Projectverslag A533 Inspectie Kernenergiewet 2002 Dierenartsen

Transcriptie

1 Projectverslag A533 Inspectie Kernenergiewet 2002 Dierenartsen Mw. Y.A.J. Montforts, landelijk projectsecretaris (telefonisch bereikbaar: ) Den Haag, 16 september 2003

2 Inhoudsopgave Samenvatting Aanleiding en doel van het inspectieproject Aanleiding Doel Omvang van het project Werkterrein Looptijd en aantallen bezoeken Opzet van het project Globale opzet Inspectiepunten Publiciteit rondom het project/contacten met de branche Resultaten Project totaal Resultaten per inspectieonderwerp Vergelijking met eerdere projecten Conclusies BIJLAGE Categorie-indeling

3 Samenvatting De Arbeidsinspectie is belast met het toezicht op de naleving van de bepalingen in de Kernenergiewet (KEW) en aanverwante regelingen. Eén van de toepassingen van ioniserende straling is de röntgenapparatuur ten behoeve van de veterinaire diagnostiek. De beroepsgroep dierenartsen, behorend tot BIK klasse 852 veterinaire diensten, maakt hiervan veelvuldig gebruik. Dit project had als doel dierenartsen die niet werken overeenkomstig de voorschriften van de Kernenergiewet (KEW), het Besluit stralingsbescherming (BS) of de voorschriften verbonden aan een door de overheid op basis van deze wetgeving afgegeven vergunning zo nodig met inzet van handhavingsinstrumenten tot een regelconform gedrag te dwingen. Er zijn 175 dierenartspraktijken in Nederland bezocht in de periode maart t/m augustus In 77% van de bezochte dierenartspraktijken zijn één of meer overtredingen vastgesteld. Op basis van deze resultaten van dit project en vorige projecten, kan geconcludeerd worden dat een relatief groot aantal dierenartspraktijken niet werkt conform de regels. Een relatief groot aantal van de bezochte dierenartspraktijken heeft geen melding gedaan of beschikt niet over een vergunning die toegesneden is op de actuele situatie (112 van de 175 bezochte praktijken, oftewel 64%). Hierdoor ontbreekt bij het bevoegd gezag een juist beeld van de toepassingen van röntgentoestellen in dierenartspraktijken in Nederland. De dierenarts heeft als taak te zorgen dat het onderhoud van het röntgentoestel regulier plaatsvindt. In 29 praktijken (17% van bezochte praktijken) was dit niet geregeld. Daarnaast zijn 37 waarschuwingen gegeven omdat het onderhoud van de röntgentoestellen niet goed was uitgevoerd. Het betreft 20 procent van de bezochte praktijken. De signalering die waarschuwt voor mogelijke blootstelling aan ioniserende straling ontbreekt in ca. 39% van de dierenartspraktijken. Anderzijds blijken er diverse variaties op de wettelijk voorgeschreven waarschuwingssignalering beschikbaar te zijn. Deze worden veelal door leveranciers van de toestellen ter beschikking gesteld. De dierenarts dient de stralingsbelasting op de werkplek te analyseren. De risico-analyse moet uitwijzen of het verplicht dragen van een op naam gesteld dosiscontrolemiddel aan de orde is. In 11% van de bezochte praktijken ontbrak de risico-analyse en is hiervoor een waarschuwing gegeven. Daarnaast zijn 40 waarschuwingen gegeven omdat er geen of onvoldoende badges ter beschikking werden gesteld. Hierdoor ontbreekt inzicht in de persoonlijke stralingsbelasting. Tenslotte ontbreekt in meer dan eenderde van de praktijken een inzichtelijk, toegankelijk en overdraagbaar KEW-dossier. De bovenstaande conclusies zijn in lijn met eerdere projectresultaten. 2

4 1. Aanleiding en doel van het inspectieproject 1.1 Aanleiding De Arbeidsinspectie is belast met het toezicht op de naleving van de bepalingen in de Kernenergiewet (KEW) en aanverwante regelingen. Eén van de toepassingen van ioniserende straling is de röntgenapparatuur ten behoeve van de veterinaire diagnostiek. De beroepsgroep dierenartsen, behorend tot BIK klasse 852 veterinaire diensten, maakt hiervan veelvuldig gebruik. Naar schatting 80 à 85 % van de dierenartspraktijken beschikt over een röntgentoestel. Voor het grootste deel van deze toepassing van röntgenstraling geldt een meldingsplicht aangezien de maximaal in te stellen hoogspanning zodanig is ingesteld dat deze onder vergunningsgrens van 100 kv blijft. Uit de gegevens van het Nationaal Dosis Registratie en Informatie Systeem (NDRIS) blijkt dat bij de veterinaire diagnostiek blootstelling aan ioniserende straling optreedt. Gezien deze blootstelling zijn de dierenartsen ondergebracht in categorie B van de risico-indeling zoals momenteel gehanteerd wordt door de Arbeidsinspectie (zie bijlage). De beroepsgroep dierenartsen is reeds eerder geïnspecteerd door de Arbeidsinspectie in het kader van het toezicht op de naleving van de bepalingen in de KEW en aanverwante regelgeving. In 2001 werden in ca. 65% van de bezochte dierenartspraktijken gemiddeld meer dan 2 overtredingen vastgesteld gegeven betreffende het niet naleven van de betreffende weten regelgeving. Het merendeel van deze overtredingen had destijds betrekking op onvoldoende stralingshygiëne bij het gebruik van de röntgentoestellen (periodiek jaarlijkse controle en onderhoud, analyse stralingsbelasting). Daarnaast bleek veelal de melding met betrekking tot het gebruik van een röntgentoestel voor de actuele situatie niet te hebben plaatsgevonden. Tenslotte ontbrak in 18 van de 49 bezochte praktijken het KEW-dossier. De resultaten van deze en eerdere projecten in de periode en de indeling in categorie B zijn aanleiding geweest om wederom in 2002 inspecties uit te voeren bij dierenartspraktijken. De inspectieonderwerpen zijn gekozen op basis van de ervaring die was opgedaan in eerdere projecten. In dit project is voor het eerst gewerkt vanuit het nieuwe Besluit Stralingsbescherming dat per 1 maart 2002 van kracht is gegaan. In deze rapportage worden de inspectieresultaten van dit project beschreven. 1.2 Doel De algemene doelstelling van de KEW-inspectieprojecten is de gebruikers van stralingsbronnen die niet werken overeenkomstig de voorschriften van de Kernenergiewet (KEW), het Besluit stralingsbescherming (BS) of de voorschriften verbonden aan een door de overheid op basis van deze wetgeving afgegeven vergunning zo nodig met inzet van handhavingsinstrumenten tot een regelconform gedrag te dwingen. Dit project richt zich op het afdwingen van regelconform gedrag bij veterinaire diagnostiek m.b.v. röntgentoestellen in dierenartsenpraktijken. Geconstateerde overtredingen worden door middel van de inzet van handhavingsinstrumenten opgeheven. 3

5 2. Omvang van het project 2.1 Werkterrein Het werkterrein van de Arbeidsinspectie betreft een groot aantal toepassingen van ioniserende straling. Deze zijn onderverdeeld in vier categorieën (A t/m D) op basis van het te verwachten risico. De toepassingen in categorie A worden verondersteld het meest risicovol voor de mens en de omgeving te zijn, die in categorie D het minst. In de bijlage van dit rapport is de indeling van de categorieën nader uitgewerkt. De dierenartsen vallen in categorie B. Categorie B Toepassingen die potentieel risico s in zich dragen omdat er gewerkt wordt met stralingsbronnen, die een behoorlijke dosis kunnen veroorzaken, of omdat tijdens de werkzaamheden handelingen moeten worden verricht met de stralingsbronnen. In Nederland zijn ruim 1100 dierenartspraktijken. Het aantal zelfstandig praktiserende dierenartsen is bijna Van deze dierenartsen is ca. 86% aangesloten bij de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD). Verder zijn 959 praktiserende dierenartsen in loondienst werkzaam in de dierenartspraktijk. Van hen is ca. 80% lid van de KNMvD. Gezien de rol die leveranciers van röntgentoestellen voor de veterinaire diagnostiek kunnen spelen in de naleving van de bepalingen in de KEW en aanverwante regelgeving (m.n onderhoud van beveiligingsmiddelen en toestellen), zijn zij per brief in juli 2002 geïnformeerd over deze rol. Men is in deze brief gewezen op de gewijzigde regelgeving die ook voor hen consequenties heeft. De dierenarts blijft wel zelf verantwoordelijk. 2.2 Looptijd en aantallen bezoeken De inspecties zijn gestart in maart De start van het project was gekoppeld aan het van kracht worden van het Besluit stralingsbescherming. Op 1 september is het project afgesloten, d.w.z. de eerste bezoeken waren afgelegd. Na deze datum is een start gemaakt met de controle bezoeken. Er zijn in totaal 175 dierenartspraktijken geïnspecteerd. 4

6 3. Opzet van het project 3.1 Globale opzet Inspecties in het kader van het toezicht op de naleving van de bepalingen van de KEW en aanverwante regelgeving worden gedaan door inspecteurs en specialisten met deskundigheid op het gebied van ioniserende straling. De inspectiebezoeken binnen dit project zijn uitgevoerd door inspecteurs met tenminste stralingsdeskundigheid niveau 4. Om de efficiëntie van de inspectiebezoeken te vergroten en gezien de aard van de werkzaamheden van de dierenarts, hebben de inspecteurs veelal vooraf een afspraak gemaakt met de dierenarts (bij voorkeur de verantwoordelijk stralingsdeskundige). 3.2 Inspectiepunten Voor dit project was een beknopte lijst met inspectiepunten opgesteld. De punten hebben betrekking op: o vergunningen, aangifte en meldingen. Dit betekent aandacht voor de meldingsplicht (hoogspanning <100 kv), dan wel voor zover van toepassing de aanwezigheid van een geldige vergunning en het voldoen aan de daaraan verbonden vergunningsvoorschriften (hoogspanning =100 kv) o organisatie en deskundigheid. Meer specifiek is gekeken naar o.a. het vastleggen van verantwoordelijk- en bevoegdheden ten aanzien van stralingsdeskundigheid, de schriftelijke instructies ten aanzien van werkzaamheden met het (de) röntgentoestel(len), staat van onderhoud van het toestel en de beveiligingsmiddelen(periodieke controle). o stralingshygiëne bij gebruik van ioniserende straling uitzendende toestellen. Hierbij is o.a. aandacht besteed aan de beoordeling van de stralingsbelasting op de werkplek, de aanwezigheid van waarschuwingssignalering, de afscherming van de röntgenbuis, onderhoud van het toestel en het voorkomen van gebruik van het röntgentoestel door onbevoegden. o persoonlijke stralingshygiëne. De aanwezigheid van een op naam gestelde/persoonlijke dosiscontrolemiddelen (badges) en de aanwezigheid van beschermingsmiddelen als loodschorten en loodhandschoenen, stond hierbij centraal. o beheer systeem (KEW dossier). Hierbij is nagegaan of de gegevens over de melding of vergunning, de apparatuur en stralingsruimte, de onderhoudsrapporten, de blootgestelde werknemers, de badge-uitslagen, etc. inzichtelijk en toegankelijk in een administratie waren ondergebracht. 3.3 Publiciteit rondom het project/contacten met de branche Er is geen gerichte publiciteit aan het project gegeven. De brancheorganisatie Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD) was wel op de hoogte gesteld van het inspectieproject en de inspectiepunten, die zouden worden gehanteerd. Dit vloeide voort uit eerdere contacten met genoemde branche-organisatie, om te komen tot een verbetering van de naleving van de KEW binnen deze branche. De KNMvD heeft in januari 2003 een module onder haar leden verspreid die de dierenarts moet helpen te voldoen aan de verplichtingen die voortvloeien uit de KEW en aanverwante regelgeving betreffende de toepassing van ioniserende straling. In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is tevens een artikel hierover gepubliceerd. Daarnaast is in februari 2003 gestart met de nascholingscursus Röntgenstraling in de dierenartsenpraktijk. Deze cursus wordt verzorgd door de stichting Post Academisch Onderwijs-Diergeneeskunde (PAO-D) in samenwerking met de Faculteit 5

7 der Diergeneeskunde en is mede bedoeld om bij te dragen aan de in de toekomst verplichte (her)registratie van dierenartsen als stralingsdeskundige. Naast de contacten met de KNMvD is aan leveranciers van röntgentoestellen een brief verzonden met daarin informatie over de nieuwe regelgeving betreffende het in opslag hebben van röntgenapparatuur en de rol die zij kunnen spelen bij de vervulling van KEW taken waarvoor de dierenarts zelf verantwoordelijk is. 6

8 4. Resultaten 4.1 Project totaal In totaal zijn 175 dierenartspraktijken bezocht. Bij 23% van de bezochte praktijken was de naleving van de bepalingen in de KEW en aanverwante regelgeving, zoals uitgewerkt in dit project, in orde. In de overige 135 praktijken (77%) werden één of meer overtredingen geconstateerd. In totaal zijn er 406 overtredingen vastgesteld. In alle gevallen heeft dit geresulteerd in een waarschuwing. Dit betekent gemiddeld 3 waarschuwingen per praktijk met een handhavingstraject. In tabel 1 zijn de projectresultaten samengevat. Tabel 1 Overzicht projectresultaten Aantal % aantal bezochte praktijken aantal praktijken in orde* aantal praktijken met overtreding Overtredingen - vergunningen, aangifte en meldingen organisatie en deskundigheid stralingshygiëne bij gebruik van ioniserende straling uitzendende toestellen persoonlijke stralingshygiëne beheer systeem (KEW dossier) totaal aantal overtredingen gemiddeld aantal overtredingen per praktijk met handhavingstraject 3 - * in orde = geen overtreding op gecontroleerde inspectiepunten 4.2 Resultaten per inspectieonderwerp In paragraaf 3.2 is aangegeven dat er in dit project gebruik is gemaakt van een beknopte lijst van inspectieonderwerpen. In deze paragraaf worden de meest opvallende resultaten per onderwerp besproken. vergunningen, aangifte en meldingen In totaal zijn er 103 waarschuwingen (25% van totaal aantal waarschuwingen) gegeven omdat de dierenarts niet voldeed aan de meldingsplicht. Dit betekent dat de dierenarts het toestel of niet had gemeld of de aangetroffen situatie niet werd gedekt door datgene wat vermeld stond op het meldingsformulier. In 9 praktijken was er sprake van een vergunningsplicht in plaats van een meldingsplicht aangezien de maximale hoogspanning van de röntgenbuis 100 kv of meer was. organisatie en deskundigheid Een waarschuwing betreffende het ontbreken van een schriftelijke werkinstructie betreffende de werkzaamheden met het (de) röntgentoestel(len) is gegeven in 23 praktijken. Overigens is een schriftelijke werkinstructie niet nodig wanneer de dierenarts alleen werkzaam is in de praktijk en het röntgentoestel bedient. In artikel 10 van het Besluit Stralingsbescherming staat dat regelmatig, maar tenminste eenmaal per jaar de doeltreffendheid van de beveiligingsmiddelen en technieken geverifieerd dient te worden. In 29 dierenartspraktijken werd dit periodiek onderhoud niet uitgevoerd. Dit 7

9 resulteerde in een waarschuwing. Het is een taak van de ondernemer om te zorgen dat het onderhoud regulier plaatsvindt. Met name in een maatschap is het van belang dat de verantwoordelijkheden en bevoegdheden ten aanzien van het gebruik van het röntgentoestel zijn vastgelegd, bij voorkeur in één persoon. In 13 dierenartspraktijken was dit niet geregeld en is een waarschuwing gegeven. stralingshygiëne bij gebruik van ioniserende straling uitzendende toestellen Het waarschuwingssymbool voor ioniserende straling ontbrak in ca. 29% van de bezochte praktijken. Er zijn 50 waarschuwingen gegeven. Tijdens de inspectiebezoeken bleek dat er diverse stickers met variaties op het verplichte waarschuwingssymbool worden meegeleverd met toestellen. Hierover is contact opgenomen met de betreffende leveranciers om hen te attenderen op het juiste gebruik van het voorgeschreven waarschuwingssymbool. In 37 praktijken (21% van de bezochte praktijken) is een waarschuwing gegeven omdat het toestel niet in goede staat van onderhoud verkeerde. Hierbij is meer specifiek gekeken naar de afscherming van de röntgenbuis, de regelmatige controle van deze afscherming, de instelling van de generator en de goede werking van de loodschuiven van het diafragma en of het toestel in werking kan worden gesteld door onbevoegden. In 19 praktijken (11%) ontbrak een risico-analyse die moet uitwijzen of het verplicht dragen van een op naam gesteld dosiscontrolemiddel, een badge, aan de orde is. Daarnaast zijn er nog waarschuwingen gegeven voor de afwezigheid van voldoende afscherming van de röntgenbuis (5) en beschermingsmiddelen als loodschorten en loodhandschoenen (6). Verder waren in 7 praktijken onvoldoende maatregelen getroffen om te voorkomen dat het röntgentoetsel door onbevoegden in werking kan worden gesteld. persoonlijke stralingshygiëne. Er zijn 40 waarschuwingen gegeven omdat er geen of onvoldoende persoonlijke/op naam gestelde dosis controlemiddelen ter beschikking werden gesteld. Het ontbreken van een dergelijke badge of ondeugdelijk gebruik er van, betekent dat inzicht in de persoonlijke stralingsbelasting ontbreekt. beheer systeem (KEW dossier) Tenslotte werd in 65 praktijken geen of onvoldoende administratie bijgehouden betreffende de toepassing van de röntgendiagnostiek. Door alle gegevens omtrent de melding/vergunning, de apparatuur en de stralingsruimte, de onderhoudsrapporten, de blootgestelde werknemers en de badge uitslagen te bundelen in een zogenaamd KEW-dossier wordt de inzichtelijkheid, toegankelijkheid en overdraagbaarheid van deze informatie vergroot. 4.3 Vergelijking met eerdere projecten In dit project is geïnspecteerd met een beperkte lijst van inspectiepunten. Wanneer de resultaten vergeleken worden met het jaar 2001, blijken de resultaten nauwelijks afwijkend te zijn. Het beeld dat in 2001 is verkregen op basis van 49 bezochte praktijken wordt in dit project op basis van een grotere steekproef (175 praktijken) bevestigd. In tabel 2 zijn de projectresultaten kort samengevat. 8

10 Door het van het kracht worden van het Besluit Stralingsbescherming was, in tegenstelling tot vorige projecten, het jaarlijks onderhoud beter afdwingbaar. Dit verklaart de sterke toename van het aandeel van overtredingen op organisatie en deskundigheid. Tabel 2 Vergelijking projectresultaten 2002 en Aantal % Aantal % aantal bezochte praktijken aantal praktijken in orde* aantal praktijken met overtreding Overtredingen - vergunningen, aangifte en meldingen organisatie en deskundigheid stralingshygiëne bij gebruik van ioniserende straling uitzendende toestellen - persoonlijke stralingshygiëne beheer systeem (KEW dossier) totaal aantal overtredingen gemiddeld aantal overtredingen per praktijk met 3-2,3 - handhavingstraject * in orde = geen overtreding op gecontroleerde inspectiepunten 9

11 5. Conclusies Op basis van de resultaten van dit project kunnen de volgende conclusies getrokken worden omtrent de naleving van de bepalingen in de Kernenergiewet en aanverwante regelgeving. Veel dierenartsen gebruiken röntgenapparatuur ten behoeve van de veterinaire diagnostiek en moeten hierdoor voldoen aan bepalingen in de KEW en aanverwante regelgeving. Op basis van de resultaten van dit project en vorige projecten, kan geconcludeerd worden dat een relatief groot aantal dierenartspraktijken niet werkt conform deze bepalingen. In 77% van de bezochte dierenartspraktijken zijn één of meer waarschuwingen gegeven. In totaal zijn 175 dierenartspraktijken bezocht. Dit is ruim 15% van de dierenartspraktijken in Nederland. Een relatief groot aantal van de bezochte dierenartspraktijken heeft geen melding gedaan of beschikt niet over een vergunning die toegesneden is op de actuele situatie (112 van de 175 bezochte praktijken, oftewel 64%). Hierdoor ontbreekt bij het bevoegd gezag een juist beeld van de toepassingen van röntgentoestellen in dierenartspraktijken in Nederland. De dierenarts heeft als taak te zorgen dat het onderhoud van het röntgentoestel regulier plaatsvindt. In 29 praktijken (17% van bezochte praktijken) was dit niet geregeld. Daarnaast zijn 37 waarschuwingen gegeven omdat het onderhoud van de röntgentoestellen niet goed was uitgevoerd. Het betreft 20 procent van de bezochte praktijken. De signalering die waarschuwt voor mogelijke blootstelling aan ioniserende straling ontbreekt in ca. 39% van de dierenartspraktijken. Anderzijds blijken er diverse variaties op de wettelijk voorgeschreven waarschuwingssignalering beschikbaar te zijn. Deze worden veelal door leveranciers van de toestellen ter beschikking gesteld. De leveranciers zijn gedurende het project gewezen op de wettelijke bepalingen betreffende de waarschuwingssignalering. De dierenarts dient de stralingsbelasting op de werkplek te analyseren. De risico-analyse moet uitwijzen of het verplicht dragen van een op naam gesteld dosiscontrolemiddel aan de orde is. In 11% van de bezochte praktijken ontbrak de risico-analyse en is hiervoor een waarschuwing gegeven. Daarnaast zijn 40 waarschuwingen gegeven omdat er geen of onvoldoende badges ter beschikking werden gesteld. Hierdoor ontbreekt inzicht in de persoonlijke stralingsbelasting. Tenslotte ontbreekt in meer dan eenderde van de praktijken een inzichtelijk, toegankelijk en overdraagbaar KEW-dossier. De bovenstaande conclusies zijn in lijn met eerdere projectresultaten. Aanbevelingen: Gezien de risico s bij de toepassing van röntgentoestellen bij de veterinaire diagnostiek ten opzichte van andere meldingsplichtige toepassingen, zou overwogen kunnen worden de meldingsplicht om te zetten in een vergunningplicht. De vergunningprocedure biedt betere mogelijkheden om toepassingen te beoordelen en in kaart te brengen. Gezien de activiteiten die de branche-organisatie KNMvD momenteel onderneemt om haar leden te helpen bij het invullen van de verplichtingen voortvloeiend uit de KEW 10

12 en aanverwante regelgeving, wordt voorgesteld om eind 2004 een vervolgproject te starten. 11

13 BIJLAGE Categorie-indeling Categorie A Bedrijven/instellingen met toepassingen, die potentieel grote risico s in zich dragen en/of zeer complex zijn. De toepassingen, waarbij handelingen met of het verplaatsen van sterk stralende bronnen aan de orde is, vallen in deze categorie, maar ook de situaties waarbij op vele plaatsen met ioniserende straling wordt gewerkt en sprake is van een complexvergunning. Voorbeelden: niet-destructief onderzoek mobiel B-laboratorium cyclotron omvangrijke nucleaire geneeskunde (meerdere toepassingen/plaatsen) therapie met radioactieve stoffen in verspreidbare vorm veel toepassingen/complexvergunninghouder niet-nucleaire industrie Categorie B Toepassingen die potentieel risico s in zich dragen omdat er gewerkt wordt met stralingsbronnen, die een behoorlijke dosis kunnen veroorzaken, of omdat tijdens de werkzaamheden handelingen moeten worden verricht met de stralingsbronnen. Voorbeelden: niet-destructief onderzoek in vaste opstelling therapie met ingekapselde bronnen lineaire versneller radionuclidenlaboratorium C/D beperkte nucleaire geneeskunde medische (rontgen)diagnostiek (excl. tandartsen) demonstraties door leveranciers dichtheids/vochtigheidsmetingen op locatie overige mobiele toepassingen, tenzij elders genoemd veterinaire rontgendiagnostiek Categorie C Toepassingen met een gering risico omdat er sprake is van het gebruik van kleinere stralingsbronnen in veelal vaste toepassingen. Voorbeelden: toepassingen in de meet- en regeltechniek materiaalanalyse (vast/mobiel) gaschromatografie (vast/mobiel) rontgentoestel t.b.v. botdetectie, kunststofdetectie, asmeting, diktemeting, aardappelsorteerunit onderwijs (vergunningplichtige bronnen en toestellen) ijkbronnen oefenbronnen brandweer opslag radiopharmaca/rookmelders 12

14 electronenmicroscoop Categorie D De aangifteplichtige toepassingen van ioniserende straling uitzendende toestellen ten behoeve van de tandheelkunde. Voorbeelden toestel voor intra orale opname ( bite-wing opname) toestel voor kaakoverzicht (orthopantomograph) 13