieren mortaliteit 12% ' 1;80 " aantal dieren einde 2de jaar: 13,26 dieren Visproduktie = consumptie driehoeksmossels: 13,26 x (43,s-29,3)= 188 gram per ha 11 It l,8 x i') x (43,5-29,3)= - 6 " Jaarklasse 3: aanwezig: 568 g per ha = 13,05 dieren mortaliteit 13% = 1,69 " aantal dieren einde 3de jaar: 11,36 dieren. totaal Consumptie driehoeksmossels: 11,36 x(92,7-43,5)= ''aangenomen 194 gram per ha. 559 gram per ha 1,69 x 1 x(92,7-43,5)= 42 " " " totaal 601 gram per ha is dat de dieren in het tweede halfjaar >I4 cm zijn.

5 Jaarklasse 4 t/m 9 is op dezelfde wijze berekend als jaarklasse 3. De totale consumptie van driehoeksmossels is: Jaarklasse consumptie in g per ha totaal 2828 ====== De totale consumptie van driehoeksmosselen door blankvoorns in het IJsselmeergebied (geschat oppervlak ha) is minimaal: 521-Nop (vleesge wicht) 5.2. De maximale consumptie De mximale consumptie is op analoge wijze berekend als de minimale consumptie. Samengevat bedraagt de maximale consumptie: Jaarklasse consumptie in g per ha totaal De totale consumptie van driehoeksmosselen door blankvoorns in het IJsselmeergebied (geschat oppervlak ha) is maximal: ton -- (vleesgewicht)

6 6. LITERATUUR ~azemier,,1981, ~ersoonlijke mededeling, '81 Bret, J.R. and T.D.D. Groves, Physiological energetics. In: Haar, W.S.; D.J. Randall and J.R. Brett (eds.) Fish physiology. New York. Daan, N., Consumption and production in North Sea cod-, Gadus morhua: an assessment of the ecological status of the stock. Neth. J. Sea Res. - 9 : Drost, H.J.; M.R. van Eerden; A. bij de Vaate en M. Zijlstra, Natuurwaarden IJsselmeergebied. Een eerste inventarisatie van natuurwaarden in Flevoland en van het ~arkermeer. Prognose van natuurwaarden in de Markerwaard. Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, Rapport CNM 94. Farner, D.S. and J.R. King, Energy metabolism, therma regulation and body temperature. In: Marshall, A.J. (ed.) Biology and comparative physiology of birds. Vol. 11: New York. Nikolsky, G.V The ecology of fishes. New York.

7 Figuur I. Het verband tussen de lengte van blankvoorns en de jaarlijkse lengtetoenarne. ', ' \ Figuur 2. Het aantal twee jaar en oudere blankvoorns dat per jaarklasse voorkwam in een zestal proefvangsten uitgevoerd met een kuil in het IJsselrneer en het Markermeer.