SAMENHANG DETAILHANDEL, TRANSPORT EN GROOTHANDEL

Transcriptie

1 SAMENHANG DETAILHANDEL, TRANSPORT EN GROOTHANDEL X.J.L. Theunissen ECN-Beleidsstudies Petten NEEDIS Postbus ZG Petten telefoon: telefax : NDS maart 1996

2 Verantwoording ECN-Beleidsstudies ontwikkelt voor de stichting NEEDIS een Nationaal Energie en Efficiency Data Informatie Systeem (NEEDIS). Hiermee beogen de initiatiefnemers van deze stichting - de SEP, de Gasunie en het Ministerie van Economische Zaken - te komen tot een algemeen erkend en in beginsel door iedereen te gebruiken databestand, waarin relevante informatie betreffende energieverbruik en energie-efficiency is opgenomen. Achtergrond hiervan is het verbeteren van de efficiency van het energieverbruik, een doel dat door velen wordt nagestreefd: - door het bedrijfsleven en consumenten om de kosten te beheersen en te beperken; - door de overheid om schaarse energiebronnen te sparen en om negatieve milieu-effecten van de energievoorziening te beperken. In de registratie over het energieverbruik wordt onderscheid gemaakt naar energiedrager, verbruikerscategorie, energiefunctie en type installatie. Voorts worden andere grootheden bijgehouden die het energieverbruik mede verklaren. Om een nadere analyse te maken van verschillende verbruikerscategorieën is een sectorindeling gemaakt en worden per sector onderzoeken uitbesteed. Dit rapport betreft een onderzoek naar de dynamiek tussen de drie sectoren Groothandel (SBI 74 code 61 en 62), Transport-, opslag- en communicatiebedrijven (SBI 7) en Detailhandel (SBI 65/66) en is opgesteld door ECN-Beleidsstudies. Dit onderzoek is gedaan in het kader van een stage-project van de opleiding Techniek en Maatschappij. De studie aan de Technische Universiteit Eindhoven valt onder de richting Energietechnologie en de richting Technologie en Beleid. De begeleider van de TUE is ir. G. Verbong, van het ECN komt de begeleiding van J.M. Bais. 2

3 INHOUD SAMENVATTING 5 1. INLEIDING Probleemstelling Afbakening Opbouw verslag 9 2. SECTORSCHETSEN Inleiding NEEDIS-structuur Groothandel Transport-, opslag- en communicatiebedrijven Detailhandel Samenhang IMPLEMENTATIE IN NEEDIS Inleiding Energiedragers Energiefuncties Opslag Handling Kantoor Bewerking Effecten Ontwikkelingen Economische groei Rechtstreeks leveren fabrikant aan detailhandel Toetreding andere bedrijfstakken in de detailhandel Value Added Logistics Logistieke optimalisatie Uitbesteden transport door fabrikanten, groothandel en detailhandel Reverse logistics Uitbesteding op- en overslag door groothandel Non-store retailing en vliegende winkels Toename in/verkooporganisaties RESULTATEN Inleiding Energieveranderingen Resultaten Conclusies ADVIES VOOR MONITORING 41 LITERATUUR 43 BIJLAGE A. Indeling van produktgroepen 45 BIJLAGE B. Energieverbruik detailhandel 47 BIJLAGE C. Aannames en schattingen 49 3

4 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel 4

5 SAMENVATTING In dit onderzoek is een poging gedaan de energetische gevolgen van sectorverschuivingen tussen de groothandel, de transportbedrijven en de detailhandel in kaart te brengen. Om een afbakening aan te brengen is het aandachtsveld beperkt tot de meest relevante consumptiegoederen. Deze zijn naar hun produktkarakteristieken ondergebracht in vier groepen, fresh food, kruidenierswaren, modische artikelen en duurzame artikelen. Er zijn vier ontwikkelingen af te splitsen die gevolgen op het energieverbruik van de sectoren kunnen hebben, namelijk: - Een toename van rechtstreekse leveringen door de fabrikant aan de detailhandel of consument. - De opkomst van aanvullende produktiewerkzaamheden door de logistieke dienstverleners, aangeduid met de term Value Added Logistics (VAL). - Een toenemende mate van uitbesteding van op- en overslag door de groothandel aan de logistieke dienstverleners. - Een groei van het aantal produktleveringen waarbij de logistieke sturing door middel van Just In Time -technieken geoptimaliseerd wordt. Per ontwikkeling is de invloed bepaald voor de komende tien jaar op het energieverbruik van de drie sectoren, uitgesplitst naar de vier produktgroepen. Hierbij zijn aannames en schattingen gebruikt, waarvan de verantwoording en gevoeligheid in het rapport staan aangegeven. De gevolgen van de bovengenoemde ontwikkelingen voor het energieverbruik van de consumptiegoederen zijn als volgt: - Bij de groothandel zal er een afname van rond de tien procent in tien jaar komen. Deze afname is het gevolg van het uitbesteden van de opslagruimtes naar de transportsector, tezamen met het rechtstreeks leveren van de fabrikant aan de detailhandel of consument, waarbij de groothandel overgeslagen wordt. Ook zorgt de logistieke optimalisatie voor een kleine afname van het energieverbruik. - Bij de transportsector zal een flinke groei van circa veertig procent in het energieverbruik optreden. Dit komt doordat deze sector meer opslagactiviteiten zal gaan vervullen voor de groothandel en zich in de toekomst meer met VAL-activiteiten zal gaan bezighouden. Ook is er een kleine toename als gevolg van het overnemen van groothandelsactiviteiten doordat de fabrikanten rechtstreeks leveren aan de consument en de detailhandel, maar dit valt weg tegen een kleine afname van het verbruik door de logistieke optimalisatie. - Bij de detailhandel zal er slechts een geringe afname van vier procent in tien jaar zijn. Dit is te wijten aan de logistieke optimalisatie van de goederenstroom die tot kleinere opslagruimtes leidt. Verdere monitoring van de genoemde ontwikkelingen kan moeilijk gestandaardiseerd worden omdat de benodigde gegevens niet in statistieken worden bijgehouden. Voor het bepalen van de VAL kan Nederland Distributieland informatie geven, maar is wel een verder onderzoek naar de energie-intensiteiten van VAL noodzakelijk. Voor de andere ontwikkelingen is een enquête wenselijk bij de drie sectoren, die elke vijf jaar herhaald wordt. Tenslotte is het belangrijk dat enkele andere ontwikkelingen op de voet gevolgd worden, omdat ook zij in de toekomst een effect op het energieverbruik kunnen hebben. 5

6 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel 6

7 1. INLEIDING In het kader van NEEDIS heeft ECN-Beleidsstudies al verschillende sectorstudies uitgevoerd om het energieverbruik te kunnen bepalen. In het najaar van 1995 zijn de sectorrapportages over de groothandel, de transport-, opslag- en communicatiebedrijven en de detailhandel uitgebracht. Daarin kwam naar voren dat er tussen die drie sectoren veel overlappingen en verschuivingen plaatsvinden, zoals bijvoorbeeld het uitbesteden van het vervoer en opslagactiviteiten van groothandelaren en detaillisten aan de transporteurs en het uitoefenen van de groothandelsfunctie door de transportsector. Om een beter zicht te krijgen op die verschuivingen en de gevolgen voor het energieverbruik, is de opdracht gegeven voor dit onderzoek. Het brandstofverbruik van vervoerseenheden, zoals vrachtwagens of bestelbusjes, wordt in dit onderzoek niet meegenomen. De aandacht gaat alleen uit naar het energieverbruik van ondersteunende activiteiten als het verwarmen en verlichten van opslagruimtes, het intern transporteren van de goederen en het bewerken en ompakken van de goederen. 1.1 Probleemstelling Dit leidt tot de volgende doelstelling: Het doel is om inzicht te verkrijgen in de dynamiek tussen de drie sectoren groothandel, de transport-, opslag- en communicatiebedrijven en de detailhandel ten behoeve van NEEDIS. De probleemstelling die dan geformuleerd kan worden luidt: Wat zijn de gevolgen van de verschuivingen tussen de sectoren groothandel, transport en detailhandel ten aanzien van het ondersteunend energieverbruik? Hierbij kunnen de volgende onderzoeksvragen onderscheiden worden: - Welke produktgroepen zijn het meest van belang bij de goederenstroom naar de detailhandel? - Wat is het ondersteunend energieverbruik per sector? - Wat is de samenhang tussen de sectoren met betrekking tot de goederenstromen? - Wat zijn de optredende verschuivingen in die sectoren? - Wat zijn hiervan de energetische gevolgen? - Wat zijn de gevolgen voor de gehele sectoren? - Hoe zijn de optredende energieveranderingen te monitoren? 7

8 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel 1.2 Afbakening Buitenland Groothandel Fabrikanten Transport Detailhandel Figuur 1.1: Schema vervoer consumptiegoederen en deelnemende sectoren In bovenstaande figuur is het onderzoeksgebied aangegeven. De drie sectoren waar de consumptiegoederen vandaan komen zijn het buitenland, de groothandel en de fabrikanten. De goederenstroom komend van het buitenland die rechtstreeks naar de detailhandel gaat zonder tussenkomst van de groothandel, komt eerst in een Europees Distributie Centrum terecht. Dat is in dit verband een Distributie Centrum van voornamelijk Japanse of Amerikaanse bedrijven dat in Nederland is gesitueerd en van daaruit de hele Europese markt moet voorzien. De goederenstroom rechtstreeks afkomstig van de fabrikanten wordt verhandeld via een fabrikanten-verkoopkantoor of een detailhandel-inkooporganisatie. De transportsector is omlijnd met een stippellijn omdat de transportbedrijven geen eigenaar worden van de goederen, zij verlenen alleen maar logistieke diensten en lopen dus geen economisch risico over de verhandelde goederen. Deze bedrijven vervoeren slechts een gedeelte van alle goederen, het goederenvervoer kan door alle vijf de sectoren verzorgd worden. Dit schema is gekozen omdat via de literatuur op relatief eenvoudige wijze de herkomst, richting en de omvang van de goederenstromen zijn te bepalen [1]. Het aandachtsveld is beperkt tot de belangrijkste consumptiegoederenstromen naar de detailhandel toe. Uit deze goederen zijn vervolgens vier hoofdgroepen geselecteerd: fresh food, kruidenierswaren, modische artikelen en duurzame artikelen. Deze onderverdeling is gemaakt op basis van verschillende produkteigenschappen zoals houdbaarheid, waardedichtheid, verschijningsvorm etc. Bovendien is deze onderverdeling al vaker gebruikt in onderzoeken [1]. De indeling van de produktgroepen staat in bijlage A. Belangrijke groepen die hierin om uiteenlopende redenen ontbreken zijn: bakkers en slagers, elektrische apparaten, auto s en rijwielen, huishoudelijke artikelen, doe-het-zelf zaken en warenhuizen. 8

9 Inleiding 1.3 Opbouw verslag In hoofdstuk 2 wordt als eerste de NEEDIS-structuur besproken, aan de hand waarvan de drie sectoren zijn beschreven. Deze sectoren krijgen een korte behandeling waarin alvast wordt ingegaan op het afgebakende gedeelte van de consumptiegoederen. Het bijbehorende energieverbruik per produktgroep wordt gegeven. Vervolgens wordt een samenhangend beeld geschetst waarin de volumina van de goederenstromen, de vervoerswijze en de onderlinge verbanden aangegeven staan. In hoofdstuk 3 worden de huidige ontwikkelingen en verschuivingen geschetst, die vervolgens in de NEEDIS-structuur worden verwerkt. Zo komt er een overzichtelijk beeld van alle belangrijke energiedragers, energiefuncties en volumeen structuureffecten. Ook wordt aangegeven hoe de verschillende niveaus in de NEEDIS-structuur op elkaar inwerken. In Hoofdstuk 4 krijgt elke ontwikkeling een analytische behandeling, en worden de kwantitatieve energieveranderingen bepaald. Per sector krijgen deze een waarde. Ook worden de energieverschuivingen voor de hele sectoren gegeven. Tevens worden de minimale en maximale waarden aangegeven waarbinnen de ontwikkelingen zich kunnen gaan afspelen. In hoofdstuk 5 tenslotte staan de conclusies van het onderzoek, er volgt een advies voor monitoring en er worden enkele aanbevelingen gedaan voor verder onderzoek. 9

10 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel 10

11 2. SECTORSCHETSEN 2.1 Inleiding In de drie voorgaande sectorstudies naar de groothandel, de transport-, opslagen communicatiebedrijven en de detailhandel zijn algemene gegevens verzameld over de sectoren. Allereerst zal in dit hoofdstuk de NEEDIS-structuur besproken worden volgens welke de drie sectorstudies zijn opgesteld. Vervolgens worden ter verduidelijking van de functies en betekenissen van die sectoren drie bewerkte samenvattingen van die studies gegeven. Daarnaast is voor elke sector het energieverbruik bepaald per energiedrager, verdeeld naar de vier verschillende produktgroepen. Vervolgens wordt de samenhang tussen de drie sectoren kwalitatief en kwantitatief bepaald, zodat er een duidelijk schema komt over de omvang en herkomst van goederenstromen die naar de detailhandel toegaan. 2.2 NEEDIS-structuur Om inzicht te krijgen in tot nu toe gerealiseerde besparingsmogelijkheden en in de toekomst te realiseren besparingen is het noodzakelijk te beschikken over goede en gedetailleerde informatie over het energieverbruik en het huidige efficiency-niveau in Nederland. Daartoe wordt in het NEEDIS-databestand een groot aantal energieverbruiksgegevens op verschillende aggregatieniveaus (d.w.z. uitgesplitst naar type energiedrager, verbruikssector, energiefunctie en type installatie) opgenomen. Daarnaast worden zogenaamde verklarende factoren (d.w.z. factoren die naar verwachting mede bepalend zijn voor de omvang van het energieverbruik) opgenomen. Binnen NEEDIS worden drie effecten onderscheiden die het energieverbruik van een systeem kunnen beïnvloeden. Dat zijn achtereenvolgens: - Volume-effecten Deze effecten houden verband met de omvang van de maatschappelijke activiteiten. - Structuureffecten Deze effecten hangen samen met de veranderende aard van de activiteiten. - Besparingseffecten Deze effecten zorgen ervoor dat dezelfde activiteiten uitgevoerd kunnen worden met een kleinere hoeveelheid energie. Om de energievraag te kunnen verklaren wordt per effect naar verklarende factoren gekeken. - Een verklarende factor voor het volume-effect kan zijn een toename van de omzet of van de hoeveelheid vervoerde goederen. Een indicator die volume-effecten in de energievraag verklaart is de Toegevoegde Waarde (TW). - Voor de structuureffecten is de verklarende factor de verhouding tussen de toegevoegde waarde en de fysieke prestatie. Deze verhouding wordt kwaliteitsfactor genoemd. - De verklarende factor voor de besparingseffecten is de verhouding tussen het energieverbruik en de fysieke prestatie, binnen NEEDIS het specifiek energieverbruik genoemd. 11

12 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel 2.3 Groothandel De sector groothandel wordt gedefinieerd als de verzameling ondernemingen die voor eigen rekening en risico goederen verhandelen die - buiten de eigen onderneming zijn vervaardigd en die - aan bedrijfsmatige (niet-consumptieve) afnemers worden geleverd. De hoofdfunctie van de groothandel is het voortstuwen van de goederenstromen. Daarnaast biedt de groothandel een pakket diensten aan, zoals logistieke diensten of pre- and aftersale-services. De groothandel vervult naast de opslagfunctie van verhandelde goederen, in 40% van de gevallen ook de transportfunctie. Een gedeelte van de bestaande groothandelsbedrijven is slechts een kantoorgroothandel, produkten worden ingekocht en verkocht zonder dat zij fysiek in de groothandelsvestiging aanwezig zijn. Van de groothandel in consumptiegoederen is circa 90% voorraadhoudende. Van de groothandelsbedrijven die de opslagfunctie vervullen besteedt ongeveer 10% die functies uit [3]. Er kunnen 5 verschillende typen groothandelsbedrijven worden onderscheiden: - importeur - exporteur - handelshuizen - binnenlandse groothandel of grossier - in- en verkoopkantoren [4]. Binnen de groothandel kunnen zeven subsectoren [4] onderscheiden worden op basis van produktverwantschap: 1. agrarische produkten (SBI ) 2. grondstoffen en halffabrikaten (SBI ) 3. bouwmaterialen (SBI 616) 4. kapitaalgoederen (SBI ) 5. consumptiegoederen non-food (SBI ) 6. consumptiegoederen food (SBI ) 7. overige artikelen (SBI ) De meeste groothandelsbedrijven ondervinden nog geen noemenswaardige economische bedreigingen door de ontwikkelingen in andere schakels en door de opkomst van logistieke dienstverleners. Zij vervullen functies (zoals importfunctie, exportfunctie, assortimentsfunctie en economische voorraadfunctie) die niet door anderen kunnen worden overgenomen. Bovendien zijn zij in staat door uitbreiding van activiteiten (zoals assemblage en dienstverlening) nieuwe functies te creëren. Alleen de kleinere groothandelsbedrijven komen in de problemen, omdat zij in de concurrentieslag met de grotere bedrijven vaak de vereiste kennis ontberen. Een complexere logistieke besturing samenhangend met het automatiseren van het logistieke proces is vaak te kostbaar voor de kleinere bedrijven. Wel is het mogelijk voor deze bedrijven om door middel van specialisatie zich een uitzonderingspositie in de markt te verwerven [5,6]. De energieverbruiksgegevens zoals die beschikbaar zijn in de sectorrapportage worden gespecificeerd naar de vier produktgroepen fresh food, kruidenierswaren, 12

13 Sectorschetsen modische artikelen en duurzame artikelen. Hieronder volgt een tabel waarin per produktgroep staat aangegeven hoeveel energie er besteed wordt. Tabel 2.1: Energieverbruikscijfers per produktgroep in de groothandel 1992 Aardgas Elektriciteit Overig Totaal [mln m 3 ] [PJ] [mln kwh] [PJ] [TJ] [PJ] 1. Fresh food 10 0, , ,68 2. Kruidenierswaren 16 0, , ,03 3. Modische artikelen 11 0, , ,87 4. Duurzame artikelen 9 0, , ,58 Totaal 46 0, , ,16 Bron: Bewerking [4,7]. Een uitleg over de bewerking wordt gegeven in bijlage C Transport-, opslag- en communicatiebedrijven De hoofdtaak van de transportbedrijven is het vervoeren van goederen van de leverancier naar de afnemer. Een belangrijk kenmerk is dat transportbedrijven ondersteunende activiteiten verrichten voor derden, ze zijn nooit eigenaar van de lading. De detail- en groothandel zijn dat wel. Onder de transportbedrijven vallen zeven homogene segmenten: 1. spoorwegen 2. wegvervoer 3. zeevaart 4. binnenvaart 5. luchtvaart 6. hulpbedrijven van het vervoer 7. communicatie. De bijdrage aan het bruto binnenlands produkt is ongeveer 8%. De sector bestaat voor een zeer groot deel, circa 98%, uit midden- en kleinbedrijven. Van het vervoerde vrachtgewicht in het binnenland gaat circa 82% over de weg, circa 17% langs de binnenwateren en ongeveer 1% per spoor. Er is de laatste jaren een verschuiving zichtbaar naar nog meer wegvervoer. Het aantal ondernemingen nam toe, van in 1990 tot in 1992 [8]. De transportsector heeft in Nederland traditioneel een sterke positie, die mede wordt ondersteund door de stichting Nederland Distributieland. Van de 380 Europese Distributie Centra die door Japanse en Amerikaanse bedrijven zijn ingesteld, ligt 46% in Nederland [9]. Bedrijven die fysieke distributie-activiteiten uitvoeren voor derden zonder daarbij economisch risico over de voorraden te lopen zijn logistieke dienstverleners. Specifieke diensten die deze bedrijven kunnen verlenen zijn de volgende: - transport (geregeld, ongeregeld) - opslag (inslaan, opslaan, uitslaan) 13

14 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel - overslag (groeperen, netwerkbesturing) - expeditie-activiteiten (planning, documentenafhandeling) - klantspecifieke activiteiten (orderverzamelen, assemblage) - voorraadbeheer (order entry, administratie, bestellen, afnemersbeheer). Er is een tendens van de logistieke dienstverleners om het dienstenpakket uit te breiden. Deze tendens zet zich echter niet in sterke mate door. Het is niet waarschijnlijk dat de logistieke dienstverleners zich zullen ontwikkelen tot groothandelsbedrijven. Er blijft een verschil in economische verantwoordelijkheid tussen de groothandel en de logistieke dienstverleners. Het energieverbruik in deze sector kan het gevolg zijn van vele activiteiten. De meest bepalende variabele voor de vaststelling van het energieverbruik in deze sector is het gewicht van de goederen [8]. Dit hoeft in de realiteit niet altijd zo te zijn. Vaak zijn andere produktkarakteristieken van belang, zoals produkten die koeling behoeven. Toch zal deze vereenvoudiging ook bij dit onderzoek gebruikt worden. Bij de tabel van het energieverbruik per subsegment is alleen gekeken naar het aandeel van het goederenwegvervoer, de expediteurs, cargadoors en bevrachters en de veem- en pakhuisbedrijven. Dit zijn de drie energieverbruikersgroepen in de sector die goederen behandelen die voor de detailhandel bestemd zijn. Het energieverbruik van het vervoer van de consumptiegoederen bij de transportbedrijven is: Tabel 2.2: Opbouw energieverbruik van consumptiegoederen in de transportsector Aardgas Elektriciteit Overig Totaal [mln m 3 ] [mln kwh] [TJ] [PJ] Wegvervoer 3,7 18,2 11,6 0,19 Expediteurs 1,7 13,8 29,6 0,13 Veem & pakhuis 13,4 55,6 0 0,63 Totaal 18,8 87,6 41,2 0,95 Bron: Bewerking [13]. Een verklaring van de herkomst van deze cijfers is gegeven in bijlage C.2. 14

15 Sectorschetsen De energieverbruikscijfers in de transportsector per produktgroep zijn: Tabel 2.3: Energieverbruikscijfers per produktgroep in de transportsector 1992 Aardgas Elektriciteit Overig Totaal [mln m 3 ] [PJ] [mln kwh] [PJ] [TJ] [PJ] 1. Fresh food 8,8 0,28 42,3 0,15 23,4 0,46 2. Kruidenierswaren 7,3 0,24 35,3 0,13 19,6 0,39 3. Modische artikelen 0,3 0,01 1,8 0 0,9 0,02 4. Duurzame artikelen 1,9 0,06 9,8 0,03 5,3 0,10 Totaal 18,4 0,58 88,2 0,31 35,2 0,95 Bron: Bewerking van [1,4,8]. Een uitleg over de bewerking wordt gegeven in bijlage C Detailhandel Tot de detailhandel behoren de winkels incl. ambulante handel en postorderbedrijven maar excl. de auto- en motorbranche. De detailhandel wordt onderscheiden in ongeveer 50 branches, die sterk in grootte en in andere kenmerken kunnen verschillen. Ook binnen de branches zelf is er nog de nodige variatie. Het percentage werkzame personen in de detailhandel t.o.v. de totale economie in Nederland is 10,1%, terwijl de toegevoegde waarde maar 4,6% bedraagt en het energieverbruik slechts 1,4% [14]. De reden voor deze lage percentages van de TW en het energieverbruik ligt in het feit dat het bedrijfsproces relatief eenvoudig is. Produktie vindt maar in een beperkt aantal branches plaats en het omvormingsproces bestaat vaak uit niet meer dan het verplaatsen en veranderen van de verpakkingsgrootte. De werknemers zijn voor het grootste deel dienstverleners. Er zijn ontwikkelingen gaande in de detailhandel die als volgt benoemd kunnen worden [10]: - De tendens tot schaalvergroting Er is de laatste decennia een enorme toename van het verkoopoppervlak per verkoopplaats. Sinds 1950 is deze 4,5 maal gegroeid. De verwachting is dat deze ontwikkeling zich in de toekomst nog verder doorzet. - De tendens tot samenwerking De omzetten van de samenwerkende detaillisten t.o.v. de totale omzet zijn vanaf 1980 met 15% gestegen. De verwachting is dat de graad van samenwerking zich de komende jaren zal stabiliseren. - De toenemende marketinginspanning Door een steeds grilliger wordend consumentengedrag leveren de detailhandelaren veel inspanningen om de klanten in winkel te krijgen. Naast het opener maken van de verkoopruimte zal het assortiment groter worden en sneller wisselen, de presentatie eerder veranderen en zullen er frequenter verbouwingen plaatsvinden. 15

16 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel Huidige ontwikkelingen die invloed kunnen hebben op het energieverbruik zijn onder andere [11]: - De toename van huurpanden zorgt voor een toename van het energieverbruik. Het blijkt dat er een toename zal zijn van 7% in 10 jaar tijd. - Verruiming winkeltijden. Het aardgasverbruik zal met 7,5% in 10 jaar tijd toenemen en het elektriciteitsverbruik met 12,5% in 10 jaar. - Uit de inschatting van de minimale en maximale gebruiksontwikkeling in de detailhandel blijkt dat het verbruik van elektriciteit met ca. 5% à 16% in tien jaar zal toenemen. Het gasverbruik zou in die tijd tussen een daling van 3% en een stijging van 12% kunnen liggen. Opmerkelijke feit in het energieverbruik is dat het elektriciteitsverbruik per vierkante meter bij de produkten die koeling behoeven zoals vlees en melkprodukten drie à vier keer zo hoog is als bij de andere produkten [14]. Deze produkten komen hoofdzakelijk voor in de fresh foodgroep. Verder geldt dat bij de detailhandel het aandeel van de overige energiedragers verwaarloosbaar klein is. Bij de vervoerssector is dit 5% maar bij de groothandel is er een onverklaarbaar groot aandeel van soms wel 20%. In de bijlage B staan per produktgroep de energiegegevens aangeduid. Deze gegevens zijn met behulp van de sectorrapportage detailhandel gegenereerd. Tabel 2.4: Energieverbruikscijfers per produktgroep in de detailhandel 1992 Aardgas Elektriciteit Overig Totaal [mln m 3 ] [PJ] [mln kwh] [PJ] [PJ] [PJ] 1. Fresh food 43,7 1,39 212,6 0,77 0,033 2,19 2. Kruidenierswaren 120,6 3,82 822,1 2,96 0,152 6,93 3. Modische artikelen 84,8 2,69 444,2 1,60 0,066 4,36 4. Duurzame artikelen 63,9 2,03 304,6 1,10 0,061 3,19 Totaal 313 9, ,5 6,43 0,312 16,67 Bron: Bewerking [10]. De uitwerking staat in bijlage C Samenhang Om de drie sectoren wat beter met elkaar te vergelijken qua economische betekenis worden ze naast elkaar gezet in tabel

17 Sectorschetsen Tabel 2.5: Algemene gegevens van de drie sectoren in relatie tot andere sectoren in 1992 Omzet Toegevoegde Werknemers Arbeidswaarde produktiviteit [mld gld] [mld gld] [ 1000] [TW/werknemer] Groothandel 327,1 38,6 371, Transport 63,4 36,8 409, Detailhandel 111,5 23,0 443, Industrie 345,7 93,0 922, Totaal bedrijfsleven 1100,8 288,7 3407, Bron: Bewerking [4,7,12]. Hierbij valt af te lezen dat de arbeidsproduktiviteit van de detailhandel stukken lager ligt dan die van de andere sectoren. Dat komt voornamelijk doordat in de detailhandel een hoge servicegraad naar de klant vereist is. De gemiddelde arbeidskosten per werknemer zijn laag. Ook is er een opvallend groot verschil tussen de omzet van de transportsector en de groothandel. Dit komt doordat de groothandel zelf eigenaar wordt van de verhandelde goederen. Het totale energieverbruik van de drie sectoren is van verschillende omvang. Toch is er weinig verschil in het verloop van het verbruik, de drie grafieken in onderstaande figuur vertonen opvallend veel gelijkenis. Er zijn geen schokkende energieverschuivingen tussen 1986 en PJ Detailhandel Groothandel Transport Figuur 2.1: De ontwikkeling van het energieverbruik tussen 1986 en 1992 [13] De energiehoeveelheden die van belang zijn voor de consumptiegoederen staan in de volgende figuur aangegeven. 17

18 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel PJ 20 detailhandel groothandel transport Figuur 2.2: Het energieverbruik in 1992 van de drie sectoren voor het behandelen van de consumptiegoederen Het grote energieverbruik van de detailhandel springt het meest in het oog. Dit verbruik is afkomstig van de intensieve verlichting en verwarming van de verkoopruimten. De transportsector heeft zulk een laag energieverbruik omdat de brandstof die door vervoersmiddelen verbruikt wordt niet is meegenomen. De groothandel, de transportbedrijven en de detailhandel zijn onderling sterk met elkaar verbonden omdat de produkten in de detailhandel voor een groot gedeelte via de groothandel en de transportsector van de fabrikanten komen. In de onderstaande figuur zijn de goederenstromen aangegeven in mln ton. De pijlen geven de herkomst en de richting van de goederen aan, de plekken van herkomst zijn de fabrikanten, de groothandel en het buitenland. De produkten die van de groothandel afkomstig zijn, komen van de fabrikanten en het buitenland. In sectoren groothandel, transport en detailhandel staan de hoeveelheden verbruikte energie aangegeven die in het onderzoek worden betrokken. 18

19 Sectorschetsen Buitenland Groothandel E = 3,16 PJ Fabrikanten 3,0 23,6 21,3 mln ton mln ton mln ton Transport E = 0,95 PJ Detailhandel E = 16,67 PJ Figuur 2.3: Indeling van de goederenstromen naar de detailhandel in mln ton en energieverbruikscijfers in 1992 Bronnen: Bewerking van [1,4,9,14,15]. Uitleg van de bewerking staat in bijlage C.5. De totale hoeveelheid aan consumptiegoederen is 47,9 mln ton. Per geselecteerde produktsoort zijn de goederenstromen in gewicht [1]: 1. Fresh food 48% 23 mln ton 2. Kruidenierswaren 40% 19,2 mln ton 3. Modische artikelen 2% 1,0 mln ton 4. Duurzame artikelen 10% 4,8 mln ton Aangenomen is dat deze verdeling bij de detailhandel, de transportsector en de groothandel hetzelfde is. 19

20 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel 20

21 3. IMPLEMENTATIE IN NEEDIS 3.1 Inleiding Bij de evaluatie van de drie sectorrapportages waren vragen gerezen naar de onderlinge afhankelijkheid en de optredende verschuivingen tussen de sectoren. Er bleek een grote dynamiek te zitten in de bedrijfskolom van deze sectoren. Om daar een beter zicht op te krijgen zijn hieronder de algemene trends aangegeven die bij de drie sectoren optreden [3,17]: - Differentiatie en beperkte mondialisering in de consumptie Voor een beperkt aantal produkten (bijvoorbeeld mode en AV-apparatuur) en voor bepaalde groepen consumenten (bijvoorbeeld de jeugd) kan steeds meer van wereldwijde markten worden gesproken. Tevens wordt erop gewezen dat de laatste jaren de markten regionaliseren, waarbij merken en produkten (en daardoor ook de distributie) steeds meer worden gedifferentieerd. - Hogere eisen van de afnemers Consumenten stellen hogere eisen aan produkten en aan de verleende service. De leveranciers zullen hierdoor meer moeten zorgen voor hoge kwaliteit, grotere flexibiliteit en korte en betrouwbare leveringen. - Kortere levenscycli en flexibeler produktieprocessen Door de hogere eisen van de afnemers moeten de produktieprocessen sneller kunnen omschakelen en minder op voorraad produceren. Dit zal leiden tot een vermindering van de voorraden en snellere leveringen. - Schaalvergroting in de produktie Door middel van de mondialisering van de markten gaan bedrijven over tot schaalvergroting om zo beter het hoofd te kunnen bieden aan de internationale concurrentie. - Schaalvergroting en internationalisering in de detailhandel Een bundeling van de krachten is noodzakelijk als antwoord op de toenemende schaalvergroting in de produktie. Dit betekent voor de leveranciers dat zij te maken krijgen met een veranderend marktbeeld. Dit heeft gevolgen voor de onderhandelingsposities binnen het transactiekanaal, maar ook voor de afwikkeling van de goederenstroom. - Liberalisering transportsector Dit betekent onder andere dat transportbedrijven meer mogelijkheden krijgen voor het meenemen van retourvrachten. Hierdoor wordt het mogelijk om efficiëntere transportnetwerken op te zetten. - Snelle ontwikkelingen in de informatietechnologie Door deze ontwikkelingen kan informatie op elk gewenst tijdstip en op elke gewenste plaats beschikbaar zijn. Orders kunnen sneller geplaatst worden en informatie over markten, leveranciers en afnemers kan sneller beschikbaar komen. Daarnaast kan er ook een betere controle uitgevoerd worden op de goederenstroom. Deze ontwikkelingen zijn nu in volle gang. - Verscherpt milieubewustzijn Door toekomstige regelgeving over het verpakkingsmateriaal, retourstromen, toenemende samenwerking en bundeling van goederen en door een algemeen groeiend milieubewustzijn kunnen de vervoersbewegingen afnemen en de opslagruimtes energiezuiniger werken. - Toegenomen aandacht voor logistiek Door de verhevigde concurrentie en toenemende efficiëntievergroting en kostenbesparing is de aandacht toegenomen voor de distributielogistiek. 21

22 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel Deze algemene trends komen tot uiting in meer specifieke ontwikkelingen. Ontwikkelingen zijn nader gespecificeerde handelingen van de afzonderlijke bedrijven. Zoals al in de NEEDIS workshop in april 1995 werd opgemerkt, was er geen duidelijkheid over een aantal specifieke ontwikkelingen die belangrijk zijn voor het verloop van het energieverbruik. De volgende knelpunten werden aangegeven: - Door Just in Time methodieken verliest de opslagfunctie aan betekenis en neemt de transportfunctie in belangrijkheid toe. Tevens zouden de groothandelsbedrijven het transport meer uitbesteden. Hierdoor zou een verschuiving van traditionele groothandelsactiviteiten naar de logistieke dienstverleners plaatsvinden. - Door de opkomst van detailhandel/inkooporganisaties en fabrikant/verkoopkantoren zou de groothandelsector bedreigd worden. - De transportsector gaat meer voorraadbeheer en aanvullende werkzaamheden uitvoeren. De groothandelsector zou hierdoor bedreigd kunnen worden [16]. In dit onderzoek zijn deze verwachte verschuivingen onderzocht, en is nog verder gekeken naar ontwikkelingen die sectoroverschrijdende gevolgen hebben voor het energieverbruik. In de NEEDIS-structuur wordt de verandering van het energieverbruik bepaald door de volume-, structuur- en besparingseffecten vast te leggen. Deze effecten leiden tot een verandering van de energiefuncties. De energiefuncties tenslotte vinden een vertaling in de energiedragers, die uiteindelijk het energieverbruik bepalen. 3.2 Energiedragers Voor de betreffende sectoren worden drie energiedragers onderscheiden: 1. Aardgas (mln m 3 ) Dit wordt over het algemeen aangewend om voorraad- en verkoopruimten te verwarmen. 2. Elektriciteit (mln kwh) Deze energiedrager wordt gebruikt voor het verlichten van ruimtes, het aansturen van elektrische apparaten en machines en het plaatselijk koelen of verwarmen (diepvries en elektrische ovens). 3. Overige energiedragers (TJ) Dit zijn over het algemeen brandstoffen zoals benzine en LPG voor de heftrucks. Deze energiedragers worden door elke energiefunctie in meer of mindere mate verbruikt. Zij vertegenwoordigen het uiteindelijke energieverbruik. 22

23 Sectorschetsen 3.3 Energiefuncties In de NEEDIS-structuur wordt een energiefunctie gedefinieerd als een verandering die men tot stand wil brengen met behulp van energie. Hierbij is kan onder verandering ook het instandhouden van een normaal lopend proces verstaan worden. In dit onderzoek zijn er vier energiefuncties van belang: 1. opslag 2. handling 3. kantoor 4. bewerking. Elke energiefunctie vraagt een hoeveelheid van de drie energiedragers. De mate waarin de omvang van deze functies in de tijd verandert is afhankelijk van de beschreven ontwikkelingen. Per sector wordt nu de verdeling van de energiefuncties geschat. Tabel 3.1: Verdeling van de energiefuncties in procenten bij de verschillende sectoren Opslag Handling Kantoor Bewerking Groothandel Transport Detailhandel food Detailhandel non-food Bron: bewerking [11]. Nadere uitleg over deze bewerking staat in bijlage C.6. Elke energiefunctie krijgt nu een nadere toelichting waarbij per functie de energie-intensiteiten worden berekend. De uitkomsten die zullen worden gegeven zijn in sommige gevallen niet gebruikt in het verdere verloop van het onderzoek, omdat de benodigde parameters, zoals personen of m 2 niet verkrijgbaar blijken te zijn. De vertaling naar het energieverbruik is dan ook op een andere manier gedaan. Hierdoor is het te moeilijk geweest om de totale dynamiek in een model weer te geven Opslag Het opslaan van goederen leidt tot verbruik van energie. Deze energiefunctie staat enkel voor het verwarmen en verlichten van de opslagruimte. In tabel 3.2 staat de berekeningswijze voor de opslagcoëfficiënt. Het energieverbruik per m 2 vloeroppervlakte in de detailhandel is: 23

24 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel Tabel 3.2: Energieverbruik per m 2 in de detailhandel in 1992 Aardgaskosten Elektriciteits- Aardgas/ Elektriciteit/ kosten oppervlakte oppervlakte [gld/m 2 ] [gld/m 2 ] [m 3 /m 2 ] [kwh/m 2 ] Fresh food 23,3 40,5 47,9 225 Kruidenierswaren 18,4 37,7 37,9 209,4 Modische artikelen 16,6 25,8 34,2 143,3 Duurzame artikelen 7,8 11,3 16,0 62,8 Bron: Bewerking [10,12]. Uitleg staat in bijlage C.7. De energie-intensiteiten (TJ/m 2 ) zijn per produktgroep erg verschillend omdat de vooral de fresh food en de kruidenierswaren extra energie vragen doordat daar produkten voorkomen die koeling behoeven. De energie-intensiteiten in de transportsector en de groothandel liggen tientallen procenten lager omdat deze sectoren geen verkoopoppervlakten hebben die een omvangrijke verwarming en verlichting vereisen. Hoeveel is echter niet bekend, er kan hier dus geen uitspraak over gedaan worden Handling Onder handling wordt verstaan het intern transporteren en overslaan van de goederen. Deze handelingen hebben een verbruik van elektriciteit (transportbanden en heftrucks) en overige energiedragers (diesel, olie en LPG van heftrucks) tot gevolg. Hoeveel energie dit per ton produkt kost is echter niet bekend. Volgens een benadering die in bijlage C.8 staat beschreven zijn de waarden van deze energiefunctie: Hoeveelheid Energie-intensiteit Aardgas 0,58 PJ 0,89 TJ/mln ton Elektriciteit 0,31 PJ 0,48 TJ/mln ton Overig 0,04 PJ 0,06 TJ/mln ton In totaal is de energie-intensiteit 1,43 TJ/mln ton Kantoor Het begeleiden van de transport- en opslagactiviteiten heeft ook de vervulling van enkele kantoorfuncties tot gevolg. De energie-intensiteiten van deze kantoorfuncties worden bij elke goederensoort gelijk verondersteld. Uitleg over de berekening staat in bijlage C.9. 24

25 Sectorschetsen Energie-intensiteit Aardgas Elektriciteit 29,7 GJ/persoon 12,6 GJ/persoon In totaal is de energie-intensiteit 42,3 GJ/persoon Bewerking Onder bewerking van de goederen wordt verstaan alle VAL-activiteiten en dan met name de assemblage en produktiewerkzaamheden. De energie-intensiteiten van deze bewerkingen worden bij elke produktsoort gelijk verondersteld. Nadere uitleg staat in bijlage C.10. Energie-intensiteit Aardgas Elektriciteit Overig 37,2 GJ/persoon 25,7 GJ/persoon 1,5 GJ/persoon In totaal is de energie-intensiteit 64,4 GJ/pers. 3.4 Effecten Binnen NEEDIS worden de invloeden die ontwikkelingen hebben op het energieverbruik aangeduid als volume-, structuur- en besparingseffecten. Volume-effecten houden verband met de omvang van de maatschappelijke activiteiten, bijv. meer mensen die meer produceren en consumeren, die meer werkruimte en kantoren nodig hebben enz. Door volume-effecten verandert de energievraag als de omvang van diverse activiteiten toeneemt. De verandering van het energieverbruik heeft een causale relatie met de verandering van de maatschappelijke activiteit. Structuureffecten hangen samen met de veranderende aard van de activiteiten in de loop der tijd. Voorbeelden van structuureffecten zijn het omschakelen van energie-intensieve bulkchemie en basismetaal naar fijnchemie en elektronica, of het leveren van diensten i.p.v. materiële produkten. Structuureffecten komen op alle niveaus voor: tussen sectoren, binnen sectoren en binnen individuele bedrijven. Besparingseffecten houden in dat dezelfde maatschappelijke activiteiten gedaan kunnen worden met een kleinere hoeveelheid energie. Dit kan liggen in een gedragsverandering bijv. de thermostaat lager zetten en de ramen en deuren dicht houden, maar kan ook in technische investeringen liggen zoals betere isolatie, spaarlampen of HR-ketels [2]. 25

26 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel De ontwikkelingen kunnen in meerdere of mindere mate volume-, structuur- of besparingseffecten tot gevolg hebben. De ontwikkelingen die in dit rapport beschreven worden zullen vooral een structuureffect op het energieverbruik hebben. 3.5 Ontwikkelingen In de volgende paragrafen worden de ontwikkelingen geschetst met sectoroverschrijdende aspecten. Dat zijn niet alleen ontwikkelingen die sectorverschuivingen tot gevolg hebben, maar ook globale ontwikkelingen die in elke sector kunnen voorkomen, zonder dat functies van de ene naar de andere sector verschuiven. Voor de volledigheid worden de meest actuele en relevante ontwikkelingen besproken; niet elke ontwikkeling hoeft echter daadwerkelijk gevolgen te hebben voor het energieverbruik. De ontwikkelingen die worden besproken zijn: 1. Economische groei. 2. Rechtstreeks leveren fabrikant aan consument zonder gebruik van de groothandel. 3. Toetreding andere bedrijfstakken in de detailhandel. 4. Value Added Logistics. 5. Logistieke optimalisatie. 6. Uitbesteden distributie aan logistieke dienstverleners door fabrikanten, groothandel en detailhandel. 7. Reverse logistics. 8. Uitbesteden opslag en overige logistieke diensten. 9. Non-store retailing en vliegende winkels. 10. Toename in/verkooporganisaties. Hiervan is economische groei de enige ontwikkeling die een volume-effect op het energieverbruik kan hebben. In de volgende paragrafen wordt bij elke ontwikkeling nagegaan of zij een effect op het energieverbruik van de drie sectoren kan hebben Economische groei Het lijkt voor de hand liggend om de economische groei als een verklarende factor te zien waardoor het energieverbruik in de drie sectoren zal toenemen. Dit blijkt echter niet zo te zijn. In [7] is aangegeven dat op basis van de huidige informatie het niet aannemelijk te maken is dat de economische groei een directe invloed heeft op het energieverbruik. Als alle andere volume-, structuur- of besparingseffecten verdisconteerd worden met het verloop van het energieverbruik, kan een overgebleven energietoename verklaard worden door deze economische groei. Dat is echter nog niet mogelijk gebleken. In de detailhandel is bijvoorbeeld het energieverbruik tussen 1982 en 1991 vrijwel hetzelfde gebleven [13]. Bij het verrekenen van besparingseffecten (a.g.v. betere koelingssystemen) en structuureffecten (door logistieke optimalisatie) zou een toename als gevolg van de economische groei wel zichtbaar kunnen zijn. In de transportsector neemt het energieverbruik wel gestaag toe tussen 1984 en 1992 [13], maar dat zou voor een groot gedeelte verklaard kunnen worden door het uitbreiden van de diensten 26

27 Sectorschetsen die deze sector verricht, zoals bijvoorbeeld een toename van de op- en overslag van goederen. Een eenduidige relatie kan nog niet gelegd worden Rechtstreeks leveren fabrikant aan detailhandel Volgens een enquête van het EIM die uitgevoerd is onder groothandelsbedrijven, achten de groothandelaren van de food, non-food en overige goederen resp. met 17%, 14% en 2% de kans groot dat fabrieken in de toekomst rechtstreeks zullen gaan afleveren naar de detailhandel. De aanname is nu dat door de toenemende rechtstreekse levering van de fabrikanten aan de detailhandel de groothandelsfunctie bij de groepen food, non-food en overige goederen met de helft (resp. 8,5%, 7% en 1%) zal afnemen. De percentages zijn twee keer zo klein omdat de eerste percentages uitgingen van de verwachtingen van groothandelaren of er een grote kans bestond op verlies van hun functie door rechtstreekse leveringen. De aanname bij deze enquête is dat het verlies maar in de helft van de voorspelde gevallen zal voorkomen Toetreding andere bedrijfstakken in de detailhandel Op dit moment zijn er steeds meer bedrijven die traditioneel niet tot de detailhandel behoren maar wel detailhandelsfuncties gaan uitoefenen. Hierbij kan gedacht worden aan de stationswinkels van de NS, de PTT of verzekeringsmaatschappijen die produkten verkopen. Deze nieuwe ontwikkeling in de detailhandel die in de toekomst waarschijnlijk gevolgen zal hebben voor de andere sectoren, is op dit moment nog gering [11] Value Added Logistics Hierbij wordt aan de produkten een extra waarde toegevoegd. Deze waarde is een direct gevolg van produktie-activiteiten die niet in de oorspronkelijke fabriek plaatsvinden, maar in distributiecentra (DC s). VAL kan dus als het ware omschreven worden als uitgestelde produktie. De goederen die aan VAL worden onderworpen zijn voor het grootste deel afkomstig uit het buitenland. Doordat de bedrijven de transportkosten laag willen houden, zullen de goederenstromen naar de DC s toe een zo laag mogelijke diversiteit hebben. Homogene, compacte en minder breekbare produkten zijn immers makkelijker te vervoeren. Value Added Logistics wordt ook vaker in DC s toegepast om aan de vraag van lokale, gedifferentieerde markten te kunnen voldoen en om de consument in de gelegenheid te stellen zijn order verder in de produktieketen te laten doordringen, m.a.w. meer bepalen hoe zijn eindprodukt er uit komt te zien. Het klantspecifiek maken van de produkten zal dus zo laat mogelijk gebeuren. Per markt bestaan er verschillende voorkeuren ten aanzien van accessoires of kleur, apparaten moeten aan de lokale netspanning worden aangepast of consumenteninformatie moet worden bijgesloten. 27

28 Maart 1996 Samenhang detailhandel, transport en groothandel Onder klantspecifieke activiteiten kan worden verstaan het assembleren, repareren, herpakken, labellen, service-activiteiten, kwaliteitscontrole. Grootschalige VAL-activiteiten komen vooralsnog hoofdzakelijk voor in Europese Distributie Centra. Er zijn twee prognoses gedaan voor de werkgelegenheid door VAL tot Het rapport van AT Kearney en Knight Wendling, uitgevoerd in opdracht van Nederland DistributieLand, spreekt van tot banen, terwijl B. Kuipers van de adviesdienst Verkeer en Waterstaat van het ministerie van Verkeer en Waterstaat, de ontwikkeling raamt op banen tot 2015 [9]. Voor de ontwikkelingen binnen VAL zijn de verwachtingen dat het niet de vaart zal lopen die in het rapport AT Kearney/Knight Wendling zijn beschreven. Dit rapport gaat er van uit dat de totale VAL-potentie ook voor 100% gerealiseerd zal gaan worden. Kijkend naar de langzame implementatie van andere ontwikkelingen als Just In Time (JIT) behandeling van produkten en de Electronic Data Interchange (EDI) en naar het feit er geen optimale, eenduidige manier is om de logistieke besturing vast te leggen, zal er bij VAL-potentiële goederen niet automatisch gekozen tot het daadwerkelijk uitvoeren van VAL. Bovendien is de opdracht voor het onderzoek gegeven door Nederland Distributie Land, een organisatie die zich tot doel stelt de nieuwe logistieke ontwikkelingen in de transportsector te promoten. Een bron uit Nederland Distributie Land [14] geeft te kennen dat de toename van VAL in de praktijk lang niet zo groot is als in het rapport van AT Kearney en Knight Wendling [9] beweerd wordt. De keuze voor banen [9] in tien jaar tijd lijkt hier meer op zijn plaats Logistieke optimalisatie Hierbij worden de goederenstromen en de voorraden zo goed mogelijk beheerst, zodat de betrouwbaarheid in de keten producent-detailhandel vergroot wordt. Produkten worden verser aangevoerd, omloopsnelheden worden groter en de voorraden nemen af. Dit alles zorgt voor een kostenreductie. De centrale begrippen in deze logistieke ontwikkelingen zijn JIT en ketenintegratie. JIT - Just In Time management. Dit is een logistieke ontwikkeling die in gang gezet is door de toenemende concurrentie en een sterker fluctuerende vraag van de consument. De voorraden worden zo klein mogelijk gehouden, en de levering geschiedt frequenter en in kleinere hoeveelheden en de omloopsnelheid van de produkten neemt fors toe. Op die manier kan sneller ingesprongen worden op nieuwe behoeften. Ketenintegratie - Door het grillige koopgedrag van de consument proberen de bedrijven door middel van ketenintegratie het reactievermogen in de keten te laten toenemen. De keten loopt van de consument via de detaillist en de groothandel naar de producent. Door het gebruik van EDI (Electronic Data Interchange) kunnen frequenter kleinere bestellingen worden geplaatst uit een groter assortiment. De vorming van tussenvoorraden zal steeds minder noodzakelijk worden. 28

29 Sectorschetsen Tevens zal er vaker geleverd worden in kleinere hoeveelheden. Door een toegenomen planning zal de beladingsgraad van de vrachtwagen niet afnemen, zelfs een lichte stijging vertonen, en kan het resultaat zijn dat er vaker met minder vrachtwagens gereden wordt, het aantal vervoersbewegingen blijft dus gelijk. Als er kleinere vrachtwagens worden gebruikt om de kleinere leveringen te doen, zal het aantal ritten toenemen. Ook zal door deze gevolgen het aantal schakels in de distributiekolom afnemen. Door een toename van de ketenintegratie zullen er meer controlerende activiteiten uitgevoerd moeten worden. Dit zal voor een toename van de kantoorfunctie zorgen, ondanks de toenemende automatisering. De verwachting is dat deze kenmerken langzaam zullen toenemen. Het begrip ketenintegratie is moeilijk meetbaar, maar volgens [19] neemt in de V.S. de JIT-behandeling van goederen toe met ongeveer 1,5% per jaar, en zal een plafond bereiken van ongeveer een derde van alle goederen Uitbesteden transport door fabrikanten, groothandel en detailhandel Door een toenemende concurrentie en de eis naar een verdergaande ketenintegratie met JIT wordt de logistieke besturing van de goederendistributie een complexe bezigheid. Hierdoor en uit kostenoverwegingen gaan groothandelaren, detailhandelaren en produktiebedrijven er toe over om de logistieke besturing uit te besteden. Dit kan variëren van het inhuren van los transport, tot het uitbesteden van de gehele besturing. Hierbij gelden als vuistregels: - Uitbesteding neemt toe als de fijnmazigheid van het distributienetwerk toeneemt. - Bij een hogere waardedichtheid van de produkten wordt vaker uitbesteed. - Geen uitbesteding als de produktkennis te specifiek is of de schaal van de distributie te groot, bijvoorbeeld in het geval van de supermarkt Albert Heijn. - Geen uitbesteding bij alleen technisch zeer hoogwaardige produkten, omdat hier een snelle en foutloze behandeling erg belangrijk is [19]. Als de uitbesteding alleen bestaat uit het huren van los transport is de energieverandering te verwaarloosbaar klein, omdat het laden en lossen nog steeds door de oude actoren wordt verricht. Bij het uitbesteden van verdergaande taken zoals warehousing en DC s, is er wel een merkbaar energieverschil omdat de vervoerders ook additionele activiteiten zoals op- en overslag verrichten. Vooralsnog wordt hoofdzakelijk het transport uitbesteed, samen met activiteiten als overslag, expeditie en routeplanning. Andere zaken zoals opslag, verpakking of orderverwerking worden slechts in een geringe mate uitbesteed. 10% van alle bedrijven verwacht dat ze in de toekomst meer transport zullen uitbesteden [3]. 29