Openbaar. Melding. Openbaar

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 7326/77 Betreft zaak: 7326/KPN - Concepts ICT - Edutel - XMS - KickXL I Melding 1. Op 19 december 2011 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit twee meldingen ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. 1 In de melding, die geregistreerd is onder nummer 7326, is medegedeeld dat KPN B.V. voornemens is uitsluitende zeggenschap, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet, te verkrijgen in Concepts ICT Holding B.V., Edutel Beheer B.V., Xtra Media Services B.V. en KickXL B.V., alle vier onderdeel van Reggeborgh Glasvezel Investeringen B.V. Deze melding is onderwerp van dit besluit. 2. In de andere melding is medegedeeld dat KPN B.V. voornemens is uitsluitende zeggenschap te verkrijgen over Lijbrandt Telecom Holding B.V., Glashart Media B.V. en Reggefiber Wholesale B.V., alle drie onderdeel van Reggefiber Group B.V. Naar aanleiding van die melding heeft de Raad van Bestuur op 13 april 2012 beslist dat voor de gemelde concentratie geen vergunning is vereist. Deze tweede melding is beoordeeld in het besluit 7325/KPN Lijbrandt Glashart - Reggefiber Wholesale. 3. Van de meldingen is mededeling gedaan in Staatscourant en van 23 december Naar aanleiding van de mededelingen in de Staatscourant zijn zienswijzen van derden naar voren gebracht.2 Deze zienswijzen worden, voor zover er overwegingen aan zijn ontleend die dragend zijn voor dit besluit, in het navolgende nader uiteengezet. In onderhavige zaak is 1 Tussen beide meldingen bestaat een zekere samenhang, omdat de verkrijgende partij dezelfde is en omdat de te verkrijgen ondernemingen actief zijn in gerelateerde sectoren of in dezelfde sector. De samenhang tussen de transacties is echter niet dusdanig om te kunnen spreken van verbonden transacties. Voor zover van belang komt die samenhang aan de orde bij de beoordeling van de gevolgen van de concentratie. 2 Zie de brief van Vodafone van 6 jan 2012, de brief van Ziggo van 13 jan 2012, de brief van Tele2 van 28 december 2011 en de brief van T-Mobile van 6 februari van

2 bovendien een zienswijze van de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (hierna: OPTA) ontvangen. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. II Partijen 4. KPN B.V. is een 100% dochter van Koninklijke KPN N.V. (hierna: KPN). KPN biedt in Nederland aan consumenten televisie-, internet- en vaste telefoniediensten aan (hierna tezamen: retaildiensten). KPN is daarnaast actief op het gebied van ontbundelde toegang3 en wholesale breedbandtoegang4 via het koper- en glasvezelnetwerk. KPN is ook actief op het gebied van datacommunicatie- en IT-diensten aan particuliere en zakelijke afnemers via haar mobiele communicatienetwerken en de koper- en glasvezelnetwerken. 5. KPN heeft met Reggeborgh B.V. gezamenlijke zeggenschap in Reggefiber Group B.V. (hierna: Reggefiber). 5 Reggefiber is een onderneming die de aanleg en exploitatie van glasvezelnetwerken realiseert voor de levering van televisie-, internet- en vaste telefoniediensten. 6. Reggeborgh Glasvezel Investeringen B.V. (hierna: Reggeborgh) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Reggeborgh heeft onder meer de volgende vier dochterondernemingen: x Concepts ICT Holding B.V. (hierna: Concepts ICT), x Edutel Beheer B.V. (hierna: Edutel), x Xtra Media Services B.V. (hierna: XMS) en x KickXL B.V. (hierna: KickXL). 3 Ontbundelde toegang is de fysieke toegang tot het koperaansluitnetwerk van KPN en toegang tot glasvezelaansluitnetwerken. Bij ontbundelde toegang tot het netwerk verkrijgt een toegangsvrager toestemming voor het gebruik van (een deel van) de infrastructuur tot de aansluiting bij de consument thuis. De toegangsvrager verbindt daarbij zijn eigen netwerk met het netwerk van bijvoorbeeld KPN en kan daarmee in beginsel alle eindgebruikers bedienen die binnen het geografische dekkingsgebied van het KPN-netwerk vallen. Hiervoor dient de toegangsaanvrager zelf te investeren in apparatuur om de verbinding met de consument tot stand te brengen. Ontbundelde toegang vormt een bouwsteen om televisie-, internettoegangs- en vaste telefoniediensten aan consumenten te kunnen leveren. 4 Wholesale breedbandtoegang is de niet-fysieke of virtuele toegang tot een netwerk op een vaste locatie. In tegenstelling tot ontbundelde toegang maakt een toegangsaanvrager gebruik van apparatuur van de netwerkeigenaar of aanbieder van ontbundelde toegang om de verbinding met de consument tot stand te brengen. Afnemers van wholesale breedbandtoegang zijn hiermee in staat hun retaildiensten aan hun eindgebruikers te leveren. Wholesale breedbandtoegang vormt zodoende een bouwsteen om televisie-, internettoegangs- en vaste telefoniediensten aan consumenten te kunnen leveren. 5 Zie ook het besluit van 19 december 2008 van de NMa in de zaak 6397/KPN Reggefiber. 2

3 7. Deze vier dochterondernemingen leveren via het glasvezelnetwerk van Reggefiber televisie, internet- en vaste telefoniediensten aan consumenten en worden in het navolgende ook aangeduid als service providers. Concepts ICT, XMS, Edutel en KickXL zijn actief in 57 gebieden waar het glasvezelnetwerk van Reggefiber ligt.6 Zij bedienen gezamenlijk zo n aansluitingen.7 8. In figuur 1 hieronder is een beknopte weergave gegeven van de drie locatiegebonden infrastructuren waar KPN, Concepts ICT, XMS, Edutel en KickXL (zwart (vet) omlijnd in figuur 1 en hierna tezamen ook aangeduid als partijen) alsook concurrenten, zoals Tele2, T-Mobile en Vodoafone op actief zijn. Figuur 1 geeft tevens de drie verschillende niveaus van dienstverlening weer in de keten: ontbundelde toegang, wholesale breedbandtoegang en retail. Infrastructuur Lagen Koper Coax Coax Glasvezel Aanbieder ontbundelde toegang Aanbieder wholesale breedband toegang Wholesale Concepts ICT Edutel XMS KickXL Retailaanbieder Figuur 1: Beknopte weergave locatiegebonden infrastructuren en spelers vóór de concentratie III De gemelde operatie 9. De gemelde operatie betreft de verkrijging door KPN B.V. van alle aandelen in Concepts ICT, Edutel, XMS en KickXL; verkoper is Reggeborgh. De verkrijging is vastgelegd in een concept overeenkomst d.d. 8 november 2011 en in een aanvullende overeenkomst ter zake van KickXL. 6 Een glasvezelgebied is daarbij gedefinieerd als het aaneengesloten glasvezelnetwerk in een (deel van een) gemeente. 7 Op een totaal van glasvezelaansluitingen van Reggefiber. Bron: Homes activated Q4 2011, 3

4 IV Toepasselijkheid van het concentratietoezicht 10. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet. De operatie leidt er toe dat KPN B.V. uitsluitende zeggenschap verkrijgt in Concepts ICT, Edutel, XMS en KickXL. 11. Betrokken ondernemingen zijn KPN B.V., Concepts ICT, Edutel, XMS en KickXL. 12. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V Beoordeling 13. In het navolgende wordt eerst ingegaan op de relevante productmarkten en de geografische afbakening van deze markten. Vervolgens wordt ingegaan op de beoordeling van de gevolgen van de concentratie. A A.1 Relevante markten Relevante productmarkt(en) 14. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van televisie, internettoegang en vaste telefonie. Het gaat hierbij om de volgende productmarkten, die hierna nader worden besproken: de markt voor televisie; de markt voor internettoegang; en de markt(en) voor vaste telefonie (enkel- en tweevoudige gespreksdiensten). Deze drie markten worden hierna tezamen ook de retailmarkten genoemd. 15. Daarnaast bestaan er verticale relaties tussen activiteiten van partijen op verschillende markten, namelijk tussen enerzijds de markten voor ontbundelde toegang en voor lage kwaliteit wholesale breedbandtoegang, waarop van de betrokken partijen alleen KPN actief is, en anderzijds de markten voor televisie, internettoegang en vaste telefonie. Op deze verticale relaties zal nader worden ingegaan bij de beoordeling (zie randnummers 67 tot en met 75). 4

5 A.1.1 Markten voor televisie, internettoegang en vaste telefonie Markt voor televisie 16. Televisiesignalen (hierna: tv-signalen) worden in Nederland uitgezonden via een aantal verschillende infrastructuren, te weten: kabel, koper (DSL-IPTV), digitale ether (DVB-T), satelliet (DVB-S) en glasvezel.8 Aanbieders van televisiediensten leveren aan eindgebruikers een aansluiting tot een netwerk en zorgen voor de doorgifte van tv-signalen. Daarnaast stellen zij tvpakketten (een zenderaanbod) samen en bieden deze aan eindgebruikers aan. 17. De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: de Raad) heeft in een eerder besluit geconcludeerd dat bij het afbakenen van de productmarkt geen onderscheid hoeft te worden gemaakt naar infrastructuur.9 Dit betekent dat tv-signalen via de infrastructuren kabel, koper, satelliet, digitale ether en glasvezel tot dezelfde relevante productmarkt voor televisiediensten behoren. Over al deze netwerken worden de zogenaamde must-have kanalen10 aangeboden, waardoor het programma-aanbod slechts tot een beperkt onderscheid leidt. Verder zijn, bezien vanuit de consument, de functionele en technische productkenmerken van de genoemde infrastructuren vergelijkbaar; er is dan ook sprake van substitueerbaarheid tussen de netwerken OPTA heeft recentelijk in haar Oordeel televisie van 20 december 2011 geconcludeerd dat de markt voor televisie wordt gevormd door de levering van analoge en digitale televisiediensten in standaardpakketten, al dan niet met plus- en themapakketten, televisiediensten op aanvraag en in bundels met andere communicatiediensten, via aansluitingen op kabelnetwerken, DSLnetwerken, glasvezelnetwerken, satelliet en digitale ether.12 8 Hier dient te worden opgemerkt dat volgens vaste beschikkingspraktijk van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: NMa) en de Europese Commissie er geen nader onderscheid gemaakt dient te worden tussen de doorgifte van digitale en analoge televisiesignalen aangezien er voor de gebruiker geen relevante verschillen in productkenmerken zijn. Zie het besluit van de NMa van 8 december 2006 in zaak 5796/Cinven Warburg Pincus Essent Kabelcom, randnummer 44 en de beschikking van de Europese Commissie van 29 december 2003 in zaak COMP/C Telenor/Canal+/Canal Digital, randnummer Zie het besluit van de NMa in de zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald, randnummers 38 en 39, en zie het besluit van 8 augustus 2011 in de zaak 7204/KPN-CAIW, randnummer 46. Levering van televisie via mobiele netwerken is hierbij buiten beschouwing gelaten. 10 Must have televisiekanalen zijn die kanalen die in ieder geval nodig zijn om een competitief zenderaanbod te kunnen aanbieden. Voorbeelden van dergelijke kanalen zijn Nederland 1, RTL 4 en SBS. 11 Via het kabelnetwerk kunnen bijvoorbeeld net zoveel analoge programma s worden aangeboden als via glasvezel, zonder beperking van het aantal ontvangsttoestellen bij de eindgebruiker. 12 Zie het Oordeel televisie van OPTA van 20 december 2011, randnummer

6 Conclusie 19. Gelet op het voorgaande wordt in het onderhavige besluit uitgegaan van een markt voor televisiediensten die de levering van tv-signalen via de infrastructuren kabel, koper, glasvezel, satelliet en digitale ether omvat (hierna: markt voor televisie). Internettoegang 20. Internettoegang voor eindgebruikers op een vaste locatie wordt aangeboden over koper-, kabel- en glasvezelnetwerken. De verschillende netwerken onderscheiden zich met betrekking tot internettoegang met name in de maximale upload- en downloadcapaciteit. Op dit moment kan de vraag naar internettoegang voor het overgrote deel van de huishoudens ruimschoots worden bediend door zowel de bestaande koper- en kabelnetwerken als het nieuw aan te leggen glasvezelnetwerk In eerdere besluiten is de Raad uitgegaan van een markt voor internettoegang14, waarbij is vastgesteld dat internettoegang geleverd over koper-, kabel- en glasvezelnetwerken tot dezelfde relevante markt behoort.15 Verder heeft de Raad in een eerder besluit geoordeeld dat het niet noodzakelijk is verder in te gaan op een mogelijk onderscheid naar afnemersgroepen van internettoegang, zoals huishoudens en zakelijke afnemers OPTA heeft in haar marktanalysebesluit Ontbundelde toegang17 ook geconcludeerd dat internettoegang via koper-, kabel- en glasvezelnetwerken tot dezelfde relevante markt behoren. In dat besluit stelt OPTA, evenals in eerdere besluiten18, dat de productkenmerken van de diensten die over de verschillende infrastructuren worden geleverd voldoende uitwisselbaar zijn en dat er op basis hiervan geen nader onderscheid hoeft te worden gemaakt naar een specifieke infrastructuur. Daarnaast concludeert OPTA dat bij de marktafbakening geen nader onderscheid tussen afnemersgroepen behoeft te worden gemaakt Zie het besluit van de NMa in de zaak 7204/KPN CAIW, reeds aangehaald, randnummers 19 tot en met Zie het besluit van de NMa van 22 december 2006 in zaak 5807/KPN Tiscali, randnummers 23 tot en met 33, het besluit van de NMa in zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald, randnummers 41 tot en met 44, het besluit van de NMa van 21 oktober 2009 in zaak 6651/Reggefiber OGA GNA, randnummer 30, en het besluit van de NMa in zaak 7204/KPN-CAIW, reeds aangehaald, randnummer Zie het besluit van de NMa in de zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald, randnummers 42 en Zie het besluit van de NMa in de zaak 5807/KPN Tiscali, reeds aangehaald, randnummers 30 tot en met Zie het Marktanalysebesluit Ontbundelde toegang van OPTA van 29 december 2011, paragraaf Zie ondermeer het Marktanalysebesluit wholesale breedbandtoegang van 19 december 2008 en het Marktanalysebesluit Ontbundelde toegang van 19 december Zie ook Marktanalyse Wholesale breedbandtoegang van OPTA van 19 december 2008, randnummer

7 Conclusie 23. Gelet op het voorgaande wordt in het onderhavige besluit uitgegaan van een markt voor internettoegang via koper-, kabel- en glasvezelnetwerken (hierna: markt voor internettoegang). Vaste telefonie 24. Vaste telefonie voor eindgebruikers op een vaste locatie wordt aangeboden over koper-, kabel- en glasvezelnetwerken. Over elk van deze drie infrastructuren kunnen gelijktijdig meerdere gesprekken door aanbieders worden afgewikkeld. 25. In eerdere besluiten20 is de Raad uitgegaan van een markt voor residentiële vaste telefonie. De dienst vaste telefonie omvat hierbij zowel de aansluitingen als de dienstverlening over deze aansluitingen OPTA maakt binnen de markt voor residentiële vaste telefonie in het recente ontwerp marktanalysebesluit Vaste telefonie onderscheid naar twee markten; de markt voor enkelvoudige gesprekken en de markt voor tweevoudige gesprekken.22 De NMa heeft in haar advies aan OPTA betreffende dit ontwerpbesluit de conclusies betreffende de marktafbakening onderschreven. De NMa heeft in onderhavige zaak geen aanwijzingen om van deze marktafbakening af te wijken. 27. De activiteiten van KPN en Concepts ICT, Kick XL, Edutel en XMS op het gebied van vaste telefonie overlappen alleen op het gebied van enkelvoudige gesprekken.23 De activiteiten van KPN en Edutel overlappen daarnaast op de markt voor tweevoudige gesprekken en op de markt voor meervoudige gesprekken (de markt voor zakelijke vaste telefonie). Edutel is echter slechts zeer beperkt op deze markten actief, waardoor deze activiteiten in het navolgende niet worden meegenomen Zie het besluit van de NMa in de zaak 5807/KPN Tiscali, reeds aangehaald, randnummers 39 tot en met 43, en het besluit van de NMa in zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald, randnummer De aansluiting is de toegang tot een openbaar elektronisch communicatienetwerk op een vaste locatie ten behoeve van spraak, faxverkeer en internet. Zie het Marktanalysebesluit Vaste telefonie van OPTA van 19 december 2008, randnummer Zie het Ontwerp Marktanalysebesluit Vaste telefonie van 16 maart 2012, paragraaf Het verschil tussen enkelvoudige en tweevoudige gesprekken is dat bij enkelvoudige gesprekken de consument diensten afneemt waarmee zij over een lijn gesprekken kan voeren en bij tweevoudige gesprekken de beschikking heeft over twee lijnen. Zakelijke afnemers nemen telefoniediensten af met meerdere lijnen, zodat meerdere medewerkers tegelijk kunnen telefoneren. 23 Zie de melding in zaak 7326, d.d. 19 december 2011, randnummer Idem. 7

8 Conclusie 28. Gelet op het voorgaande zal bij de navolgende beoordeling alleen worden ingegaan op de markt voor enkelvoudige gesprekken (hierna: markt voor vaste telefonie). A.1.2 Markten voor lage kwaliteit wholesale breedbandtoegang en ontbundelde toegang 29. Hieronder wordt ingegaan op de wholesalemarkten waarop KPN actief is en waarmee een verticale relatie bestaat met de hierboven beschreven retailmarkten. Wholesale breedbandtoegang 30. Lage kwaliteit wholesale breedbandtoegang (hierna: lage kwaliteit WBT) betreft de levering van virtuele netwerktoegang tot de aansluitlijn naar het huis van de consument.25 Lage kwaliteit WBT kan worden afgenomen via het koper-, kabel- en glasvezelnetwerk. Afnemers van lage kwaliteit WBT zijn met deze dienst in staat retaildiensten aan eindgebruikers te leveren. Lage kwaliteit WBT is daarmee een bouwsteen voor de diensten televisie, internettoegang en vaste telefonie. 31. De Raad heeft in eerdere besluiten een relevante markt voor lage kwaliteit WBT en een relevante markt voor hoge kwaliteit wholesale breedbandtoegang (hierna: hoge kwaliteit WBT) onderscheiden.26 De term lage kwaliteit wordt in dat kader gedefinieerd als verbindingen met een zogenaamde overboekingsfactor van lager dan 1:20, terwijl verbindingen met een overboekingsfactor van 1:1 tot en met 1:20 als hoge kwaliteit worden beschouwd Op 21 februari 2012 heeft OPTA in haar ontwerpbesluit wholesale breedbandtoegang en huurlijnen vastgesteld dat er een aparte relevante markt voor lage kwaliteit WBT dient te worden onderscheiden De term breedband houdt in dat de downstreamcapaciteit die de afnemer beschikbaar heeft meer dan 128Kbit/s bedraagt. 26 Zie het besluit van de NMa in de zaak 5807/KPN Tiscali, reeds aangehaald, randnummer 34, en het besluit van de NMa in de zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald, randnummer 51, en het besluit van 20 september 2010 in zaak 7009/Tele2 BBNed, randnummer 26, en het besluit van de NMa in zaak 7204/KPN-CAIW, reeds aangehaald, randnummers 60 en De overboekingfactor is gedefinieerd als de gegarandeerde bandbreedte voor afnemers ten opzichte van de maximale bandbreedte die over een aansluiting geleverd kan worden. 28 Zie het Ontwerpbesluit Wholesale breedbandtoegang en huurlijnen van OPTA van 21 februari 2012, randnummer

9 Conclusie 33. In lijn met eerdere besluiten van de NMa en de marktafbakening zoals uitgevoerd door OPTA wordt in het onderhavige besluit uitgegaan van een markt voor lage kwaliteit WBT. Ontbundelde toegang 34. Ontbundelde toegang betreft de levering van fysieke toegang tot een koper- of glasvezelnetwerk op wholesaleniveau op een vaste locatie. Afnemers van ontbundelde toegang hebben de mogelijkheid om toegang tot kale aansluitlijnen te realiseren waardoor zij door middel van het plaatsen van eigen apparatuur in wijkcentrales in staat zijn om retaildiensten aan eindgebruikers te leveren. Op dit moment wordt door de kabelmaatschappijen via het kabelnetwerk niet een vergelijkbare vorm van ontbundelde toegang tot koper of glasvezel aangeboden. 35. In het besluit van de Raad de zaak 6397/KPN Reggefiber is gesteld dat, geredeneerd vanuit ontbundelde toegang tot het kopernetwerk, ontbundelde toegang tot het glasvezelnetwerk tot dezelfde relevante productmarkt behoort.29 Ook OPTA is in haar Marktanalysebesluit ontbundelde toegang van 29 december 2011, uitgegaan van een markt die zowel ontbundelde toegang tot koper als tot glasvezelnetwerk omvat In het besluit 6397/KPN-Reggefiber is daarnaast in het midden gelaten of er, geredeneerd vanuit de dienst ontbundelde toegang tot glasvezel, een aparte relevante markt voor ontbundelde toegang tot glasvezel te onderscheiden valt.31 In dit besluit wordt daarbij aangesloten. 37. Mogelijk zou naast een markt voor ontbundelde toegang tot glasvezelnetwerken of tot koper- en glasvezelnetwerken ook sprake kunnen zijn van een mogelijke markt waartoe ook ontbundelde toegang tot kabelnetwerken behoort. 38. Volgens OPTA is directe prijsdruk van kabelnetwerken niet aanwezig, omdat het niet mogelijk is een aan ontbundelde toegang tot glasvezelnetwerken of kopernetwerken equivalente vorm van toegang via kabelnetwerken te realiseren.32 OPTA concludeert33 daarnaast dat de indirecte prijsdruk van diensten via het kabelnetwerk op ontbundelde toegang tot het kopernetwerk en/of het glasvezelnetwerk onvoldoende is, zodat er naar het oordeel van OPTA sprake is van een markt voor ontbundelde toegang tot koper en glasvezel, waartoe het kabelnetwerk niet behoort. 29 Zie het besluit van de NMa in de zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald, randnummer Zie het Marktanalysebesluit Ontbundelde toegang van OPTA van 29 december 2011, randnummer Zie het besluit van de NMa in de zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald, randnummer Zie het Marktanalysebesluit Ontbundelde toegang van OPTA van 29 december 2011, randnummer Zie het Marktanalysebesluit Ontbundelde toegang van OPTA van 29 december 2011, randnummer

10 39. Gelet op het voorgaande heeft de Raad onvoldoende aanwijzingen om voor de beoordeling van onderhavige concentratie vast te stellen dat indirecte prijsdruk van de kabelnetwerken via de retailmarkten een voldoende disciplinerende werking heeft om het kabelaansluitnetwerk tot de mogelijke markt voor ontbundelde toegang tot glasvezel of tot koper en glasvezel te rekenen. Conclusie 40. Gelet op het bovenstaande wordt in dit besluit ingegaan op de markt voor ontbundelde toegang tot koper en glasvezel, waarbinnen mogelijk een nader onderscheid kan worden gemaakt naar een markt voor ontbundelde toegang tot glasvezel. A.2 Relevante geografische markten Standpunt partijen 41. Partijen stellen zich op het standpunt dat in deze zaak voor de retailmarkt voor vaste telefonie en de retailmarkt voor internettoegang moet worden uitgegaan van nationale markten. Zij sluiten hierbij aan bij de marktafbakening die voor deze markten is gehanteerd door OPTA.34 Partijen sluiten ook voor de markt voor televisiediensten aan bij de afbakening gehanteerd door OPTA en zijn van mening dat deze, mede vanwege de geringe marktaandelen van bij de voorgenomen concentratie betrokken partijen, in het midden kan worden gelaten.35indien desalniettemin uitgegaan zou moeten worden van een kleinere markt, dan gaan partijen uit van het gebied waarin de activiteiten van KPN en Lijbrandt overlappen: het dekkingsgebied van het glasvezelnetwerk van Reggefiber.36 Beoordeling NMa 42. De bepaling van de relevante geografische markt is een instrument om vast te stellen aan welke concurrentiedruk de betrokken ondernemingen onderhevig zijn.37 Het startpunt van de 34 Zie de melding in zaak 7326 d.d. 19 december 2011, randnummers 58 en Zie de melding in zaak 7326 d.d. 19 december 2011, randnummer Zie aanvullende zienswijze van partijen d.d. 27 maart 2012, randnummer De definitie van een relevante geografische markt is, zoals beschreven in de Bekendmaking van de Commissie inzake de bepaling van de relevante markt voor het gemeenschappelijke mededingingsrecht, Pb 1997, C 372/05, randnummer 8: [ ] het gebied waarbinnen de betrokken ondernemingen een rol spelen in de vraag naar en het aanbod van goederen of diensten, waarbinnen de concurrentievoorwaarden voldoende homogeen zijn en dat van aangrenzende gebieden kan worden onderscheiden doordat daar duidelijk afwijkende concurrentievoorwaarden heersen. 10

11 afbakening van de geografische markt wordt gevormd door de gebieden waarin de diensten worden aangeboden door de bij de concentratie betrokken ondernemingen In eerdere besluiten is de NMa voor de retailmarkten voor internettoegang39 en vaste telefonie40 uitgegaan van nationale markten. Voor wat betreft de retailmarkt voor televisie41 is eerder door de NMa uitgegaan van regionale markten, gelijk aan de verzorgingsgebieden van de kabelmaatschappijen, waarbij opgemerkt werd dat er rekening mee wordt gehouden dat de concurrentie ook op dit vlak een meer nationaal karakter zal krijgen naarmate er meer concurrentie tussen de aanbieders van de verschillende infrastructuren bestaat. In eerdere besluiten is de NMa voor de wholesalemarkt voor lage kwaliteit WBT42 is uitgegaan van een markt met een nationale omvang. De NMa heeft in een eerder besluit43 in het midden gelaten of de geografische markt voor de doorgifte van televisiesignalen landelijk of regionaal (ter grootte van de verzorgingsgebieden van de kabelmaatschappijen) zou moeten worden afgebakend. 44. De door KPN over te nemen activiteiten vinden alleen plaats via het glasvezelnetwerk van Reggefiber, waardoor de overlap tussen activiteiten van partijen beperkt is tot (delen van) dit netwerk. Het glasvezelnetwerk van Reggefiber kent (nog) geen landelijke dekking. Deze beperkte geografische overlap vormt een eerste aanwijzing om deze zaak aan de hand van regionale markten te beoordelen. 45. Voor onderhavige zaak is het daarbij van belang om op te merken dat een productaanbod via een elektronisch communicatienetwerk geografisch wordt begrensd door het dekkingsgebied van dat netwerk44, waardoor vraag- en/of aanbodsubstitutie45 van buiten het dekkingsgebied niet 38 Ibid., randnummer Zie het besluit van de NMa in zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald,randnummer Zie het besluit van de NMa in zaak 6397/KPN Reggefiber, randnummer 85, en het besluit van de NMa in zaak 5807/KPN Tiscali, reeds aangehaald, randnummer Zie het besluit van de NMa in zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald, randnummer 84, het besluit van de NMa in de zaak 5796/Cinven Warburg Pincus Essent Kabelcom, reeds aangehaald, randnummer Zie het besluit van de NMa in zaak 7009/Tele2 BBNed, reeds aangehaald, randnummer 28, en het besluit van de NMa in zaak 6397/KPN Reggefiber, reeds aangehaald, randnummer Zie het besluit in zaak 5796/Cinven Warbur g Pincus Essent Kabelcom, reeds aangehaald, punt Zie ook de Bekendmaking van de Commissie, randnummer Vraag- en aanbodsubstitutie zijn de twee belangrijke bronnen van concurrentiedruk die betrokken moeten worden in de geografische marktafbakening. In de randnummers 13 en 14 van de Bekendmaking van de Commissie wordt gemotiveerd hoe deze twee verschillende bronnen van concurrentiedruk moeten worden gewogen bij het bepalen van de relevante markt: Vanuit economisch standpunt is voor de bepaling van de relevante markt substitutie aan de vraagzijde de belangrijkste en onmiddellijke en daadwerkelijke disciplinerende factor voor de aanbieders van een bepaald product, inzonderheid met betrekking tot hun prijsbeleid. Een onderneming of een groep ondernemingen kan niet een aanzienlijke invloed uitoefenen op 11

12 aannemelijk is. Een afnemer van elektronische communicatiediensten is aangewezen op de in zijn vestigingsplaats beschikbare netwerken en de aanbieders die via deze netwerken hun diensten aanbieden. 46. Nader onderzoek zou moeten worden verricht om tot een oordeel te kunnen komen over wat de omvang van de relevante geografische markten in deze zaak is. De omvang van de markten zou bijvoorbeeld gelijk kunnen zijn aan het aaneengesloten glasvezelnetwerk in (een gedeelte van) een gemeente of aan een clustering van meerdere van dergelijke gebieden of aan alle gebieden waarin het Reggefiber glasvezelnetwerk is aangelegd. 46 Daarnaast kan de geografische omvang van de markten mogelijk ook nationaal zijn. Dergelijk onderzoek leent zich alleen voor een eventuele vergunningsfase. Conclusie 47. In een eventuele vergunningsfase moet nader en diepgaand onderzoek worden verricht om tot een oordeel te kunnen komen over wat de omvang is van de relevante geografische markten in deze zaak. B Gevolgen van de concentratie 48. In onderstaande beoordeling is als uitgangspunt genomen de situatie van KPN gegeven het besluit in de zaak 7325/KPN Lijbrandt Glashart Reggefiber Wholesale (zie randnummer 2). Als gevolg hiervan wordt bij de bepaling van de positie van partijen op de retailmarkten uitgegaan van de positie van KPN inclusief Lijbrandt. B.1 Standpunt (markt)partijen Partijen 49. De meldende partijen zijn van mening dat in deze zaak uitgegaan zou moeten worden van nationale markten. Op de nationale markten zien partijen op geen van alle beïnvloede markten een mogelijk mededingingsprobleem. KPN heeft weliswaar op de markten voor breedband internettoegang en (enkelvoudige) vaste telefonie een groot marktaandeel, maar de toevoeging aan haar marktaandeel als gevolg van de concentratie is vrijwel verwaarloosbaar. Indien desalniettemin uitgegaan zou moeten worden van een kleinere markt, dan gaan partijen uit van de geldende verkoopvoorwaarden, zoals de prijzen, wanneer haar afnemers gemakkelijk kunnen overschakelen op beschikbare substitutieproducten of op elders gevestigde leveranciers. 46 Vergelijk ook het besluit in zaak 7204/KPN CAIW, reeds aangehaald, randnummers 118, 122, 127 en

13 het geheel van verglaasde gebieden tezamen. Ook in dat geval is de toevoeging aan het marktaandeel van KPN als gevolg van de concentratie beperkt. 50. Partijen hebben in de melding en aanvullende zienswijze aangegeven dat zij van mening zijn dat de concurrentiedruk die verloren gaat als gevolg van de concentratie zeer beperkt is.47 In de aanvullende zienswijze hebben zij tevens aangegeven dat de koperproducten van KPN weinig concurrentiedruk uitoefenen op de glasvezelproducten van de retail service providers, omdat consumenten niet snel overstappen van glasvezel terug naar koper (asymmetrische substitutie) Daarbij wijzen zij erop dat de concurrentiedruk die uitgaat van de kabelaanbieders veel belangrijker is, daar deze een goed alternatief bieden voor zowel het hoge segment (substitutie tussen kabel en glas) als ook voor het lage segment (substitutie tussen kabel en koper).49 Eindgebruikers kunnen na de concentratie nog steeds blijven kiezen voor diensten van de lokale kabelaanbieder, de alternatieve koperpartijen of de alternatieve glasvezelpartijen. KPN en de service providers ondervinden daarom na de concentratie nog steeds concurrentiedruk van deze alternatieve aanbieders op het kopernetwerk en het glasvezelnetwerk van Reggefiber. Marktpartijen 52. Van de zijde van marktpartijen is aangegeven dat de overname van de vier service providers door KPN de mededinging op de retailmarkten significant zal beperken; zo zal KPN na de concentratie vrijwel alle breedband internetaansluitingen op glasvezel bedienen. KPN kan daar volgens marktpartijen rendabel haar prijs verhogen, omdat afnemers die switchen naar een andere infrastructuur dan glasvezel, voor een groot deel weer bij KPN uitkomen. 53. Verschillende marktpartijen leggen voorts een relatie met de overname door KPN van de service provider Lijbrandt en van Reggefiber Wholesale, welke overnames onderdeel zijn van de in randnummer 2 aangehaalde, gelijktijdig gemelde transactie. Zij menen dat de relatie Reggefiber KPN daarmee een ander karakter krijgt, hetgeen met name tot uitdrukking komt bij de zogenaamde vraagbundeling (zie bijvoorbeeld hierna in randnummers 68 tot en met 70). B.2 Beoordeling gevolgen van de concentratie 54. Als gevolg van de concentratie krijgt KPN uitsluitende zeggenschap over Edutel, XMS, Concepts ICT, KickXL. De beoordeling van de retailmarkten wordt hieronder grotendeels voor alle retailmarkten gezamenlijk besproken. Waar relevant voor de beoordeling wordt een nader onderscheid gemaakt naar de verschillende retailmarkten. 47 Zie melding in zaak 7326, d.d. 19 december 2012, randnummers 64, 79 en Zie onder andere aanvullende zienswijze d.d. 27 maart 2012, randnummers 11, 25, 37 en Zie onder andere aanvullende zienswijze d.d. 27 maart 2012, randnummer 30, 35 en

14 55. In de hiernavolgende beoordeling zal allereerst worden ingegaan op de horizontale gevolgen van de onderhavige concentratie op de retailmarkten. Daarna zal worden ingegaan op de verticale relaties. B.2.1 Beoordeling horizontale gevolgen Concurrentie verhoudingen 56. Indien wordt uitgegaan van de kleinst aannemelijke geografische markten, die overeenkomen met het aaneengesloten glasvezelgebied in (een deel van) een gemeente, leidt dit tot 57 gebieden waar activiteiten van KPN en minimaal één van de over te nemen vier service providers overlappen. In onderstaande tabel is voor de verschillende retailmarkten aangegeven het aantal gebieden dat binnen een specifiek marktaandeelbereik valt. Tabel 1: Aantal gebieden uitgesplitst naar marktaandeelbereik van het gezamenlijke marktaandeel. a Markt Bereik Televisie Internettoegang Vaste telefonie [90-100%] [80-90%] [70-80%] [60-70%] [50-60%] <50% Bron cijfers partijen. Daar waar gegevens van partijen niet één-op-één op elkaar aansluiten heeft de NMa een aantal mogelijke oorzaken geïdentificeerd die zouden kunnen leiden tot een vertekening van de uitkomsten. NMa heeft voor deze problemen gecorrigeerd en haar aanpak voorgelegd aan partijen. De toegepaste correcties en berekeningswijze hebben geleid tot een conservatief beeld in de beoordeling van de gevolgen van de concentratie; van eventuele overschatting van de positie van partijen is daarom geen sprake. Onderzoek in een tweede fase zou moeten leiden tot een nauwkeuriger beeld van de posities van partijen. a 57. Uit tabel 1 blijkt dat partijen als gevolg van de concentratie in meerdere gebieden gezamenlijk een marktaandeel verkrijgen dat groter is dan 50%. Voor internettoegang en vaste telefonie partijen zijn dit respectievelijk 22 en 38 gebieden. Wat betreft televisie gaat het enkel om één gebied. Voor deze gebieden geldt dat KPN reeds een vrij sterke positie heeft en dat de toevoeging van de vier service providers deze positie versterkt, waarbij de toevoeging van deze vier service providers in de meeste gebieden niet verwaarloosbaar klein is. 58. In de gebieden waar een marktaandeel groter dan 50% ontstaat, is de toevoeging van de vier service providers aan het marktaandeel van KPN gemiddeld [10-20%]. De toevoeging in 14

15 marktaandelen loopt daarbij uiteen van [0-10%] tot [60-70]%. De gebieden waar de grootste toename zichtbaar is, zijn gebieden waar de marktomvang kleiner is dan gemiddeld en waar KPN een marktaandeel heeft dat aanzienlijk lager is dan haar nationale marktaandeel. Daar staat tegenover dat de kleinere toenames voornamelijk plaatsvinden in gebieden waar KPN reeds een hoog marktaandeel heeft. 59. De sterke gezamenlijke positie van partijen in meerdere afzonderlijke gebieden voor televisie, internettoegang en vaste telefonie vormen een aanwijzing dat door de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke mededinging op de retailmarkten op significante wijze kan worden belemmerd. 60. Gelet op het landelijke beeld zijn de kabelaanbieders tezamen de grootste concurrent van KPN.50 Daarnaast zijn ook spelers zoals Tele2 en T-Mobile actief op de retailmarkten. Voor die gebieden waar partijen gezamenlijk een sterke positie verkrijgen rijst de vraag of deze overige aanbieders in staat zijn partijen afdoende te disciplineren. Het is daarbij mogelijk dat deze vraag voor uiteenlopende gebieden verschillend moet worden beantwoord. 61. Nader onderzoek zou moeten worden verricht om de exacte geografische markt te kunnen vaststellen, om de gezamenlijke positie van partijen op deze markten te kunnen vaststellen, en om vast te kunnen stellen welke disciplinering uitgaat van andere spelers op de retailmarkten. Een dergelijk diepgaand onderzoek leent zich alleen voor een eventuele vergunningsfase. Toetreding 62. Wil toetreding in voldoende mate concurrentiedruk op partijen kunnen uitoefenen na de concentratie, dan moet blijken dat toetreding waarschijnlijk, tijdig en in voldoende mate zal plaatsvinden om concurrentiebeperkende gevolgen van de concentratie te voorkomen of te neutraliseren Toetreding tot de retailmarkten kan door nieuwe spelers via een bestaande infrastructuur52 of via een nieuwe infrastructuur. Met betrekking tot het actief worden van bestaande spelers op een nieuwe infrastructuur geldt dat dit geen toetreding tot een markt is, maar een uitbreiding van 50 Op de retailmarkt voor internet bedienen zij 35-45% van de consumenten, op de retailmarkt voor enkelvoudige telefonie bedienen zij 25-35%, zie het Marktanalysebesluit Ontbundelde toegang van OPTA, d.d. 29 december 2012, randnummer 981 en figuur 44 op blz Zie de Richtsnoeren voor de beoordeling van horizontale fusies op grond van de Verordening van de Raad inzake de controle op concentraties van ondernemingen, Pb 2004, C 31/03, randnummer 68, 69, 74 en Dit kan via de inkoop van (gereguleerde) ontbundelde toegang over koper en glasvezel en van (ongereguleerde) wholesale breedbandtoegang over koper en glasvezel. Voor de markt voor televisie kan dit eveneens door administratieve wederverkoop van wholesale DVB-T (Digitenne) via KPN of via het satellietnetwerk van CanalDigitaal. 15

16 bestaande activiteiten. Een voorbeeld hiervan kan de overgang van Tele2 van het kopernetwerk naar het (toekomstige) glasvezelnetwerk zijn. 64. De Raad acht het vooralsnog niet aannemelijk en heeft in het onderzoek geen aanwijzingen gevonden dat op korte termijn sprake zal zijn van de aanleg van een nieuwe infrastructuur in de Reggefiber-gebieden. De benodigde investeringen, strategische beslissingen en tijd vormen een grote belemmering voor de daadwerkelijke aanleg van een dergelijk netwerk. 65. Afgezien van Vodafone zijn uit het onderzoek onder marktpartijen geen concrete aanwijzingen naar voren gekomen dat er nieuwe marktpartijen zijn die willen toetreden tot de retailmarkten. 66. Nader onderzoek zou moeten worden verricht om te kunnen vaststellen of toetreding tot de retailmarkten tijdig, waarschijnlijk en van voldoende omvang is om de sterke gezamenlijke positie (zie randnummers 57 tot en met 59) van partijen als gevolg van de concentratie te kunnen relativeren. Een dergelijk diepgaand onderzoek leent zich alleen voor een eventuele vergunningsfase. B.2.2 Verticale relaties 67. Naast een horizontale overlap in activiteiten van partijen op de verschillende retailmarkten is er tevens sprake van een verticale relatie tussen de activiteiten van partijen op de retailmarkten en de activiteiten van KPN op de markt voor lage kwaliteit wholesale breedbandtoegang en de markt voor ontbundelde toegang. Zoals ook in figuur 1 aangegeven, vormen ontbundelde toegang en wholesale breedbandtoegang een bouwsteen voor het kunnen aanbieden van retaildiensten. Standpunt marktpartijen 68. Verschillende marktpartijen hebben aangegeven dat als gevolg van de concentratie KPN een prikkel krijgt om als aanbieder van lage kwaliteit WBT op glasvezel prioriteit te geven aan de levering van diensten aan eigen service providers. Volgens marktpartijen zou KPN als gevolg van de concentratie derden kunnen belemmeren of uitsluiten van lage kwaliteit WBT. 69. Enkele marktpartijen hebben in het bijzonder zorgen geuit over het toekomstige verloop van vraagbundelingstrajecten bij de uitrol van glasvezelnetwerken. Tijdens het vraagbundelingstraject wordt geïnventariseerd of er voldoende interesse bij consumenten is om diensten via glasvezel af te nemen. Pas als een bepaalde drempel gehaald wordt Reggefiber hanteert doorgaans 30% van de aan te sluiten huishoudens wordt ook daadwerkelijk glasvezel 16

17 in een gebied aangelegd.53 Volgens deze marktpartijen is het voor service providers belangrijk direct bij de vraagbundeling betrokken te zijn, omdat tijdens de vraagbundeling de uitgangssituatie voor de marktverhoudingen na aanleg van het glasvezelnetwerk wordt gecreëerd. 70. Een marktpartij wijst erop dat Reggefiber54 en Reggeborgh als gevolg van de concentratie niet meer actief zullen zijn op de retailmarkten en op het gebied van lage kwaliteit WBT. De marktpositie van KPN wordt op de retailmarkten juist groter waardoor zij eenvoudiger zonder derden nodig te hebben de grens van 30% van de huishoudens bij vraagbundelingstrajecten kan halen. De zorg van marktpartijen is dat zij hierdoor niet, of tegen verslechterde voorwaarden, kunnen deelnemen aan de vraagbundelingstrajecten; als gevolg hiervan zijn zij na aanleg van het glasvezelnetwerk slechter in staat om op retailniveau te concurreren. Beoordeling NMa 71. In de Richtsnoeren voor de beoordeling van niet-horizontale fusies 55 van de Europese Commissie (hierna: Richtsnoeren niet-horizontale concentraties) wordt gesteld dat mededingingsbeperkende effecten in het geval van een verticale relatie voornamelijk worden veroorzaakt door uitsluiting (foreclosure). 72. In onderhavige zaak zijn spelers zoals Tele2, T-mobile en Vodafone afhankelijk van de inputs van KPN (lage-kwaliteit WBT) en Reggefiber (ontbundelde toegang) om retaildiensten op glasvezel aan te kunnen bieden. De argumenten van marktpartijen komen er op neer dat zij na de concentratie verslechterde toegang zouden krijgen tot de benodigde inputs. Dit zou plaats kunnen vinden door middel van verslechterde voorwaarden, of bijvoorbeeld toegang op een later tijdstip, doordat marktpartijen niet op hetzelfde moment als KPN betrokken worden bij vraagbundelingstrajecten voor nieuw aan te leggen glasvezelnetwerken. Dit wordt input foreclosure genoemd. 53 Reggefiber hanteert doorgaans een minimale penetratiegraad van 30% om tot uitrol van het glasvezelnetwerk over te gaan. Reggefiber, en indirect daarom ook KPN, heeft een prikkel om deze penetratiegraad zo hoog mogelijk te krijgen. Een hogere netwerkvulling leidt tot lagere kosten en een beter rendement. Om die reden verzorgt Reggefiber de marketing voor het concept glasvezel en geïnteresseerde service providers kunnen meedoen aan de daarop volgende marketingronde waarin klanten worden geworven 54 Zie de gerelateerde zaak Richtsnoeren voor de beoordeling van niet-horizontale fusies op grond van de Verordening van de Raad inzake de controle op concentraties van ondernemingen, Pb 2008, C 265/07. 17

18 73. Een noodzakelijk voorwaarde om succesvol input foreclosure toe te kunnen passen is dat partijen een voldoende sterke positie hebben op de betreffende wholesale- en retailmarkt(en).56 Daarnaast is nog van belang of KPN ook de prikkel heeft om derden toegang te belemmeren. 74. De posities op de mogelijke up- en downstream markten van KPN zijn wanneer uitgegaan wordt van lokale geografische markten dusdanig groot dat KPN de mogelijkheid zou kunnen hebben toegang voor derden te belemmeren. Op het gebied van lage kwaliteit WBT via glas is KPN nagenoeg de enige aanbieder. Via koper zijn verder nog Tele2 en T-Mobile actief, die met name intern leveren en een marktaandeel hebben dat gezamenlijk ongeveer 10-20% bedraagt.57 Op het gebied van ontbundelde toegang zijn alleen KPN (via koper) en Reggefiber (via glasvezel) actief. Op de mogelijke lokale retailmarkten krijgt KPN in een aantal gebieden een marktaandeel van ruim boven de 50% (zie randnummer 57 tot en met 59). KPN heeft hiermee een voldoende sterke positie op de up- en downstream markten om een vorm van verticale uitsluiting vooralsnog niet uit te kunnen sluiten. 75. De mate waarin KPN de mogelijkheid heeft derden toegang te belemmeren is verweven met de onderzoeksvraag of sprake is van lokale geografische markten en de exacte positie van partijen daarop (zie randnummer 57 tot en met 59). Deze vraag dient nader onderzocht te worden in een eventuele vergunningsfase. Daarnaast moet worden onderzocht of KPN als gevolg van de concentratie ook daadwerkelijk een prikkel heeft om voor derden de toegang tot de benodigde inputs te belemmeren. Een dergelijk diepgaand onderzoek leent zich alleen voor een eventuele vergunningsfase. B.2.3 Conclusie 76. Gelet op het voorgaande acht de Raad het aannemelijk dat als gevolg van de concentratie de mededinging op de markten voor televisie, internettoegang en vaste telefonie significant zou kunnen worden belemmerd. Ook acht de Raad het aannemelijk dat als gevolg van de verticale relatie tussen activiteiten van partijen de mededinging significant zou kunnen worden belemmerd. 77. In een eventuele vergunningsfase dient nader onderzoek te worden verricht naar de geografische marktafbakening van de retailmarkten, naar de positie van partijen op deze markten, naar de mate van disciplinering van partijen door concurrenten, en naar de tijdigheid, waarschijnlijkheid en omvang van (potentiële) toetreding. Eveneens dient nader onderzoek te 56 Zie de Richtsnoeren niet-horizontale concentraties, randnummer 25: Het is onwaarschijnlijk dat de Commissie bezwaren zal hebben tegen niet-horizontale fusies, van gecoördineerde of niet-gecoördineerde aard, wanneer het marktaandeel van de nieuwe entiteit na de fusie op elk van de betrokken markten niet groter is dan 30 %. 57 Zie ook het besluit van 20 september 2010 in zaak 7009/Tele2 Bbned, randnummer

19 worden verricht om te kunnen vaststellen of als gevolg van de concentratie de verticale relaties tussen activiteiten van partijen tot een significante beperking van de mededinging leiden. VI Zienswijze OPTA 78. Op 12 april 2012 heeft de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (OPTA) een zienswijze ingediend betreffende onderhavige zaak. 79. In deze zienswijze deelt het College van OPTA de conclusie van de Raad dat er reden is om aan te nemen dat de gemelde concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan zou kunnen belemmeren. VII Conclusie 80. Na onderzoek van deze melding is de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft reden om aan te nemen dat die concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren. 81. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft een vergunning is vereist. 82. Voor zover dit besluit meebrengt dat een oordeel wordt gegeven over feiten of omstandigheden die van belang zijn voor de beslissing op een aanvraag om een vergunning als bedoeld in artikel 41 van de Mededingingswet, heeft dit oordeel naar zijn aard een voorlopig karakter en bindt dit de Raad van Bestuur niet bij zijn beslissing op die aanvraag. Datum: De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze: W.g. Henk Don Lid van de Raad van Bestuur 19

20 Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de Rechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam 20