documentatenota CRB Belgium 4.0 Naar een digitale transformatie van de Belgische economie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "documentatenota CRB 2015-1196 Belgium 4.0 Naar een digitale transformatie van de Belgische economie"

Transcriptie

1 documentatenota CRB Belgium 4.0 Naar een digitale transformatie van de Belgische economie

2

3 Kader 2 In een markteconomie verandert de structuur van een economie voortdurend. Ondernemers gaan immers continu op zoek naar nieuwe producten en diensten, en naar nieuwe en goedkopere productiemethoden. Op die manier proberen ze beter in te spelen op de behoeften/wensen van klanten en dus hun concurrentiepositie te maximaliseren. Daarenboven zijn er de zogenaamde megatrends die een grote impact hebben op de omgeving waarin ondernemingen opereren. Ondernemingen die erin slagen om zich aan deze veranderingen aan te passen, zullen groeien. De bedrijven die niet de nodige interne aanpassingen (kunnen) maken, zullen krimpen of verdwijnen. Het resultaat van deze processen bepaalt de evolutie van de economische structuur. Indien we onze welvaart willen behouden en verder verbeteren, is het belangrijk dat de economische structuur transformeert in de richting van hogere toegevoegde waarde activiteiten. Zoals blijkt uit eerder Technische Verslagen van het secretariaat van de CRB is er evidentie dat het in België op dit vlak beter kan. Een van de megatrends waarmee we vandaag de dag geconfronteerd worden, zijn de evoluties op het vlak van ICT. ICTtechnologieën worden reeds geruime tijd gebruikt in moderne productiesystemen, maar er wordt verwacht dat nieuwe ICTapplicaties de productie de komende jaren nog substantieel zullen veranderen. Opkomende digitale technologieën zoals big data, cloud computing, het Internet of Things zullen veel producten en productieproductieprocessen transformeren of vervangen. De hamvraag is dan ook hoe deze trend kan omgezet in de ontwikkeling van een belangrijk digitaal ecosysteem in België, met bijhorende groei en jobs. In dit kader coördineert het secretariaat, op vraag van het Raadgevend Comité voor de telecommunicatie (RCT), een studie rond de digitale transformatie van de economie en de plaats van de telecomsector in dit verhaal. Deze studie gebeurt in samenwerking met het federaal Planbureau, de fod Economie en het BIPT. Hierna vindt u een aantal eerste resultaten die op 3 juni werden voorgesteld aan het RCT. In de volgende fase zullen deze resultaten verder verfijnd worden met het oog op het formuleren van concrete beleidsaanbevelingen

4

5 CRB EWG-GTE 35 SVC/TS/SDh/LVN 18 juni Belgium 4.0 Naar een digitale transformatie van de Belgische economie Een aantal eerste resultaten BIPT: Luc Vanfleteren Federaal Planbureau: Jan van der Linden Fod Economie: Steffi Mignon, Pierre Strumelle, Liliane Turloot Secretariaat CRB: Tom Strengs, Siska Vandecandelaere 1

6 Overzicht 2 1. Waarom digitaliseren? 2. Maar wat is digitalisering precies? 3. Het digitale ecosysteem 3.1. Infrastructuur 3.2. De ICT-sector 3.3. ICT-gebruik 4. Beleidsimplicaties 5. Pistes voor verder onderzoek 2

7 3 1. Waarom digitaliseren? 3

8 Digitalisering is belangrijk 4 Digitalisering als hefboom voor de transformatie van de economie: de V.S. vs. Europa Van WOII tot 1995 was arbeidsproductiviteit in Europa systematisch hoger dan in de V.S. (Kegels e.a., 2012); : productiviteitsgroei in Europa neemt af en versnelt in de V.S. (als gevolg van ICT capital deepening en TFP-groei in ICT sectoren) (Jorgenson e.a., 2012; Oliner e.a., 2007); : sterke productiviteitsgroei in V.S. zet door, maar ditmaal voornamelijk gedreven door TFP-groei in ICT-intensieve marktdiensten (vooral groot- en detailhandel) (Jorgenson e.a., 2010; Oliner e.a., 2007; van Ark en Inklaar, 2005); ICT-kapitaalverdieping in Europa loopt achter op de V.S. (van Ark e.a., 2003) Evenwel grote verschillen tussen Europese landen (Scandinavië vs. Spanje, Italië) (van Ark en Inklaar, 2005; Kegels e.a., 2012). 4

9 Digitalisering is belangrijk 5 Vergelijking van de economische impact van ICT in de V.S. en de EU EU-15 total economy EU-15 market sector Bron: van Welsum, Overmeer en van Ark (2013) Europe total economy EU-27 total economy total economy total economy total economy United States total economy total economy total economy GDP growth 2,2 2,5 2,0 1,1 1,5 3,1 3,5 2,4 0,7 1,5 Labour productivity growth 1,3 1,6 1,6 0,9 1,2 2,0 2,6 2,0 1,2 1,5 Contributions to LP growth: IT investement/hour 0,4 0,5 0,4 0,3 0,3 0,7 0,9 0,5 0,4 0,5 MFP (ICT-production) 0,3 0,3 0,3 0,1 0,2 0,5 0,5 0,5 0,3 0,4 MFP (ICT-use) 0,1 0,2 0,0-0,1-0,1 0,1 0,5 0,1-0,1 0,0 %-point IT contribution to LP 0,7 1,0 0,7 0,3 0,4 1,3 1,9 1,1 0,5 0,9 Total IT as % of LP growth 57% 60% 43% 32% 36% 64% 74% 54% 46% 55% Total IT as % of GDP growth 34% 39% 34% 27% 30% 41% 55% 45% 78% 55% 5

10 Digitalisering is belangrijk 6 Tussen 2001 en 2011 was 30% van de economische groei in de EU te danken aan ICT, terwijl ICT in de V.S. verantwoordelijk was voor 55% van de economische groei. Gedurende de laatste periode ( ) bedroeg het geschatte verschil in de bijdrage van ICT aan de productiviteitsgroei in de V.S. en de EU ongeveer 0,2% op jaarbasis (over de periode was dit verschil zelfs 0,5% in het voordeel van de V.S.). Dat betekent dat het verschil in productiviteitsgroei tussen beide continenten over deze periode bijna volledig kan verklaard worden door het verschil in bijdrage vanwege ICT tussen beide regio s. 6

11 Digitalisering is belangrijk 7 Sinds de financiële crisis echter terugval van de arbeidsproductiviteit in zowel de V.S. als Europa. Ook bijdrage van ICT tot de economische groei kende een sterke terugval in zowel de V.S. als de EU. Niettegenstaande bleef de productiviteitsgroei in de ICTsectoren in de V.S. relatief sterk t.o.v. hun Europese tegenhangers (van Welsum, Overmeer en van Ark, 2013). 7

12 Wat leren we hieruit? 8 De ervaring in de V.S. leert dat digitalisering een belangrijke impact kan hebben op productiviteitsgroei. Deze impact verloopt in eerste instantie via productiviteitsgroei in de ICT-sectoren zelf en via investeringen in ICT-kapitaal door andere sectoren (directe effecten van ICT). Op lange termijn dient dit ICT-kapitaal echter aangewend te worden voor aanvullende innovatie in de rest van de economie ( ICT-enabled innovation ), zodanig dat de TFP in de rest van de economie toeneemt (geïnduceerd effect van ICT). Daarom is het belangrijk dat Belgische ondernemingen voldoende voorbereid zijn op de volgende digitale golf (Big Data, cloud, social media, IoT, ). De verdergaande digitalisering van de Europese economie is immers op dit moment een van de grootste opportuniteiten om de productiviteitsgroei te stimuleren (van Ark, 2014). 8

13 Maatschappelijke impact van ICT 9 Digitalisering kan naast economische waarde ook andere maatschappelijke waarde creëren. Voorbeelden die in de literatuur vaak vermeld worden zijn: Verbeterde gezondheidszorg en sociale zorg (diagnose van op afstand, monitoring gezondheid ); Verbetering van skills en onderwijs (afstandsleren, online informatie ); Milieuverbeteringen (minder pendelbewegingen, beter energiemanagement van gebouwen, smart grids ); Levenskwaliteit en sociaal welzijn (minder pendeltijd, faciliteren van interactie met vrienden, familie ); Verhoging van democratische participatie (informatievoorziening door overheid, consultaties via web ). 9

14 Risico s van ICT 10 Maar digitalisering houdt ook een aantal uitdagingen in: Arbeidsmarkt: Hoe ervoor zorgen dat werknemers zich voldoende kunnen aanpassen? In the coming years, 90% of the jobs will require some level of digital skills (EC, 2015, blz. 70); 54% of EU jobs at risk of computerization (Bruegel, 2014). Hoe privacy voldoende waarborgen? Toenemende afhankelijkheid van het internet: hoe voorbereiden op eventuele storingen? Hoe digitale kloof vermijden? 10

15 De digitale kloof in België 11 Definitie: De term digitale kloof verwijst naar verschillen tussen individuen, tussen huishoudens, tussen ondernemingen, tussen inkomensgroepen en tussen regio s op vlak van toegang tot en gebruik van ICT en het internet voor uiteenlopende doeleinden (OECD, 2001) Indicator: percentage individuen dat nog nooit het internet gebruikt heeft. Afhankelijk van: - leeftijd (2,7% 43,5%) - opleidingsniveau (1,9% 28,5%) - inkomensgroep (3,5% 29%) De digitale kloof is de laatste jaren sterk gedaald in België (evenals gemiddeld in de EU-15), maar blijft hoog. Van 33,7% in 2006 naar 12,9% in

16 De digitale kloof in internationaal perspectief 12 % individuen dat nog nooit het internet heeft gebruikt, 2014 Bron: Eurostat 12

17 13 2. Maar wat is digitalisering precies? 13

18 Digitalisering is een generiek concept 14 dat verwijst naar alle ontwikkelingen op sociaal, economisch en maatschappelijk vlak als gevolg van investeringen in informatie- en communicatietechnologieën (ICT). Het behelst zodoende meer dan steeds performantere servers en steeds snellere communicatienetwerken, het beïnvloedt tevens de aard van consumptiepatronen en productieprocessen, verandert de manier waarop markten werken en introduceert nieuwe markten en opportuniteiten. Het is m.a.w. een transversaal proces dat een impact heeft op de gehele economie. 14

19 De vraag is niet zozeer wat, maar hoe 15 Digitalisering omvat meer dan enkel ontwikkelingen op vlak van ICT per se Minstens even belangrijk is de vraag hoe ICT wordt aangewend door ondernemingen in andere sectoren ICT is immers een general purpose technology en een geslaagde digitalisering vereist (bovenop het technologische aspect) complementaire (organisatorische) innovaties en verdere investeringen in kennis en vaardigheden. Het volstaat dan ook niet om massaal te investeren in ICTkapitaal als niet ook gelijktijdig wordt geïnvesteerd in immateriële activa (zoals skills, innovatie, organisatie) die toelaten om effectief en efficiënt gebruik te maken van ICT (Lemoine e.a., 2011) 15

20 De digitale economie is een complex ecosysteem Daarom kan de digitale economie best worden opgevat als een complex ecosysteem gekenmerkt door een onderlinge afhankelijkheid en wisselwerking tussen aanbod, infrastructuur, gebruik en institutionele omgeving. Het is dan ook van belang om bij de analyse van de digitale economie (en bij het uitstippelen van het beleid ter zake) steeds het gehele ecosysteem voor ogen te houden. Een geslaagde digitalisering van de economie vereist bijgevolg een dynamische interactie tussen de verschillende elementen van dit ecosysteem: digitale infrastructuur de ICT-sectoren ICT-gebruik Deze interactie wordt in grote mate bepaald door de institutionele omgeving (regelgeving, digitale vaardigheden, digitale veiligheid, vertrouwen, cultuur, ) 16 16

21 De digitale economie is een complex ecosysteem 17 Regelgeving Skills Aanbod Hardware Software ICT-dienstverlening Infrastructuur - Telecom Vraag Media Distributie Financiële sector Industrie Vertrouwen - Housing & Hosting Gezondheidszorg - Internet exchanges Onderwijs Openbaar bestuur Cultuur Ondernemerschap Innovatie 17

22 Infrastructuur 18

23 Breedband: key enabler voor digitale economie 19 Heel wat studies vinden positieve impact van breedband op groei en jobs. Studie Focus Bevindingen Geografie Periode Koutroumpis (2009) Broadband penetration * A 10 percentage points increase in broadband penetration yields 0,25 p.p. (low penetration countries) to 0,63 p.p. (high penetration countries) increase in GDP growth. EU * The average contribution of broadband deployment to GDP growth in EU-15 was 0,63 percentage points Czernich e.a. (2011) Broadband penetration * A 10 percentage points increase in broadband penetration raises annual per capita growth by 0,9%-points - 1,5%-points Qiang en Rossotto (2009) Broadband penetration * A 10 percentage points increase in broadband penetration yields an additional 1,21 percentage points of GDP growth in high income economies * A 10 percentage points increase in broadband penetration yields an additional 1,38 percentage points of GDP growth in low and middle income economies Crandall, Lehr en Litan (2007) Broadband penetration * No statistically significant results with respect to effects of broadband deployment on output * A 1 percentage point increase in broadband penetration is projected to yield a 0,2 to 0,3 percent increase in employment per year "assuming the economy is not yet at full employment" Rohman en Bolin (2012) Broadband speed *If the speed level is doubled (to 16.6 Mbps on average), the impact on GDP growth is 0,3 percentage points (relative to the growth in 2008) Arthur D. Little (2015) Telco investment 1 EUR geïnvesteerd in nieuwe zeer hoge snelheidsdnetwerken (vast en mobiel) creëert 3 euro BBP Crandall en Singer (2010) Broadband * The massive investments made in mobile and wired Internet capacity by the major network providers has created hundreds of thousands of jobs (approximately ) over the past six years and the expected capital investment over the next few years ( ) would create approximately 509,000 jobs relative to a world without such investments * The massive investments made in mobile and wired Internet capacity by the major network providers has created about $562 billion over the past six years and the expected capital investment over the next few years ( ) would create approximately $542 billion of increased GDP relative to a world without such investments OECD countries 120 countries V.S OECD countries V.S

24 Breedband: key enabler voor digitale economie 20 Studie Focus Bevindingen Geografie Periode Crandall e.a. (2003) Broadband deployment Employment impact of broadband deployment aimed at increasing household adoption from 60% to 95% (requiring an investement of $63,6 billion) = 1,2 million jobs (comprising for construction and indirect) V.S.? Atkinson, Castro en Ezell (2009) Broadband deployment A $10 billion investment in broadband deployment yields jobs (of which direct and indirect and induced) Katz en Suter (2009) Broadband deployment A $6,3 billion investment (BTOP program) yields jobs (comprising direct, indirect and induced) Liebenau e.a. (2009) Broadband deployment A $7,5 billion investment (to achieve the target of 'Digital Britain') yields jobs (including direct and indirect and induced jobs) Katz e.a. (2009) Broadband deployment * A EUR 36 billion investment yields jobs (comprising direct, indirect and induced) * A EUR 36 billion investment in broadband network construction yields EUR 33 billion additional value added (elke euro geïnvesteerd genereert 0,93 euro extra toegevoegde waarde, dit komt overeen met 0,12% van het Duitse bbp. * Bovenop deze statische i/o-effecten, berekenen de auteurs nog de effecten van zogeheten 'netwerkexternaliteiten' (dit zijn effecten op economische groei en werkgelegenheid als gevolg van het gebruik van breedband: toegenomen productiviteit, innovatie, nieuwe waardeketens/business modellen, ) * Deze netwerkeffecten zorgen voor nog eens extra jobs en EUR 137,5 miljard extra BBP * De totale impact van een investering van EUR 36 miljard in netwerkuitrol in Duitsland wordt aldus geschat op nieuwe jobs (over een periode van 10 jaar) en EUR 171 miljard extra toegevoegde waarde (BBP) in 2020 tegenover een scenario zonder investering. V.S.? V.S.? VK? Duitsland

25 Breedband: key enabler voor digitale economie 21 Drie belangrijkste troeven van België volgens internationale bedrijfsleiders: Troeven van België transport en logistieke infrastructuur 79% goed uitgebouwde telecominfrastructuur 75% goed geschoolde werknemers 74% Bron: de barometer van de Belgische attractiviteit, Ernst&Young (2012) 21

26 Breedbandinfrastructuur in België 22 NGA-dekking (>30Mbps) EC, Digital Agenda Scoreboard 22

27 Effectief gerealiseerde snelheid 23 Hangt af van: 1) verschil tussen geadverteerde en effectief gerealiseerde snelheden Eigenlijke/geafficheerde downloadsnelheid op piekmomenten BE gemiddeld EU telefoonnetwerk* 83,20% 84,56% kabelnetwerk 89,54% 89,34% *In de studie werden VDSL en FTTH samen genomen voor het berekenen van het gemiddelde van de EU. Bron: EC, 2014, SamKnows study, blz. 88 2) keuze consument (uptake) 23

28 Uptake van 30 Mbps 24 Bron: EC- broadband access in the EU: situation at 1/7/

29 Uptake van 100 Mbps 25 Bron: EC broadband access in the EU : situation at 1/7/

30 Effectieve snelheid gemeten door Netflix 26 Bron: Netflix 26

31 Andere kwaliteitselementen 27 Onderstaande tabel geeft de positie van België tov 13 EU-landen. Voor elk land werd de score voor de best beschikbare technologie genomen (wetende dat deze technologie niet noodzakelijk in het ganse land beschikbaar is). Positie van BE in EU15 zonder LU en AT DNS resolution time 1 downstream VoIP jitter 2 actual download speed 3 latency 3 upstream VoIP jitter 4 DNS failure rate 6 packet loss 7 actual upload speed during peak periods 10 Bron: SamKnows rapport Meting bij voor elk land representatief staal vaste breedbandconsumenten in oktober

32 Andere kwaliteitselementen 28 België positioneert zich voor de meeste kwaliteitselementen in de bovenste helft; Op basis van deze gegevens lijkt uploadsnelheid een aandachtspunt voor België; Deze is typisch hoger naarmate fiber connecties dichter bij de eindgebruiker komen; In België nog quasi geen fiber tot eindgebruiker; Landen die heel goed scoren op fiber zijn Japan, Korea en Zweden (zie volgende grafiek). 28

33 Fiber connections in total broadband subscriptions 29 Bron: OESO, situatie juni

34 Mobiel breedband 30 Voor mobiel breedband is dekking, snelheid en penetratiegraad voorlopig nog onder EU gemiddelde, maar wel inhaalbeweging bezig. Bron: EC, Digital Agenda Scoreboard 30

35 Prijs is natuurlijk ook belangrijk 31 Niet alleen de kwaliteit van breedband is belangrijk, maar ook de prijs. Die zal een belangrijke impact hebben op de uptake van breedband. Hierna volgen de belangrijkste conclusies van de studies van het BIPT betreffende het prijsniveau op de residentiële en op de zakelijke markt. Methodologie: Het BIPT stelde gebruikersprofielen en categorieën op, rekening houdende met typisch gebruik; Voor elk gebruikersprofiel werd nagegaan wat de maandelijks terugkerende kost is voor de eindgebruiker op basis van de tariefplannen van de grootste operatoren. 31

36 Prijs op residentiële markt 32 Residentiële markt: gemiddelde positie tov buurlanden, maar: Mobiele data: duur in geval van hoog dataverbruik; Internet en bundels: gemiddeld voor meest populaire producten, maar vrij duur voor zeer hoge snelheden; Aandachtspunt: consumenten vinden het moeilijk om prijzen en diensten met elkaar te vergelijken en zijn in België zeer terughoudend als het gaat om het veranderen van telecomoperator. 32

37 Prijs op zakelijke markt 33 Zakelijke markt: verschillende profielen Heel grote, internationale bedrijven kennen relatief weinig problemen. Zij worden bediend door internationale spelers. Ondernemingen met 10 tot 100 werknemers (standaardproducten) => ook relatief gunstige prijzen tov buurlanden en VK. Twee kanttekeningen: mobiele spraakdiensten: duur, in het bijzonder voor mutiplayaanbiedingen; vast breedband uit basisgamma is relatief snel in België, maar ook duur in vergelijking met de producten met lagere basissnelheden in andere landen. 33

38 Prijs op zakelijke markt 34 Probleem voor ondernemingen die dedicates services vragen. Er zijn indicaties dat de prijzen voor deze ondernemigen hoog zijn. Weinig concurrentie in dit segment => Belgacom/Proximus duidelijk dominante aanbieder; Hoop dat dit probleem kleiner wordt nu kabeloperator ook over mobiele tak beschikt. Dit kan de concurrentie op de gecombineerde vaste en mobiele markt stimuleren. 34

39 Verwachtingen toekomst? 35 Sterke stijging van dataverkeer verwacht tussen 2014 en 2019 Meer internetverkeer toenemende penetratie van smartphones en tablets; Internet of Things (alles met alles verbonden); toenemende tendens van bedrijven om applicaties naar de cloud te verplaatsen; Toenemend aandeel van zwaardere internettoepassingen Cisco (2015) verwacht dat in 2019 IP videoverkeer 80% van alle consumenteninternetverkeer zal bedragen; Ook meer en meer high definition kwaliteit; 35

40 Sterke stijging internetverkeer verwacht 36 Bron: Cisco Visual Networking Index, Forecast and Methodology

41 Mobiel dataverkeer kent % sterkste stijging 37 toenemend aantal mobiele toestellen en mobiele applicaties en diensten; sterke stijging van mobiele video. Bron: Cisco Visual Networking Index, Forecast and Methodology

42 Blijvend investeringen nodig Het is belangrijk dat het netwerk deze toevloed van verkeer kan blijven dragen; Bovendien zijn, afhankelijke van het type dienst, naast capaciteit ook andere elementen belangrijk. Een aantal voorbeelden: een te lage uploadsnelheid kan het ontstaan van nieuwe diensten als cloud computing, videoconferencing belemmeren; realtime toepassingen, bv. rond smart health, vereisen een lage latency; gevoelige gegevens (bv. rond gezondheid, bedrijfsgevoelige informatie ) vereisen een 100% betrouwbaar en veilig internet; 38 38

43 Aantal domeinen met hoog potentieel en hun eisen op het vlak van infrastructuur 39 Videodiensten hoge capaciteit betrouwbaar snel Cloud diensten, applicaties en resources symmetrisch hoge capaciteit Onderwijsdiensten symmetrisch hoge capaciteit low latency Smart cities overal beschikbaar resilience Big data hoge capaciteit betrouwbaar veilig IoT and M2M communicatie betrouwbaar overal beschikbaar veilig Gezondheidsdiensten Betrouwbaar overal beschikbaar low latency Elektriciteitsnetwerken overal beschikbaar resilience Bron: UK policy paper,

44 Investeringen vereisen voldoende rendabiliteit 40 Bron: berekeningen fod Economie op basis van nationale rekeningen Noot: de rendabiliteit werd berekend als de verhouding van (het netto-exploitatie overschot en het gemengd inkomen) en de kapitaalvoorraad. Na een sterke stijging van de rendabiliteit begin jaren 2000 zien we de laatste jaren een dalende tendens. 40

45 Sterke daling rendabiliteit mobiele operatoren 41 Vorige grafiek kan verschillen verbergen tussen verschillende types operatoren. Op Europees vlak lijkt er een sterke daling van de rendabiliteit van de mobiele operatoren. Average ROCE of different types of mobile operators, Europes Source: Exane BNP Paribas estimates 41

46 Cijfers voor een aantal Belgische operatoren 42 Return on Capital Employed (ROCE) voor Belgische operatoren waarvoor cijfers beschikbaar zijn. Bron: berekeningen BIPT op basis van Belfirst 42

47 Dalende rendabiliteit laatste jaren 43 weerspiegelt toegenomen concurrentie: tussen operatoren intrede van alternatieve operatoren; regelgevende maatregelen om de concurrentie te stimuleren (bv. mogelijkheid om na 6 maanden kosteloos over te stappen naar andere operator, verlaging van mobiele afgiftekosten ). maar ook de komst van nieuwe spelers: de opkomst van OTT-diensten ondermijnt de traditionele omzet van telecomoperatoren en er wordt verwacht dat dit in de toekomst nog zal toenemen (Mobilsquared, 2014). Het gaat om spraak, messaging en in toenemende mate ook TV. 43

48 Reacties van telco s 44 Langs de kostenzijde zien we dat telco s schaal- en scopevoordelen nastreven onder meer door consolidatie; Langs opbrengstenzijde: opportuniteit om geld te verdienen met het transporteren van data: Telco s proberen gebruikers aan te moedigen om meer data te consumeren (bv. via partnerships met OTTdiensten, aanbieden van goedkope devices ); Echter, ook risico verbonden aan dit verdienmodel, nl. dumb pipe -scenario waarbij mobiele dataverbindingen pure commodity worden. 44

49 Hoe dumb pipe-scenario vermijden? 45 Diversificatie van activiteiten zelf OTT-activiteiten uitvoeren of allianties aangaan; eind 2014 had 55% van de mobiele netwerkoperatoren een relatie met een OTT-partner (vergeleken met 36% in 2013) (Mobil Squared, 2014) Gesofisticeerde enablers worden Infrastructuur meer intelligent maken om zo gespecialiseerde diensten te kunnen leveren; Voorbeelden: QoS, cloud-gebaseerde diensten Sterktes: relatie met klant, vertrouwen van klant (cybersecurity), aanwezigheid facturatiedienst 45

50 Overige infrastructuurelementen 46 Datacentres, hosting markt, IXPs Studie Deloitte (2014) toont bv. sterke correlatie tussen aanwezigheid van deze infrastructuurelementen en groei lokale internet-economie; OECD (2014) «It is not enough that countries are well connected through networks. The presence of data centres or other local facilities that can host Internet Exchange Points (IXP) and servers is also essential. This allows local traffic to stay local.» 46

51 Overige infrastructuurelementen 47 Bron: 47

52 Overige infrastructuurelementen 48 Belangrijke locatiecriteria voor datacentre en hosting capaciteit Sterke positieve correlatie tussen «% sites hosted in a country» en betrouwbaarheid van energienetwerk en ease of doing business (OECD, 2014) Deloitte (2013) identificeerde 4 belangrijke pijlers voor data centre locations Internet Connectivity (bv. aantal IXPs); Energie (prijzen en betrouwbaarheid); Geografische locatie (bereikbaarheid, centrale positie in Europa, neutrale positie van het land ); Politiek en economisch klimaat (economic and political stability; highly-educated and multilingual workforce; focus on international trade; favourable laws and regulations; favourable tax climate). NL sterke positie, maar voerde ook actief internationale politiek om datacentra aan te trekken. 48

53 ICT-sectoren 49

54 Welke sectoren? 50 OECD (2011): Industrie C26.1 Vervaardiging van elektronische onderdelen en printplaten C26.2 Vervaardiging van computers en randapparatuur C26.3 Vervaardiging van communicatieapparatuur C26.4 Vervaardiging van consumentenelektronica C26.8 Vervaardiging van magnetische en optische media Diensten G46.5 Groothandel in informatie- en communicatieapparatuur J58.2 Uitgeverijen van software J61 Telecommunicatie J62 Ontwerpen en programmeren van computerprogramma s, computerconsultancy-activiteiten en aanverwante activiteiten J63.1 Gegevensverwerking, webhosting en aanverwante activiteiten; webportalen 50 S95.1 Reparatie van computers en communicatieapparatuur

55 Belang van de ICT-sector 51 Is een omvangrijke nationale ICT-sector een noodzakelijke voorwaarde voor een geslaagde digitalisering van de Belgische economie? OECD (2011) stelt het als volgt: Questions can be raised regarding the link between having an ICT sector and benefiting from ICT investment and use. Some analysts have used the experience of a country such as Australia to suggest that having a large ICT manufacturing sector might not always be necessary. However, this hypothesis might benefit from more research as there could be spill-over effects associated with having an ICT manufacturing sector. Moreover, in order to benefit from ICT use, it might be important to have a welldeveloped domestic industry providing software and computer services to firms using the technology. (OECD, 2011, p.61) 51

56 Belang van de ICT-sector 52 McKinsey (2012) stelt evenwel vast dat countries with a high internet contribution to GDP correlate to those with a strong internet supply system. 52

57 Belang van de ICT-sector 53 ICT-sectoren (vooral ICT-diensten) zijn sterk verweven met de rest van de economie. Production Normalized Backward Linkages Source: BFP Faible (<1) Elevé (>1) Faible (<1) 26B 26A, 63A Elevé (>1) Normalized Forward Linkages 58A, 61A, 62A, TIC Net linkages Backward Forward 26A 0,76 1,27 26B 1,26 0,9 58A 1,15 0,84 61A 0,88 1,13 62A 0,85 1,06 63A 0,39 1,68 TIC 0,88 1,1 53

58 Structuur van de Belgische ICT-sector 54 Samenstelling van de Belgische ICT-sector (2012) ICT branche Ondernemingen % omzet % werknemers Industrie 503 7,3% 6,5% Groothandel ,1% 13,5% Uitgeverijen 499 0,2% 0,2% Telecommunicatie ,2% 23,4% Systeemontwikkeling ,8% 44,3% Informaticadiensten ,9% 2,6% Reparatie 806 0,7% 1,9% Totaal o.b.v. OESO definitie Detailhandel ,0% 7,8% Totaal ,0% 100,0% Aandeel ICT sector in de Belgische economie 4,20% 3,4% 2,7% Bronnen: FPB, DBRIS, Belfirst 54

59 ICT-sector iets dynamischer dan rest economie 55 Demografie van ICT-ondernemingen (gemiddelden per jaar over ) ICT ondernemingen Totale populatie* Aantal ondernemingen Aantal oprichtingen Aantal stopzettingen** Oprichtingsratio 8,0% 6,3% Stopzettingsratio 4,7% 4,4% Netto groeiratio 3,3% 1,9% Groei aantal ondernemingen 4,4% 3,0% Bronnen: FPB, DBRIS, Belfirst *) Niet-financiële ondernemingen die een jaarrekening neerlegden bij de Balanscentrale **) Als stopgezettte ondernemingen worden beschouwd de ondernemingen die over het voorgaande jaar geen jaarrekening neergelegd hebben 55

60 Belang van ICT-diensten 56 Bron: INR Evolutie toegevoegde waarde (in volume) van de ICT-sectoren (in miljard euro) 56

61 Belang van ICT-diensten 57 Teruggang van ICT-industrie, maar sterke groei van ICT-diensten (inclusief telecom); Vooral NACE groeide sterk; Maar evenzo in andere landen; Aandeel van ICT-diensten in toegevoegde waarde en tewerkstelling is bijgevolg niet opvallend hoog in vergelijking met andere landen; Aandeel van ICT in de dienstenexport daarentegen wel relatief hoog en gestegen; Aandeel van ICT in de uitvoer van goederen echter laag en dalende. 57

62 Belang van ICT-diensten 58 Aandeel van ICT in totale uitvoer van diensten ( ) Bron: Eurostat 58

63 Belang van ICT-diensten 59 Aandeel van ICT in totale uitvoer van goederen ( ) Bron: Eurostat 59

64 Belang van ICT-diensten 60 Ook voor de toekomst wordt verwacht dat software en IT-diensten heel dynamische componenten van de internet industrie zullen zijn, onder meer door de diffusie van cloud computing, mobiele apps en innovatieve applicaties zoals big data analytics. (Hoorens et al., 2012, blz. xv) De uitdaging voor België is om een stuk van deze groei te capteren 60

65 Innovatie in ICT 61 O&O-uitgaven in België zijn vergelijkbaar met Duitsland en Frankrijk * Noot: Cijfer voor 2010 Bron: FPB o.b.v. Eurostat Uigaven aan O&O door ICT-sectoren, in % van de productie van elke sector, 2011 NACE Omschrijving België Duitsland Frankrijk Nederland 26 ICT-industrie 10,9 8,9 13,0 2,1 58 Uitgeverijen 0,6 3,0 61 Telecommunicatie 2,0 0,8 1,0* 0, Software en diensten 2,8 2,5 2,3 2,8 Totale ICT-sector 3,3 3,5 3,4 1,8 Patentaanvragen in België zijn wel lager dan in buurlanden Er bestaan sterke verschillen tussen de gewesten op vlak van patentaanvragen (Vlaanderen doet het beduidend beter dan Wallonië) 61

Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven

Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven America First! Wat is het potentiële banenverlies voor België en Europa? VIVES discussion paper

Nadere informatie

Digitale Infrastructuur Nederland

Digitale Infrastructuur Nederland Digitale Infrastructuur Nederland ?? Thema s Voorlichting Uitleg en duiding van thema s naar politiek, overheid, bedrijfsleven en publiek. Versterken van de positie van Nederland als vestigingsplaats voor

Nadere informatie

RE-INVENT OUR REGION

RE-INVENT OUR REGION RE-INVENT OUR REGION Future scenario s on the economic development of the South Eastern part of the Netherlands TIM 7 With close guidance on process and methods by Peter Kopeczek* * Re-invent your business

Nadere informatie

Living Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016

Living Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 Living Labs Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 dr.ir. Elke den Ouden expertise in smart lighting & smart cities @ TU/e Where innovation starts TU/e Living Labs Een Living

Nadere informatie

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente?

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Enterprise Architectuur een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Wie zijn we? > Frederik Baert Director Professional Services ICT @frederikbaert feb@ferranti.be Werkt aan een Master

Nadere informatie

Achterhoek 2020 Tom van der Horst, TNO 28 januari 2015 1

Achterhoek 2020 Tom van der Horst, TNO 28 januari 2015 1 Achterhoek 2020 Tom van der Horst, TNO 28 januari 2015 1 Dutch industry fit for the future?! onze wereld verandert en dus ook onze industrie. met impact op economie en samenleving smart industry agenda

Nadere informatie

De deeleconomie in België

De deeleconomie in België De deeleconomie in België Definitie omvang potentieel Anthony Baert Conseil Fédéral du Développement Durable 31 mai 2016 De ING International Survey 2 Sharing back to the roots 3 Sharing back to the roots

Nadere informatie

Aandacht voor breedband

Aandacht voor breedband Aandacht voor breedband Verwachtingen voor LTE en FTTH in Nederland Auteur: Tim Poulus Datum: 9 oktober 2013 Telecompaper Nieuws/news Research, analyse, consulting Events Overzicht Trends Spelers Infrastructuur

Nadere informatie

De Digitale Transformatie en de impact op IT. Capgemini Edwin Leinse

De Digitale Transformatie en de impact op IT. Capgemini Edwin Leinse De Digitale Transformatie en de impact op IT Capgemini Edwin Leinse 40+ countries and 120+ nationalities (As of December 31, 2015) North America 16 034 Latin America 9 363 Europe 62 301 Middle-East & Africa

Nadere informatie

De Belgische farmaceutische industrie in een internationale context

De Belgische farmaceutische industrie in een internationale context As % of total European pharmaceutical industry De Belgische farmaceutische industrie in een internationale context Terwijl België slechts 2,6 % vertegenwoordigt van het Europees BBP, heeft de farmaceutische

Nadere informatie

INFORMATIEBIJEENKOMST ESFRI ROADMAP 2016 HANS CHANG (KNAW) EN LEO LE DUC (OCW)

INFORMATIEBIJEENKOMST ESFRI ROADMAP 2016 HANS CHANG (KNAW) EN LEO LE DUC (OCW) INFORMATIEBIJEENKOMST ESFRI ROADMAP 2016 HANS CHANG (KNAW) EN LEO LE DUC (OCW) 14 november 2014 2 PROGRAMMA ESFRI Roadmap, wat is het en waar doen we het voor? Roadmap 2016 Verschillen met vorige Schets

Nadere informatie

Workshop 3. Digitale inclusie. E-inclusion. Rondetafel De Digitale Agenda voor Europa. Brussel, 11.10.2011

Workshop 3. Digitale inclusie. E-inclusion. Rondetafel De Digitale Agenda voor Europa. Brussel, 11.10.2011 Workshop 3 Digitale inclusie Rondetafel De Digitale Agenda voor Europa Brussel, 11.10.2011 2 E-inclusion e-inclusie (of digitale inclusie) verwijst naar alle beleidslijneninitiatieven die een inclusieve

Nadere informatie

Macro-economische betekenis toerisme Werkgelegenheid Nico Heerschap

Macro-economische betekenis toerisme Werkgelegenheid Nico Heerschap Macro-economische betekenis toerisme Werkgelegenheid Nico Heerschap 1 Waarom aandacht voor de toeristische werkgelegenheid Gastvrijheidsindustrie professionaliteit personeel en management (competenties

Nadere informatie

Towards a competitive advantage

Towards a competitive advantage Towards a competitive advantage 9 Mei 2017 www.nxtport.eu PANTONE Blue 654 C 1 Agenda NxtPort Context NxtPort Concept, Spelregels, Inkomstenmodel Kort Overzicht van de Architectuur/Functionaliteit Praktisch:

Nadere informatie

(Big) Data in het sociaal domein

(Big) Data in het sociaal domein (Big) Data in het sociaal domein Congres Sociaal: sturen op gemeentelijke ambities 03-11-2016 Even voorstellen Laudy Konings Lkonings@deloitte.nl 06 1100 3917 Romain Dohmen rdohmen@deloitte.nl 06 2078

Nadere informatie

Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels)

Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels) Staten-Generaal Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels) Subject: Sustainable Flemish SDI Nature: Mobilising, Steering Organisers:

Nadere informatie

Eumedion symposium Nederland vestigingsland aantrekkelijk voor beleggers én ondernemingen

Eumedion symposium Nederland vestigingsland aantrekkelijk voor beleggers én ondernemingen Eumedion symposium Nederland vestigingsland aantrekkelijk voor beleggers én ondernemingen Belastingen: het dilemma van het betalen van een fair share en de verschillende voorkeuren van aandeelhouders en

Nadere informatie

Op weg naar de. Digitale Fabriek 2016 EXACT

Op weg naar de. Digitale Fabriek 2016 EXACT Op weg naar de Digitale Fabriek Op weg naar de Digitale Fabriek Auke Hylarides, Exact Software Bart Nijhof, A.B. Software en Consultancy MENU Op weg naar de Digitale Fabriek DIGITALE INNOVATIE ONZE VISIE

Nadere informatie

Belgium 2.0 Naar een succesvolle digitale transformatie van de economie: de rol van breedbandinfrastructuur en andere elementen

Belgium 2.0 Naar een succesvolle digitale transformatie van de economie: de rol van breedbandinfrastructuur en andere elementen CRB 2015-2107 SVC/TS/AL 18 november 2015 Belgium 2.0 Naar een succesvolle digitale transformatie van de economie: de rol van breedbandinfrastructuur en andere elementen 2 CRB 2015-2107 Inhoudsopgave 1

Nadere informatie

Press release Statistics Netherlands

Press release Statistics Netherlands Press release PR00-277 8-12-2000 9:30 AM Inflation rate in November levelling out Consumer prices in November were up 3.0% on November last year. The inflation rate is therefore 0.1% lower than last month,

Nadere informatie

Digital municipal services for entrepreneurs

Digital municipal services for entrepreneurs Digital municipal services for entrepreneurs Smart Cities Meeting Amsterdam October 20th 2009 Business Contact Centres Project frame Mystery Shopper Research 2006: Assessment services and information for

Nadere informatie

Cisco Cloud. Collaboration. Ronald Zondervan David Betlem September, 2011. Presentation_ID 2010 Cisco Systems, Inc. All rights reserved.

Cisco Cloud. Collaboration. Ronald Zondervan David Betlem September, 2011. Presentation_ID 2010 Cisco Systems, Inc. All rights reserved. Cisco Cloud Collaboration Ronald Zondervan David Betlem September, 2011 1 E Open architectuur Uitgangspunten Gebaseerd op Open Standaarden telefonie, video, desktop integratie, beschikbaarheidsstatus (presence)

Nadere informatie

Nieuw algoritme om de vraag doorheen de keten te voorspellen

Nieuw algoritme om de vraag doorheen de keten te voorspellen For a presentation in ppt format, Please call +31 6 11356703 or send an e-mail to info@flostock.com Nieuw algoritme om de vraag doorheen de keten te voorspellen Robert Peels Supply Chain Innovations April

Nadere informatie

Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt The role of mobility in higher education for future employability

Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt The role of mobility in higher education for future employability The role of mobility in higher education for future employability Jim Allen Overview Results of REFLEX/HEGESCO surveys, supplemented by Dutch HBO-Monitor Study migration Mobility during and after HE Effects

Nadere informatie

Process Mining and audit support within financial services. KPMG IT Advisory 18 June 2014

Process Mining and audit support within financial services. KPMG IT Advisory 18 June 2014 Process Mining and audit support within financial services KPMG IT Advisory 18 June 2014 Agenda INTRODUCTION APPROACH 3 CASE STUDIES LEASONS LEARNED 1 APPROACH Process Mining Approach Five step program

Nadere informatie

1. Ambitie, doelstellingen, acties

1. Ambitie, doelstellingen, acties 1. Ambitie, doelstellingen, acties Van Nederlandse distributie naar Nederlandse ketenregie Uitvoering van het Nationaal Innovatieprogramma Logistiek en Supply Chain Management 1 Agri-Food Chemie Hightech

Nadere informatie

Trends ICT en Energie Energiegebruik ICT in Nederland 2013, trendontwikkeling 2020 en 2030

Trends ICT en Energie Energiegebruik ICT in Nederland 2013, trendontwikkeling 2020 en 2030 Trends ICT en Energie 2013-2030 Energiegebruik ICT in Nederland 2013, trendontwikkeling 2020 en 2030 CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische,

Nadere informatie

TV en video consumptie in het jaar 2020

TV en video consumptie in het jaar 2020 TV en video consumptie in het jaar 2020 Liesbeth Nekkers Hilversum, 27 november 2015 1 De toekomst voorspellen Onderzoek Tetlock (University of Pennsylvania) Super forecasters: Open-mindness: how well

Nadere informatie

Summary 124

Summary 124 Summary Summary 124 Summary Summary Corporate social responsibility and current legislation encourage the employment of people with disabilities in inclusive organizations. However, people with disabilities

Nadere informatie

Creating a marketplace where expertise is made available through videoconferencing. Roland Staring Community Support Manager roland.staring@surfnet.

Creating a marketplace where expertise is made available through videoconferencing. Roland Staring Community Support Manager roland.staring@surfnet. Expert at a distance Creating a marketplace where expertise is made available through videoconferencing Roland Staring Community Support Manager roland.staring@surfnet.nl Working together for education

Nadere informatie

Fragmentatie van Productieketens

Fragmentatie van Productieketens Fragmentatie van Productieketens ( It is not about what you sell, but what you do ) Harry Garretsen Bankraad, 6 september 2013 This project was funded by the European Commission, Research Directorate General

Nadere informatie

Een stand van zaken van ICT in België in 2012

Een stand van zaken van ICT in België in 2012 Een stand van zaken van ICT in België in 2012 Brussel, 20 november 2012 De FOD Economie geeft elk jaar een globale barometer van de informatie- en telecommunicatiemaatschappij uit. Dit persbericht geeft

Nadere informatie

Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven

Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven Overzicht Stylized Facts Theoretisch kader Sterke en zwakke sectoren in Vlaanderen? De supersterren van de Vlaamse economie

Nadere informatie

Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven

Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Impact en disseminatie Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Wie is wie? Voorstel rondje Wat hoop je te leren? Heb je iets te delen? Wat zegt de Programma Gids? WHAT DO IMPACT AND SUSTAINABILITY MEAN? Impact

Nadere informatie

school HKU College afstudeerrichting Thera Jonker, directeur

school HKU College afstudeerrichting Thera Jonker, directeur school HKU College afstudeerrichting Thera Jonker, directeur Cross over HKU Master Crossover Creativity Hoe komen we hiertoe als kunsthogeschool? Er was eens Kunstonderwijs 30 jaar geleden Creërend vermogen

Nadere informatie

Welcome bij SURF. Bron: Prof. Dr. Ir. Anwar Osseyran Managing director SURFsara, professor Amsterdam Business School - UvA

Welcome bij SURF. Bron:   Prof. Dr. Ir. Anwar Osseyran Managing director SURFsara, professor Amsterdam Business School - UvA Welcome bij SURF Bron: http://vimeo.com/20412632 Prof. Dr. Ir. Anwar Osseyran Managing director SURFsara, professor Amsterdam Business School - UvA SURF Toegang tot de best mogelijke ICT faciliteiten coöperatieve

Nadere informatie

ALLES WORDT ANDERS. De impact van Internationale HO trends op de Nederlandse markt

ALLES WORDT ANDERS. De impact van Internationale HO trends op de Nederlandse markt ALLES WORDT ANDERS De impact van Internationale HO trends op de Nederlandse markt 1 MIJN ACHTERGROND 2 ALLES WORDT STEEDS SNELLER ANDERS - Ontwikkelingen volgen zich in een steeds hoger tempo op - Studenten

Nadere informatie

Hoe realiseer je een Smart City?

Hoe realiseer je een Smart City? Hoe realiseer je een Smart City? Thema Inclusive Society Dr. Ir. Rianne Valkenburg FUTURE Steden worden langzaam bedolven onder sensoren Steden waren al vol, namelijk met mensen Kwaliteit van leven? Hoe

Nadere informatie

Building the next economy met Blockchain en real estate. Lelystad Airport, 2 november 2017 BT Event

Building the next economy met Blockchain en real estate. Lelystad Airport, 2 november 2017 BT Event Building the next economy met Blockchain en real estate Lelystad Airport, 2 november 2017 Blockchain en real estate Programma Wat is blockchain en waarvoor wordt het gebruikt? BlockchaininRealEstate Blockchain

Nadere informatie

PARTNERSHIP TITECA EXACT DIGITAL FUTURE & DIGITAL ACCOUNTANT

PARTNERSHIP TITECA EXACT DIGITAL FUTURE & DIGITAL ACCOUNTANT PARTNERSHIP TITECA EXACT DIGITAL FUTURE & DIGITAL ACCOUNTANT HOE WERD MON3AAN DE DIGITALE ACCOUNTANT DIE ZIJN KLANTEN VERWACHTEN? GÜNTHER VAN GYSEGEM Accountant & Belastingconsulent DIGITALE ADMINISTRATIE

Nadere informatie

NETWORK CHARTER. #ResourceEfficiency

NETWORK CHARTER. #ResourceEfficiency NETWORK CHARTER 1 WHAT IS THE EREK NETWORK? EREK stands for the European Resource Efficiency Knowledge Centre, a vibrant platform to enable and reinforce businesses and especially small and medium sized

Nadere informatie

Data Driven Strategy The New Oil Using Innovative Business Models to Turn Data Into Profit

Data Driven Strategy The New Oil Using Innovative Business Models to Turn Data Into Profit Data Driven Strategy The New Oil Using Innovative Business Models to Turn Data Into Profit Big Data & Innovatieve Business Modellen Fire in the hole! 51K manholes, 94K miles of cables 106 predicting variables:

Nadere informatie

documentatienota CRB 2015-2645

documentatienota CRB 2015-2645 documentatienota CRB 2015-2645 CRB 2015-2645 SVC/TS/AL 22 december 2015 Belgium 2.0 Naar een succesvolle digitale transformatie van de economie: de rol van breedbandinfrastructuur en andere elementen

Nadere informatie

Mitel User Group. Gijs Borsboom, VP Sales Benelux. 21 mei, 2014

Mitel User Group. Gijs Borsboom, VP Sales Benelux. 21 mei, 2014 Mitel User Group Gijs Borsboom, VP Sales Benelux 21 mei, 2014 Van harte welkom op uw eigen meeting! Agenda van vandaag: Update Mitel & Aastra Gijs Borsboom Update Gebruikersgroep Voorstel en installatie

Nadere informatie

GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE MODERNISEREN MET UNIFACE

GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE MODERNISEREN MET UNIFACE GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE MODERNISEREN MET UNIFACE 2 OMNEXT IN HET KORT Broncode als bron van informatie Gevestigd in NL, UK en USA Kennis van meer dan 40 diverse technologieën Verschillende

Nadere informatie

Werk voor lagergeschoolde mensen: lessen en vragen uit een vergelijkende analyse voor België en Nederland

Werk voor lagergeschoolde mensen: lessen en vragen uit een vergelijkende analyse voor België en Nederland Werk voor lagergeschoolde mensen: lessen en vragen uit een vergelijkende analyse voor België en Nederland VLOR 7 juni 2017 Ive Marx Waar we voor staan Tewerkstellingsgraad bij kortgeschoolden en mensen

Nadere informatie

Nationaal Agentschap Erasmus+ Volwasseneneducatie EDOS

Nationaal Agentschap Erasmus+ Volwasseneneducatie EDOS Erasmus+ Nationaal Agentschap Erasmus+ Volwasseneneducatie EDOS 27-11-2019 Peter van Deursen Programma 1. Wat is Erasmus+ 2. Welke actielijnen zijn er? 3. wat valt er onder volwasseneneducatie binnen Erasmus+?

Nadere informatie

ARTIST. Petten 24 September 2012. www.ecn.nl More info: schoots@ecn.nl

ARTIST. Petten 24 September 2012. www.ecn.nl More info: schoots@ecn.nl ARTIST Assessment and Review Tool for Innovation Systems of Technologies Koen Schoots, Michiel Hekkenberg, Bert Daniëls, Ton van Dril Agentschap NL: Joost Koch, Dick Both Petten 24 September 2012 www.ecn.nl

Nadere informatie

Smart Mobility. Marije de Vreeze Connekt / ITS

Smart Mobility. Marije de Vreeze Connekt / ITS Smart Mobility Marije de Vreeze Connekt / ITS Netherlands Samenleving verandert Business modellen veranderen Klimaatverandering Bron: Nico Larco, 2018 Bron: Nico Larco, 2018 Waarom? Economy Accessibility

Nadere informatie

CLOUDSTRATEGIE. voor Stedin Netbeheer. v1.0 26/03/2019

CLOUDSTRATEGIE. voor Stedin Netbeheer. v1.0 26/03/2019 CLOUDSTRATEGIE voor Stedin Netbeheer v1.0 26/03/2019 Hoe analyseer je ruim 400 applicaties? Binnen een periode van zes maanden? Leuk u te ontmoeten! koen.vanschijndel@weolcan.eu 0614771300 blog.weolcan.eu

Nadere informatie

Issues in PET Drug Manufacturing Steve Zigler PETNET Solutions April 14, 2010

Issues in PET Drug Manufacturing Steve Zigler PETNET Solutions April 14, 2010 Issues in PET Drug Manufacturing Steve Zigler PETNET Solutions April 14, 2010 Topics ANDA process for FDG User fees Contract manufacturing PETNET's perspective Colleagues Michael Nazerias Ken Breslow Ed

Nadere informatie

Ius Commune Training Programme 2015-2016 Amsterdam Masterclass 16 June 2016

Ius Commune Training Programme 2015-2016 Amsterdam Masterclass 16 June 2016 www.iuscommune.eu Dear Ius Commune PhD researchers, You are kindly invited to attend the Ius Commune Amsterdam Masterclass for PhD researchers, which will take place on Thursday 16 June 2016. During this

Nadere informatie

Barometer van de informatiemaatschappij (2017) Juli Barometer van de informatiemaatschappij

Barometer van de informatiemaatschappij (2017) Juli Barometer van de informatiemaatschappij Barometer van de informatiemaatschappij INHOUD 1. Pijlers van het plan Digital Belgium 2. Hoofdstukken van de barometer 3. Indicatoren (5 pijlers) 4. Sterk stijgende indicatoren 5. Besluit FOD Economie,

Nadere informatie

NWA WORKSHOP SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS. NWA Circulaire Economie en SDG Ardi Dortmans

NWA WORKSHOP SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS. NWA Circulaire Economie en SDG Ardi Dortmans NWA WORKSHOP SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS NWA Circulaire Economie en SDG Ardi Dortmans NWA CIRCULAIRE ECONOMIE EN GRONDSTOFFENEFFICIËNTIE Een duurzame circulaire economie gaat uit van volledige herbruikbaarheid

Nadere informatie

Aim of this presentation. Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market

Aim of this presentation. Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market Aim of this presentation Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market Energieleveranciers.nl (Energysuppliers.nl) Founded in 2004

Nadere informatie

Connect to Digital #feweb roadshow Hoe digitaal is uw (nieuwe) klant? - Start to 'E-Commerce'

Connect to Digital #feweb roadshow Hoe digitaal is uw (nieuwe) klant? - Start to 'E-Commerce' Connect to Digital #feweb roadshow Hoe digitaal is uw (nieuwe) klant? - Start to 'E-Commerce' 1 Digitale adoptie van Belgische KMO s Digitale economie G20 + 8% 963 K KMO s in België 2 Legal 3 Online markt

Nadere informatie

Het gebruik van data binnen Tax PwC Eric Dankaart November 2016

Het gebruik van data binnen Tax PwC Eric Dankaart November 2016 www.pwc.nl Eric Dankaart November 2016 Agenda Digitalisering en de data explosie Waarom is data voor Tax interessant? 1. Meer data, meer data-analyse 2. Invloed op wet- en regelgeving 3. Wat betekent dit

Nadere informatie

Digitaal is het nieuwe normaal...ook internationaal

Digitaal is het nieuwe normaal...ook internationaal Digitaal is het nieuwe normaal....ook internationaal Tafel Internationaal 28 november 2016 Xander van der Linde Roy Tomeij Welke NL-overheid verdient onze taart? Waarover vandaag in gesprek? A. Welke urgentie

Nadere informatie

Surveys: drowning in data?

Surveys: drowning in data? Surveys: drowning in data? De toekomst van surveyonderzoek Roeland Beerten Hoofdstatisticus Vlaamse overheid Inhoud Context Surveys in een wereld vol met data De toekomst? People in this country have

Nadere informatie

VANDAAG. Introductie Sharewire Mobiele landschap Wat betekent dit voor u!

VANDAAG. Introductie Sharewire Mobiele landschap Wat betekent dit voor u! VANDAAG Introductie Sharewire Mobiele landschap Wat betekent dit voor u! INTRODUCTIE Opgericht in 2003 Full service mobiel bureau in NL The Hague Mobile Academy 20 Mensen, 6 Nationaliteiten Focus op bedrijfskritische

Nadere informatie

GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE FIT TEST VOOR UNIFACE

GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE FIT TEST VOOR UNIFACE GETTING THE BEST OUT OF YOUR SOURCE CODE FIT TEST VOOR UNIFACE 2 DIGITALISATIE VEREIST: Toegevoegde waarde Agility en snelheid Security en betrouwbaarheid 3 COMBINATIE BUSINESS & IT BUSINESS TECHNOLOGY

Nadere informatie

Investment Management. De COO-agenda

Investment Management. De COO-agenda Investment Management De COO-agenda Vijf thema s 1) Markt 2) Wet- en regelgeving 3 5) Rol van de COO 5 3) Operations 4) Technologie 2012 KPMG Accountants N.V., registered with the trade register in the

Nadere informatie

To e-cf or not to e-cf? Jose de Leeuwe-Wisniewski 6 maart 2014

To e-cf or not to e-cf? Jose de Leeuwe-Wisniewski 6 maart 2014 To e-cf or not to e-cf? Jose de Leeuwe-Wisniewski 6 maart 2014 Programma e-cf Korte introductie e-cf Nut en noodzaak Stand van zaken in Europa In Nederland e-cf in de praktijk Ronde tafel discussie Het

Nadere informatie

Big data en de Europese agenda Brussels calling. Peter Kits

Big data en de Europese agenda Brussels calling. Peter Kits Big data en de Europese agenda Brussels calling Peter Kits 1. EU Digital Single Market Strategy Drijfveren en ontwikkelingen Resultaten 2. Building a European data economy Agenda Doelen Onderwerpen Bevindingen

Nadere informatie

Innovatie. prof.dr.ir. Han Gerrits. Vrije Universiteit Amsterdam Innovation Factory INNOVATION FACTORY

Innovatie. prof.dr.ir. Han Gerrits. Vrije Universiteit Amsterdam Innovation Factory INNOVATION FACTORY Innovatie prof.dr.ir. Han Gerrits Vrije Universiteit Amsterdam Innovation Factory Inhoud Wat is innovatie? Waarom is innovatie zo moeilijk? Innovatie in Banking Hoe kan een organisatie innovatiever worden?

Nadere informatie

Business Architectuur vanuit de Business

Business Architectuur vanuit de Business Business Architectuur vanuit de Business CGI GROUP INC. All rights reserved Jaap Schekkerman _experience the commitment TM Organization Facilities Processes Business & Informatie Architectuur, kun je vanuit

Nadere informatie

Opgave 2 Geef een korte uitleg van elk van de volgende concepten: De Yield-to-Maturity of a coupon bond.

Opgave 2 Geef een korte uitleg van elk van de volgende concepten: De Yield-to-Maturity of a coupon bond. Opgaven in Nederlands. Alle opgaven hebben gelijk gewicht. Opgave 1 Gegeven is een kasstroom x = (x 0, x 1,, x n ). Veronderstel dat de contante waarde van deze kasstroom gegeven wordt door P. De bijbehorende

Nadere informatie

09-10-2015. KPN Internet of Things LoRa en M2M

09-10-2015. KPN Internet of Things LoRa en M2M 09-10-2015 KPN Internet of Things LoRa en M2M The device revolution Van traditionele telefonie naar Internet of Things 50 40 20 jaar 50 miljard apparaten 30 20 10 100 jaar 1 miljard connected woningen

Nadere informatie

BESTAANDE INDICATOREN VOOR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE

BESTAANDE INDICATOREN VOOR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE BESTAANDE INDICATOREN VOOR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE An Vercalsteren An.vercalsteren@vito.be VITO Unit Duurzaam Materialenbeheer Minaraad hoorzitting: Indicatoren voor een circulaire economie 18/5/2017 OUTLINE

Nadere informatie

De beste prijs / kwaliteit verhouding in tijd, rekening houdend met de Product Life Cycle

De beste prijs / kwaliteit verhouding in tijd, rekening houdend met de Product Life Cycle De beste prijs / kwaliteit verhouding in tijd, rekening houdend met de Product Life Cycle Presentatie is gericht op Projective Capacitive Touchscreens (PCAP) Voorstellen 20 jaar ervaring in de touchscreen

Nadere informatie

2010 Integrated reporting

2010 Integrated reporting 2010 Integrated reporting Source: Discussion Paper, IIRC, September 2011 1 20/80 2 Source: The International framework, IIRC, December 2013 3 Integrated reporting in eight questions Organizational

Nadere informatie

Ius Commune Training Programme Amsterdam Masterclass 15 June 2018

Ius Commune Training Programme Amsterdam Masterclass 15 June 2018 www.iuscommune.eu Dear Ius Commune PhD researchers, You are kindly invited to participate in the Ius Commune Amsterdam Masterclass for PhD researchers, which will take place on Friday, 15 June 2018. This

Nadere informatie

Luchtkwaliteit: een Europees perspectief

Luchtkwaliteit: een Europees perspectief Luchtkwaliteit: een Europees perspectief Conferentie Luchtkwaliteit Brussel, 5 december 2014 Dr Hans Bruyninckx Executive Director European Environment Agency EEA rapporten 2014 Luchtverontreiniging een

Nadere informatie

ISACA NL C**** in a day Inspiratiesessie CRISC

ISACA NL C**** in a day Inspiratiesessie CRISC ISACA NL C**** in a day Inspiratiesessie CRISC Den Haag / Nootdorp, 15 november 2017 Spreker: drs. Norbert Kuiper CISM, CISA Agenda 00m - Start & welkom 05m - Kickoff, voorstellen en doelstelling sessie

Nadere informatie

Van Papier naar Papierloos met iventionles,

Van Papier naar Papierloos met iventionles, Van Papier naar Papierloos met iventionles, ProcessStations Tracking and Tracing van materialen in het Processing Centre van NIZO food research Annemarie Braber Friday, March 28, 2014 NIZO food research

Nadere informatie

IenM & INTERREG: Circulaire economie

IenM & INTERREG: Circulaire economie IenM & INTERREG: Circulaire economie Inhoud INTERREG t.o.v. andere fondsen context INTERREG zelf De programma s: verschillend en hetzelfde Toegevoegde waarde Succesvol project Deelname INTERREG 2007-2013

Nadere informatie

Future of the Financial Industry

Future of the Financial Industry Future of the Financial Industry Herman Dijkhuizen 22 June 2012 0 FS environment Regulatory & political pressure and economic and euro crisis 1 Developments in the sector Deleveraging, regulation and too

Nadere informatie

Crisis overheerst supply chain agenda in 2009

Crisis overheerst supply chain agenda in 2009 SUPPLY CHAIN MANAGEMENT Crisis overheerst supply chain agenda in 2009 Welke projecten houden stand in deze moeilijke tijden? Maart 2009 Crisis overheerst supply chain agenda in 2009 De financiële crisis

Nadere informatie

BELGISCH TELECOM LANDSCHAP

BELGISCH TELECOM LANDSCHAP BELGISCH TELECOM LANDSCHAP Studie besteld door : en uitgevoerd door 1/ DE TELECOMSECTOR VORMT HET HART VAN DE BELGISCHE MAATSCHAPPIJ EN ECONOMIE. 2/ TELECOM IS DE MOTOR VAN HET DIGITALE ECOSYSTEEM. 3/

Nadere informatie

PSO bij Ericsson. Loet Pessers Head of HR Netherlands

PSO bij Ericsson. Loet Pessers Head of HR Netherlands PSO bij Ericsson Loet Pessers Head of HR Netherlands AGENDA 1 2 3 4 Introductie van Ericsson PSO bij Ericsson De lokale praktijk En nu verder. PSO within Ericsson Ericsson Internal Ericsson AB 2017 2017-06-07

Nadere informatie

The digital transformation executive study

The digital transformation executive study The digital transformation executive study De noodzaak van transformatie voor kleine en middelgrote producerende bedrijven Technologie verandert de manier waarop kleine en middelgrote bedrijven zakendoen.

Nadere informatie

Nieuwe bronnen voor nieuwe inzichten. Marko Roos Coordinator CBDS thema s Arbeid en Mobiliteit

Nieuwe bronnen voor nieuwe inzichten. Marko Roos Coordinator CBDS thema s Arbeid en Mobiliteit Nieuwe bronnen voor nieuwe inzichten Marko Roos Coordinator CBDS thema s Arbeid en Mobiliteit Paradigm shift: data drivensociety. Hoeveelheid geproduceerde data groeit exponentieel De samenleving verandert

Nadere informatie

Open Onderwijs API. De open standaard voor het delen van onderwijs data. 23 juni 2016 Frans Ward - SURFnet Architectuurraad - Utrecht

Open Onderwijs API. De open standaard voor het delen van onderwijs data. 23 juni 2016 Frans Ward - SURFnet Architectuurraad - Utrecht Open Onderwijs API De open standaard voor het delen van onderwijs data https://www.flickr.com/photos/statefarm/19349203414 23 juni 2016 Frans Ward - SURFnet Architectuurraad - Utrecht Missie Onderwijs

Nadere informatie

Changes in employment in the pharmaceutical industry 31.745 30.729. 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011e

Changes in employment in the pharmaceutical industry 31.745 30.729. 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011e Tewerkstelling In 2011e werkten in de sector bijna 32.200 personen. Dat is 6,4 % van de totale tewerkstelling in de verwerkende industrie en 1,3 % van de totale tewerkstelling in de private sector. In

Nadere informatie

Opportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs. James W. Jones Director, FCI

Opportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs. James W. Jones Director, FCI Opportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs James W. Jones Director, FCI Outline Introduction: Motivation for the FCI Ongoing Projects Mechanisms Emerging Needs, Opportunities Closing Remarks

Nadere informatie

EUROPESE ZORGVASTGOED MARKT Strategie en haalbaarheid zorgvastgoedfonds

EUROPESE ZORGVASTGOED MARKT Strategie en haalbaarheid zorgvastgoedfonds EUROPESE ZORGVASTGOED MARKT Strategie en haalbaarheid zorgvastgoedfonds 4 juni 2008 Ingrid Hulshoff Portfolio Manager Healthcare ING Real Estate Investment Management 1. AGENDA EN INTRODUCTIE 1. AGENDA

Nadere informatie

Bent u bewust van & gereed voor de veranderingen en ontwikkelingen in uw omgeving

Bent u bewust van & gereed voor de veranderingen en ontwikkelingen in uw omgeving Bent u bewust van & gereed voor de veranderingen en ontwikkelingen in uw omgeving Omgevingsanalyse cruciaal voor duurzaam leveren van kwaliteit in een snel veranderende omgeving RK-Intelligence - Ruud

Nadere informatie

Trends ICT en Energie 2013-2030. Energiegebruik ICT in Nederland 2013, trendontwikkeling 2020 en 2030

Trends ICT en Energie 2013-2030. Energiegebruik ICT in Nederland 2013, trendontwikkeling 2020 en 2030 Trends ICT en Energie 2013-2030 Energiegebruik ICT in Nederland 2013, trendontwikkeling 2020 en 2030 CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische,

Nadere informatie

Impact Cloud computing

Impact Cloud computing Impact Cloud computing op de Nederlandse zakelijke markt De impact van Cloud Computing op de Nederlandse zakelijke markt De economische omstandigheden zijn uitdagend. Nederland is en bedrijven informatietechnologie

Nadere informatie

PLAN VOOR ULTRASNEL INTERNET IN BELGIË 2015-2020

PLAN VOOR ULTRASNEL INTERNET IN BELGIË 2015-2020 PLAN VOOR ULTRASNEL INTERNET IN BELGIË 2015-2020 België speelt momenteel een voortrekkersrol in het uitrollen van nieuwe technologieën voor ultrasnel internet. De Belgische overheid moet er alles aan doen

Nadere informatie

Socio-economic situation of long-term flexworkers

Socio-economic situation of long-term flexworkers Socio-economic situation of long-term flexworkers CBS Microdatagebruikersmiddag The Hague, 16 May 2013 Siemen van der Werff www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525 1630 Discussion topics and conclusions

Nadere informatie

Entertainment & Media Outlook for the Netherlands

Entertainment & Media Outlook for the Netherlands www.pwc.com Entertainment & Media Outlook for the Netherlands 2010-2014 Trends in television advertising voor de periode 2010-2014 Arno Scheepers Introductie De Nederlandse Outlook biedt een forecast van

Nadere informatie

Lagere kosten, meer consistentie, meer concurrentie: de Commissie start raadpleging om mobiele telefoontarieven in Europa omlaag te brengen

Lagere kosten, meer consistentie, meer concurrentie: de Commissie start raadpleging om mobiele telefoontarieven in Europa omlaag te brengen IP/08/1016 Brussel, 26 juni 2008 Lagere kosten, meer consistentie, meer concurrentie: de Commissie start raadpleging om mobiele telefoontarieven in Europa omlaag te brengen Om de concurrentie tussen exploitanten

Nadere informatie

Wijzigen voor bezorging. IT ontwikkeling in de logistiek van PostNL Erik Bootsma Value Chain

Wijzigen voor bezorging. IT ontwikkeling in de logistiek van PostNL Erik Bootsma Value Chain Wijzigen voor bezorging IT ontwikkeling in de logistiek van PostNL Erik Bootsma Value Chain 5-10-2017 2 Inhoud Introductie PostNL Waarom: Logistiek Service Provider concept Wat: Bezorgen wijzigen Hoe:

Nadere informatie

Lange termijn betrokken aandeelhouderschap bij small cap ondernemingen. Lars Dijkstra 11 februari 2014, Amsterdam

Lange termijn betrokken aandeelhouderschap bij small cap ondernemingen. Lars Dijkstra 11 februari 2014, Amsterdam bij small cap ondernemingen Lars Dijkstra 11 februari 2014, Amsterdam Lange termijn betrokken aandeelhouderschap bij small cap ondernemingen Agenda De rol van aandeelhouders Betrokken aandeelhouderschap

Nadere informatie

Dutch Circular Economy Partnership for China

Dutch Circular Economy Partnership for China Dutch Circular Economy Partnership for China Our Future Economy is Circular Head Office Hong Kong Head Office Netherlands Dutch Circular Economy Partnership for China Our Future Economy is Circular This

Nadere informatie

IT, een belangrijk element in de toolkitvan publiek manager

IT, een belangrijk element in de toolkitvan publiek manager IT, een belangrijk element in de toolkitvan publiek manager 31 maart 2015 Frank Huynen MPM HP Industry executive Public Sector & Health Rolvan IT Aandachtspunten IT Evolutie IT bouwstenen Rolvan IT Maatschappij

Nadere informatie

vrijdag 8 juni 12 DRIMPY BRENGT ZORG SAMEN

vrijdag 8 juni 12 DRIMPY BRENGT ZORG SAMEN DRIMPY BRENGT ZORG SAMEN DE CONSUMENT IN DE ZORG? Fragmentatie ehealth initiatieven zorgen weer voor eilandjes in de zorg: ICT leveranciers, Regio s, Ziekenhuizen, Klinieken, Patiënt Verenigingen, Verzekeraars,

Nadere informatie

Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing

Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing Date 7-12-2011 1 Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing Prof. Dr. Inge Hutter Demographer, anthropologist Coordinator Healthy Ageing Alpha Gamma RUG Dean Faculty Spatial Sciences Date 7-12-2011

Nadere informatie