ECOLOGISCH WERKPROTOCOL

Transcriptie

1 ECOLOGISCH WERKPROTOCOL Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede In opdracht van: Gemeente Ede

2

3 ECOLOGISCH WERKPROTOCOL Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede In opdracht van: Gemeente Ede Opgesteld door: S. van de Koppel Projectnummer: Datum: 31 januari 2017 N A T U U R B A L A N S LI M E S D I V E R G E N S BV Radboud Universiteit, Toernooiveld 1 info@natuurbalans.nl Postbus 6508, 6503 GA Nijmegen T (024)

4 Colofon 2017 Natuurbalans - Limes Divergens BV / Gemeente Ede Tekst en samenstelling: S. van de Koppel MSc Projectleiding: S. van de Koppel MSc Eindverantwoordelijk: drs. R.F.M. Krekels Projectnummer: In opdracht van: Foto s omslag: Wijze van citeren: Gemeente Ede Gebouw 69 met gierzwaluwen op de SSK (R. Aukema); inzet: hazelworm op de SSK (S. van de Koppel) Koppel, S. van de, Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede. Natuurbalans - Limes Divergens BV, Nijmegen. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van scanning, internet, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever hierboven aangegeven en Natuurbalans-Limes Divergens BV noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Natuurbalans-Limes Divergens BV is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Natuurbalans-Limes Divergens BV. De opdrachtgever vrijwaart Natuurbalans-Limes Divergens BV voor aanspraken van derden in verband met deze toepassing. Natuurbalans-Limes Divergens BV is lid van het Netwerk Groene Bureaus, brancheorganisatie voor kwaliteitsbevordering en belangenbehartiging.

5 INHOUD 1 INLEIDING METHODIEK Plangebied Bronnenonderzoek Ontheffingsaanvraag ALGEMENE VOORWAARDEN VERPLICHTE MAATREGELEN Planten Vogels Grondgebonden zoogdieren Vleermuizen Reptielen: hazelworm en zandhagedis Ongewervelden Natura 2000-gebied Veluwe Tijdsbalk GEWENSTE MAATREGELEN Natuurinclusief bouwen Vleermuizen Huismus Gierzwaluw Inrichting en beheer openbare groene ruimte Informatievoorziening bewoners...33

6

7 1 INLEIDING Aanleiding Gemeente Ede werkt aan de herontwikkeling van de kazerneterreinen in Ede-Oost binnen het plangebied Veluwse Poort. In 2017 worden de werkzaamheden op de Simon Stevinkazerne (SSK) aanbesteed. Om schade aan (beschermde) natuurwaarden te voorkomen, dienen maatregelen getroffen te worden en dient gewerkt te worden conform de voorschriften zoals opgenomen in de ontheffingen en vergunning ten aanzien van de natuurwetgeving. Doelstelling Het opstellen van een ecologisch werkprotocol is noodzakelijk om maatregelen te borgen waarmee voorkomen wordt dat (beschermde) natuurwaarden negatieve effecten ondervinden van de werkzaamheden. Wanneer volgens de richtlijnen van het protocol gewerkt wordt, zullen geen negatieve effecten op (beschermde) natuurwaarden optreden en werkt de uitvoerende partij aantoonbaar binnen de voorwaarden van de ontheffingen en vergunning. De nadruk ligt daarbij op werkzaamheden voor het bouwrijp maken van het terrein. Het ecologisch werkprotocol vormt de concrete invulling van de voorwaarden in de ontheffingen Flora- en faunawet (Ffw) en vergunning Natuurbeschermingswet 1998 (Nbw). In het ecologisch werkprotocol komen de volgende zaken aan bod: Welke maatregelen dienen genomen te worden om negatieve effecten op (beschermde) natuurwaarden te voorkomen; Per maatregel wordt aangegeven op welke locatie deze van toepassing is, in welke periode deze uitgevoerd dient te worden en aan welke randvoorwaarden de maatregelen en de moeten voldoen; Het protocol geeft tevens aan bij welke werkzaamheden ecologische begeleiding door een deskundige op het gebied van de specifieke soort(groep) vereist is. In het ecologisch werkprotocol wordt onderscheid gemaakt tussen enerzijds maatregelen die verplicht zijn om negatieve effecten op (beschermde) natuurwaarden te voorkomen en anderzijds maatregelen die kansen bieden om een extra bijdrage te leveren aan de bescherming van natuurwaarden. Wet natuurbescherming Per 1 januari 2017 is de nieuwe Wet natuurbescherming (Wnb) in werking getreden. Deze vervangt de Ffw, de Nbw en de Boswet. Reeds verleende ontheffingen Ffw en vergunning Nbw blijven geldig bij het betreffende bevoegde gezag. Bij de toetsing is reeds zoveel mogelijk rekening gehouden met de nieuwe Wnb. Eventuele nieuwe ontheffings- en vergunningaanvragen dienen in het kader van de Wnb gedaan te worden, waarvoor provincie Gelderland het bevoegde gezag is. Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede 5

8 6 Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

9 2 METHODIEK 2.1 PLANGEBIED Het plangebied waarvoor dit ecologisch werkprotocol geldt, omvat de gehele SSK te Ede. Figuur 1 geeft de ligging en begrenzing van de ingreeplocatie weer. In figuur 2 is de nummering van de bouwvelden opgenomen. Deze nummering is gebruikt om aan te geven op welke locaties de betreffende voorschriften van toepassing zijn. De ongenummerde terreindelen hebben betrekking op het openbaar groen. De SSK ligt in het oosten van Ede. In het noorden en westen grenst het terrein aan de woonwijken van Ede; in het zuiden en oosten grenst het terrein aan de natuurgebieden de Sysselt en de Ginkelse Heide. De SSK wordt ontsloten via de Nieuwe Kazernelaan, die onderdeel is van de nieuw te ontwikkelen Parklaan. Langs de noordzijde van het gebied loopt de N224, Verlengde Arnhemseweg. Figuur 1. Ligging en begrenzing (rood) ingreeplocatie SSK. Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede 7

10 Figuur 2. Nummering velden woningbouw Simon Stevinkazerne. Deze nummering is gebruikt om te duiden op welke locaties de betreffende voorschriften van toepassing zijn. Alle ongenummerde terreindelen hebben betrekking op het openbaar groen. 2.2 BRONNENONDERZOEK Bij het opstellen van het ecologisch werkprotocol zijn de volgende bronnen betrokken. Ontheffingen, vergunningen en voorwaarden Vergunning Natuurbeschermingswet , d.d. 10 juni Ontheffing Flora- en faunawet FF/75C/2015/0016, , d.d. 1 juli 2015, geldig t/m 2 augustus Ontheffingsaanvraag Flora- en faunawet FF/75C/2011/0239, d.d. 20 oktober 2011 (ontheffing niet benodigd, mits aan voorwaarden wordt voldaan). Ontheffingsaanvraag Flora- en faunawet FF/75C/2012/0030, d.d. 5 maart 2012 (ontheffing niet benodigd, mits aan voorwaarden wordt voldaan). Van Rijswijk, Randvoorwaarden natuur t.b.v. ontwikkeling Simon Stevinkazerne, 31 oktober Gemeente Ede, Ede. Recente natuuronderzoeken Brouwer, T., Ontwikkeling kazerneterreinen Veluwse Poort sloop gebouwen. Toetsing in het kader van de natuurwetgeving. Natuurbalans Limes Divergens BV, Nijmegen. 8 Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

11 Brouwer, T., Activiteitenplan Veluwse Poort sloop gebouwen. Gierzwaluw. Natuurbalans Limes Divergens BV, Nijmegen. Brouwer, T., 2012b. Inventarisatiegegevens natuurwaarden Veluwse Poort Parklaan en kazerneterreinen. Veldinventarisatie in het kader van de Flora- en faunawet. Natuurbalans Limes Divergens BV, Nijmegen. Van de Koppel, S., Mitigatie-, compensatie- en activiteitenplan reptielen. In het kader van de ontwikkeling van de Parklaan en Kazerneterreinen te Ede. Natuurbalans Limes Divergens BV, Nijmegen. Van de Koppel, S. & P. Van Hoof, Toetsing Flora- en faunawet Kazerneterreinen en Parklaan Ede. Natuurbalans Limes Divergens BV, Nijmegen. Van de Koppel, S., Natuurtoets gebouwen kazerneterreinen Ede. Toetsing aan de Flora- en faunawet. Prins Mauritskazerne: gebouwen 1 en KMAR. Simon Stevinkazerne: gebouwen 69, 70, 77 en 78. Natuurbalans Limes Divergens BV, Nijmegen. 2.3 ONTHEFFINGSAANVRAAG Na aanvullend onderzoek (Van de Koppel 2016) is gebleken dat voor de werkzaamheden aan gebouwen 69 en 77 op de SSK ook een ontheffing van de Wnb benodigd is. De noodzaak voor de ontheffingsaanvraag is opgenomen in de betreffende delen van het ecologisch werkprotocol. Deze ontheffingsaanvraag is nog niet gedaan. Vooruitlopend op de ontheffingsaanvraag is een inschatting gemaakt van de benodigde mitigerende en compenserende maatregelen. Deze zijn reeds opgenomen in voorliggend ecologisch werkprotocol. Eventuele aanvullende voorschriften vanuit de ontheffing dienen in een later stadium in het ecologisch werkprotocol verwerkt te worden. Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede 9

12 10Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

13 3 ALGEMENE VOORWAARDEN In de ontheffingen Ffw en vergunning Nbw zijn enkele algemene voorwaarden voor van de werkzaamheden opgenomen. Deze worden in dit hoofdstuk gepresenteerd. Het betreft voorwaarden van voornamelijk administratieve aard; specifieke maatregelen voor beschermde natuurwaarden zijn in hoofdstuk 4 opgenomen. Algemeen De ontheffingen en vergunningen zijn uitsluitend verleend voor de betreffende soorten en de betreffende verboden handelingen. De ontheffingen en vergunningen gelden uitsluitend voor de in de aanvraag genoemde werkzaamheden. Indien blijkt dat de in de ontheffing gestelde termijn (i.e. t/m ) niet voldoende is om de werkzaamheden uit te voeren, dient minimaal vier maanden voor het verstrijken van de termijn een nieuwe aanvraag ingediend te worden. Voorafgaand aan de werkzaamheden De ontheffinghouder (gemeente Ede) dient, zodra de datum waarop de werkzaamheden zullen aanvangen bekend is, het meldingsformulier (bijgevoegd bij de ontheffing Ffw) volledig in te vullen en naar RVO te zenden. Alle betrokken partijen, met name ook de uitvoerenden op de bouw- of projectlocatie, dienen van voorliggend ecologisch werkprotocol en de voorschriften in de ontheffing Ffw en vergunning Nbw op de hoogte gesteld te worden. Gedurende de werkzaamheden De ontheffinghouder is verplicht contact op te nemen met het betreffende bevoegd gezag als andere beschermde soorten dan de genoemde worden aangetroffen of andere handelingen noodzakelijk zijn. Raadpleeg hiervoor een deskundige ecoloog. Tijdens de van de werkzaamheden dient op de locatie van de werkzaamheden aanwezig te zijn: o Voorliggend ecologisch werkprotocol; o (Kopie van de) ontheffing Ffw en bijbehorende brief; o (Kopie van de) vergunning Nbw en bijbehorende stukken. De werkzaamheden dienen uitgevoerd te worden onder ecologische begeleiding door een deskundige op het gebied van de betreffende dier- en plantensoorten (kader 1). Kader 1: raadpleeg ecoloog In de svoorwaarden in hoofdstuk 4 en 5 wordt aangegeven wanneer een deskundige ecoloog geraadpleegd dient te worden bij het uitvoeren van specifieke maatregelen. Voor afstemming van deze zaken dient contact opgenomen te worden met: Carlo van Rijswijk, adviseur ecologie gemeente Ede T (0318) M E carlo.van.rijswijk@ede.nl Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede11

14 12Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

15 4 VERPLICHTE MAATREGELEN 4.1 PLANTEN Maatregel Planning Locatie Behoud van het cluster jeneverbessen (figuur 3). Om schade aan de planten te voorkomen, wordt de locatie afgezet met lint en/of hekwerken. De klinkerweg met de plant grondster (figuur 3) in zijn geheel behouden. Als dit niet mogelijk is, worden de planten verplaatst naar ander geschikt terrein, onder begeleiding van een deskundige ecoloog. 5, 10b, openbaar groen 3a, 3b, 4a, 4b Figuur 3. Locaties met beschermde planten op de SSK. Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede13

16 4.2 VOGELS Algemeen Maatregel Planning Locatie De werkzaamheden worden uitgevoerd buiten het broedseizoen van vogels, dat loopt van maart t/m juli. Uitvoeringsfase Alle Als alternatief kunnen voorbereidende maatregelen worden Alle getroffen om de ingreeplocatie voorafgaand aan het broedseizoen ongeschikt te maken voor vogels om er te broeden (m.u.v. en broedseizoen gierzwaluw, zie onder). Dit kan door het rooien van bomen en struiken en het zeer kort houden van overige vegetaties, door het plaatsen van visuele verstoring of door dagelijkse betreding van de ingreeplocatie. Dergelijke maatregelen dienen uitsluitend voor het voorkómen van vestiging, niet voor het bestrijden van al aanwezige broedgevallen. Op deze wijze wordt voorkomen dat broedvogels gaan broeden op de ingreeplocatie, waarna werkzaamheden ook in het broedseizoen kunnen plaatsvinden. Bij het ongeschikt maken van het terrein dient speciale aandacht te zijn voor pioniersoorten zoals de kleine plevier. Deze soorten vestigen zich juist graag op braakliggend terrein en bouwplaatsen. Het plaatsen van visuele verstoring (linten en/of vlaggetjes) in combinatie met dagelijkse betreding kunnen vestiging voorkómen. Zandbergen worden vlak afgewerkt om te voorkomen dat oeverzwaluwen zich vestigen. en broedseizoen Uitvoeringsfase Alle Alle Gierzwaluw mitigatie Maatregel Planning Locatie Werkzaamheden aan de buitenzijde van gebouwen 69 en 77 (figuur 4) worden buiten de kwetsbare periode van voortplanting uitgevoerd. Deze periode loopt van april t/m augustus (gebouw 69: t/m oktober, zie 4.4), maar is afhankelijk van de weersomstandigheden. Een deskundige ecoloog zal de exacte periode van voortplanting aangeven. De vrije uitvliegroute (minimaal 3 meter onder de uitvliegopening van het nest en minimaal 1 meter breed) blijft gedurende de periode april t/m augustus (gebouw 69: t/m oktober, zie 4.4) te allen tijde gehandhaafd. Er vindt geen opslag van materieel plaats binnen deze zone en er worden geen steigers in deze periode geplaatst. (Bouw)licht dient niet op in- en uitvliegopeningen te schijnen in de periode april t/m augustus (gebouw 69: t/m oktober, zie 4.4). Uitvoeringsfase 1, 3a, 3b, openbaar groen Uitvoerings- en gebruiksfase Uitvoerings- en gebruiksfase 1, 3a, 3b, openbaar groen 1, 3a, 3b, openbaar groen 14Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

17 Gierzwaluw compensatie (ontheffingsplicht, zie kader 2) Maatregel Planning Locatie Voor elke aan te tasten of te verwijderen nestlocatie worden minimaal vijf nieuwe nestlocaties gerealiseerd. Minimaal dienen 10 nieuwe nestgelegenheden aangeboden te worden, vanwege de twee verblijfplaatsen die in gebouw 77 verloren gaan. Maximaal dienen 65 nieuwe nestgelegenheden aangeboden te worden, bij verlies van alle nestlocaties in gebouw 69 en 77. De nieuwe nestgelegenheid is functioneel voor aanvang van de werkzaamheden en voordat gierzwaluw terugkomen uit het zuiden in de maand april. Bij aantasting van 10 of meer paar (dus in het geval dat de nestkasten aan gebouw 69 niet beschikbaar blijven), dienen de alternatieven minimaal één volledig broedseizoen gelijktijdig met de aan te tasten verblijfplaatsen aanwezig te zijn als gewenningsperiode. Plaatsing van de nieuwe nestgelegenheid voor gierzwaluw vindt plaats onder begeleiding van een deskundige ecoloog. Aan de nieuwe nestlocaties worden de volgende eisen gesteld: Zoveel mogelijk vergelijkbaar met de oorspronkelijke verblijfplaatsen. Geclusterd in groepjes bij elkaar aanbieden. Op maximaal 200 meter van de oorspronkelijke locaties. De noordgevel van gebouw 69 komt het meest in aanmerking voor bijplaatsing van nestkasten of ingemetselde neststenen of speciale dakpannen in de definitieve inrichting. Ook biedt de nieuwbouw goede mogelijkheden (zie hoofdstuk 5). Aan de schaduwrijke noord- of oostgevels van gebouwen aanbrengen, of in de schaduw van een dakrand of dakgoot. Een voldoende (veilige) uitvliegruimte verzorgen: minimaal 1 meter breed en 3 meter diep, zonder kans op verkeersslachtoffers. Dus geen platte daken, brede goten, balustraden, borstweringen, bomen, vlaggenmasten, e.d. die het aanvliegen bemoeilijken. De vereiste maten voor de nestgelegenheid zijn bekend bij de deskundige ecoloog. Gierzwaluwkasten die in de markt zijn voldoen doorgaans aan deze maatvoering. Het beheer van de nieuwe nestgelegenheid dient duurzaam geregeld te zijn. De effectiviteit van de maatregelen dient gemonitord te worden door een deskundige ecoloog. 1, 2, 3a, 3b, 4a, 5, 6a 1, 2, 3a, 3b, 4a, 5, 6a 1, 2, 3a, 3b, 4a, 5, 6a 1, 2, 3a, 3b, 4a, 5, 6a 1, 2, 3a, 3b, 4a, 5, 6a Gebruiksfase 1, 2, 3a, 3b, 4a, 5, 6a Gebruiksfase 1, 2, 3a, 3b, 4a, 5, 6a Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede15

18 Kader 2: ontheffingsaanvraag gierzwaluw Sloop van gebouw 77 en mogelijk ook renovatie van gebouw 69 leidt tot aantasting van nestlocaties van gierzwaluw (Van de Koppel 2016). Daarom dient nog ontheffing van de Wet natuurbescherming aangevraagd te worden. Eventueel aanvullende voorwaarden die bevoegd gezag stelt, dienen verwerkt te worden in voorliggend ecologisch werkprotocol. Figuur 4. Locaties met gierzwaluwnesten op de SSK (gebouwen 69 en 77). 16Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

19 4.3 GRONDGEBONDEN ZOOGDIEREN Maatregel Planning Locatie De werkzaamheden worden uitgevoerd van zonsopkomst tot Uitvoeringsfase Alle zonsondergang. Het kazerneterrein blijft te allen tijde toegankelijk voor das middels op das aangepaste openingen in de hekwerken rondom de SSK. Uitvoerings- en gebruiksfase Alle 4.4 VLEERMUIZEN Algemeen Maatregel Planning Locatie De werkzaamheden worden uitgevoerd van zonsopkomst tot Uitvoeringsfase Alle zonsondergang. Het gebruik van verlichting wordt vermeden of tot een minimum Uitvoerings- en Alle beperkt. Indien het gebruik van verlichting onvermijdelijk is, wordt gebruik gemaakt van relatief lage palen met vleermuisvriendelijke verlichting (amberkleurig, niet te fel) die niet uitstraalt richting lanen, houtwallen, bosranden en boomkronen. gebruiksfase De geschiktheid van de periode voor het uitvoeren van de werkzaamheden wordt bepaald door een deskundige ecoloog. Daarbij wordt rekening gehouden met de kwetsbare periode van Uitvoeringsfase Alle voortplanting (globaal half april t/m augustus) en van overwintering (globaal november t/m maart). Bomen Maatregel Planning Locatie Vliegroutes van vleermuizen langs lijnvormige beplantingen (bomenrijen, lanen, etc.) blijven te allen tijde behouden door op deze plekken (figuur 5) geen bomen te kappen. Tevens dient geen verlichting op de vliegroutes te schijnen. Uitvoerings- en gebruiksfase 1, 10a, 10b, 11, openbaar groen Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede17

20 Renovatie bebouwing: mitigatie Maatregel Planning Locatie Werkzaamheden aan de buitenzijde van gebouw 69 (figuur 6) Uitvoeringsfase 3a worden buiten de kwetsbare periode van gebruik van zomerverblijfplaatsen uitgevoerd. Deze periode loopt globaal van april t/m oktober, maar is afhankelijk van de weersomstandigheden. Een deskundige ecoloog zal de exacte periode van voortplanting aangeven. (Bouw)licht dient niet op gebouw 69 te schijnen in de kwetsbare periode van gebruik van zomerverblijfplaatsen, te weten april t/m oktober. Uitvoerings- en gebruiksfase 3a Gedurende de periode april t/m oktober vindt geen opslag van materieel plaats en worden er geen steigers geplaatst bij gebouw 69, zodat de vrije uitvliegroute van vleermuizen gehandhaafd blijft. De werkzaamheden aan gebouw 69 dienen op dusdanige wijze uitgevoerd te worden dat het gebouw te allen tijde toegankelijk blijft voor vleermuizen en de zomerverblijfplaats behouden blijft. Dit kan middels toegankelijke spouwmuren met open stootvoegen, spleten onder de dakrand en gevelbetimmering. Als behoud niet mogelijk is, dient compensatie getroffen te worden, zie vervolg. Uitvoerings- en gebruiksfase Uitvoerings- en gebruiksfase 3a 3a Renovatie bebouwing: compensatie (ontheffingsplicht, zie kader 3) Maatregel Als behoud van de verblijfplaats in gebouw 69 niet mogelijk is, worden er minimaal vier alternatieve verblijfplaatsen gerealiseerd die kunnen functioneren als zomerverblijfplaats voor minimaal twee individuen. De alternatieven worden binnen maximaal 200 meter van de oorspronkelijke verblijfplaats gerealiseerd. De nieuwe locatie heeft een vrije aanvliegroute en vliegruimte, is vrij van kunstlicht en van verstoring en bevindt zich op een minimale hoogte van 3 meter. De nieuwe locatie wordt samen met een deskundige ecoloog bepaald. Er geldt een gewenningsperiode van minimaal 3 maanden waarbij alleen de maanden april t/m oktober meetellen. In deze gewenningsperiode dient zowel de huidige verblijfplaats, als de nieuw aan te bieden verblijfplaats beschikbaar te zijn. Het beheer van de nieuwe verblijfplaatsen dient duurzaam geregeld te zijn. De effectiviteit van de maatregelen dient te worden gemonitord door een deskundige ecoloog. Planning 1, 3a, 3b, 5 1, 3a, 3b, 5 1, 3a, 3b, 5 1, 3a, 3b, 5 Gebruiksfase 1, 3a, 3b, 5 Gebruiksfase 1, 3a, 3b, 5 18Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

21 Kader 3: ontheffingsaanvraag gewone dwergvleermuis Renovatie van gebouw 69 kan leiden tot verstoring van een zomerverblijfplaats van gewone dwergvleermuis (Van de Koppel 2016). Indien verstoring niet voorkomen kan worden en/of de verblijfplaats niet behouden blijft in de gebruiksfase, dient nog ontheffing van de Wet natuurbescherming aangevraagd te worden. Eventueel aanvullende voorwaarden die bevoegd gezag stelt, dienen verwerkt te worden in voorliggend ecologisch werkprotocol. Figuur 5. Ligging vliegroutes van vleermuizen op de SSK. Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede19

22 Figuur 6. Locaties met verblijfplaatsen van vleermuizen op de SSK (gebouw 69). 20Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

23 4.5 REPTIELEN: HAZELWORM EN ZANDHAGEDIS Mitigatie Maatregel Planning Locatie Werkzaamheden in of transport door leefgebied van reptielen kunnen pas plaatsvinden als de benodigde compensatie van leefgebied is gerealiseerd (zie compensatie hieronder). Rond de werklocatie in het leefgebied van reptielen (figuur 7) wordt een reptielenraster geplaatst. Dit raster is circa 50 cm hoog en aan de onderzijde ingegraven. Het raster omsluit het gehele gebied waar werkzaamheden voorzien zijn in leefgebied van reptielen. Voorafgaand aan het wegvangen en in de periode half oktober t/m februari worden eventuele hoge vegetaties binnen het reptielenraster kort gemaaid. De te gebruiken vangmiddelen worden gelijktijdig met het raster én ruim voor de afvangactie geplaatst om dieren te laten wennen. Aanwezige reptielen worden in de periode maart t/m mei weggevangen door een deskundige ecoloog. De gevangen dieren worden op geschikte locaties buiten de invloedssfeer van de werkzaamheden uitgezet. Een deskundige ecoloog bepaalt wanneer de aanwezige exemplaren zijn weggevangen en zal het werkterrein vervolgens reptielenvrij verklaren. Het raster blijft gehandhaafd tot aan het einde van de werkzaamheden of tot het moment waarop het werkterrein onaantrekkelijk is gemaakt voor reptielen, te bepalen door een deskundige ecoloog. De geschiktheid van de periode voor het uitvoeren van de werkzaamheden wordt bepaald door een deskundige ecoloog. Daarbij wordt rekening gehouden met de kwetsbare periode van voortplanting (globaal maart t/m juni) en van overwintering (globaal oktober t/m februari). 2, 4a, 4b, 6a, 6b, 7, 8, 9, 10b, 11, openbaar groen 2, 4a, 4b, 6a, 6b, 7, 8, 9, 10b, 11, openbaar groen 2, 4a, 4b, 6a, 6b, 7, 8, 9, 10b, 11, openbaar groen 2, 4a, 4b, 6a, 6b, 7, 8, 9, 10b, 11, openbaar groen 2, 4a, 4b, 6a, 6b, 7, 8, 9, 10b, 11, openbaar groen 2, 4a, 4b, 6a, 6b, 7, 8, 9, 10b, 11, openbaar groen Uitvoeringsfase 2, 4a, 4b, 6a, 6b, 7, 8, 9, 10b, 11, openbaar groen Uitvoeringsfase 2, 4a, 4b, 6a, 6b, 7, 8, 9, 10b, 11, openbaar groen Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede21

24 Compensatie Maatregel Planning Locatie Alvorens werkzaamheden in het leefgebied van reptielen plaats kunnen vinden (zie mitigatie) dient compensatie van leefgebied gerealiseerd te zijn. Buiten SSK De compensatie is uitgebreid beschreven in Van de Koppel (2014). Samengevat gaat het om de inrichting van deelgebied Langenberg (terugzetten bosrand, inkepingen in bosrand, verwijderen bosopslag) en deelgebied schapenweide (omvorming van weide naar bloemrijk, schraal grasland met heide). De resultaten van de compensatie worden door een deskundige ecoloog gemonitord gedurende een periode van vijf jaar. Gebruiksfase Buiten SSK Buiten SSK Figuur 7. Verspreidingskaart reptielen op de SSK. 22Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

25 4.6 ONGEWERVELDEN Mierennesten Maatregel Planning Locatie Nesten van rode bosmier (figuur 8) worden verplaatst alvorens op 2, 4b deze locaties werkzaamheden uit te voeren. De nesten dienen met een graafmachine in hun geheel verplaatst te worden naar een geschikte, halfopen locatie buiten de invloedssfeer van de ingreep. Het verplaatsen vindt plaats in de periode april t/m oktober, onder voorwaarde dat de dieren voldoende actief zijn om het nest direct te herstellen. Het verplaatsen wordt begeleid door een deskundige ecoloog. 2, 4b 2, 4b 2, 4b Figuur 8. Locaties met nesten van de rode bosmier op de SSK. Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede23

26 4.7 NATURA 2000-GEBIED VELUWE Maatregel Planning Locatie De parkeerplaats aan de Doctor Hartogsweg wordt opgeheven Buiten SSK De parkeerplaats aan de Kazernelaan wordt verplaatst naar buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied Veluwe Buiten SSK Op de grens van het Natura 2000-gebied Veluwe wordt een raster geplaatst, langs het raster worden struwelen aangelegd en de toegangen tot het Natura 2000-gebied Veluwe worden beperkt (figuur 9). Paden in het bosgebied de Sysselt (figuur 10) worden afgesloten middels fysieke ingrepen zoals het aanbrengen van bomen over het pad of inplanten van een deel van het pad. De uiteinden van de paden dienen over tenminste 50 meter lengte te worden losgeploegd t.b.v. vegetatie ontwikkeling. Paden op de Ginkelse Heide (figuur 10) worden afgesloten door ze over de hele lengte los te woelen en de uiteinden over tenminste 50 meter met heideplagsel af te dekken. Leefgebied van beschermde soorten wordt verbeterd door verbetering van de structuur in de overgang van bos naar heide (figuur 9). Op de Ginkelse Heide vinden plagwerkzaamheden plaats in het kader van stikstofcompensatie. Oplevering monitoringsrapportage m.b.t. de ontwikkeling van de kwaliteit van het leefgebied van de betrokken broedvogels in de Sysselt en een straal van minimaal 2 kilometer vanaf de oostelijke en noordelijke grens van het bosgebied de Sysselt. De inventarisaties dienen in minimaal 3 broedseizoenen te zijn uitgevoerd, waarvan de eerste niet later dan in 2015 en de laatste niet later dan 2019 Oplevering monitoringsrapportage m.b.t. de ontwikkeling van de kwaliteit van het leefgebied van de betrokken broedvogels in de Sysselt en een straal van minimaal 2 kilometer vanaf de oostelijke en noordelijke grens van het bosgebied de Sysselt. De inventarisaties dienen in minimaal 3 broedseizoenen te zijn uitgevoerd, waarvan de eerste niet later dan in 2015 en de laatste niet later dan , 4b, 7, 8, 9, 11, openbaar groen Buiten SSK Buiten SSK Buiten SSK reeds Buiten SSK uitgevoerd Buiten SSK Buiten SSK 24Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

27 Figuur 9. Maatregelen op de kazerneterreinen met betrekking tot het aanbrengen van een wildraster, lokaliseren van doorgangen en verwijderen en nieuw aanleggen van parkeerplaatsen. Figuur 10. Maatregelen in de Sysselt en op de Ginkelse Heide met betrekking tot afsluiting van paden (groen) en verbetering van de structuur van de bosrand (geel). Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede25

28 4.8 TIJDSBALK Onderstaande tijdsbalk geeft een overzicht van de in het voorgaande besproken maatregelen die aan specifieke periodes zijn gebonden. Vogels Ingreeplocatie ongeschikt maken voor broedvogels Werkzaamheden gebouw 69 en 77 Vleermuizen Werkzaamheden in leefgebied vleermuizen Werkzaamheden gebouw 69 Reptielen Maaien vegetatie binnen reptielenraster Wegvangen reptielen Werkzaamheden in leefgebied reptielen Ongewervelden Verplaatsen mierennesten J F M A M J J A S O N D Periode geschikt voor. Periode ongeschikt voor. Periode geschikt voor onder strikte voorwaarden (raadpleeg deskundige ecoloog). 26Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

29 5 GEWENSTE MAATREGELEN Naast de verplichte maatregelen die voortvloeien uit de ontheffingen en vergunning om schade aan beschermde natuurwaarden te voorkomen (hoofdstuk 4), zijn er ook gewenste nietverplichte maatregelen die in het vervolg worden besproken. Het gaat om maatregelen die gelden als belangrijke kansen om de herontwikkeling van de SSK zoveel mogelijk hand in hand te laten gaan met natuurbescherming. Het merendeel van de maatregelen is direct gericht op beschermde en zeldzame natuurwaarden die thuishoren op de Veluwe en de overgang van woonwijk naar natuur. Met deze maatregelen kan een grote bijdrage geleverd worden aan het behoud van deze soorten en de ontwikkeling van hun leefgebied. Het verdient dan ook een sterke aanbeveling om deze meerwaarde te benutten. 5.1 NATUURINCLUSIEF BOUWEN Infrastructurele werken gaan vaak ten koste van biodiversiteit en in nieuwbouw is steeds minder plek voor diersoorten die van oudsher hun verblijfplaatsen juist in bebouwing vonden. Daarom biedt natuurinclusief bouwen een sterke meerwaarde voor de biodiversiteit. Op de SSK kan dit gemakkelijk verwezenlijkt worden door het aanbrengen/inbouwen van verblijfplaatsen van vleermuizen, huismus en gierzwaluw, direct bij de bouw. De voorgestelde maatregelen houden rekening met de voorschriften in het Bouwbesluit en zijn grotendeels ook beschreven in de soortenstandaarden gewone dwergvleermuis, huismus en gierzwaluw van RVO (2014). Aanbevolen wordt om de concrete maatregelen in te vullen in overleg met een deskundige ecoloog Vleermuizen Voor vleermuizen bestaan verschillende mogelijkheden om verblijfplaatsen in nieuwbouw te realiseren. Hiermee kan bovendien aangesloten worden op de verplichting om verblijfplaatsen van gewone dwergvleermuis te compenseren (zie hoofdstuk 4). Spouwmuren Duurzame verblijfplaatsen kunnen gerealiseerd worden door spouwmuren toegankelijk en geschikt te houden voor vleermuizen. Hieraan kan voldaan worden door invliegopeningen te creëren middels stootvoegen van 1,5 tot 2 centimeter breed, op minimaal 3 meter hoogte. De verblijfplaatsen hebben een grootte van minimaal 50 bij 80 centimeter, bij voorkeur in de hoek van het gebouw, zodat vleermuizen zich binnendoor van de ene naar de andere gevelzijde kunnen verplaatsen. Tussen het isolatiemateriaal en de buitenmuur dient minimaal 2 centimeter vrije ruimte te zijn. Het isolatiemateriaal dient relatief ruw te zijn vanwege de benodigde houvast. Gevelbetimmering, boeiboorden of sierlijsten Meerlaagse gevelbetimmering, een plaat tegen de gevel, boeiboorden en sierlijsten bieden uitgelezen kansen voor vleermuizen. Van belang is dat de buitenmuur en de binnenzijde van de plaat ruw zijn. Aan de onderzijde moet een invliegruimte ontstaan van ongeveer 3 centimeter die naar ongeveer 1,5 centimeter aan de bovenzijde terugloopt. Het materiaal moet op minimaal 3 meter hoogte aangebracht worden. Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede27

30 Inmetselkasten Er zijn specifieke inmetselkasten (figuur 11) voor vleermuizen beschikbaar. Van belang is dat de kasten gekoppeld ingepast worden, zodat een grote ruimte ontstaat waarin vleermuizen kunnen verplaatsen. Figuur 11. Voorbeelden van inmetselkasten voor vleermuizen (bron: soortenstandaard gewone dwergvleermuis, RVO 2014) Huismus Voor huismussen zijn er diverse vormen van nestkasten, neststenen, mussenpotten en dakvoetsystemen in de markt. Voor directe toepassing in nieuwbouw zijn met name inbouwkasten en dakvoetsystemen interessant. Inmetselkasten Speciale houtbetonnen mussenkasten zijn beschikbaar om direct in te metselen in muren (figuur 12). De isolatie van de spouwmuur kan achter de nestkast door lopen. De kast dient onder een dakrand of goot, op minimaal 3 meter hoogte, ingemetseld te worden. Van belang is dat meerdere kasten bij elkaar aangeboden moeten worden, waarbij de openingen minimaal 50 centimeter uit elkaar, en dat de kasten niet in de volle zon hangen (een noord- of oostgevel is geschikt, evenals een ligging in de schaduw van een dakgoot). 28Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

31 Figuur 12. Voorbeelden van inmetselkasten voor huismus (bron: vivara.nl). Dakvoetsystemen Speciaal voor de huismus bestaat de Vogelvide die een veilige nestplaats onder dakpannen biedt (figuur 13). De Vogelvide wordt aangebracht bij de onderste rij dakpannen. Deze nestkast kan over de gehele breedte van het dak toegepast worden. Het design zorgt ervoor dat vogels niet verder onder de pannen kruipen en dus geen overlast kunnen veroorzaken. Figuur 13. De Vogelvide, speciaal ontwikkeld als veilige nestplaats voor huismussen onder dakpannen (bron: vogelvide.nl en monier.nl) Gierzwaluw Ook voor gierzwaluwen bestaan verschillende mogelijkheden om geschikte nestlocaties direct in de nieuwbouw te realiseren. Hiermee kan bovendien aangesloten worden op de verplichting om nestlocaties van gierzwaluw te compenseren (zie hoofdstuk 4). Voor alle onderstaande opties gelden de volgende voorschriften: Geclusterd in groepjes bij elkaar aanbieden. Aan de schaduwrijke noord- of oostgevels van gebouwen aanbrengen, of in de schaduw van een dakrand of dakgoot. De nestgelegenheid dient op minimaal 3 meter hoogte aangebracht te worden. Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede29

32 Een voldoende (veilige) uitvliegruimte verzorgen: minimaal 1 meter breed en 3 meter diep, zonder kans op verkeersslachtoffers. Dus geen platte daken, brede goten, balustraden, borstweringen, bomen, vlaggenmasten, e.d. die het aanvliegen bemoeilijken. Neststenen Bij nieuwbouw of renovatie is de meest duurzame oplossing het direct inmetselen van speciale neststenen. Ook hier geldt dat de isolatie van de spouwmuur achter de neststeen door kan lopen. Door neststenen creatief in te metselen kan een mooi architectonisch element ontstaan. Ook kan gekozen worden voor type neststenen die onzichtbaar ingemetseld worden, waarbij enkel een klein spleetje in de muur te zien is. Bij het gebruik van neststenen is het van belang dat ze horizontaal ingemetseld worden met de vliegopening dicht bij de bodem. Nestkasten Nestkasten van gierzwaluw bestaan er in veel vormen en maten. Er zijn altijd mogelijkheden te vinden die bij de betreffende architectuur en bouwvorm passen. Zo zijn sommige nestkasten uitsluitend geschikt om onder een dakoversteek te hangen, terwijl anderen ook zonder oversteek opgehangen kunnen worden. Van belang is dat ze van duurzaam materiaal gemaakt zijn om een lange levensduur te garanderen. Figuur 14. Voorbeelden van neststenen en nestkasten voor gierzwaluw (bron: gierzwaluwbescherming.nl). Spleten Allerlei vormen van spleten kunnen voor gierzwaluw toegang bieden tot potentiële nestlocaties. Voorbeelden hiervan zijn (overgenomen uit de soortenstandaard gierzwaluw van RVO 2014): Een spleet van circa 4 centimeter tussen de muur en de rand van de dakgoot, waar gierzwaluwen tussen kunnen kruipen om in de holte van de dakgoot te nestelen. NATUURBALANS 30 LIMES DIVERGENS BV a d v i es b u r ea u v o or n a t u u r & l a n d s c h a p Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

33 Als in de dakoversteek een holle ruimte aanwezig is, kunnen onderaan enkele invliegopeningen uitgezaagd worden om toegang te bieden tot deze potentieel geschikte broedplaats. Het uitslijpen van verluchtingsroosters in de muren biedt toegang voor gierzwaluwen. Het aanbrengen van openingen/sleuven (circa 3 bij 7 centimeter) onderin de gootbekisting. De sleuven dienen een onderlinge tussenruimte van minstens 50 centimeter te hebben en dicht bij de gevel aanwezig te zijn. Naast gierzwaluwen, kunnen vleermuizen hier ook van profiteren. Figuur 15. Voorbeelden van spleten in bebouwing en invliegopeningen in de gootbekisting (bron: soortenstandaard gierzwaluw (RVO 2014) en gierzwaluwbescherming.nl). Nestdakpannen Tot slot bestaan er speciale dakpannen die nestgelegenheid bieden aan gierzwaluwen. Via een invliegopening op de dakpan krijgen de vogels toegang tot de ruimte onder de pannen. Dit is een minder geschikt alternatief voor de bovenstaande opties. De kans op oververhitting van de nestlocaties is namelijk groot. Deze optie vereist dan ook zeer nauwkeurig en deskundig maatwerk. Figuur 16. Voorbeelden van nestdakpannen voor gierzwaluw (bron: gierzwaluw.com en Vogelwacht Akkerwoude e.o.). NATUURBALANS LIMES DIVERGENS BV Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede a d v i es b u r ea u v o or n a t u u r & l a n d s c h a p 31

34 5.2 INRICHTING EN BEHEER OPENBARE GROENE RUIMTE Geadviseerd wordt om bij de inrichting en het beheer van de openbare groene ruimte op de SSK rekening te houden met de specifieke natuurwaarden van het kazerneterrein en de omgeving. Een diversiteit aan maatregelen kan genomen worden om het leefgebied van bijzondere natuurwaarden te versterken. Daarbij is het van belang dat de groene ruimte op de SSK naadloos aansluit op het landschap van de Veluwe. Op deze wijze begint de natuurbeleving van de bewoners op het moment dat ze de voordeur uitstappen. Hier volgt een opsomming van een diversiteit aan maatregelen die getroffen kunnen worden om dit te bewerkstelligen. Uiteraard zijn er nog veel meer mogelijkheden die gezamenlijk met een deskundige ecoloog uitgewerkt kunnen worden in een beheer- en inrichtingsplan. NATUURBALANS 32 Aanplant van bomen en struiken uitsluitend met gebiedseigen, inheemse soorten. Ontwikkeling van lijnvormige elementen in de vorm van houtwallen, lanen en struweelhagen als geleiding voor vleermuizen, dassen en kleine zoogdieren. Hiermee wordt tevens invulling gegeven aan de verplichte maatregelen t.a.v. dassen en vleermuizen (zie hoofdstuk 4) Aanplant van dichte struwelen en hagen nabij de te ontwikkelen nestlocaties van huismus ( 5.1) als optimalisatie van het leefgebied van huismus. Aanplant van bes- en nootdragende bomen en struiken als voedselaanbod voor vogels en zoogdieren. Het beheer van bosranden richten op de ontwikkeling van structuurrijke mantelzoomvegetaties, waarbij de bosrand geleidelijk overgaat in achtereenvolgens een struweel-, ruigte- en kruidenzone. Harde bosranden dienen voorkomen te worden (figuur 17). Goed ontwikkelde bosranden met een mantel-zoomvegetatie bieden geschikt leefgebied aan een diversiteit van soorten, van kleine marterachtigen tot vogels en van vleermuizen tot vlinders. Hiermee wordt tevens invulling gegeven aan de verplichte maatregelen t.a.v. dassen en vleermuizen (zie hoofdstuk 4) Perken op de SSK inrichten met bloemrijke, heischrale vegetaties en open zandige plekken die passend zijn voor droge zandgronden. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van maaisel en/of plaggen van aangrenzende heideterreinen, zoals de huidige stormbaan op de SSK. Deze locaties zijn tevens geschikt voor de eerder genoemde grondster (een verplichte maatregel, hoofdstuk 4), reptielen en bijen. LIMES DIVERGENS BV a d v i es b u r ea u v o or n a t u u r & l a n d s c h a p Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede

35 Ongewenste situatie: harde bosrand Uitgangssituatie Nieuw Gewenste situatie: goed ontwikkelde mantel-zoomvegetatie Noord(oost) Figuur 17. Voorbeeld van de ongewenste situatie waarin sprake is van een harde bosrand (boven) en van de gewenste situatie met een goed ontwikkelde mantel-zoomvegetatie (onder). Het bosrandbeheer op de SSK dient op de laatste situatie gericht te zijn. 5.3 INFORMATIEVOORZIENING BEWONERS Het wonen in of aan de rand van de natuur biedt zowel voordelen als nadelen voor de nieuwe bewoners. Om de verwachtingen vooraf goed te managen en om bewoners te stimuleren zelf een bijdrage te leveren aan de bescherming van bijzondere natuurwaarden, wordt geadviseerd om de nieuwe bewoners goed te informeren over het wonen in de natuur. Dit kan middels diverse kanalen, zoals: Informatieavonden voor nieuwe bewoners gedurende de bouw en bij oplevering; Uitdelen van brochures bij oplevering van de woningen; Kavelpaspoorten; NATUURBALANS LIMES DIVERGENS BV Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede a d v i es b u r ea u v o or n a t u u r & l a n d s c h a p 33

36 Directe advisering door ecologen; Informatiepanelen in de wijk met bijvoorbeeld foto s en beschrijvingen van soorten die in de omgeving voorkomen en hoe hun leefgebied eruit ziet. Van belang is dat zowel eerlijk geïnformeerd wordt over de lusten en de lasten van wonen in de natuur, als om direct concrete maatregelen aan te dragen waarmee bewoners zelf actief mee kunnen werken aan natuurbescherming en natuurbeleving in hun woonomgeving. Naast beheer en inrichting van het openbare groen ( 5.2), biedt ook inrichting en beheer van tuinen een uitgelezen kans om wat extra s te doen voor de natuur. Voorbeelden hiervan zijn: NATUURBALANS 34 Aanplant van gebiedseigen, inheemse struiken, bij voorkeur bes- en nootdragende soorten die voedselaanbod en beschutting bieden voor kleine zoogdieren, zoals de egel en eekhoorn. Het aanbieden van nestgelegenheid en beplanting voor vogels. Daarbij kan zowel ingezet worden op gebouwgebonden soorten, zoals gierzwaluw en huismus, als op de bosvogels van de Veluwe. Bewoners kunnen zelf gericht nestkasten ophangen en beplanting voor specifieke soorten (bv. dichte struwelen en hagen voor huismus) aanbrengen. Een zo natuurlijk mogelijke tuin biedt de meeste kansen voor bijzondere planten en dieren. Specifiek bij de huizen in de overgangszones naar de Veluwe reptielenvriendelijke maatregelen getroffen worden. Voorbeelden hiervan stimuleren van ontwikkeling van vegetatiegemeenschappen van droge terreinen (bloemrijke, schrale graslanden en heidevegetaties) en zoomvegetaties bij de bosranden. Tot slot is informatievoorziening over het houden van huisdieren gewenst, waarin geadviseerd kan worden om hier met beleid mee om te gaan i.v.m. de aanwezigheid van kwetsbare natuurwaarden. Zo is het aan te raden om katten zo min mogelijk buiten te laten, op zijn minst in het broedseizoen, of als alternatief zoveel mogelijk in de directe buurt van de woning te houden en ze van een belletje aan de halsband te voorzien. Tevens dient voorkomen te worden dat men honden los laat lopen in de wijk en omringende natuurgebieden, met uitzondering van de locaties waar dat is toegestaan door de terreinbeheerder. LIMES DIVERGENS BV kunnen zijn het zandige mantel- a d v i es b u r ea u v o or n a t u u r & l a n d s c h a p Ecologisch werkprotocol Herontwikkeling Simon Stevinkazerne Ede