economie CSE GL en TL

Transcriptie

1 Examen VMBO-GL en TL 2009 tijdvak 2 dinsdag 23 juni uur economie CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 43 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 53 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden a-GT-2-o

2 Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. Aalsmeer! Bij de beantwoording van de vragen 1 tot en met 5 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 1 en 2 in de bijlage. Klas T4b van het Petuniacollege krijgt een rondleiding op de bloemenveiling in Aalsmeer. Hun economieleraar, de heer Wouters, vindt dat de leerlingen hier veel economische kennis mee kunnen opdoen. Gebruik informatiebron 1. 2p 1 Meneer Wouters heeft van de directie van de school maar 125 subsidie gekregen voor de rondleiding. Gelukkig kunnen de 23 leerlingen van de klas op de fiets naar de bloemenveiling. Meneer Wouters gaat mee als begeleider. Een gids vertelt wat er op de veiling allemaal gebeurt. Hoeveel moet elke leerling bijbetalen zodat meneer Wouters genoeg geld voor het uitstapje heeft? Meneer Wouters betaalt zelf niet. Rond je antwoord af op een veelvoud van 5 cent. Schrijf je berekening op. De gids begroet klas T4b. Goede morgen! Welkom op de veiling. We beginnen met de rondleiding. Als eerste kijken we naar de veilingklok. Hier zien we voor welke prijs de bloemen verkocht worden. De prijs staat op de klok in centen. Op de klok beginnen we hoog. De wijzer gaat steeds lager. Als je wilt kopen druk je op een knop en voor die prijs wordt er verkocht. Hier is net een partij bloemen verkocht aan bloemist Albert Amstelveen. Je ziet de prijs waarvoor één bloem verkocht is a-GT-2-o 2 lees verder

3 1p 2 Je ziet hier de prijs waarvoor één bloem is verkocht. Dat is maar liefst 50 procent beneden de gemiddelde prijs, zegt de gids. Wat is de gemiddelde prijs van één bloem? A 4,5 cent B 12 cent C 13,5 cent D 15 cent E 18 cent F 21 cent 1p 3 Voor alle bloemen is een minimumprijs vastgesteld. Als de prijs daar beneden komt, wordt deze partij niet meer verkocht, maar vernietigd. Wat is het doel van het vernietigen van de bloemen? A Hierdoor wordt het aanbod van deze bloemen groter en de prijs kan daardoor dalen. B Hierdoor wordt het aanbod van deze bloemen groter en de prijs kan daardoor stijgen. C Hierdoor wordt het aanbod van deze bloemen kleiner en de prijs kan daardoor dalen. D Hierdoor wordt het aanbod van deze bloemen kleiner en de prijs kan daardoor stijgen. Gebruik informatiebron 2. 2p 4 Albert Amstelveen heeft net een partij bloemen gekocht. Hij maakt er boeketten van. Voor een boeket heeft hij 9 stelen nodig. De bloemen kosten 0,09 per steel. Verder gebruikt hij wat ander materiaal om het boeket compleet te maken. Per boeket kost dit andere materiaal inkoop 0,50. Van de 10 boeketten die ik inkoop, verkoop ik gemiddeld maar 7 boeketten voor de normale prijs. 2 Boeketten verkoop ik voor 8,40 en 1 boeket moet de prullenbak in. Bereken de brutowinst op deze 10 boeketten. Schrijf je berekening op. De btw mag je buiten beschouwing laten. 1p 5 De leerlingen van de klas vinden de normale verkoopprijs heel hoog in vergelijking met de inkoopprijs. Toen ik nog met mijn bloemen op de markt stond, verkocht ik soms mijn bloemen beneden de inkoopprijs, zegt Albert. Maar ja, dat heb je soms met bloemen. Verklaar waarom het verstandig was van Albert om zijn bloemen op de markt soms met verlies te verkopen a-GT-2-o 3 lees verder

4 Geld maakt niet gelukkig Bij de beantwoording van de vragen 6 tot en met 11 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 3 in de bijlage. Kees kan wel wat geld gebruiken, want hij komt steeds geld tekort. Net nu hij vindt dat hij toe is aan een nieuwe auto, ziet hij een advertentie over het lenen van geld. Hij denkt tekort te komen voor een nieuwe auto. Gebruik informatiebron 3. 1p 6 Kees twijfelt of hij op deze aanbieding zal ingaan. Kees is een man die niet graag voor verrassingen komt te staan. Hij wil precies weten waar hij aan toe is. Waarom geeft de tabel geen absolute zekerheid over de kosten? 1p 7 Volgens een krantenartikel is er in Nederland sprake van oplopende inflatie. Is een oplopende inflatie gunstig of ongunstig voor iemand die geld leent? A Gunstig, de lener betaalt terug met geld dat meer waard is. B Gunstig, de lener betaalt terug met geld dat minder waard is. C Ongunstig, de lener moet terugbetalen met geld dat meer waard is. D Ongunstig, de lener moet terugbetalen met geld dat minder waard is. 2p 8 Lenen van geld moet kunnen, volgens Kees, want hij verdient gelukkig elk jaar meer geld. Kees heeft nu een salaris van netto per maand. Vorig jaar verdiende hij De inflatie is 1,1 procent. Is de koopkracht van Kees toegenomen of afgenomen? Schrijf je berekening op. 1p 9 Kees besluit in te gaan op het aanbod van de kredietverstrekker. Enige tijd later wordt op zijn bankrekening gestort. Voordat Kees het geld op zijn bankrekening ontving, had hij een debetsaldo van 325. Wat is nu het saldo op zijn bankrekening? 1p 10 Daarna gaat Kees op zoek naar zijn nieuwe auto. Hij bezoekt veel garages en vergelijkt de prijzen. Hoe wordt geld nu gebruikt? A oppotmiddel B rekenmiddel C ruilmiddel D spaarmiddel 1p 11 Kees voelt zich een gelukkig mens, nu hij voldoende geld heeft. Andere mensen denken daar anders over. Zij zeggen: Geld maakt niet altijd gelukkig. Waarom maakt geld niet altijd gelukkig? Verklaar je antwoord a-GT-2-o 4 lees verder

5 Heb vertrouwen! Bij de beantwoording van de vragen 12 tot en met 18 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 4 in de bijlage. De index van het consumentenvertrouwen geeft aan in hoeverre huishoudens vinden dat het economisch gezien beter of slechter gaat. De geïnterviewden hebben 3 keuzes: ze kunnen vinden dat het beter gaat (de optimisten ), dat het slechter gaat (de pessimisten ) of dat de situatie gelijk blijft. De index wordt berekend door het percentage optimisten te verminderen met het percentage pessimisten. Dus als 40% optimistisch is en 30% pessimistisch, bedraagt de index p 12 In 2006 was de index van het consumentenvertrouwen in een bepaalde maand +6. Van alle mensen die gevraagd werden antwoordde 22 procent: De situatie blijft gelijk. Hoeveel procent optimisten waren er in dat jaar in de groep van de ondervraagden? A 6% B 22% C 36% D 42% E 47% F 53% Je kunt je afvragen of het belangrijk is wat de consumenten vinden. Als consumenten vinden dat het economisch beter gaat, wil dat nog niet zeggen dat het ook zo is. Bovendien: economische groei kun je meten. Toch is dat consumentenvertrouwen erg belangrijk. Gebruik informatiebron 4. 2p 13 De meeste economen zijn het erover eens: het is belangrijk dat consumenten vinden dat het economisch goed gaat. Hun redenering staat in informatiebron 4. Uit het schema blijkt dat een stijging van het consumentenvertrouwen vooral positieve gevolgen heeft. Volgens het schema kan één van de gevolgen toch minder positief zijn: inflatie. Verklaar hoe een toename van de bestedingen het ontstaan van inflatie tot gevolg kan hebben a-GT-2-o 5 lees verder

6 Gebruik informatiebron 4. 1p 14 Economie is een leuk vak. Uit het schema blijkt namelijk dat inflatie kan optreden bij stijgende bestedingen. Maar het grappige is dat het tegengestelde ook kan gebeuren: dalende (kost)prijzen. Stel: een bedrijf heeft aan vaste kosten en 60 per product aan variabele kosten. Wat is de oorzaak dat bij een stijgende productie de kostprijs van een product bij dit bedrijf daalt? A De variabele kosten kunnen over meerdere producten worden verdeeld. B De vaste kosten kunnen over meerdere producten worden verdeeld. C Zowel de variabele kosten als de vaste kosten kunnen over meerdere producten worden verdeeld. Gebruik informatiebron 4. 1p 15 Een grotere productie kan volgens het schema een stijging van de werkgelegenheid tot gevolg hebben. Een stijging van de werkgelegenheid kan een daling van de werkloosheid tot gevolg hebben. (Dat hoeft overigens niet altijd zo te zijn.) In welk voorbeeld daalt de werkloosheid? A Vraag naar arbeid Aanbod van arbeid B C D = extra personen A B C D voorbeeld A voorbeeld B voorbeeld C voorbeeld D a-GT-2-o 6 lees verder

7 Gebruik informatiebron 4. 1p 16 In de informatiebron staat: de werkloosheid daalt. Welke werkloosheid wordt in het schema bedoeld? A conjuncturele werkloosheid B frictiewerkloosheid C seizoenwerkloosheid D verborgen werkloosheid Gebruik informatiebron 4. 1p 17 Het schema is een soort cirkel. Het laatste verschijnsel versterkt weer het eerste verschijnsel. Zo stimuleert een lagere werkloosheid weer de bestedingen. Leg uit dat een lagere werkloosheid de bestedingen stimuleert. Gebruik informatiebron 4. 1p 18 Volgens sommige economen is de verwachting van de consumenten een self-fulfilling prophecy. Een self-fulfilling prophecy is een voorspelling die zichzelf waarmaakt. In het geval van het consumentenvertrouwen zou dat betekenen dat als consumenten dénken dat het economisch beter gaat, het economisch ook beter zál gaan. Geef een verklaring voor de redenering in deze laatste zin a-GT-2-o 7 lees verder

8 Eerlijk handelen Bij de beantwoording van de vragen 19 tot en met 26 hoef je geen gebruik te maken van informatiebronnen in de bijlage. Als je dan toch levensmiddelen nodig hebt, denk dan eens aan producten die met eerlijke handel verkregen zijn. Dit stond in de folder die Kees las ter gelegenheid van de Fair-trade-week. Die producten smaken heerlijk en je weet dat de boeren in de ontwikkelingslanden een goede prijs krijgen. 1p 19 De allerarmsten in de ontwikkelingslanden werken voornamelijk in de landbouw. Zij profiteren het meest van economische groei in hun land als de landbouwsector hard groeit. In onderstaande tabel staat aangegeven het aandeel van de drie sectoren in het nationaal inkomen van een land. Ook staat vermeld de bijdrage aan de economische groei per sector. De economische groei in dit land bedroeg 1,0%. sector bijdrage aan het nationaal groei bijdrage aan de groei inkomen landbouw 60% % 0,75% industrie 10% 0,80% 0,08% overig 30% 0,55% 0,17% 1,00% Bereken hoeveel de groei van de landbouwsector bedroeg. 1p 20 Eerlijke handel uitdrukken in een percentage van de totale wereldhandel is zinloos. Die handel komt bij lange na niet boven één procent uit. Het is beter van enkele producten de getallen te bekijken. Koffie is bijvoorbeeld zo'n product. Van de 110 miljoen verkochte zakken koffie per jaar worden er 1½ miljoen zakken koffie verkocht voor de eerlijke handel. Hoeveel procent maakt de eerlijke handel in koffie uit van de totale wereldhandel in koffie? Geef je berekening a-GT-2-o 8 lees verder

9 1p 21 Van nog eens 1½ miljoen zakken koffie is bekend dat de producenten geen gegarandeerde prijs krijgen, maar wel dat deze koffie onder goede arbeidsomstandigheden geproduceerd is. Daar is bijvoorbeeld geen kinderarbeid aan te pas gekomen. Kinderarbeid is slecht voor de ontwikkeling van een land. Kinderarbeid leidt steeds opnieuw tot kinderarbeid. In welke van de onderstaande regels staan de tussenstappen in een zodanige volgorde dat ze een juiste redenering vormen? 1 Kinderen moeten bijdragen aan het gezinsinkomen. 2 In het land kan geen hoogwaardige productie plaatsvinden. 3 Het inkomen in het land is laag. 4 Kinderen volgen geen onderwijs. 5 De bevolking van het land bezit weinig kennis. A B C D E F kinderarbeid leidt tot kinderarbeid kinderarbeid leidt tot kinderarbeid kinderarbeid leidt tot kinderarbeid kinderarbeid leidt tot kinderarbeid kinderarbeid leidt tot kinderarbeid kinderarbeid leidt tot kinderarbeid 1p 22 Veel ontwikkelingslanden hebben een monocultuur. In Mali, Burkina Faso en Benin (landen in Afrika) leeft meer dan 50 procent van de bevolking van de katoenteelt. Waarom is een monocultuur slecht voor de economie van een land? 1p 23 Veel ontwikkelingslanden zitten helemaal niet te wachten op medelijden uit de rijke wereld. Hun motto is: Geef ons eerlijke handelsvoorwaarden, geen hulp. Waarom zijn eerlijke handelsvoorwaarden meestal beter voor een ontwikkelingsland dan hulp? In ons land is Max Havelaar een bekend voorbeeld van een organisatie die eerlijk handelen als doelstelling heeft. Daardoor is de prijs van Max Havelaar koffie in de winkel meestal hoger. Toch zijn er veel commerciële bedrijven, die in hun bedrijfsrestaurants deze duurdere koffie schenken. 1p 24 Veel commerciële bedrijven schenken duurdere koffie. Geef een reden waarom een commercieel bedrijf dan voor Max Havelaar kiest. A Deze koffie laat werknemers harder werken. B Het is beter voor de gezondheid van de werknemers. C Het is goed voor het imago van het bedrijf. D Werknemers drinken minder koffie, het is niet zo lekker a-GT-2-o 9 lees verder

10 1p 25 Max Havelaar koopt in bij kleine boeren. Max Havelaar volgt de marktprijs voor dat product en geeft daar een kleine toeslag op. Daarnaast stelt Max Havelaar voor dat product een minimumprijs vast. Waarom is die minimumprijs belangrijk voor de toekomst van de kleine boer? 1p 26 Eerlijke handel klinkt zo eenvoudig. Toch heeft deze manier van handel drijven niet alleen voorstanders. Tegenstanders geven het volgende argument: De bevolking van de arme landen gaat er niet op vooruit. Geef een verklaring voor dit argument. Het is weer tijd voor het belastingformulier! Bij de beantwoording van de vragen 27 tot en met 31 moet je soms gebruikmaken van de informatiebronnen 5, 6, 7 en 8 in de bijlage. Het is weer zover. De te betalen inkomstenbelasting moet worden vastgesteld. Sjoerd (38 jaar) wil digitaal aangifte doen van de inkomstenbelasting 2007, maar om een goed overzicht voor zichzelf te hebben vult hij eerst de aangifte op papier in. Hij heeft allerlei informatie verzameld om aan de slag te kunnen. Gebruik de informatiebronnen 5 en 6. 2p 27 Bereken het inkomen uit eigen woning. Doe het zo: Neem de letters a, b en c over op je antwoordblad. Vul aan de hand van onderstaand schema de bedragen in die komen op de plaats van de letters a, b en c. Eigenwoningforfait Hypotheekrente Inkomen uit eigen woning a. b. _ c a-GT-2-o 10 lees verder

11 Gebruik informatiebron 7. 2p 28 Na verrekening van het inkomen uit eigen woning was het belastbaar inkomen van Sjoerd in 2007: Bepaal het te betalen bedrag aan belasting in Box 1 voor Sjoerd. Laat de berekening zien. Je mag onderstaand schema overnemen op je antwoordblad of je eigen berekening maken. belastbaar inkomen heffing schijf 1 en 2 heffing schijf 3 verschuldigde belasting vóór aftrek heffingskortingen belasting Gebruik de informatiebronnen 5 en 8. 1p 29 Bepaal het te betalen bedrag aan belasting in Box 3 voor Sjoerd. Bereken hiervoor eerst het bedrag waarover belasting moet worden betaald. Gebruik informatiebron 5. 2p 30 In 2007 heeft Sjoerd een erfenis van ontvangen. Hij overweegt hiervan een kwart te schenken aan een goed doel, namelijk de Clinic clowns. Hij vraagt zich af hoeveel hij hiervan af had mogen trekken van zijn belastbaar inkomen. Hij leest in de brochure van de belastingdienst dat hij niet het hele bedrag had mogen aftrekken. De zogenaamde drempel moet er eerst vanaf. Bepaal het aftrekbedrag van de giften als Sjoerd de gift aan de Clinic clowns had gedaan. Doe het zo: Neem onderstaand schema over op je antwoordblad en vul de bedragen in. Bedrag giften (0,25 x ) Af: drempel*. _ Aftrekbedrag**. * De drempel bedraagt 1% van het drempelinkomen. ** Het aftrekbedrag is minimaal 60 en maximaal 10% van het drempelinkomen. 1p 31 De inkomstenbelasting in Nederland werkt nivellerend. Giften zijn een voorbeeld van een aftrekpost voor de inkomstenbelasting. Deze aftrekposten hebben een denivellerende werking. Wat betekent de aftrekposten werken denivellerend? a-GT-2-o 11 lees verder

12 Chinese economie niet te stoppen Bij de beantwoording van de vragen 32 tot en met 37 hoef je geen gebruik te maken van informatiebronnen in de bijlage. De Chinese economie draait op volle toeren. Groeipercentages van rond de tien procent zijn de laatste jaren heel normaal voor dit land. 1p 32 Het nationaal inkomen van China steeg met maar liefst 13,6% in de periode Het inkomen per hoofd van de bevolking steeg minder, namelijk met 12,4%. Geef hiervoor een verklaring. 1p 33 Door de snelle groei van de Chinese economie is het gevaar van inflatie erg groot. Hieronder staat een aantal verschijnselen. 1 De prijzen van de producten stijgen. 2 De vraag naar producten stijgt. 3 Het inkomen van de consumenten stijgt. In welke regel staan de verschijnselen in een zodanige volgorde dat een logische gedachtegang ontstaat? A economische groei inflatie B economische groei inflatie C economische groei inflatie D economische groei inflatie E economische groei inflatie F economische groei inflatie 1p 34 Als de Chinese regering vindt dat de economische groei uit de hand dreigt te lopen, is er een aantal manieren om daarop in te grijpen. Een van die manieren is een renteverhoging. Leg uit dat een renteverhoging de economische groei kan afremmen a-GT-2-o 12 lees verder

13 China exporteert voor meer geld naar de VS dan dat het importeert uit de VS. De export vanuit China naar de VS steeg in 2006 tot een niet eerder vertoond niveau van 26,7 miljard dollar, terwijl de export vanuit de VS naar China afnam van 5,1 miljard dollar tot 4,8 miljard dollar. 1p 35 De koers van de Chinese munt, de yuan, wordt volgens de VS kunstmatig laag gehouden ten opzichte van de dollar door de Chinese centrale bank. Hierdoor wil China de export stimuleren. Dit doet de Chinese centrale bank door A het opkopen van Amerikaanse dollars en het opkopen van Chinese yuans. B het opkopen van Amerikaanse dollars en het verkopen van Chinese yuans. C het verkopen van Amerikaanse dollars en het opkopen van Chinese yuans. D het verkopen van Amerikaanse dollars en het verkopen van Chinese yuans. 2p 36 China vreest dat de VS overweegt protectionistische maatregelen te nemen richting China, om zo het tekort op de handelsbalans te verminderen. Vul de onderstaande zinnen aan. Neem de cijfers 1 en 2 over op je antwoordblad. Vul bij de cijfers de juiste woorden in en schrijf de toelichting erachter. Kies uit: vergroten / verkleinen. De VS kunnen het importcontingent en De VS kunnen de exportsubsidies (1) want hierdoor (2) want hierdoor 1p 37 De snelle economische groei van China kan ook positieve gevolgen hebben voor andere landen, zoals Nederland. Verklaar op welke manier de economische groei van China positieve gevolgen voor de Nederlandse economie kan hebben a-GT-2-o 13 lees verder

14 Restaurant De Botermarkt Bij de beantwoording van de vragen 38 tot en met 43 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 9 in de bijlage. Restaurant De Botermarkt is een eetgelegenheid aan het water in Friesland. Cock is de eigenaar, hij is ook de chef-kok. De Botermarkt is een eenvoudig restaurant, want er wordt steeds gewerkt met drie menu s: het matrozenmenu, het kapiteinsmenu en het admiraalsmenu. Elk menu heeft drie gangen. Het matrozenmenu en het kapiteinsmenu zijn vergelijkbaar in kwaliteit, het admiraalsmenu is iets exclusiever. 1p 38 Harold doet voor Cock de boekhouding en mag in ruil daarvoor elke week een keer gratis bij hem dineren. Hoe wordt het inkomen van Harold dat hij krijgt van Cock genoemd? A inkomen in natura B inkomen uit bezit C overdrachtsinkomen Gebruik informatiebron 9. 2p 39 Cock is niet tevreden. Hij werkt hard, maar aan het einde van het jaar houdt hij maar weinig over. Bereken de nettowinst over 2007 door aan de hand van onderstaand schema op je antwoordblad de bedragen in te vullen die komen op de plaats van de letters a, b, c en d. Totale omzet Inkoop a Brutowinst b Totale kosten c... Nettowinst d 1p 40 Iedereen in het restaurant heeft een eigen taak: de barkeeper schenkt de drankjes in, de koks koken het eten en de serveersters brengen de drankjes en het eten naar de gasten. Door deze organisatie is er bij De Botermarkt sprake van A arbeidsverdeling. B automatisering. C mechanisering. D technologische ontwikkeling a-GT-2-o 14 lees verder

15 Gebruik informatiebron 9. 2p 41 Harold denkt dat er door de serveersters wel wat harder gewerkt kan worden. Dan zal de arbeidsproductiviteit stijgen en heeft Cock minder serveersters nodig. De serveersters werken allemaal parttime: 15 uur per persoon per week. Bereken de gemiddelde arbeidsproductiviteit per serveerster in menu s per dag. 1p 42 Cock en Harold bedenken maatregelen om de arbeidsproductiviteit van de serveersters te laten stijgen. Cock denkt erover om het restaurant een uur eerder te sluiten. Hij verwacht dat de afzet van de menu s ondanks deze maatregel gelijk zal blijven. Zal de gemiddelde arbeidsproductiviteit per serveerster in menu s per dag stijgen, dalen of gelijk blijven als Cock het restaurant een uur eerder sluit? Verklaar je antwoord. Gebruik informatiebron 9. 1p 43 Harold denkt dat ze zich ook meer op de verkoop van drank zouden kunnen richten en zegt tegen Cock: In de horeca is een gouden regel die zegt: de gasten eten je arm, maar drinken je rijk. Kijk maar naar de gegevens: de brutowinst op de menu s is Heeft Harold gelijk met zijn gouden regel, als je kijkt naar de gegevens van De Botermarkt? Verklaar je antwoord met behulp van een berekening a-GT-2-o* 15 lees verder einde

16 Bijlage VMBO-GL en TL 2009 tijdvak 2 economie CSE GL en TL a-GT-2-b

17 Aalsmeer! Informatiebron 1 Van de site van Bloemenveiling Aalsmeer: Iedere werkdag tussen 7.00 en uur bent u van harte welkom bij Bloemenveiling Aalsmeer. U krijgt informatie door middel van een audiosysteem langs de route (beschikbaar in zeven talen). Het is ook mogelijk om de veiling te bezoeken onder begeleiding van een professionele gids. Tarieven Volwassenen 4,50 p.p. Kinderen (6 t/m 11 jaar) 2,50 p.p. Groepen (vanaf 15 personen) 3,50 p.p. Gratis toegang voor begeleider en buschauffeur. Gids 75 Informatiebron 2 advertentie bloemist Albert Amstelveen boeket herfst in warme kleuren 21,00 (excl. btw) a-GT-2-b 2 lees verder

18 Geld maakt niet gelukkig Informatiebron 3 Eigen Huis Krediet* Kredietsom Te betalen per maand in het eerste jaar 35 Effectieve rente op jaarbasis in het eerste jaar 4,3% Te betalen per maand na het eerste jaar 49 Effectieve rente op jaarbasis na het eerste jaar 6,0% ** Looptijd (in maanden) 180 Totale prijs over 180 mnd incl. aflossing ** 1 jaar rentevast, daarna een variabele rente (op dit moment zou die 6% worden). Vraag naar de voorwaarden. * Dit betreft een tweede hypotheek, niet zijnde een doorlopend krediet, waarop niet wordt afgelost. ** Indien de rente ongewijzigd blijft. Heb vertrouwen! Informatiebron 4 Inflatie Consumentenvertrouwen Bestedingen Productie Winst bedrijven Werkloosheid Werkgelegenheid a-GT-2-b 3 lees verder

19 Het is weer tijd voor het belastingformulier! Informatiebron 5 Gegevens Sjoerd Sjoerd woont met zijn 2 kinderen van 4 en 6 jaar in Woerden. De WOZ-waarde van hun woning bedraagt Het huis is gefinancierd met een hypothecaire lening van , waarover in aan rente is betaald en aan aflossing. De gemiddelde waarde van het saldo van bezittingen en schulden van Sjoerd bedraagt waarover hij in Box 3 belasting moet betalen. Het drempelinkomen van Sjoerd bedraagt Informatiebron 6 Tabel eigenwoningforfait Waarde van de woning Forfait niet meer dan ,00% t/m ,20% t/m ,30% t/m ,40% meer dan ,55% Het eigenwoningforfait is maximaal Informatiebron 7 Box 1 Schijf Belastbaar inkomen uit werk en woning Inkomensheffing 1 t/m ,65% t/m ,40% t/m % meer dan % Heffing over het totaal van de schijven Informatiebron 8 Box 3 De eerste van het vermogen is belastingvrij. De fiscus gaat ervan uit dat je jaarlijks een rendement van 4% op sparen en beleggen verwerft (het maakt niet uit of je in werkelijkheid meer of minder dan 4% krijgt). Voor het inkomen uit sparen en beleggen geldt een vast tarief van 30% a-GT-2-b 4 lees verder

20 Restaurant De Botermarkt Informatiebron 9 Over 2007 zijn de volgende gegevens verzameld: Personeelsleden naar functie: Aantal directieleden (personen) 1 Aantal koks (personen) 2 (inclusief Cock) Aantal serveersters (personen) 2 Aantal barkeepers (personen) 1 Gegevens per afdeling: Afzet matrozenmenu Afzet kapiteinsmenu Afzet admiraalsmenu Gemiddelde verkoopprijs matrozenmenu en kapiteinsmenu 24,50 Gemiddelde verkoopprijs admiraalsmenu 29,50 Omzet bar (alle verkochte drank) Overige gegevens: Totale personeelskosten (exclusief Harold) Totale inkoop menu s Totale inkoop bar Totale overige kosten (o.a. huisvesting) De Botermarkt is 40 weken, 6 dagen per week, geopend. NB btw wordt buiten beschouwing gelaten a-GT-2-b* 5 lees verder einde

21 Correctievoorschrift VMBO-GL en TL 2009 tijdvak 2 economie CSE GL en TL Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 1 Regels voor de beoordeling Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming van de artikelen 41 en 42 van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. Voorts heeft de CEVO op grond van artikel 39 van dit Besluit de Regeling beoordeling centraal examen vastgesteld (CEVO van 17 juni 2002 en bekendgemaakt in Uitleg Gele katern nr 18 van 31 juli 2002). Voor de beoordeling zijn de volgende passages van de artikelen 36, 41, 41a en 42 van het Eindexamenbesluit van belang: 1 De directeur doet het gemaakte werk met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen en het proces-verbaal van het examen toekomen aan de examinator. Deze kijkt het werk na en zendt het met zijn beoordeling aan de directeur. De examinator past de beoordelingsnormen en de regels voor het toekennen van scorepunten toe die zijn gegeven door de CEVO. 2 De directeur doet de van de examinator ontvangen stukken met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen, het proces-verbaal en de regels voor het bepalen van de score onverwijld aan de gecommitteerde toekomen. 3 De gecommitteerde beoordeelt het werk zo spoedig mogelijk en past de beoordelingsnormen en de regels voor het bepalen van de score toe die zijn gegeven door de CEVO a-GT-2-c 1 lees verder

22 De gecommitteerde voegt bij het gecorrigeerde werk een verklaring betreffende de verrichte correctie. Deze verklaring wordt mede ondertekend door het bevoegd gezag van de gecommitteerde. 4 De examinator en de gecommitteerde stellen in onderling overleg het aantal scorepunten voor het centraal examen vast. 5 Indien de examinator en de gecommitteerde daarbij niet tot overeenstemming komen, wordt het geschil voorgelegd aan het bevoegd gezag van de gecommitteerde. Dit bevoegd gezag kan hierover in overleg treden met het bevoegd gezag van de examinator. Indien het geschil niet kan worden beslecht, wordt hiervan melding gemaakt aan de inspectie. De inspectie kan een derde onafhankelijke gecommitteerde aanwijzen. De beoordeling van de derde gecommitteerde komt in de plaats van de eerdere beoordelingen. 2 Algemene regels Voor de beoordeling van het examenwerk zijn de volgende bepalingen uit de CEVOregeling van toepassing: 1 De examinator vermeldt op een lijst de namen en/of nummers van de kandidaten, het aan iedere kandidaat voor iedere vraag toegekende aantal scorepunten en het totaal aantal scorepunten van iedere kandidaat. 2 Voor het antwoord op een vraag worden door de examinator en door de gecommitteerde scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel. Scorepunten zijn de getallen 0, 1, 2,..., n, waarbij n het maximaal te behalen aantal scorepunten voor een vraag is. Andere scorepunten die geen gehele getallen zijn, of een score minder dan 0 zijn niet geoorloofd. 3 Scorepunten worden toegekend met inachtneming van de volgende regels: 3.1 indien een vraag volledig juist is beantwoord, wordt het maximaal te behalen aantal scorepunten toegekend; 3.2 indien een vraag gedeeltelijk juist is beantwoord, wordt een deel van de te behalen scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel; 3.3 indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel; 3.4 indien slechts één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, wordt uitsluitend het eerstgegeven antwoord beoordeeld; 3.5 indien meer dan één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, worden uitsluitend de eerstgegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal; 3.6 indien in een antwoord een gevraagde verklaring of uitleg of afleiding of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 scorepunten toegekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is aangegeven; 3.7 indien in het beoordelingsmodel verschillende mogelijkheden zijn opgenomen, gescheiden door het teken /, gelden deze mogelijkheden als verschillende formuleringen van hetzelfde antwoord of onderdeel van dat antwoord; a-GT-2-c 2 lees verder

23 3.8 indien in het beoordelingsmodel een gedeelte van het antwoord tussen haakjes staat, behoeft dit gedeelte niet in het antwoord van de kandidaat voor te komen. 3.9 indien een kandidaat op grond van een algemeen geldende woordbetekenis, zoals bijvoorbeeld vermeld in een woordenboek, een antwoord geeft dat vakinhoudelijk onjuist is, worden aan dat antwoord geen scorepunten toegekend, of tenminste niet de scorepunten die met de vakinhoudelijke onjuistheid gemoeid zijn. 4 Het juiste antwoord op een meerkeuzevraag is de hoofdletter die behoort bij de juiste keuzemogelijkheid. Voor een juist antwoord op een meerkeuzevraag wordt het in het beoordelingsmodel vermelde aantal punten toegekend. Voor elk ander antwoord worden geen scorepunten toegekend. Indien meer dan één antwoord gegeven is, worden eveneens geen scorepunten toegekend. 5 Een fout mag in de uitwerking van een vraag maar één keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 6 Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 7 Indien de examinator of de gecommitteerde meent dat in een examen of in het beoordelingsmodel bij dat examen een fout of onvolkomenheid zit, beoordeelt hij het werk van de kandidaten alsof examen en beoordelingsmodel juist zijn. Hij kan de fout of onvolkomenheid mededelen aan de CEVO. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het beoordelingsmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden. 8 Scorepunten worden toegekend op grond van het door de kandidaat gegeven antwoord op iedere vraag. Er worden geen scorepunten vooraf gegeven. 9 Het cijfer voor het centraal examen wordt als volgt verkregen. Eerste en tweede corrector stellen de score voor iedere kandidaat vast. Deze score wordt meegedeeld aan de directeur. De directeur stelt het cijfer voor het centraal examen vast op basis van de regels voor omzetting van score naar cijfer. NB Het aangeven van de onvolkomenheden op het werk en/of het noteren van de behaalde scores bij de vraag is toegestaan, maar niet verplicht. 3 Vakspecifieke regels Voor dit examen kunnen maximaal 53 scorepunten worden behaald. Voor dit examen zijn de volgende vakspecifieke regels vastgesteld: Voor rekenfouten worden geen punten afgetrokken. Wanneer echter de kandidaat bij een berekening kennelijk verzuimd heeft door schatting controle op het antwoord uit te oefenen, wordt voor deze fouten één punt afgetrokken tot een maximum van twee punten voor het geheel van de open vragen a-GT-2-c 3 lees verder

24 4 Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. Aalsmeer! 1 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: entree: 23 x 3,50 = 80,50 80, = 155,50 1 subsidie 125,00 tekort 30,50 bijdrage: 30,50 : 23 = 1,33 1, E 3 D 4 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: opbrengst: 21,00 x 7 = 147,00 8,40 x 2 = 16,80 totaal 163,80 inkoop (9 x 0,09 + 0,50) x 10 = 13,10 brutowinst 150,70 Indien drie berekeningen goed 2 Indien twee berekeningen goed 1 Indien nul of één berekening goed 0 5 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: Vlak voor het sluiten van de markt is het verstandiger je bloemen met verlies te verkopen dan ze weg te moeten gooien, omdat ze anders bederven a-GT-2-c 4 lees verder

25 Vraag Antwoord Scores Geld maakt niet gelukkig 6 maximumscore 1 Voorbeeld van een juist antwoord: Het rentepercentage is na 1 jaar variabel en kan dus wisselen. 7 B 8 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: ( ) / 17,70 = 1,7% loonsverhoging 1 1,7% - 1,1% = (ongeveer) 0,6% koopkrachttoename 1 Opmerking Het juiste antwoord is (101,7/101,1) x 100% = 0,59%. Het tweede punt alleen toekennen indien toename is genoemd. 9 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: = (tegoed) 10 B 11 maximumscore 1 Voorbeeld van een juist antwoord: Je kunt met geld niet altijd in alle behoeften voorzien. Heb vertrouwen! 12 D 13 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste verklaring: Als consumenten meer besteden zal de productie en dus het aanbod toenemen. 1 Als de maximale productiecapaciteit is bereikt (het aanbod kan niet verder stijgen) zullen de prijzen gaan stijgen (omdat consumenten bereid zijn meer te betalen) B 15 D 16 A a-GT-2-c 5 lees verder

26 Vraag Antwoord Scores 17 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste uitleg (één van de volgende): Mensen met een baan hebben een hoger inkomen dan mensen met een uitkering. Deze mensen kunnen meer besteden. Als er minder mensen een uitkering hebben zullen de premies (op den duur) kunnen dalen. Het inkomen kan dan toenemen en daarmee de bestedingen. 18 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: Als mensen denken dat het economisch beter gaat zullen ze meer gaan besteden, waardoor de productie stijgt. (Deze stijging betekent een stijging van het nationaal inkomen.) Eerlijk handelen 19 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: De bijdrage van de landbouwsector aan de groei bedraagt 0,75%. De bijdrage van de landbouwsector aan het nationaal product bedraagt 60%. De groei van de landbouwsector bedroeg dan 0,75% x 100/60 = 1,25% 20 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: (1,5/110) x 100% = 1,36% 21 D 22 maximumscore 1 Voorbeeld van een juist antwoord: Als een land voor het grootste deel van zijn export afhankelijk is van één product kunnen een misoogst, een prijsdaling of andere negatieve ontwikkelingen niet opgevangen worden door de goede resultaten van een ander product. 23 maximumscore 1 Voorbeeld van een juist antwoord: Bij hulp blijft een ontwikkelingsland afhankelijk van de rijke landen. De rijke landen kunnen het land hun wil opleggen. Als je betere handelsvoorwaarden krijgt, kun je op basis van gelijkheid met elkaar omgaan. 24 C a-GT-2-c 6 lees verder

27 Vraag Antwoord Scores 25 maximumscore 1 Voorbeeld van een juist antwoord: De kleine boer kan in ieder geval rekenen op vast inkomen (en kan zo afspraken maken met kredietverstrekkers en eventueel sparen). 26 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: Door de eerlijke handel, met een minimumprijs voor de boer, kan overproductie ontstaan. (Hierdoor zal de prijs dalen. De boeren die niet via de eerlijke handel kunnen verkopen gaan er in inkomen op achteruit.) Het is weer tijd voor het belastingformulier! 27 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: Eigenwoningforfait (0,55% x ) Hypotheekrente Inkomen uit eigen woning (a) (b) _ (c) Indien a goed 1 Indien c goed 1 Opmerking Het tweede punt uitsluitend toekennen als het minteken ook is weergegeven. 28 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: Belastbaar inkomen schijf 1+2: _ schijf 3: x 42% = totaal: Opmerking Het tweede punt uitsluitend toekennen als het bedrag van schijf 3 ook juist is. 29 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste berekening: ( ) x 4% x 30% = a-GT-2-c 7 lees verder

28 Vraag Antwoord Scores 30 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: Bedrag giften: Af: drempel Aftrekbedrag dus maximumscore 1 Voorbeeld van een juist antwoord: De aftrekposten werken denivellerend wil zeggen dat door de aftrekposten het relatieve verschil tussen lage en hoge inkomens netto groter wordt. Chinese economie niet te stoppen 32 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: Er was sprake van een stijging van de bevolking. 33 F 34 maximumscore 1 Voorbeelden van een juiste uitleg (één van de volgende): Door een renteverhoging zullen de Chinezen meer gaan sparen in plaats van besteden, waardoor de economische groei zal dalen. Door een renteverhoging zullen de bedrijven minder geneigd zijn om te investeren met geleend geld, waardoor er minder vraag naar kapitaalgoederen ontstaat. Hierdoor zal de economische groei kunnen dalen. 35 B 36 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste verklaring: verkleinen; want hierdoor kunnen er minder goederen ingevoerd worden, waardoor het tekort op de handelsbalans afneemt 1 vergroten; want hierdoor kunnen Amerikaanse producten goedkoper worden, waardoor de export toeneemt en het tekort op de handelsbalans dus afneemt 1 Opmerking Zonder juiste verklaring geen punten toekennen. 37 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: Door de economische groei in China kan daar de koopkracht toenemen, waardoor er vraag vanuit China naar Nederlandse producten ontstaat a-GT-2-c 8 lees verder

29 Vraag Antwoord Scores Restaurant De Botermarkt 38 A 39 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: Totale omzet Inkoop a Brutowinst b Totale kosten c Nettowinst d Indien brutowinst goed 1 Indien nettowinst goed 1 Opmerking Let op doorwerkfouten vanuit brutowinst naar nettowinst. 40 A 41 maximumscore 2 Voorbeeld van een juiste berekening: = menu s : 2 (serveersters) = : 40 (weken) = : 6 (dagen) = 13 menu s 1 42 maximumscore 1 Gelijk blijven. Voorbeeld van een juiste verklaring: Zowel het aantal serveersters als de afzet in menu s blijven gelijk, daarom blijft de arbeidproductiviteit in menu s per dag ook gelijk. 43 maximumscore 1 Voorbeeld van een juist antwoord: Ja, want de brutowinst bij drank is hoger dan de brutowinst bij menu s. Brutowinst drank: = Inzenden scores Verwerk de scores van alle kandidaten per school in het programma WOLF. Zend de gegevens uiterlijk op 26 juni naar Cito a-GT-2-c* 9 lees verder einde