Inleiding. Wat hebben we onderzocht, en waarom?

Transcriptie

1

2 Inleiding Wat hebben we onderzocht, en waarom? De afgelopen jaren zijn er tientallen publicaties verschenen over de vele ontwikkelingen die van invloed zijn op het beroep van de financiële professional. Termen als big data, globalisering, toenemende complexiteit, onzekerheid en nieuwe verdienmodellen worden veelvuldig genoemd. Volgens deze publicaties is er een vernieuwde rol en positie van de financiële professional nodig en noodzakelijk. De professional zou proactiever, wendbaarder, flexibeler en een business partner moeten worden. Wat is werkelijkheid en wat is toekomstdroom in de vele voorspellingen over het beroep van financials? Het afgelopen jaar hebben we aan bijna tweehonderd financiële professionals gevraagd hoe zij aankijken tegen de ontwikkelingen die in onderzoek en literatuur worden beschreven. We zijn ook met hen in gesprek gegaan over wat die ontwikkelingen betekenen voor de competenties van de financiële professional van de toekomst. Onderzoeksvragen We geven in dit rapport antwoord op vier vragen: 1. Wat zijn de huidige werkzaamheden van financiële professionals? 2. Welke relevante ontwikkelingen in maatschappij en organisaties beïnvloeden de werkzaamheden van de financiële professional en hoe doen zij dat? 3. Welke competenties heeft een financiële professional in de toekomst nodig? 4. Wat zijn de kansen en uitdagingen in het werkveld van de financiële professionals en welke tips geven zij voor de opleiding? Oktober 2016, Drs. Peter Sabandar, docent en praktijkonderzoeker Bedrijfseconomie Dr. Stephan Corporaal, associate lector Human Resource Management & Smart Industry Sander Westenberg en Stijn Visschedijk, onderzoeksmedewerkers

3 Resultaten Kenmerken van de ondervraagde financial In het onderzoek hebben we zowel grote als kleine organisaties bereikt. Een meerderheid van de financiële professionals werkt in een bedrijf met meer dan 250 werknemers. De ondervraagde financials komen voornamelijk uit de branches Zorg & Welzijn, Overheid en Financiële dienstverlening.

4 Meer dan 85% van de ondervraagde financials is erg ervaren en heeft meer dan tien jaar werkervaring. Er is geen relevant verschil tussen de antwoorden van ervaren professionals en minder ervaren professionals. Vrijwel alle professionals zijn opgeleid op ten minste hbo-niveau (98%). Ruim twee derde van de respondenten is controller (een derde) of leidinggevende (een derde).

5 De persoonskenmerken van de financial We hebben de financials gevraagd om op een schaal van 1 tot en met 5 een keuze te maken uit twee tegenstrijdige persoonskenmerken. Welk kenmerk past het beste bij ze? Conclusie: Financials omschrijven zich opmerkelijk vaker als generalist dan als specialist. Financials omschrijven zich opmerkelijk vaker als teamplayer dan als individualist. Financials omschrijven zich vaker als denker dan als uitvoerder.

6 De werkzaamheden van de financial We hebben onze financials een vragenlijst voorgelegd met 40 werkzaamheden uit het financiële werkveld, met de volgende vraag: waar besteed jij de meeste tijd aan? Het blijkt dat de financiële professional de meeste tijd besteedt aan advisering, informatie uitwisselen, het rapporteren van financiële informatie en het identificeren van risico s. Financials besteden de minste tijd aan veranderingsprogramma s en bijdragen aan het strategieformuleringsproces. Ook aan niet-financiële en informele informatie wordt weinig tijd besteed. Top 6 werkzaamheden waar de meeste tijd aan wordt besteed Top 6 werkzaamheden waar de minste tijd aan wordt besteed 1 Proactief advies geven Leiden van het strategieformuleringsproces 2 Horizontaal informatie uitwisselen binnen de laag waarin de financieel professional Ondersteunen van het strategieformuleringsproces werkzaam is 3 Rapporteren van financiële informatie Leiden van veranderingsprocessen 4 Identificeren van risico s die samenhangen Ondersteunen van veranderingsprocessen met de bedrijfsvoering van de organisatie 5 Reactief advies geven Rapporteren van niet-financiële informatie 6 Verticaal informatie uitwisselen Verwerken van informatie van informele systemen, bijvoorbeeld het overdragen van normen en waarden, teambuilding, werknemers een veilig gevoel geven in de werkomgeving

7 De veertig bevraagde werkzaamheden zijn geclusterd in vijf type activiteiten. In onderstaande tabel zijn deze clusters, inclusief de gemiddelde tijdsbesteding (1-5) opgenomen. Met welke type activiteiten houden financiële professionals zich bezig? Gemiddelde (1-5) 1. Werkzaamheden m.b.t. Interne rapportages het delen en rapporteren en verwerken 3.51 van financiële data (op need to know basis) 2. Het ontwerpen en veranderen van controle systemen en het ondersteunen in het 3.35 veranderproces 3. Risico analyse; het onderzoeken van de risico s en het onderhandelen over 3.33 verandering 4. Externe rapportage: het presenteren, voorbereiden en uitwisselen van informatie 3.25 voor derde partijen 5. Overzien en onderhouden van accounting systemen 2.68

8 Ontwikkelingen in het werkveld van de financial Aan de geïnterviewde financiële professionals zijn een zevental ontwikkelingen voorgelegd die in onderzoek en vakliteratuur als belangrijk worden beschouwd voor het financiële beroep. Hieronder volgt een toelichting van deze zeven ontwikkelingen. Big data analytics en realtime data Nieuwe verdienmodellen en innovatie Duurzaamheid Nieuwe manieren van organiseren, beheersing en soft controls Toenemende automatisering van processen en werkzaamheden Regeldruk, governance en compliance Globalisering De hoeveelheid data en de snelheid waarmee deze beschikbaar is in organisaties neemt toe. Het betreft zowel financiële data, die steeds sneller beschikbaar komt door vergaande automatisering en integratie van bedrijfssystemen en niet-financiële data als klantgedrag op internet en sociale media. De financiële professional gaat naar verwachting een nog belangrijkere rol spelen in het ontsluiten en beoordelen van de juiste data en het omzetten van deze data tot sturingsinformatie. Innovaties volgen elkaar in hoog tempo op. Denk hierbij aan mogelijkheden op het gebied van 3D-printing en artificiële intelligentie, zoals bijvoorbeeld de zelfrijdende auto van Apple en Google. Zulke ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op en hebben invloed op huidige verdienmodellen of doen nieuwe verdienmodellen ontstaan. De financiële professional gaat naar verwachting een veel proactievere rol spelen bij het anticiperen op en omgaan met verdienmodellen en innovaties in organisaties. Er is een toenemende druk op organisaties om verantwoordelijkheid te nemen voor en af te leggen over milieu-, sociale en economische aspecten. Dit komt terug bij het doorrekenen van het maatschappelijk rendement, integrated reporting of een toenemende aandacht van de financiële professionals voor milieu- en sociale aspecten. De combinatie van steeds snellere en complexere ontwikkelingen in de maatschappij, technologie en producten/diensten leidt tot een behoefte aan organisaties met meer wendbaarheid en aanpassingsvermogen. Niet het reduceren van onvoorspelbaarheid, maar het omgaan met onvoorspelbaarheid staat centraal. Medewerkers zullen steeds meer moeten kunnen functioneren in tijdelijke, flexibele en continu innoverende samenwerkingsverbanden, projecten of dienstverbanden. De financiële professional zou een bijdrage moeten leveren aan een meer flexibele, wendbare organisatie. In toenemende mate worden complexe taken van de financiële professional geautomatiseerd. Bovendien zullen geautomatiseerde systemen in organisaties en systemen over organisaties heen steeds meer gekoppeld of geïntegreerd worden. De laatste jaren is de hoeveelheid regelgeving en de mate van toezicht op organisaties toegenomen. De verhoogde regeldruk heeft invloed op manieren van besturen, risicomanagement en de naleving van wet- en regelgeving. De wereld verandert snel en wordt kleiner. Dankzij het internet zijn mogelijkheden op het gebied van export voor grote en kleine Nederlandse bedrijven groot.

9 De belangrijkste ontwikkelingen voor de financiële professional De financials zijn gevraagd om te beoordelen in hoeverre deze ontwikkelingen van invloed zijn op hun eigen rol en de rol van de financiële afdeling waarop ze werken. Automatisering, nieuwe manieren van organiseren en big data zijn volgens financiële professionals de belangrijkste ontwikkelingen. Opvallend is verder de geringe invloed van duurzaamheid, toch een breed gedragen maatschappelijk item. Ontwikkelingen die van invloed zijn op de rol van de financiële professional Ontwikkelingen die van invloed zijn op de afdeling van de financiële professional 1 Nieuwe manieren van organiseren/beheersing Automatisering en soft controls 2 Automatisering Big data 3 Big data Nieuwe manieren van organiseren/beheersing en soft controls 4 Regeldruk Regeldruk 5 Nieuwe verdienmodellen Nieuwe verdienmodellen 6 Duurzaamheid Duurzaamheid 7 Globalisering Globalisering

10 Big data en realtime data: wat betekent dit voor de financial? Een grote hoeveelheid financiële professionals geeft aan dat met de steeds grotere hoeveelheid beschikbare (realtime) data betere analyses mogelijk zijn. Dit betreft analyses op zowel bedrijfs- als sectorniveau, trendanalyses en het leggen van verbanden tussen grote hoeveelheden data. Snelle ontwikkelingen in data-analysesoftware maken het makkelijker voor financials om data te presenteren op een toegankelijke en vlotte manier; niet enkel beschrijvend, maar in toenemende mate voorspellend. Zij zien in dat het steeds belangrijker is om data uit verschillende interne en externe systemen slim aan elkaar te koppelen. Daarnaast zien financials een verschuiving van het opstellen van financiële rapportages naar een rol als adviseur van het management. De rapportages worden in toenemende mate geautomatiseerd door softwarepakketten. Dit vraagt nieuwe kennis en vaardigheden van de financiële professional op het gebied van analyse, IT-kennis, proactiviteit en een kritische houding om data goed te interpreteren. De uitdaging zit in het omzetten van de grote hoeveelheid beschikbare data tot begrijpelijke en relevante informatie voor het management, zowel betrouwbaar als tijdig aangeleverd. Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling? Proactief bezig zijn met beschikbare informatie om bepaalde ontwikkelingen vooraf in kaart te brengen en daarop te anticiperen. Ontwikkelingen op big-datagebied betekenen dat je op een hele goede snelle manier je bronsystemen moet kunnen ontsluiten Dat betekent dat de financiële functies op een hele snelle manier horizontaal en verticaal door de cijfers kunnen kijken. Daar gaan we naar toe met big data. We gebruiken straks die data voor het nog beter en sneller maken van prognoses en strategie van de organisatie(onderdelen). Aangezien de hoeveelheid informatie toe zal nemen, zal er ook meer gevraagd worden van de financiële professional. Het filteren van de bruikbare informatie zal moeilijker en tijdrovender worden. Big data stelt de financial in staat om met nieuwe tools veel beschikbare data te bewerken, de hoofdlijnen te duiden en analyses te maken. Denk hierbij aan meer dan alleen sturen op euro s en meer op de zachte kant van een onderneming. Door de beschikbaarheid van de vele verschillende soorten data, wordt er van de controller steeds meer verlangd dat hij analytisch inzicht heeft en ogenschijnlijk ongerelateerde zaken aan elkaar kan rijmen. De business intelligence ontwikkelt zich zo snel, dat continu leren een vereiste is.

11 Automatisering: wat betekent dit voor de financial? Volgens financiële professionals zullen operationele werkzaamheden steeds meer verdwijnen als gevolg van automatisering. Er vindt een taakverschuiving plaats van vastleggen van informatie naar analyse. Dit ondanks de vervuiling in data en het feit dat veel systemen nog niet aan elkaar gekoppeld zijn, wat routinematige handelingen vereist. Doordat grotere hoeveelheden informatie beter en realtime beschikbaar komen zal de professional zijn toegevoegde waarde meer tonen in de rol van business partner. Aangezien de informatie betrouwbaar dient te blijven, stijgt het aantal controles als gevolg van automatisering. Koppeling van systemen en integratie van data leidt tot een hogere efficiëntie. Er zal meer kennis op het gebied van werking van automatisering gevraagd worden van de financieel professional. Enkele financials zien ook gevaar in automatisering: het is mogelijk dat financiële (software)kantoren het werk van de controller voor een groot deel gaan overnemen. Dit is voornamelijk een risico bij mkbbedrijven, die automatisch toegankelijke financiële overzichten kunnen opvragen bij zulke kantoren na het aanleveren van hun facturen en inkoopnota s. Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling? Meer digitalisering leidt nu al tot aanpassingen van de dienstverlening: we gaan van samenstelkantoren naar meer advieskantoren. Ik hoor vaak zeggen dat de gevolgen van automatisering wel mee zullen vallen. Dat is écht een understatement: financials die niet in staat zijn om slim gebruik te maken van allerlei moderne analysesoftware en die niet inspelen op de impact van automatisering zullen snel door de mand vallen. Als er meer gekoppeld wordt, betekend het dat er meer controles nodig zijn. Hetzelfde geldt bij automatisering. Op het moment dat wij geen facturen meer ontvangen, niet meer hoeven te boeken en onze systemen gekoppeld zijn aan andere systemen, dan krijg je dus automatisch dat laaggeschoolde financiële functies niet meer gevraagd worden en de hogere financiële functies wel. Hiermee haal je ook risico s naar binnen. Op het moment dat je jouw systeem koppelt aan andermans systemen hangen daar risico s mee samen. Als financial ben je verantwoordelijk en tegelijkertijd afhankelijk van de integriteit van andermans systemen. Als daar iets niet goed is, betekent dit 'garbage in' en vervolgens dus 'garbage out'. De ontwikkelingen zorgen dat we ons steeds meer bezig moeten gaan houden met nieuwe ontwikkelingen op het gebied van automatisering. Denk hierbij aan ontwikkelingen op het gebied van cloudservices (online) en SaaS (software as a service: een bedrijf maakt alleen nog maar gebruik van een pakket, de aanbieder zorgt voor alles er omheen).

12 Duurzaamheid: wat betekent dit voor de financial? Financiële professionals weten de gevolgen van duurzaamheid niet goed te benoemen. Een groot aantal ziet dat het een belangrijke ontwikkeling is, maar men heeft moeite om de gevolgen daarvan te duiden. Het toenemend belang van niet-financiële informatie in rapportages is de meest genoemde invloed van duurzaamheid op de functie en rol van de financiële professional. Het doorrekenen van duurzaamheidaspecten naar financiële waarden of maatschappelijk rendement is genoemd, die als basis dienen voor beslissingen. Daarnaast is het vereist dat de financiële professional zijn kennis over omgevingsfactoren vergroot. Ongeveer een kwart van de financiële professionals geeft aan dat de invloed van duurzaamheid beperkt tot zeer beperkt is. Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling? Milieu- en sociale aspecten laten zich lastig vertalen in harde cijfers. Het zal in de toekomst aan de controller zijn om deze gegevens toch zo te verwerken in de analyses en rapportages, dat er wel degelijk naar gekeken wordt en soms beslissingen worden genomen die tegen de korte termijndoelen ingaan, vanwege het aspect. Deze ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid nemen behoorlijk toe. In het verleden schreef je businesscase over bijvoorbeeld nieuwbouwactiviteiten. Het ging dan puur over financiën. Tegenwoordig moet je ook een businesscase schrijven over wat draagt dit gebouw bij aan de maatschappij. Of heb je nagedacht over milieueffecten en dergelijken. Ik acht het doorrekenen van maatschappelijk rendement voor mij van toegevoegde waarde voor de samenleving, de onderneming, het financeteam en voor mezelf als erg belangrijk. Ook ik heb hier zelf vele gedachten en ideeën over. Dit moet wel altijd passen in de denkwijze, visie en missie van een onderneming. De controller heeft ook een verantwoordelijkheid om traditionele denkwijzen te doorbreken. De toenemende aandacht voor duurzaamheid levert veel ideeën op die ook doorgerekend moeten worden om een duurzame, maar ook financieel goede keuze te kunnen maken.

13 Nieuwe verdienmodellen: wat betekent dit voor de financial? Nieuwe verdienmodellen en innovatie worden door financiële professionals vooral geassocieerd met automatisering. Zij zien diverse nieuwe verdienmodellen ontstaan door automatisering. Een voorbeeld hiervan is een machinebouwbedrijf dat traditioneel machines maakt en verkoopt, maar nu de belofte verkoopt van continue efficiencyverbetering van productieprocessen. Door de analyse van de machinedata kan het machinebedrijf namelijk het productieproces steeds vernieuwen. Een ander voorbeeld dat wordt genoemd is mass customisation: producten en diensten kunnen dankzij automatisering steeds beter op maat worden gemaakt. Dit vereist veel van een organisatie op het gebied van wendbaarheid en leanmanufacturing. Dat heeft volgens financiële professionals tot gevolg dat planning- en controlcyclussen steeds minder voorspelbaar en meer kortcyclisch worden. Nieuwe verdienmodellen worden door financiële professionals ook in verband gebracht met een verdere verschuiving van routinematige naar niet-routinematige werkzaamheden. Advies- en analytische werkzaamheden, anticiperend vermogen, ondernemende geest en sociale vaardigheden: dat zijn de gebieden waarop de financieel professional van toegevoegde waarde kan zijn voor de organisatie. Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling? Er ontstaan steeds vaker meerdere stromen van geld en informatie die multidisciplinair afgewogen moeten worden. Dat vereist van de financial dat hij nóg meer samenwerkt met bijvoorbeeld marketing, management en productie. Ik zal niet alleen moeten kunnen reageren op nieuwe verdienmodellen en innovaties, maar mijn bedrijf zal daar proactief advies in moeten geven. Alleen op die manier ben ik van écht toegevoegde waarde als financial controller. Nieuwe verdienmodellen zullen gaan ontstaan. Het is aan financials om de baten en laten proactief in kaart te brengen. Dat betekent dat financiële professionals proactief opsporen en nieuwe kansen en bedreigingen identificeren.

14 Nieuwe manieren van organiseren/beheersing en soft controls: wat betekent dit voor de financial? Over één ontwikkeling zijn financiële professionals het vrijwel allemaal met elkaar eens: organisaties veranderen steeds sneller en organisaties zullen steeds sneller en flexibeler moeten inspelen op hun omgeving. De financiële professional kan niet achter blijven: hij moet als kritische vriend van het management kunnen adviseren over keuzes op operationeel, tactisch én strategisch niveau. De financiële professional moet steeds sneller kunnen schakelen en kunnen werken met uitdagingen of projecten die kortdurend zijn en veelal onvoorspelbaar. In dat opzicht noemen financials vooral het verdere toenemende belang van risicomanagement alsmede het vermogen om te kunnen gaan met systemen, processen en strategische keuzes die minder stabiel en beheersbaar zijn en juist meer dynamisch en onvoorspelbaar. Het tweede gevolg van steeds sneller veranderde organisaties en omgevingen is businesskennis. Kunnen adviseren over verdienmodellen en nieuwe uitdagingen vereist een grondige kennis van aanwezige processen, capaciteiten en talenten in organisaties. Financiële professionals moeten in staat zijn om met niet-financials in gesprek te gaan, moeten anderen kunnen adviseren en overtuigen over kosten/baten van verschillende scenario s en zij moeten in staat zijn om vage ideeën concreet te maken en vervolgens door te rekenen. Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling? Wendbaarheid van een organisatie is naar mijn mening succesbepalend nu en in de nabije toekomst. Als financiële professional is het van belang om hier gericht bij te ondersteunen c.q. verbeterpunten binnen de organisatie bloot te leggen. De processen binnen de werkzaamheden moeten worden aangepast aan de ontwikkelingen in de core business. De markt verandert elke dag, je moet jezelf daarop kunnen aanpassen. Anders organiseren, beheersen en veel flexibeler werken. Dit houdt in dat je je taken moet aanpassen zodra de core business van het bedrijf verandert. Nieuwe vaardigheden worden gevraagd, customer intelligentie en flexibiliteit. Systemen zullen zichzelf vullen. Wil je als financial de directie en het management ondersteunen bij het besturen en beheersen van alle financiële, economische en strategische doelstellingen, dan moet je zorgdragen voor een transparante en overzichtelijke omgeving. Hierin moet je continue processen verbeteren c.q. optimaliseren om aansluiting te verkrijgen met de behoeften van de buitenwereld en dit binnen de onderneming snel te kunnen vertalen. Soft controls zijn meer op het menselijk handelen gericht. Sturen met soft controls betekent niet dat afspraken niet

15 hoeven te worden nagekomen. Soft controls zijn gericht op een breed scala van gedrag beïnvloedende maatregelen die zicht richten op de innerlijke wereld van medewerkers. De leiderschapsstijl zal hierdoor gaan veranderen en veel meer gericht zijn op het welzijn van medewerkers. Dit is niet enkel voor de financiële afdeling van toepassing, maar zal integraal voor de gehele organisatie belangrijk gaan worden. Regeldruk: wat betekent dit voor de financial? Financiële professionals ervaren in zeer sterke mate dat de laatste jaren de hoeveelheid regelgeving en de mate van toezicht op organisaties is toegenomen. Deze toenemende druk heeft invloed op manieren van besturen, naleving van wet- en regelgeving en risicomanagement. Dit vraagt zo zeggen de financiële professionals veel tijd en zal in de toekomst alleen nog maar meer tijd vragen. Een groot aantal ondervraagden geeft aan dat de steeds wijzigende wetgeving het beroep ook weer uitdagend maakt: het dwingt je tot continue verdieping in het vakgebied en een continue zoektocht naar nieuwe best practices. De financial zal zich op die manier ontwikkelen tot een expert met diepgaande kennis. Eén van de professionals zei: De jaarrekening van 2015 ziet er weer anders uit dan de jaarrekening Dit betekent veel voor de medewerkers, zoals het feit dat je geen traditionele boekhouders meer hebt, maar dat wij iemand vragen die continu bijleert. Financiële professionals achten het verder van belang om de grotere hoeveelheid aan data gecombineerd met de toenemende mate van regels op een goede manier te verwerken in hun processen. Fouten worden steeds harder bestraft en organisaties staan onder toenemende druk om fraude en fouten actief te voorkomen. Alles draait tegenwoordig om regelgeving. Tegenwoordig is er bijna geen ruimte voor fraude, door schandalen in het verleden zijn de regels veel scherper en toepasselijker. Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling? Tijd reserveren voor deze toenemende regeldruk is essentieel. Je processen en procedures moet je zodanig inrichten dat je aan de voorkant al rekening kunt houden met deze toenemende regeldruk. Door het aan de voorkant goed te regelen voorkom je aan de achterkant herstelwerk. Dit herstelwerk kost vaak veel extra tijd. Het is soms lastig bij te houden welke informatie allemaal aangeleverd dient te worden voor organisaties als CBS, de overheid en andere externe partijen. Aan de ene kant is dit een goede beweging, het maakt alles wel zo

16 transparant, echter geeft het ook een veel grotere druk op de controller, voor het geval dat er iets mis zou gaan binnen de organisatie, wat afgedekt had moeten worden door interne controles. Het is de rol van de financieel professional onder meer om altijd vanuit een objectieve, positief-kritische houding zaken te beoordelen, ongeacht welke governance- en complianceregels gelden. De tendens is wel dat het steeds meer richting form over substance gaat, dan dat er feitelijk naar de inhoudelijke afweging wordt gekeken. Globalisering: wat betekent dit voor de financial? Globalisering is, net als duurzaamheid, een trend waarvan een groot aantal professionals zeggen dat zij belangrijk is, maar waarvan de gevolgen moeilijk te overzien zijn. Een groot aantal van de financiële professionals denkt dat globalisering in toenemende mate zal vereisen dat men goed kan samenwerken met internationale bedrijven. Bijvoorbeeld met leveranciers of partners in de supply chain, met internationale klanten of met internationale moederbedrijven. Volgens financiële professionals vereist dat kennis van internationale wet- en regelgeving, maar vooral het vermogen om te kunnen gaan met een uiteenlopend pakket aan eisen, verwachtingen en stijlen van communiceren. Iets dat daarbij een aantal keren als voorbeeld werd genoemd zijn de verschillende planning- & controlsystemen van internationale organisaties. Wat zeggen financiële professionals over deze ontwikkeling? Door de opkomst van handel via het internet zal er sneller gehandeld dienen te worden door de financiële professional. Dit betekent dat de financiële professional goed door moet hebben wat er zich wereldwijd en in de branche afspeelt. Globalisering betekent nogal wat voor een financiële professional: hij zal om moeten gaan met de verschillende eisen die internationale leveranciers en klanten stellen aan bijvoorbeeld subsidieaanvragen, control manieren en financiële rapportages.

17 Competenties van de financiële professionals van de toekomst We hebben de financiële professionals een aantal competenties voorgelegd die volgens onderzoek en vakliteratuur nodig zijn om goed om te kunnen gaan met de ontwikkelingen zoals beschreven in de vorige hoofdstukken. Competenties naar belangrijkheid 1. Het bijdragen aan de realisatie en implementatie van systemen die continue financiële sturingsinformatie mogelijk maken (realtime data). 2. Het nemen van initiatieven met betrekking tot advisering bij nieuwe business uitdagingen. 3. Het verbinden en integreren van financiële en niet-financiële feiten naar sturingsinformatie. 4. Het omgaan met toenemende onvoorspelbaarheid in bijvoorbeeld productieplanning, afzetmogelijkheden of kosten. 5. Het continu vertalen van omgevingsontwikkeling naar financiële prognoses en toekomstverkenningen. 6. Het beoordelen in hoeverre andere verdienmodellen beter zijn dan de bestaande verdienmodellen. 7. Het leiden van of bijdragen aan veranderingsprocessen in een organisatie. 8. Het adviseren over niet-financiële sturingsinformatie zoals maatschappelijk rendement.

18 Grootste uitdagingen en bedreigingen volgens financials Wat zijn de grootste uitdagen in het vakgebied? De financiële professionals geven antwoord. Uitdagingen 1. De tijd dat een hbo- of wo-diploma genoeg is, is voorbij; life long learning wordt essentieel. Financials beschrijven dit als bij blijven met alle ontwikkelingen, kunnen inspelen op veranderingen in de markt en kunnen vertalen naar de organisatie. Dit roept om competenties als flexibiliteit, wendbaarheid en leervermogen. Het betekent sneller en beter inspelen op organisatieontwikkelingen en ontwikkelingen in het vakgebied, om van toegevoegde waarde te zijn voor de organisatie. Dat betekent flexibel zijn en blijven. Dat betekent doorlopend blijven investeren in je eigen ontwikkeling met behulp van opleidingen en cursussen. Een hbo- of wo-diploma is niet langer genoeg 2. De financiële professional zal minder tijd met cijfers bezig zijn en meer met de ontwikkelingen binnen het bedrijf. Veranderingen gaan steeds sneller in de markt. Het is cruciaal voor bedrijven dat de juiste analyses en interventies op tijd en doordacht worden aangedragen, om eventuele koerswijzigingen in te zetten. Door de snelle veranderingen in de governance, ontwikkelingen in datacommunicatie, maar ook de legitimiteit en identiteit van organisaties (dit geldt zeker voor de woningcorporaties) dient de financial een proactieve houding te hebben, conceptueel te kunnen denken en ook in staat te zijn om zijn of haar visie over de bühne te brengen.

19 3. Bijdragen aan verandering en innovatie. Volgens financiële professionals past de controller van morgen verdienmodellen aan zodat ze bij de actualiteit passen met betrekking tot regelgeving en het omarmen van innovatieve systemen. Zorgen dat ze mee kunnen gaan in de steeds meer flexibelere marktomgeving. Blijf betrokken bij het bedrijfsproces en stel jezelf de vraag waarom doen wij wat wij doen? Bedreigingen 1. De impact van automatisering is enorm: dat biedt kansen én belangrijke bedreigingen. Advies en analyses worden gestandaardiseerd door opkomende technologische mogelijkheden, waardoor de klant veel zelf kan doen. Automatisering is te zien als zowel een kans als bedreiging. Kans: automatisering leidt ertoe dat je sneller kunt anticiperen op bepaalde ontwikkelingen. Tevens verkleint het de kans op fouten, mits de automatisering goed is ingericht. Bedreiging: alles wordt complexer. Het gevaar dreigt dat mensen met minder leervermogen de dupe worden van de snelle trend van automatisering. 2. Toenemende regelgeving houdt ons van het werk af. Regelgeving/producenten: door toenemende en steeds complexere wet- en regelgeving komen financials niet aan andere dingen toe, zoals het leren van en slim gebruik maken van allerlei handige data-analyticssoftware. 3. De tijd van de traditionele rekenmeesters is voorbij. Advies geven omvat meer dan alleen cijfers. Het vereist verbindingen leggen, op mensen afstappen, vertalen van complexe informatie naar toegankelijke taal. Politieke skills. Dat is eng voor een traditionele rekenmeester. Tips voor de opleiding volgens financials 1. Investeer nog meer in soft skills: niet alleen de trucs, maar het vormen van de stevige, sensitieve en initiatiefrijke bedrijfseconoom. Opleidingen zouden nog meer moeten investeren in het aanleren van vaardigheden. Het gaat daarbij om: 1. het leren aanvoelen van de business; 2. klanten interviewen om informatie te verkrijgen en dan vooral doorvragen ; 3. sociale vaardigheden, zoals het slim beïnvloeden van klanten, reageren op veranderde omstandigheden en sensitief zijn voor onverwachte ontwikkelingen. Bied geen losse lessen communicatie, maar bied uitdagend onderwijs waar vaardigheden en kennis zijn geïntegreerd.

20 2. Leg minder focus op productiebedrijven, en meer op zorg, overheid etc. Bij hoger economische opleidingen wordt veel aandacht besteed aan productiebedrijven, maar dergelijke bedrijven vereist veel specifieke kennis die niet van toepassing is voor andere sectoren. Ongeveer 80/90% van de studenten heeft daar later niets mee te maken. De tip van financials is om meer aandacht te besteden aan de sectoren dienstverlening en (semi-)overheid. 3. Planning- en controlcyclus 2.0: realtime data, advies en integrale sturing. Vroeger leerden studenten om jaarplannen, jaarbudgetten en jaarrekeningen te maken. Dit is nog steeds een essentiële vaardigheid, maar deze wordt aangevuld door realtime, toegankelijke financiële overzichten die (lijn)managers kunnen informeren en overtuigen. Bovendien wordt het veel belangrijker dat studenten om kunnen gaan met onverwachte ontwikkelingen: de traditionele planning- en controlcyclus wordt minder star en meer dynamisch. 4. Leren omgaan met zeer complexe organisatievraagstukken (veel informatie; veel tegenstrijdige belangen; veel organisatievraagstukken; beroep doen op veel verschillende skills). Een financial moet de business beter leren kennen en kunnen omgaan met toenemende complexiteit. Dat leer je niet alleen met een vak Bedrijfskunde of Verandermanagement, maar door te werken met business cases, door de integratie van losse vakken in praktijkgerichte situaties en het kunnen omgaan met tegenstrijdige informatie. Het is van belang dat zij niet alleen leren werken volgens vaste stappenplannen of netjes gepresenteerde informatie. 5. Automatisering: slim combineren en gebruiken van systemen voor realtime en begrijpelijke managementinformatie. Studenten moeten leren hoe zij grote hoeveelheden data omzetten in correcte informatie, op welke manier ze data helder kunnen visualiseren en hoe ze data uit verscheidene bronnen kunnen combineren.

21 Verantwoording: hoe hebben we het onderzoek aangepakt? Onderzochte professionals We hebben een vragenlijst gestuurd naar 195 financiële professionals (46% respons), voornamelijk uit Oost- en West-Nederland, met vragen over hun huidige werkzaamheden en hun verwachtingen voor de toekomst van het finance vakgebied. De bevraagde groep financials bestond uit professionals in de rol van controller, treasurer, financieel administrateur, en planning en control professionals. Ook hebben we verdiepende interviews afgenomen met 23 financiële professionals, om tot kwalitatieve resultaten te komen. Daarnaast hebben we 15 opdrachtgevers van de financiële professionals de finance business partner ondervraagd. De finance business professionals waren leidinggevenden van de financiële afdelingen, directeuren of leden van het managementteam die verantwoordelijk waren voor de financiële functie. De antwoorden verschilden nauwelijks van de overige financiële professionals; deze zijn dan ook niet apart gerapporteerd. Onderzoeksinstrument De financiële professionals zijn ondervraagd middels de finance monitor : een onderzoeksinstrument bestaande uit een aantal gesloten vragen en een gestructureerd interviewprotocol. De interviews zijn afgenomen door studenten als onderdeel van hun stage en afstuderen. De finance monitor bestaat uit vier onderdelen: 1. Een aantal algemene vragen over de te interviewen financiële professional en zijn organisatie (grootte organisatie, werkervaring etc.) en een persoonstypering van de te interviewen financiële professional (generalist/specialist, creatief/rationeel etc.). Dit zijn de belangrijkste contingentiefactoren en persoonsfactoren die de rol en opvattingen van een financiële professional beïnvloeden volgens het onderzoek van Verstegen, Mol & Geerkens (2007). 2. Een verkenning van de huidige werkzaamheden van de financiële professional. Deze werkzaamheden worden verkend met de vragenlijst zoals ontworpen door Verstegen, Mol & Geerkens (2007). 3. Een toekomstverkenning waarin de financiële professional wordt gevraagd om te reageren op een aantal door ons aangegeven trends in de financiële sector. Zij zijn gevraagd hoe die ontwikkelingen volgens hen hun werkzaamheden als financiële professional beïnvloeden. De ontwikkelingen zijn: nieuwe manieren van organiseren, automatisering, big data, regeldruk, nieuwe verdienmodellen, duurzaamheid en globalisering. 4. Een verkenning van een aantal competenties die in de literatuur worden geassocieerd met de financiële professional van de toekomst.

22 Literatuuronderzoek Onderdeel 3 en 4 van het onderzoeksinstrument zijn opgesteld op basis van een analyse van artikelen uit zowel vakbladen als wetenschappelijke tijdschriften. In deze literatuurstudie is gezocht naar artikelen die verschenen zijn in de periode over de toekomst van de financiële professie/controllers, de werkzaamheden van financiële professionals/controllers en de competenties van financiële professionals/controllers. Daarnaast zijn een aantal kernartikelen gebruikt van voor 2005, waarnaar in actuele artikelen veel werd verwezen. De volgende vakbladen zijn doorzocht: Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie Tijdschrift Administratie Tijdschrift Controlling Controllers Magazine Management, Control & Accounting (MCA) Finance & Control Executive Finance Journal of Management Control Management Accounting Research Journal of Applied Management Accounting Research. Daarnaast is gebruik gemaakt van enkele visiedocumenten over de financiële professional die de afgelopen jaren zijn verschenen, zoals het visiedocument over het beroep van de Financieel Professional van de Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) en het rapport Wendbaar in een duurzame economie van de Verkenningscommissie hoger economisch onderwijs. De zoektocht resulteerde in 55 artikelen. De literatuur is gecodeerd middels het programma Atlasti en de geraadpleegde literatuur is openbaar beschikbaar.

23 Conclusies Werkzaamheden en ontwikkelingen Er is een kloof tussen huidige en toekomstige werkzaamheden: de financiële professional draagt in de praktijk nog weinig bij aan de strategische besluitvorming en veranderingsprocessen. De professionals denken dat nieuwe manieren van organiseren, beheersen en soft controls een ontwikkeling is die de grootste invloed gaat hebben op het beroep van de financiële professional. De financiële professional zal over voldoende kennis (zowel intern als extern) van de business moeten beschikken om het management te kunnen voorzien van adviezen op operationeel, tactisch en strategisch niveau. Opvallend is dat de financiële professional hier in zijn huidige werkzaamheden de minste tijd aan besteedt (ondersteunen van het strategieformuleringsproces en veranderingsprocessen). Financiële professionals besteden veel tijd aan het geven van advies, maar zijn daar niet altijd goed op voorbereid. Effectief adviseren betekent verbindingen leggen, op mensen afstappen, vertalen van complexe informatie naar toegankelijke taal. Politieke skills. Dat is eng voor een traditionele rekenmeester. Financiële informatie blijft essentieel, de financiële professional besteedt weinig tijd aan niet-financiële info en soft controls. Expertkennis over financiële kennis wordt niet minder, maar juist belangrijker; onder andere door snel veranderende wet- en regelgeving. Die snel veranderende kennis doet een groot beroep op het aanpassingsvermogen en het continu blijven leren. Ontwikkelingen en competenties Van de financiële professional wordt verwacht dat hij het management kan voorzien van toegankelijke realtime sturingsinformatie op basis van een grote hoeveelheid (big) data. Vervolgens moet hij daarover een stevig adviesgesprek kunnen voeren. Deze ontwikkeling sluit aan bij twee competenties waarvan financials vinden dat deze belangrijk zijn voor de financiële professional: het nemen van initiatieven met betrekking tot advisering bij nieuwe business uitdagingen en het verbinden en integreren van financiële en niet-financiële feiten naar sturingsinformatie. Fors toenemende automatisering van werkzaamheden, traditionele werkzaamheden worden overgenomen door slimme systemen. Niet-complexe taken worden geautomatiseerd en verdwijnen. Daardoor vindt een verschuiving plaats van niet-complexe naar complexe taken. Gevolg hiervan is dat er een groter beroep gedaan wordt op de analytische vaardigheden van de financiële professional. De competentie Het verbinden en integreren van financiële en niet-financiële feiten naar sturingsinformatie sluit hier bij aan. Opvallend is verder dat de competentie Het continu verbinden van omgevingsontwikkeling naar financiële prognoses en toekomstverkenningen als minder belangrijke competentie wordt gezien, daar

24 waar deze competentie wel van belang is voor de analytische vaardigheden van de financiële professional. Nieuwe manieren van organiseren, beheersen en soft controls Van de financiële professional wordt verwacht dat hij kan omgaan met continue veranderende eisen en tegengestelde belangen: agile organiseren en het doorbreken van de traditionele PDCA-cyclus wordt hiervoor gevraagd. De competentie Het nemen van initiatieven met betrekking tot advisering bij nieuwe business uitdagingen, die wordt gezien als een belangrijke competentie, sluit daar goed bij aan. Opvallend is verder dat de competentie Het bijdragen aan de realisatie en implementatie van systemen die continue financiële sturingsinformatie mogelijk maakt (realtime data) als belangrijkste competentie wordt aangegeven. Deze competentie kan niet expliciet worden gekoppeld aan de werkzaamheden van de financiële professional of de ontwikkelingen die van invloed zijn op het financiële beroep. Uitdagingen Uitstekende kennis van business, sterk omgevings-sensitief zijn en vertaling van (omgevings- )ontwikkelingen naar scenario s en prognoses Al jaren wordt in onderzoek en vakliteratuur het toenemend belang van de financiële professional als businesspartner genoemd. Die omslag is daadwerkelijk aan het plaatsvinden volgens financials. Nieuwe software en grote hoeveelheden beschikbare data maakt het mogelijk om de rol van businesspartner steeds beter te gaan vervullen en steeds sneller veranderende organisaties dwingen de financiële professional om een omslag te maken om proactief, snel en toegankelijk advies te geven aan diverse stakeholders in de organisatie. En dat vereist, volgens de financiële professionals zelf, échte en grondige kennis van de business en omgeving. De controller moet out-of-the-comfortzone: de tijd van de rekenmeesters is voorbij. Advies geven omvat meer dan alleen cijfers, wordt door veel financiële professionals benadrukt. Het vereist verbindingen leggen, op mensen afstappen, vertalen van complexe informatie naar toegankelijke taal. Politieke skills. Dat is eng voor een traditionele rekenmeester, aldus veel respondenten. Het onderwijs heeft een belangrijke rol om de nieuwe type financial te vormen. Er is een grote kloof tussen de dagelijkse realiteit en de gewenste taken van de financiële professional. De impact van financiële professionals blijft achter bij hun eigen verwachtingen: nog nauwelijks wordt er aandacht besteed aan het bijdragen aan veranderingsprocessen, strategische processen of nietfinanciële beslissingen. Dat is anders dan dat de professionals graag zien. Volgens hen is er maar één oplossing: nóg meer tijd vrijmaken voor het begrijpen, meedraaien, beïnvloeden en adviseren van de diverse stakeholders. De tijd van een bureaubaan is voorbij.