De nieuwe Wet natuurbescherming in vogelvlucht. Harm Dotinga november 2016

Transcriptie

1 De nieuwe Wet natuurbescherming in vogelvlucht Harm Dotinga november 2016

2 Vogelbescherming Nederland Opgericht in 1899 (!) Vereniging met leden 80 medewerkers (twee juristen), veel vrijwilligers Kantoor in Zeist Partner van BirdLife International 1

3 Indeling I. Inleiding II. Gebiedsbescherming III. Soortenbescherming IV. Houtopstanden V. Integratie in de Omgevingswet 2

4 I. Inleiding 3

5 Waarom een nieuwe Wet natuurbescherming? Vereenvoudiging wetgeving Beter aansluiten bij Europese wetgeving (i.h.b. Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn): nationale koppen verwijderen Beter aansluiten bij het omgevingsrecht Nieuwe bevoegdheidsverdeling tussen Rijk en provincies Versterking handhavingsinstrumentarium Betere/effectievere bescherming natuurwaarden? 4

6 Voorgeschiedenis Wet natuurbescherming 2002: inwerkingtreding Flora- en faunawet 2005: inwerkingtreding Natuurbeschermingswet : evaluatie huidige natuurwetgeving 2008: besluit om nieuwe integrale natuurwet te ontwikkelen 2010: presentatie eerste ontwerp van het wetsvoorstel 2012: wetsvoorstel natuurbescherming naar Tweede Kamer 2013: initiatiefnota mooi Nederland van PvdA, D66, GL 2014: nota van wijziging past wetsvoorstel aan 2015: goedkeuring door Tweede en Eerste Kamer 2016: vaststelling uitvoerende regelgeving 1 januari 2017: inwerkingtreding Wet natuurbescherming 5

7 Wet natuurbescherming (Wnb) Integreert: Natuurbeschermingswet 1998 (Nbw): gebiedsbescherming Flora- en faunawet (Ffw): soortenbescherming Boswet: houtopstanden Uitvoerende regelgeving: Besluit natuurbescherming Regeling natuurbescherming 6

8 Doelstellingen a. Beschermen en ontwikkelen van de natuur, mede vanwege intrinsieke waarde, en het behoud en herstel van de biodiversiteit; b. Beheer, gebruik en ontwikkelen van de natuur ter vervulling van maatschappelijke functies; c. Verzekeren van een samenhangend beleid gericht op het behoud en beheer van waardevolle landschappen. Bestuursorgaan dient zijn taken en bevoegdheden o.g.v. Wnb uit te oefenen met het oog op deze doelen. 7

9 Bevoegdheidsverdeling onder Wnb Provincies krijgen meeste bevoegdheden en taken ( decentraal, tenzij ). Meer dus dan thans! Rijk blijft verantwoordelijk voor zaken waar regie op nationaal niveau onmisbaar is, een landelijke aanpak doelmatiger is of meer helderheid biedt, sprake is van regulering van handelsketens, dan wel nationale belangen of internationale verantwoordelijkheden dit vergen. Gemeenten: loketfunctie en handhavingstaken bij omgevingsvergunning o.g.v. Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) waar natuurtoets is vereist (aanhaken niet verplicht, dus apart aanvragen vergunning/ontheffing kan). 8

10 Besluitvorming en rechtsbescherming Thans: verschillen tussen Nbw, Ffw en Boswet. Uniform regime onder Wet natuurbescherming. Besluitvormingsprocedures (bevoegd gezag, voorbereidings- en bezwaarprocedures, termijnen, enz.) gelijkgetrokken. Beroep tegen besluit altijd bij 2 instanties: Rechtbank in eerste aanleg Hoger beroep bij Raad van State NB: overgangsrecht bepaalt dat bovenstaande van toepassing is op moment van inwerkingtreding van de wet, ook voor aanhangige procedures. Uitzondering voor lopende beroepsprocedures. 9

11 Natuurvisies Nationaal én provinciaal Hoofdlijnen natuurbeleid Opnemen onderdelen in andere visies toegestaan Zelfbindend voor rijksoverheid, provincies 10

12 Algemene zorgplicht Een ieder neemt voldoende zorg in acht voor Natura gebieden en alle in het wild levende dieren en planten en hun directe leefomgeving. Zorg houdt in dat een ieder die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat door zijn handelen of nalaten nadelige gevolgen worden veroorzaakt: Dergelijk handelen achterwege laat, dan wel, Nadelige gevolgen zo veel mogelijk voorkomt, beperkt of ongedaan maakt. Niet strafrechtelijk handhaafbaar, wel bestuursrechtelijk. 11

13 II. Gebiedsbescherming 12

14 Categorieën gebieden Natura 2000-gebieden: regels voor aanwijzing, beheer en bescherming blijven grotendeels hetzelfde (hoofdstuk 2 Wnb). Beschermde natuurmonumenten en bijbehorende doelen (natuurschoon, rust, ruimte, weidsheid, stilte, duisternis, enz.) komen te vervallen. Ook instrumenten van beschermde landschapsgezichten en beschermde leefomgeving verdwijnen (nooit gebruikt). 13

15 Andere gebieden genoemd in Wnb Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen: EHS): verplichting voor provincies tot aanwijzing gebieden voor NNN. Bescherming via ruimtelijke ordeningsrecht. Bijzondere provinciale natuurgebieden en bijzondere provinciale landschappen: nieuwe bevoegdheid voor provincies tot aanwijzing van dit soort gebieden buiten NNN. Bescherming via provinciale instrumenten. Nationale parken: kunnen net als nu door Minister EZ worden aangewezen, maar geen juridische bescherming aan gekoppeld. Vooral educatieve en communicatieve functie. 14

16 Natura 2000-gebieden: aanwijzing Blijft exclusieve bevoegdheid van het Rijk (Minister EZ); Procedure blijft ook grotendeels hetzelfde; Aanwijzingsbesluiten blijven specificeren: Voor welke soorten en habitats het gebied wordt aangewezen; Welke instandhoudingsdoelen gerealiseerd moeten worden (behoud, herstel, uitbreiding); Exacte begrenzing van het gebied. Nieuw: Wet voorziet in actualisatieplicht voor Minister. Eenvoudigere procedure voor wijzigingen van ondergeschikte aard. Beroep in twee instanties: rechtbank, hoger beroep bij Raad van State (NB: dit geldt voor alle procedures onder Wnb). 15

17 Natura 2000-gebieden: beheerplan Blijft verplicht voor alle Natura 2000-gebieden. Procedure ook grotendeels hetzelfde. Vast te stellen door provincie, in sommige gevallen door het Rijk, binnen 3 jaar na aanwijzing voor tijdvak van ten hoogste 6 jaar. Beheerplan bevat in elk geval : Nodige instandhoudingsmaatregelen/passende maatregelen voor aangewezen soorten en habitats Beoogde resultaten van de maatregelen Iedereen kan zienswijze indienen; beroepsmogelijkheden beperkt. Nieuw: Overheden zijn verplicht om maatregelen (waar zij mee hebben ingestemd) in beheerplan uit te voeren. Beheerplan kan worden geïntegreerd in ander plan of programma. Eenvoudigere procedure voor wijziging van ondergeschikte aard of ter verlenging van het tijdvak. 16

18 Natura 2000-gebieden: bescherming Specifieke verplichting voor bevoegd gezag om instandhoudingsmaatregelen en passende maatregelen te nemen. Dwingende maatregelen kunnen worden genomen door bevoegd gezag via: Aanschrijvingsbevoegdheid; Toegangsbeperkingen; Feitelijke maatregelen voor herstel of behoud; Het vaststellen van algemeen verbindende voorschriften (nieuw!). Toetsingskader voor plannen, projecten en andere handelingen blijft min of meer hetzelfde als nu. 17

19 Natura 2000-gebieden: projecten en andere handelingen (1) Art. 2.7: vergunningplicht voor projecten en andere handelingen met mogelijk significante negatieve effecten (=verslechtering of significante verstoring niet op voorhand uitgesloten). Nieuw: Bevoegd gezag is provincie (GS) waar project of handeling wordt verricht (voorheen: waar Natura 2000-gebied is gelegen). Mogelijkheden om uitzonderingen op vergunningplicht te maken zijn verruimd (toetsingscriteria zijn daarbij echter hetzelfde). 18

20 Natura 2000-gebieden: projecten en andere handelingen (2) Belang onderscheid: zwaardere toetsing vereist voor projecten. Alles wat geen project is, is een andere handeling. Opknippen is niet toegestaan. Geen definitie van deze begrippen in Wnb en Habitatrichtlijn. Reikwijdte wordt bepaald door rechter (HvJ EU; Raad van State): sluiten aan bij definities/omschrijving project in de MER-richtlijn. Raad van State: Het realiseren van een project is een fysieke ingreep in natuurlijk milieu of landschap, zoals de uitvoering van bouwwerken of de totstandbrenging van andere installaties of werken. 19

21 Natura 2000-gebieden: uitzonderingen op vergunningplicht Geen vergunning vereist voor een project of andere handeling bij: Handelen conform beheerplan; Handelen conform een vastgesteld programma (zoals PAS); Andere handelingen die bekend waren op referentiedatum (31 maart 2010) of redelijkerwijs bekend hadden kunnen zijn bij het bevoegde bestuursorgaan en zij sedertdien niet of niet in betekende mate zijn gewijzigd ; Door provincie (PS) bij verordening aangewezen categorieën van projecten of andere handelingen; In AMvB aangewezen projecten of andere handelingen. 20

22 Natura 2000-gebieden: plannen Toetsingskader voor plannen (art. 2.8): Passende beoordeling vereist voor plannen met mogelijk significante negatieve effecten. Bestuursorgaan mag uitsluitend plan vaststellen als zekerheid is verkregen dat natuurlijke kenmerken niet zullen worden aangetast (ook door externe effecten). Geen zekerheid, dan alleen plan vaststellen indien: a) geen alternatieven (A); b) dwingende redenen van groot openbaar belang (D); en c) compensatie (C). NB: geen passende beoordeling vereist als plan een herhaling of voortzetting is van een ander plan dat reeds is beoordeeld en nieuwe beoordeling redelijkerwijs geen nieuwe gegevens en inzichten kan opleveren. 21

23 III. Soortenbescherming 22

24 Hoofdlijnen soortenbescherming Natuurvisies (art ): nationaal én provinciaal, hoofdlijnen beleid, brede strekking (ook soortenbescherming), nationale rode lijsten. Intrinsieke waarde van natuur expliciet erkend in doelbepaling (art. 1.10): bestuursorgaan oefent taken en bevoegdheden uit met het oog op deze doelen. Algemene zorgplicht voor alle in het wild levende dieren en planten en hun directe leefomgeving (art. 1.11). Als in Ffw alleen bestuursrechtelijk handhaafbaar. Actieve soortenbescherming (art. 1.12): verplichting voor provincies om staat van instandhouding van soorten te verbeteren (nieuw!) Passieve soortenbescherming: verboden handelingen die voor drie categorieën beschermde dieren en planten schadelijk kunnen zijn + uitputtend stelsel van uitzonderingen (hoofdstuk 3). 23

25 Actieve en passieve bescherming Actieve bescherming: positieve maatregelen om staat van instandhouding van soorten te verbeteren (bv. herstel leefgebieden) Passieve bescherming: verboden schadelijke handelingen (bv. doden of vangen). Wnb vermindert passieve bescherming, maar versterkt actieve bescherming (ook van bedreigde niet-beschermde soorten). 24

26 Actieve bescherming (nieuw!) Provincies moeten noodzakelijke maatregelen treffen voor: Bescherming, instandhouding of herstel biotopen en leefgebieden in voldoende gevarieerdheid voor alle in het wild levende vogelsoorten. Behoud of herstel van een gunstige staat van instandhouding van dier- en plantensoorten en habitats op bijlagen van Habitatrichtlijn. Behoud of herstel van een gunstige staat van instandhouding van bedreigde of speciaal gevaar lopende inheemse dier- en plantensoorten (op rode lijsten). 25

27 Passieve soortenbescherming Welke soorten zijn beschermd? Welke verboden gelden er voor deze soorten? Welke uitzonderingen bestaan er op deze verboden? 26

28 Beschermde soorten: hoofdstuk 3 Wnb I. Alle van nature in het wild voorkomende vogels: verboden en ontheffingen overeenkomstig Vogelrichtlijn. II. Andere internationaal strikt beschermde dier- en plantensoorten: verboden en ontheffingen overeenkomstig Habitatrichtlijn. III. Nationaal beschermde dier- en plantensoorten vermeld op de bijlage bij de wet: 145 soorten. Enkele verboden; ruime ontheffingsgronden. NB: 200 thans beschermde soorten (mol, groot aantal vissen, insecten, wijngaardslak, vaatplanten) niet meer beschermd. 27

29 Passieve bescherming: verboden Geen uniform verbodsstelsel als onder Ffw, maar aparte (bestuursrechtelijk en strafrechtelijk handhaafbare) verboden voor elk van de drie categorieën beschermde soorten. Verboden sluiten nauw aan bij Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn, maar soepeler regime voor nationaal beschermde soorten (minder verboden, ruimere belangenafweging). Gevolg: soms geen ontheffing of vrijstelling meer vereist voor activiteiten. Alle verboden zijn net als onder Ffw van toepassing op individuen. Veel verboden alleen van toepassing op opzettelijk handelen. Dat dekt ook voorwaardelijk opzet (=bewust de aanmerkelijke kans aanvaarden dat gedraging schadelijke gevolgen heeft voor beschermde soorten). 28

30 Vogels: vergelijking oude en nieuwe verboden Flora- en faunawet verbiedt: Doden, verwonden, vangen Opzettelijk verontrusten Beschadigen, vernielen, uithalen, wegnemen of verstoren van nesten, holen of andere voortplantings- of vaste rust- of verblijfplaatsen Rapen, uit nest nemen, beschadigen of vernielen eieren Handel, vervoeren en onder zich hebben Uitzetten in vrije natuur Wet natuurbescherming verbiedt: Opzettelijk doden of vangen Opzettelijk storen Opzettelijk vernielen of beschadigen van nesten, rustplaatsen en eieren of wegnemen nesten Rapen en onder zich hebben van eieren Handel, vervoeren en onder zich hebben Uitzetten in vrije natuur 29

31 Bescherming nesten vogels Wnb verbiedt net als Ffw opzettelijk vernielen, beschadigen en wegnemen van nesten, rustplaatsen (en eieren) van vogels (art. 3.1 lid 2). Verstoren verboden op grond van art. 3.1 lid 4. Bescherming nest omvat ook inhoud en functionele omgeving daarvan, voor zover het broedsucces daarvan afhankelijk is. Verbod geldt zonder beperking in de tijd, maar in de praktijk zijn: Gedurende broedseizoen in gebruik zijnde nesten van alle inheemse vogelsoorten beschermd. Buiten broedseizoen in beginsel niet, behalve voor soorten met jaarrond beschermd nesten > bestaande nationaal beleid blijft relevant bij ontbreken gemotiveerd provinciaal beleid. 30

32 Jaarrond beschermde nesten Nesten die, behalve gedurende het broedseizoen als nest, buiten het broedseizoen in gebruik zijn als vaste rust- en verblijfplaats > steenuil. Nesten van koloniebroeders die elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en die daarin zeer honkvast zijn of afhankelijk van bebouwing of biotoop. De (fysieke) voorwaarden voor de nestplaats zijn vaak zeer specifiek en limitatief beschikbaar > roek, gierzwaluw en huismus. Nesten van vogels, zijnde geen koloniebroeders, die elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en die daarin zeer honkvast zijn of afhankelijk van bebouwing. De (fysieke) voorwaarden voor de nestplaats zijn vaak zeer specifiek en limitatief beschikbaar > grote gele kwikstaart, kerkuil, oehoe, ooievaar en slechtvalk. Vogels die jaar in jaar uit gebruik maken van hetzelfde nest en die zelf niet of nauwelijks in staat zijn een nest te bouwen > boomvalk, buizerd, havik, ransuil, sperwer, wespendief, zwarte wouw. Niet jaarrond beschermd, wel inventarisatie gewenst: 34 soorten. 31

33 Verbod op verstoren Soorten Vogelrichtlijn: Art. 3.1 lid 4: Het is verboden vogels opzettelijk te storen. Art. 3.1 lid 5: Het verbod [op opzettelijk storen van vogels] is niet van toepassing indien de storing niet van wezenlijke invloed is op de staat van instandhouding van de desbetreffende vogelsoort. Bijzondere aandacht nodig voor verstoring gedurende het broedseizoen (vgl. art. 5(d) Vogelrichtlijn), omdat dit het broedsucces beïnvloedt. NB: art. 3.1 lid 5 geldt alleen voor verstoren, niet voor doden, vernielen nesten etc.! Soorten Habitatrichtlijn/verdragen van Bern en Bonn: Art. 3.5 lid 2: Het is verboden dieren opzettelijk te verstoren. Nationale soorten: geen verbod op verstoren. Wel algemene zorgplicht. 32

34 Uitzonderingen op de verboden Algemene bevoegdheid voor provincies (en in sommige gevallen Ministerie EZ) om ontheffingen (GS) en vrijstellingen (PS) te verlenen van de verboden (art. 3.3, art. 3.8, art. 3.10). Cumulatieve voorwaarden (art. 3.3 lid 4, art. 3.8 lid 5, art lid 2) voor ontheffingen/vrijstellingen blijven hetzelfde als Ffw: Er bestaat geen andere bevredigende oplossing; Nodig voor een van de in de wet genoemd belangen (verschilt per categorie); Geen verslechtering/afbreuk (gunstige) staat van instandhouding van de soort. NB: ook vormvoorschriften en eisen aan gebruikte middelen/methoden. Middelen en methoden om vogels te vangen en doden worden uitputtend aangewezen in Besluit natuurbescherming. 33

35 Jacht Lijst met (recreatief) bejaagbare soorten blijft bestaan, maar wordt niet uitgebreid. Patrijs definitief verwijderd van de lijst. 34

36 Landelijke uitzonderingen Jacht/faunabeheer: grotendeels als Ffw, maar uitoefening overeenkomstig faunabeheerplan (FBP) opgesteld door faunabeheereenheden (FBE), goedgekeurd door provincie (art e.v.). Meer eisen voor inhoud FBP en samenstelling FBE. Landelijke vrijstellingsregeling voor schadebestrijding (art. 3.15): vrijstelling onder voorwaarden voor grondgebruikers voor aangewezen soorten die in het hele land schade veroorzaken (Besluit natuurbescherming wijst zes soorten aan: Canadese gans, houtduif, kauw, konijn, vos, zwarte kraai). Landelijke vrijstellingsregeling voor handelingen uitgevoerd overeenkomstig (door Minister goedgekeurde) gedragscodes (art. 3.31). Landelijke vrijstellingsregeling voor regulier beheer en onderhoud e.d. in gevallen waar het Rijk bevoegd (in regeling aangewezen nationaal beschermde soorten) Bijzondere landelijke vrijstellingsregelingen voor dierenambulances, gefokte dieren, prepareren vogels, uitzonderingen op verbod op verhandelen (geregeld in besluit/regeling). 35

37 Provinciale soortenbescherming Provinciale natuurvisies (art. 1.7): hoofdlijnen provinciaal beleid Provinciale invulling actieve soortenbescherming (art. 1.12): welke soorten, welke instrumenten, etc. Faunabeheer: (art ): regels over samenstelling FBE, WBE en eisen aan faunabeheerplannen, schadevergoedingen e.d. Provinciale vrijstellingen (art. 3.3, 3.8, 3.10, 3.15, 3.16): aanwijzing soorten en verlening vrijstellingen onder voorwaarden voor schadebestrijding (grondgebruikers), overlast (gemeenten), ruimtelijke ingrepen (oude tabel 1 soorten uit Ffw vrijstellingsbesluit/regeling), etc. Provinciaal beleid ontheffingen (art. 3.3, 3.8, 3.10): tijdelijke natuur e.d. 36

38 IV. Houtopstanden 37

39 Houtopstanden (1) Geregeld in hoofdstuk 4 Wnb Grotendeels continuering Boswet. Doel is behoud oppervlakte bosareaal. Regeling geldt voor vellen houtopstanden (> 10 are/20 rijbomen) buiten bebouwde kom. Belangrijkste bevoegdheden gaan van EZ naar provincies. 38

40 Houtopstanden (2) Meldingsplicht en herplantplicht blijven bestaan. Uitzonderingen o.a. voor Natura 2000-maatregelen. Provincies kunnen vellen van houtopstanden verbieden voor ten hoogte vijf jaar ter bescherming van bijzondere natuur- of landschapswaarden (=kapverbod). Provincies en gemeenten kunnen extra regels stellen (art. 4.6 treedt niet in werking!). 39

41 V. Toekomstige integratie in de Omgevingswet 40

42 Integratie in Omgevingswet Omgevingswet: integraal wettelijk kader voor de fysieke leefomgeving. Omvat ook natuur en landschappen. Wnb en Omgevingswet sluiten al op elkaar aan. Volledige integratie Wnb in Omgevingswet voorzien in Integratie Wnb via Aanvullingswet natuur : wetsvoorstel in consultatie op 21 november Inhoudelijke normen blijven als het goed is hetzelfde, maar veel regels naar uitvoeringsregelgeving via Aanvullingsbesluit natuur (in consultatie in 2017). 41

43 Omgevingswet en natuur/landschap Meer dan alleen integratie Wet natuurbescherming. Ook natuur/landschapsbescherming in bredere zin (o.a. ruimtelijke ordeningsregels voor bescherming natuurnetwerk Nederland, Waterwet etc.). Biedt ook andere kansen voor natuurbescherming (bv. bevorderen natuurinclusief bouwen). Eerste keer dat (bijna) alle natuurregels in één wet komen, dus unieke kans om er echt een samenhangend geheel van te maken. Maar er zijn ook risico s aan verbonden 42

44 Dank voor uw aandacht!