Ik maakte voor het eerst kennis met peer mediation toen ik in
|
|
- Louisa de Vries
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Leerlingmediation op De Vreedzame School Al meer dan tien jaar werken basisscholen in Nederland met het programma De Vreedzame School, inmiddels al zo n vierhonderd scholen. Een succesvol onderdeel van dat programma is het invoeren van leerlingmediators. In dit artikel geeft Leo Pauw een terugblik op de afgelopen tien jaar, en een overzicht van de ervaringen. Door Leo Pauw Ik maakte voor het eerst kennis met peer mediation toen ik in oktober 1998 een studiebezoek bracht aan het Resolving Conflict Creatively Program (RCCP). Dit programma bestond al sinds 1985 in New York, en was ten tijde van ons bezoek in 1998 uitgegroeid tot een van de bekendste schoolbrede programma s voor conflict resolution in de Verenigde Staten. 1 In de jaren daarvoor was ik als onderwijsontwikkelaar en -adviseur in Utrecht steeds vaker geconfronteerd met vragen van basisscholen op het terrein van de omgang met moeilijke leerlingen. Scholen klaagden over hoe ingewikkeld het was om personeel te krijgen voor de hogere groepen, met name in scholen in achterstandswijken. En als er al leerkrachten te vinden waren, dan was het niet ongewoon dat ze na korte tijd afhaakten als gevolg van de uit de hand lopende ordeproblematiek. De meeste klachten van scholen en leerkrachten betroffen het gedrag van leerlingen: te mondig, te assertief, te weinig rekening houdend met anderen, korte lontjes, snel ontvlambaar, veel conflicten, en te weinig respect voor het gezag in klas en school. Tegen die achtergrond vond ons bezoek aan het Amerikaanse project plaats. Daar zag ik op een ochtend in een school in Queens voor het eerst peer mediators aan het werk. Tijdens de lunchpauze liepen twee jongens van een jaar of elf rond in een blauw T-shirt gehuld met daarop het woord mediator. Na de pauze spraken we met hen. Ze vertelden over hun rol in school, en ik was onder de indruk, vooral vanwege het enorme gevoel van competentie dat de kinderen uitstraalden. Als wij een conflict op helpen lossen, dan is het ook over. Als volwassenen het proberen, vechten ze na school gewoon door. Maar ik had ook mijn twijfels. Het leek me erg Amerikaans. Kinderen met aparte t-shirts aan, uitverkoren om getraind te worden en als een soort ordedienst op school te fungeren. Maar wat me aansprak was de vanzelfsprekendheid waarmee ze hun taak vervulden, en waarmee ze geaccepteerd werden door de andere kinderen. En ik voelde een verbondenheid van de kinderen met hun school. Het voelde als een gemeenschap, waarin kinderen ook écht een stem hadden. Een beknopte historie Peer mediation kwam niet uit de lucht vallen. Een van de eerste initiatieven om kinderen te onderwijzen in conflictoplossing in 1973 was een project van de Quakers in de Verenigde Staten: het Children s Creative Response to Conflict, dat leraren, ouders en hulpverleners een methodiek wilde aanreiken waarmee zij kinderen konden leren om conflicten zonder geweld op te lossen. 2 In dit programma was al veel aanwezig van wat later conflict resolution education zou gaan heten: de focus lag op het scheppen van een veilig en zorgzaam klimaat in school door activiteiten gericht op samenwerking, communicatie, positieve bevestiging en conflictoplossing. Het initiatief kwam vooral voort uit de protesten tegen de Vietnamoorlog en paste goed in de inspanningen van de Quakers voor een meer vreedzame wereld. (Overigens werd de term peace education ingeruild voor conflict resolution education omdat de term peace education in het Amerika van toen, ten tijde van de Koude Oorlog, te radicaal en communistisch klonk). Rond 1970 werd in Minnesota het Cooperative Learning Center opgericht. Hier werd een programma ontwikkeld dat bestond uit drie pijlers (Three C's Program): cooperative learning, conflict resolution en civic values. Voor de tweede C (conflict resolution) werd het programma Teaching Students To Be Peacemakers ontwikkeld, waarmee leerlingen werd geleerd hoe ze door middel van onderhandeling en mediation zelf hun conflicten konden oplossen. 3 In 1982 werd door een groep leraren en pedagogen die zich zorgen maakten over de dreiging van een kernoorlog Educators for Social Responsibility (ESR) opgericht. 4 ESR had tot doel: to help people develop the skills and convictions they need to shape a just, peaceful, and democratic society. Hun ontwikkelactiviteiten concentreerden zich op het leren van vaardigheden aan kinderen in conflictoplossing en intercultureel begrip, én het TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 7, 2009 Sdu Uitgevers 5
2 stimuleren van kritisch denken en sociaal bewustzijn. De samenwerking van ESR met de New York City Board of Education leidde tot de ontwikkeling in 1985 van het Resolving Conflict Creatively Program (RCCP). Dit programma kreeg zowel in New York als landelijk bekendheid, en is op grote schaal ingevoerd op basisscholen. 5 Conflict resolution education kreeg een extra impuls door een aantal bloedige incidenten op Amerikaanse scholen voor voortgezet onderwijs aan het eind van de jaren negentig van de vorige eeuw (met als dieptepunt de schietpartij in 1999 op Columbine High School in Littleton). De roep om veilige scholen leidde enerzijds tot harde maatregelen als detectiepoortjes en het inhuren van veiligheidspersoneel, maar Ik was onder de indruk, vooral vanwege het enorme gevoel van competentie dat de kinderen uitstraalden genereerde anderzijds ook aandacht voor programma s om kinderen vaardigheden aan te leren in het effectief omgaan met conflicten. Overigens is of was conflict resolution en peer mediation niet louter een Amerikaanse gelegenheid. In de jaren tachtig werd mediatie (weliswaar vaak geïnspireerd op een Amerikaans initiatief) ook al ingevoerd op scholen in Noord-Ierland, Nieuw-Zeeland, Canada, Australië, en later ook in landen als Groot-Brittannië, Noorwegen en Nigeria. 6 De Vreedzame School Eenmaal terug in Nederland zijn we direct na het studiebezoek in 1998 begonnen met het ontwikkelen en testen van een Hollandse variant : De Vreedzame School. We begonnen voorzichtig, en vroegen een groep van twaalf leerkrachten om lesmateriaal te testen. Dat was onmiddellijk een succes. De reacties van leerkrachten en kinderen waren veel positiever dan we hadden verwacht. Wat nieuw was voor zowel leerkrachten als kinderen was de nadruk op de eigen kracht van de kinderen. Ze leerden zelf conflicten op te lossen, en kregen van de leerkracht het vertrouwen om het in de praktijk toe te passen. Zo deden we de eerste ervaring op met leerlingen als mediator. Een jaar later keerde ik terug naar New York, en vroeg voorafgaande aan dat bezoek aan de RCCP-collega s of het mogelijk was om wat scholen te bezoeken waar al een tijdje met peer mediators werd gewerkt. We waren benieuwd hoe zoiets op de wat langere termijn zou werken. Tot mijn verrassing bleek het heel moeilijk om een school te vinden die na een paar jaar nog steeds met mediators werkte. Bij nader onderzoek bleek het aanvankelijke enthousiasme van scholen niet vol te houden te zijn. Nadruk op het schoolklimaat Dit sterkte ons in de gedachte dat een dergelijke vernieuwing heel goed ingebed moest zijn in de vorming van een schoolcultuur waarin peer mediation de gewoonste zaak van de wereld zou zijn. Dat idee was mede gebaseerd op de ervaringen in de begeleiding van scholen bij het invoeren van methoden voor sociaal-emotionele ontwikkeling in de jaren negentig. Deze methoden bleken op vrijwel alle scholen na korte tijd alweer op de plank te belanden, en ook de resultaten bleken mager. Prins onderzocht de effecten van dergelijke programma s, en vond dat effecten maar zeer beperkt te generaliseren waren naar de dagelijkse leefomgeving, en dat kortetermijneffecten na drie maanden niet meer aantoonbaar waren. 7 Een van zijn aanbevelingen was om niet een breed toepasbare training te starten, maar een training of programma juist af te stemmen op de specifieke aard van een door ieder ervaren probleem. Ten tijde van de ontwikkeling van het programma De Vreedzame School was er nog weinig bekend over hoe sociale competenties als conflictoplossing het beste konden worden aangeleerd. Over het aanleren van kennis was natuurlijk al veel meer bekend, maar bij dit domein ging het toch veel meer om overdracht van vaardigheden en attitudes. Op zoek naar een onderbouwing voor het programma richtten we ons op de prille onderzoeken op het terrein van de sociale competentie. Ten Dam en Volman (1999) analyseerden in een eerste poging om te komen tot een didactiek voor sociale competentie een zestal projecten, en deden naar aanleiding van die analyse enkele aanbevelingen. Zij hielden onder andere een pleidooi voor betekenisvol en zinvol leren: aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen, bij zaken die hen persoonlijk raken, en het werken met échte opdrachten. Zij benadrukten ook de rol van de school als leefomgeving: de mogelijkheden die de school als context biedt, moeten worden aangegrepen om leerlingen de gelegenheid te geven om (verantwoordelijk) te leren handelen in reële oefensituaties. Bovendien bevalen zij aan om de door de leerkracht of de school na te streven waarden expliciet te maken, om zo een vorm van waarderelativisme te voorkomen. Op basis van dergelijke aanbevelingen besloten we dat De Vreedzame School een programma moest zijn dat: aan zou sluiten bij de directe zorg van leerkrachten en leerlingen (en ouders), en minder bij de zorg van de maatschappij of de overheid; een focus moest hebben: geen brede training met diffuse doelen, maar zorgen voor concrete doelen die de aandacht van alle betrokkenen richten; 6 NMI TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 7, 2009
3 Foto: HH/Martijn van de Griendt ertoe bij zou dragen dat de klas en de school een oefenplaats worden voor sociale competenties waarin kinderen de gelegenheid zouden krijgen om in betekenisvolle situaties te oefenen in het dragen van actieve, sociale verantwoordelijkheid; de school zou stimuleren om een gezamenlijke morele missie uit te dragen, door een waardevolle, morele cultuur te creëren. Peermediation ingebed Zo ontwikkelden we een programma dat drie doelen zou gaan nastreven: 1) een positief sociaal klimaat, 2) iedereen in school leren om constructief om te gaan met conflicten, en 3) kinderen meer (sociale) verantwoordelijkheid geven in klas en school. 8 Het hart van De Vreedzame School wordt gevormd door een lessenserie die bestaat uit een wekelijkse les of activiteit in alle groepen (van groep 1 t/m 8) van minuten. Het curriculum van De Vreedzame School bestaat uit de volgende zes blokken. Onze klas In dit blok leggen we de basis voor een van de hoofddoelen van het programma verantwoordelijkheid voor de gemeenschap : een zorgzaam klimaat waarin alle kinderen elkaar kennen en zich veilig voelen. Gewerkt wordt aan het creëren van een positief klimaat in de klas. Samen met de leerlingen worden afspraken gemaakt over de omgang met elkaar. Leerlingen bedenken daarnaast zelf taken en verantwoordelijkheden die zij in de klas gaan uitvoeren. Zelf conflicten oplossen In dit blok leren de leerlingen begrippen als conflict, winwinoplossing, etc. En ze oefenen de hoe je op verschillende manieren kunt reageren op een conflict. Na dit blok zijn leerlingen in staat om zelf, met behulp van een stappenplan, hun conflicten op te lossen. Communicatie Hierbij wordt aandacht besteed aan communicatie als de sleutel tot het oplossen en voorkomen van conflicten. Aan bod komen onder andere de rol van misverstanden, het je kunnen verplaatsen in het gezichtspunt van een ander, actief luisteren en samenvatten. Gevoelens In dit blok worden onder andere twee belangrijke vaardigheden voor conflictoplossing geleerd: je eigen gevoelens herkennen en erover kunnen vertellen, en het erkennen en accepteren van de gevoelens van een ander. Mediation Het begrip mediation wordt aangeboden, en het stappenplan voor mediation wordt geïntroduceerd en geoefend. Vaardigheden uit de voorgaande blokken worden hierbij geïntegreerd. Anders en toch samen Veel conflicten komen voort uit een vooroordeel ten aanzien van verschillen. In dit blok staat samenwerken en het positief waarderen van verschillen centraal. TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 7, 2009 Sdu Uitgevers 7
4 Kinderen leren door middel van deze lessen allerlei sociale competenties, zoals actief luisteren, gevoelens uitdrukken, zich verplaatsen in het gezichtspunt van een ander, conflicten oplossen, complimenten geven, omgaan met boosheid, verschillen waarderen, vooroordelen herkennen. De lessen worden ook gebruikt om samen afspraken te maken over de omgang met elkaar, en om gemeenschapstaken voor en door de kinderen te bedenken. De lessen hebben ook een grote invloed op het klimaat in de klas, bijvoorbeeld door de introductie van de wekelijkse vraag- en opstekerkring, waarbij de leerlingen samen de positieve en negatieve gebeurtenissen van de week doornemen. Zo wordt voortdurend gewerkt aan een cultuur van betrokkenheid en sociale verantwoordelijkheid. een prettiger, veiliger, socialer klimaat te ontstaan in de school. Dat blijkt ook uit de cijfers van de jaarlijks op alle Utrechtse basisscholen afgenomen Veiligheidsthermometer. 10 Als gevolg van de positieve resultaten is er de afgelopen jaren ook belangstelling ontstaan voor een uitbreiding van de filosofie van het programma in de richting van de wijk: De Vreedzame Wijk. Dat vind ik een logische stap, want gedrag van kinderen kan natuurlijk niet los worden gezien van de omgeving waarin zij opgroeien, en is vaak gevormd in wisselwerking met die omgeving. In De Vreedzame Wijk wordt de filosofie en de werkwijze van De Vreedzame School overgedragen aan zoveel mogelijk organisaties die met kinderen in de basisschoolleeftijd in aanraking komen. De Gemeente Utrecht (waar inmiddels Het hogere doel is een cultuur van betrokkenheid en sociale verbondenheid te creëren In De Vreedzame School leren dus álle kinderen (vanaf groep 3) wat mediation is, en hoe je samen met leerlingmediators je conflict kunt oplossen. In het tweede jaar van het invoeringstraject, pas nadat alle kinderen bekend zijn met het begrip, maar vooral ook nadat er een cultuur is gecreëerd waarin mediation kan gedijen, wordt het systeem van leerlingmediation geïntroduceerd. Dan wordt aan de kinderen van groep 7 en 8 gevraagd om te solliciteren naar de taak van leerlingmediator. Een groep van twaalf leerlingen wordt geselecteerd en apart getraind om peer mediator te worden in de school. De ervaringen zijn heel goed. Niet alle scholen die De Vreedzame School invoeren gaan werken met leerlingmediators, maar toch zijn vrijwel alle scholen heel positief. Een op dit moment lopend onderzoek laat zien dat het overgrote deel van de scholen die al drie jaar of langer werken met het programma, nog steeds met leerlingmediators werken. 9 Het aantal conflicten in school neemt na verloop van tijd af, met als gevolg dat de leerlingmediators vaak minder te doen hebben, maar dat vormt geen probleem. Kinderen blijven het leuk vinden om te doen, en de hele school is eraan gewend. Alleen al de aanwezigheid van leerlingmediators heeft een preventieve werking, zo blijkt uit de gesprekken met scholen. Bovendien wordt in het programma van De Vreedzame School gestreefd naar ook andere gemeenschapstaken dan de leerlingmediator. Er zijn uit groep 7 of 8 voorleeskinderen die de kleuters voorlezen, of leesmentoren die beginnende lezers helpen, kinderen worden ingeschakeld bij sport- en spelletjesdagen, etc. Leerlingmediation is slechts een onderdeel van het programma. Het hogere doel is een cultuur van betrokkenheid en sociale verbondenheid te creëren. Wijkmediators Als scholen een paar jaar met het programma werken, blijkt er meer dan de helft van de basisscholen met De Vreedzame School werkt) wil graag in verschillende wijken de aanpak van De Vreedzame Wijk invoeren. Pilotwijk is Overvecht. Hier testen we de aanpak, in nauwe samenwerking met de Brede School Overvecht. Een grote hoeveelheid professionele opvoeders die met de kinderen uit de wijk werken (in buurten clubhuis, speeltuinen, stadsboerderijen, naschoolse opvang, verlengde schooldag, sportverenigingen, etc.) wordt getraind in de principes en werkwijze van De Vreedzame School. Zo knopen we de verschillende opvoedingscontexten aan elkaar. Een interessant experiment dat we nu aan het uitvoeren zijn is het trainen van wijkmediators. Er zijn in de wijk Overvecht zo langzamerhand enorm veel leerlingmediators opgeleid (acht van de twaalf basisscholen werken met het programma). De oudsten onder hen hebben we een speciale training gegeven over hoe je je mediationvaardigheden ook kan inzetten in de wijk. De eerste groep van deze wijkmediators kreeg onlangs van burgemeester Wolfsen hun speciale wijkmediatorspeldje uitgereikt. Wolfsen, oud-rechter, vertelde dat hij ook als rechter al veel zag in mediation. Democratisch burgerschap Als we de balans opmaken na tien jaar De Vreedzame School ligt een positieve conclusie voor de hand. Jaarlijks groeit het aantal scholen dat het programma invoert nog steeds. En deze groei is vooral te danken aan een vorm van mond-tot-mondreclame: scholen vertellen elkaar over het positieve effect op het schoolklimaat. De plek die leerlingmediation in het programma inneemt is vooral in de beginfase groot. Later verbreedt de aandacht zich naar de andere doelen van het programma: een positief sociaal klimaat en kinderen een stem geven. De afgelopen jaren hebben we, samen met Micha de Winter, hoogleraar Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken aan de 8 NMI TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 7, 2009
5 Universiteit Utrecht, een verdieping bovenop De Vreedzame School gebouwd. De kern van de vernieuwing is een versterking op het terrein van democratisch burgerschap. Vandaar dat aan De Vreedzame School een nieuwe subtitel is toegevoegd: democratie moet je leren. Voor deze verdieping waren verschillende aanleidingen. In de eerste plaats merkten we in de praktijk dat de ene school er beter in slaagde dan de andere om kinderen mede verantwoordelijk te maken voor het sociale klimaat in klas en school. Daar waar dat lukte, was een duidelijk effect merkbaar: minder negatief en meer positief sociaal gedrag. In de tweede plaats was er de wettelijke verplichting voor scholen om aandacht aan actief burgerschap en sociale integratie te besteden. Zo konden we twee vliegen in een klap slaan: het programma versterken op het terrein van leerlingparticipatie én scholen helpen met de invulling van hun bijdrage aan actief burgerschap. Voor deze verdieping en verbreding van De Vreedzame School vonden we een fundament in de nota die De Winter in 2004 voor de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid schreef. 11 De Winter stelt hierin dat opvoeding en onderwijs, naast individuele ontwikkeling, ook altijd een algemeen belang dient: kinderen opvoeden tot een rol in de gemeenschap, met sociale verantwoordelijkheid. Volgens De Winter is een democratisch-pedagogisch offensief nodig. Hij bepleit in zijn nota het van jongs af aan bijbrengen van kennis, houding en vaardigheden die kinderen nodig hebben om als democratisch burger aan de samenleving te kunnen meedoen. In het nieuwe programma zijn de doelen uitgebreid. Met De Vreedzame School leren we kinderen: op een democratische manier met elkaar beslissingen te nemen; constructief conflicten op te lossen; verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar en voor de gemeenschap; een open houding aan te nemen tegenover verschillen tussen mensen; volgens welke principes onze democratische samenleving is ingericht. Een vreedzame school zijn betekent dat de school een gemeenschap wordt waarin leerlingen, personeel, ouders en ondersteunend personeel conflicten op een constructieve wijze oplossen en waarin men op een positieve manier met elkaar omgaat. Maar ook een school waar leerlingen een stem hebben en waar ze zich verantwoordelijk voelen voor het klimaat in de klas en de school. Een school als een oefenplaats waarin kinderen een democratische leefstijl aan den lijve ervaren. Met name dit laatste aspect van het programma is nu versterkt. Noten 1 Zie o.a. P. Ray e.a., Resolving Conflict Creatively. A Teaching Guide For Grades Kindergarten Through Six, New York City Board of Education, Een lid van de Quakergemeenschap, die als dienstweigeraar in de gevangenis zat vanwege zijn gewetensbezwaren, ontwikkelde daar een programma voor jonge kinderen om geweld en agressie te voorkomen, hetgeen uiteindelijk zou leiden tot het Children s Creative Response to Conflict Project (vgl. o.a. Prutzman e.a., Friendly Classroom for a Small Planet, Philadelphia: New Society Publishers, Zie o.a. D.W. Johnson and R. Johnson, Cooperation and Competition: Theory and Research, Edina: Interaction Book Company, Edina, 1989; en D.W. Johnson and R. Johnson, Teaching Students To Be Peacemakers, Edina: Interaction Book Company, Educators for Social Responsibility (ESR) is een non-profitorganisatie in de Verenigde Staten die zich bezighoudt met training en scholing van docenten op het terrein van conflict resolution, diversiteit, preventie van geweld, etc. (vgl. T.S. Jones and R. Compton, Kids Working It Out, San Francisco: Jossey-Bass, Naar dit programma is in 1995 een uitgebreid onafhankelijk evaluatieonderzoek gedaan, waaraan meer dan leerlingen, uit de groep 3 tot en met 8, uit 350 klassen in vijftien basisscholen uit New York City deelnamen. Zie o.a. J.L. Aber, J. Brown and C.C. Henrich, Teaching Conflict Resolution: an effec tive school-based approach to violence prevention, New York: The National Center for Child ren in Poverty, 1999; en J.L. Brown, T. Roderick, L. Lantieri and J.L. Aber, The Resolving Conflict Creatively Program: A School-Based Social and Emotional Learning Program, in: J.E. Zins, R.P. Weissberg, M.C. Wang and H.J. Walberg (eds.), Building academic success on social and emotional learning: What does the research say?, New York: Teachers College Press, 2004, p Zie ook Tyrrell, Peer Mediation. A process for primary schools, Souvenir Press Ltd, P. Prins, in: Collot d Escury-Koenings e.a. (red.), Sociale vaardigheidstrainingen voor kinderen, Lisse: Swets & Zeitlinger, Zie o.a. L.M.J. Pauw en J. van Sonderen, De Vreedzame School, Utrecht: Eduniek, De komende periode wordt door de Universiteit Utrecht onderzoek gedaan naar De Vreedzame School. Dit onderzoek heeft tot doel het identificeren van factoren die de (verwachte) resultaten van invoering van De Vreedzame School in basisscholen bevorderen en/of belemmeren. De resultaten worden december 2010 verwacht. 10 In Utrecht wordt in het kader van het gemeentelijk project School en Veiligheid jaarlijks de veiligheidsbeleving op scholen nagegaan via de Veiligheidsthermometer, een vragenlijst voor leerlingen en leerkrachten. Sinds september 2000 wordt elk jaar in oktober een korte vragenlijst aan alle leerlingen (van groep 2-8) en een vragenlijst aan de leerkrachten voorgelegd. In oktober 2002 deden 62 basisscholen hieraan mee. In de thermometer wordt aan leerlingen gevraagd hoe veilig ze zich de afgelopen weken voelden in de klas, in de school, op de speelplaats, van school naar huis, en wordt gevraagd of ze gepest, geplaagd e.d. worden. Het personeel wordt bevraagd op hun oordeel over de veiligheidssituatie van hun leerlingen en op hun beleving van hun eigen veiligheid (agressie tegen leerkrachten door leerlingen en/of ouders, etc.). Uit de cijfers van de afgelopen jaren blijkt dat scholen die werken met het programma van De Vreedzame School beduidend gunstiger scoren. Zie L. Pauw, Evaluatiegegevens van De Vreedzame School, Maartensdijk: Eduniek, M. de Winter, Opvoeding, onderwijs en jeugdbeleid in het algemeen belang. De noodzaak van een democratisch-pedagogisch offensief, Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor de Regering, Over de auteur Leo Pauw is als projectleider van De Vreedzame School verbonden aan Eduniek. TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 7, 2009 Sdu Uitgevers 9
De Vreedzame School. Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs
De Vreedzame School Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs Aanleidingen voor het ontstaan van De Vreedzame School (1999) toenemende gedragsproblematiek in scholen grensoverschrijdend
Nadere informatieDe Vreedzame School. Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs
De Vreedzame School Sociale competentie en actief burgerschap in het basisonderwijs Aanleidingen voor het ontstaan van De Vreedzame School (1999) toenemende gedragsproblematiek in scholen grensoverschrijdend
Nadere informatieDe Vreedzame School Sociale competentie en actief burgerschap
De Vreedzame School Sociale competentie en actief burgerschap Congres Leve het jonge kind! 2011 Deelsessie Democraatjes in de dop? Mirjam van der Ven, Eduniek Aanleidingen voor het ontstaan van De Vreedzame
Nadere informatieVan. s o c i a a l- e m o t i o n e l e o n t w i k k e l i n g & b e g e l e i d i n g
s o c i a a l- e m o t i o n e l e o n t w i k k e l i n g & b e g e l e i d i n g team Van Vreedzame School Over de auteur Leo Pauw is als projectleider van De Vreedzame School verbonden aan Eduniek (Maartensdijk)
Nadere informatieBurgerschapsvorming op weg naar volwassenheid
Burgerschapsvorming op weg naar volwassenheid Burgerschapsvorming op weg naar volwassenheid Leo Pauw Burgerschapsvorming op weg naar volwassenheid Leo Pauw ISBN 978 90 8850 878 3 NUR 840 2018 B.V. Uitgeverij
Nadere informatieOuderavond De Vreedzame School
Ouderavond De Vreedzame School www.onderwijsmaakjesamen.nl 1 www.onderwijsmaakjesamen.nl 2 Agenda Binnenkomer De vreedzame school Voorbeelden uit blokken Zelf ervaren in de klas Afsluiter www.onderwijsmaakjesamen.nl
Nadere informatieObs de Bouwsteen. Notitie actief burgerschap en sociale integratie OBS DE BOUWSTEEN. actief burgerschap en sociale integratie
Obs de Bouwsteen Notitie actief burgerschap en sociale integratie OBS DE BOUWSTEEN 1. Wat is actief burgerschap? Actief burgerschap is: de bereidheid en het vermogen om deel uit te kunnen maken van een
Nadere informatieEEN SPECIALE UITGAVE VAN DE WEEKBERT
EEN SPECIALE UITGAVE VAN DE WEEKBERT Beste lezer, Voor u hebben wij deze speciale uitgave van de Weekbert gemaakt als naslagwerkje op de informatieavond over de Vreedzame School, die u zojuist bezocht
Nadere informatieAgenda. Spoorboekje. Binnenkomer. Vreedzame School op kindniveau. Vreedzame School op ouderniveau. Vreedzame school op wijkniveau
Kanaleneiland 1 Agenda Spoorboekje. Binnenkomer. Vreedzame School op kindniveau. Vreedzame School op ouderniveau. Vreedzame school op wijkniveau 2 Lotje Stremmelaar Cynthia van Lieshout Ed van der Hooft
Nadere informatieVreedzame school Groningen
Vreedzame school Groningen Dorien Petri Annelies Kassenberg December 2013 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Vergelijking scholen A, B, C, D en E... 4 3. Conclusie... 7 2 1. Inleiding De Vreedzame school
Nadere informatieWe spreken van leerlingbemiddeling of peer mediation
Ervaringen met leerlingbemiddeling Leo Pauw en Carla van Eldik Thieme schreven met medewerking van Roos Havelaar en Marlies Sneller het boek Leerlingbemiddeling, de kracht van leeftijdgenoten. Op weg naar
Nadere informatieDemocratisch burgerschap in de basisschool
Sinds 1 februari 2006 zijn scholen verplicht aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale integratie. Actief burgerschap wordt door het ministerie van OCW omschreven als de bereidheid en het
Nadere informatieJaarcongres: De kracht van het sociale wijkteam. Samenwerken in de Vreedzame Wijk..
Jaarcongres: De kracht van het sociale wijkteam Samenwerken in de Vreedzame Wijk.. Zorg voor Jeugd De Utrechtse visie De drie sporen van het Utrechtse model van de Zorg voor Jeugd: 1. Gewoon Opvoeden,
Nadere informatieVan Vreedzame School naar Vreedzame Wijk. De Vreedzame School
Van Vreedzame School naar Vreedzame Wijk Doelen Vreedzame School Essentie: kinderen krijgen een stem leren die op een verantwoorde manier gebruiken voelen zich gehoord en gezien krijgen meer verantwoordelijkheid
Nadere informatieEen Positief. leer en leefklimaat. op uw school
Een Positief leer en leefklimaat op uw school met TOPs! positief positief denken en doen Leerlingen op uw school ontwikkelen zich het beste in een positief leer- en leefklimaat; een klimaat waarin ze zich
Nadere informatieEn dan ook nog: burgerschapsvorming! (2)
En dan ook nog: burgerschapsvorming! (2) Naar een didactiek voor burgerschapsvorming Leo Pauw is Projectleider De Vreedzame School bij Eduniek. De inspectie is met ingang van oktober 2006 gestart met het
Nadere informatiePrimair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444
Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het
Nadere informatieVreedzame VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats
VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de als democratische oefenplaats Het beleid van SKH is gebaseerd op de visie van Mischa de Winter, met name wat betreft de opvang
Nadere informatie8 nov In dit bulletin:
8 nov. 2017 Voor de kalender: 3, 8 en 10 nov. Groepen 1/2 Excursie Kriebelbeestjessafari 10 nov. Nationaal Schoolontbijt 24 nov. 1 e Rapport mee (graag de rapportmap mee naar school!) 27 nov. t/m 1 dec.
Nadere informatieVisiedocument. Actief Burgerschap. Januari 2010
Visiedocument Actief Burgerschap Januari 2010 Gereformeerde scholen voor speciaal basisonderwijs Het Baken en De Drieluik Inleiding Actief Burgerschap U staat op het punt ons visiestuk actief burgerschap
Nadere informatie3. Vreedzame wijk 3.1. Petra Jongerius, sociaal makelaar wijk & co Ontstaan vreedzame wijk
3. Vreedzame wijk 3.1. Petra Jongerius, sociaal makelaar wijk & co Petra Jongerius is sociaal makelaar en werkt vanuit welzijn. Ze is verbonden aan de Brede School Overvecht. Ontstaan vreedzame wijk Vreedzame
Nadere informatieHart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats
VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Vreedzame BSO Hart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats Good practice van SKH, Stichting Kinderopvang Hoorn Januari 2013 Het project
Nadere informatie7 SAMENVATTING EN SLOTBESCHOUWING
7 SAMENVATTING EN SLOTBESCHOUWING In het onderstaande vatten we de belangrijkste resultaten samen door antwoord te geven op de onderzoeksvragen. In de slotbeschouwing gaan we kort in op de belangrijkste
Nadere informatieMediatoren op Het Kompas
Mediatoren op Het Kompas Beschrijving traject van invoering leerlingmediatoren Inleiding We beschrijven hier hoe leerlingmediatie op Het Kompas wordt geregeld. Selectie van de leerlingen We kiezen voor
Nadere informatieSCHOOLSMAKER PEER MEDIATION. i.s.m. Basisscholengemeenschap Sint- Pieter en Sint- Guido Anderlecht 10 februari 2015
SCHOOLSMAKER PEER MEDIATION i.s.m. Basisscholengemeenschap Sint- Pieter en Sint- Guido Anderlecht 10 februari 2015 WELKOM Wij willen u graag informeren & inspireren. Hanne Van Waeyenberge Bemiddelaar &
Nadere informatieDe Vreedzame School. Voor peuters en kleuters 20 november 2012 Mirjam van der Ven CED-groep Eduniek. De Vreedzame School: democratie moet je leren
De Vreedzame School Voor peuters en kleuters 20 november 2012 Mirjam van der Ven CED-groep Eduniek Wat is er aan de hand met onze jeugd? Aanleidingen voor het ontstaan van De Vreedzame School (1999) Toenemende
Nadere informatieWerkt De Vreedzame School?
Werkt De Vreedzame School? Samenvatting onderzoeksresultaten naar De Vreedzame School en De Vreedzame Wijk Dr. L.M.J. Pauw Tekst: Leo Pauw Auteursrechten voorbehouden 14 CED-Groep Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieCBS De Wieken Januari 2015
CBS De Wieken Januari 2015 Wat is een mediator? Een mediator is iemand die anderen helpt bij een conflict Op school kan de juf of meester dat zijn Op onze school worden leerlingen opgeleid tot mediatoren
Nadere informatieOnderwijskundige doelen
Onderwijskundige doelen Het materiaal van Dit Ben Ik in Brussel beoogt vooral het positief omgaan met diversiteit. Daarom is het ook logisch dat heel wat doelen van het Gelijke Onderwijskansenbeleid aan
Nadere informatie2013-2017. Actief burgerschap en sociale integratie
201-2017 Actief burgerschap en sociale integratie Inhoudsopgave: Kwaliteitszorg actief burgerschap en sociale integratie Visie en planmatigheid Visie Doelen Invulling Verantwoording Resultaten Risico s
Nadere informatieJongerencoaching Raster
Jongerencoaching Raster School is de plek waar jonge mensen kennis en vaardigheden ontwikkelen, maatschappelijk toegerust worden tot verantwoordelijke burgers en ondersteund worden hun talenten te ontwikkelen.
Nadere informatieVISIE PEDAGOGISCH PROJECT
VISIE PEDAGOGISCH PROJECT van daltonschool De Kleine Icarus Algemene visie De opdracht van daltonschool De Kleine Icarus bevat naast het onderwijskundig eveneens een maatschappelijk aspect Wij brengen
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE 7 1 INLEIDING EN VRAAGSTELLING 13
Inhoudsopgave 7 1 INLEIDING EN VRAAGSTELLING 13 1.1. Inleiding 13 1.1.1 De Vreedzame School 13 1.1.2 De pedagogische opdracht van de school 15 1.1.3 Burgerschapsvorming in het onderwijs 16 1.1.4 Wat vermag
Nadere informatieBurgerschapsvorming LVGS
Burgerschapsvorming LVGS Jacomijn van der Kooij Hoop 2 Een brede blik op burgerschap Mini-college Burgerschapsvorming en goed onderwijs Sinds 2006 verplicht: Wet actief burgerschap en sociale integratie.
Nadere informatieVELON conferentie 8 maart 2010 Ontwikkeling: Els Schellekens (Bureau ELS) Onderzoek: Dorian de Haan Marije de Hoogd
VELON conferentie 8 maart 2010 Ontwikkeling: Els Schellekens (Bureau ELS) Onderzoek: Dorian de Haan Marije de Hoogd Subsidie: Bernard van Leer Foundation Inhoud presentatie Onze Klas Mijn Wereld Ontwikkeling:
Nadere informatieHet probleem is dat pesten soms wordt afgedaan als plagerij of als een onschuldig spelletje.
1-1. HET PROBLEEM Pesten en plagen worden vaak door elkaar gehaald! Het probleem is dat pesten soms wordt afgedaan als plagerij of als een onschuldig spelletje. Als je gepest bent, heb je ervaren dat pesten
Nadere informatieSchoolveiligheidsplan Versie 1.0
Schoolveiligheidsplan Versie 1.0 1. Inleiding In dit schoolveiligheidsplan wordt aan de hand van de visie van Educatis op het gebied van sociale veiligheid gestalte gegeven aan het veiligheidsbeleid op
Nadere informatieProjectdefinitie. Plan van aanpak
Projectplan DOT2 Projectdefinitie ICT is niet meer weg te denken uit ons onderwijs (Hasselt, 2014). Als (toekomstige) leerkracht is het belangrijk dat je daar op inspeelt en kennis hebt van de laatste
Nadere informatieNieuwsbrief 3 De Vreedzame School
Nieuwsbrief 3 De Vreedzame School Blok 3 Blok 3: We hebben oor voor elkaar Blok 3: Algemeen: In dit blok stimuleren we de kinderen om oor voor elkaar te hebben. De lessen gaan over communicatie, over praten
Nadere informatieleerlingen sociale veiligheid
Verslag vragenlijst voor leerlingen over sociale veiligheid juni 2011 OBS De Rolpaal Samenvatting Eens in de 2 jaar wordt er een vragenlijst afgenomen over de sociale veiligheid op school. Dit is in 2009
Nadere informatieDe stem verheffen. Leerlingparticipatie als pedagogische uitdaging
De stem verheffen Leerlingparticipatie als pedagogische uitdaging Prof.dr. Micha de Winter Faculty of Social Sciences Dept. of Education Utrecht, the Netherlands Participatie: hype, hyperbool,of hyperbelangrijk?
Nadere informatieOverzicht curriculum VU
Overzicht curriculum VU Opbouw van de opleiding Ter realisatie van de gedefinieerde eindkwalificaties biedt de VU een daarbij passend samenhangend onderwijsprogramma aan. Het onderwijsprogramma bestaat
Nadere informatieGoedvoormekaar! Een Vreedzame jenaplanschool: Een school met een hart. Donderdag 3 november 2010. 18 uur 19.30 uur Papendal
Een Vreedzame jenaplanschool: Goedvoormekaar! Een school met een hart. Donderdag 3 november 2010 Peter te Riele peter@jenaplan.nu 18 uur 19.30 uur Papendal Wij gaan samen op vakantie naar Een conflict
Nadere informatieMaagdenhuisbezetting 2015
Maagdenhuisbezetting 2015 Genoeg van de marktwerking en bureaucratisering in de publieke sector Tegen het universitaire rendementsdenken, dwz. eenzijdige focus op kwantiteit (veel publicaties, veel studenten,
Nadere informatieEen Vreedzame school:
Een Vreedzame school: Een school met een hart en educatieve partners! Peter te Riele peterteriele@hotmail.com Maandag 3 juni 2013 19.30 21.30 uur ouders school opvoeding onderwijs ouders school opvoeding
Nadere informatieLieke Drukker Ninja van der Honing september 2012
Lieke Drukker Ninja van der Honing september 2012 Wij Jullie Afstemmen verhaal op jullie vragen Iedereen stopt tijd en vooral energie in het stimuleren van de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen.
Nadere informatieKrachtlijnen voor een sterk basisonderwijs Praktijkvoorbeeld
Een onderzoek in kader van de opleiding Bachelor in het onderwijs: Kleuteronderwijs Departement Onderwijs en Pedagogie Krachtlijnen voor een sterk basisonderwijs Praktijkvoorbeeld Kenniscentrum Urban Coaching
Nadere informatiePeer mediation in het onderwijs heeft al een lange
Leerlingbemiddeling in het onderwijs slaat aan, maar met moeite Peer mediation of leerlingbemiddeling is in Nederland een bekend begrip geworden gedurende de afgelopen decennia en is intussen ingeburgerd
Nadere informatieTraining met persolog profielen
Training met persolog profielen Verkrijg de beste resultaten op het werk en in uw dagelijks leven Ontdek een praktische manier om uw persoonlijkheid te ontwikkelen: U leert verschillende gedragstendensen
Nadere informatieACTIEF BURGERSCHAP EN SOCIALE INTEGRATIE
Heutink ICT ACTIEF BURGERSCHAP EN SOCIALE INTEGRATIE op de C.B.S. De Bruinhorst 22-5-2012 Inhoudsopgave Inleiding 3 Pagina 1. Burgerschap op de Bruinhorstschool 3 2. Kerndoelen 3 3. Visie 4 4. Hoofddoelen
Nadere informatieBijlage schoolgids 2014-2015 obs Den Aldenhaag
Bijlage schoolgids 2014-2015 obs Den Aldenhaag Inhoudsopgave: Organisatie 1.1. Indeling van de groepen 1.2 Personeel Onderwijskundig 2.1 Vreedzame school 2.2. Engels Ouders 3.1 Activiteiten Commissie 3.2
Nadere informatieEen Positieve Klas resultaten Duhamel College Den Bosch
Een Positieve Klas resultaten Duhamel College Den Bosch Mentoren van Duhamel College Den Bosch (vmbo) hebben het programma Een Positieve Klas in het schooljaar 2011-2012 uitgevoerd met eerste en tweede
Nadere informatieSamenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6
Samenvatting Scores Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Zowel uit de beoordelingen in de vorm van een rapportcijfer als de aanvullende opmerkingen, blijkt dat de
Nadere informatieGEDRAGSPROTOCOL. (anti pestgedrag) Basisschool De Boomgaard Dieren
GEDRAGSPROTOCOL (anti pestgedrag) Basisschool De Boomgaard Dieren Mei 2014 Gedragsprotocol de Boomgaard I. Doel van dit gedragsprotocol: Alle kinderen van De Boomgaard moeten zich veilig voelen, zodat
Nadere informatieobs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl
obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl 1 Actief burgerschap en sociale integratie: Door de toenemende individualisering in onze samenleving is goed
Nadere informatieSCAN SOCIAAL DOMEIN VO. CED-Groep Dwerggras AP Rotterdam
SCAN SOCIAAL DOMEIN VO CED-Groep Dwerggras 30 3009 AP Rotterdam SCAN SOCIAAL DOMEIN VO Beste Schoolleider, Het sociaal domein voor uw school omvat onder andere zaken als burgerschap, democratie en sociale
Nadere informatieMorele vorming in het voortgezet onderwijs Een peiling onder leidinggevenden en ouders
Morele vorming in het voortgezet onderwijs Een peiling onder leidinggevenden en ouders Auteurs: Drs. G. van der Meulen Referentie: WvdJ/SL 11.0426 Datum: maart 2007 Het lectoraat Morele vorming in het
Nadere informatieTPACK-NL vragenlijst een toelichting
TPACK-NL vragenlijst een toelichting Petra Fisser & Joke Voogt Universiteit Twente Curriculumontwerp & Onderwijsinnovatie http://www.tpack.nl In dit document is de Nederlandse versie van de TPACK vragenlijst
Nadere informatieInfo-avond De Vreedzame School. Yorick Saeijs onderwijsadviseur Onderwijs Maak Je Samen
Info-avond De Vreedzame School Yorick Saeijs onderwijsadviseur Onderwijs Maak Je Samen Binnenkomer Food, Family, Fun. Agenda Binnenkomer Kernwaarden de Hoeksteen De Vreedzame School Voorbeelden uit de
Nadere informatieInhoud Inleiding Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding Een nieuwe start bouwt voort op het voorgaande Relaties aangaan Omgaan met gevoelens
Inhoud Inleiding 9 1 Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding 11 1.1 Het beroep Social Work 11 1.2 Beelden over leren mentale modellen 15 1.3 Competentiegericht leren 16 1.4 Een open leerhouding 17 1.5 Leren
Nadere informatieStrategisch beleidsplan O2A5. De dialoog als beleid
Strategisch beleidsplan O2A5 De dialoog als beleid Bij de tijd, open, boeiend en passend, dat zijn zowel het onderwijs als de werkwijze van O2A5. We hebben dan ook gekozen voor een vernieuwende en eigentijdse
Nadere informatiePAULUSPRAAT 2. Oktober 2016
PAULUSPRAAT 2 Oktober 2016 Inhoudsopgave - Van de directie - Directie Overkant - Even voorstellen Jeugdteam IJsselstein in de Paulusschool - Mediatie Vreedzame school - Vervangingen bij afwezigheid leerkracht
Nadere informatieHet spel der democratische opvoeding Wat vooraf ging: Aan de hand van de 4 pijlers deden de ambassadeurs van Triodus samen goed voor later en de werkgroep wat iedere kindwijzerorganisatie deed, inventariseren!
Nadere informatieWendbaar en waarde(n)vol onderwijs!
Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! In ons onderwijs staat de mens centraal, of het nu gaat om studenten of medewerkers, om ouders of werknemers uit het bedrijfsleven, jongeren of volwassenen. Wij zijn
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan
Pedagogisch beleidsplan Pedagogisch beleid van Kappio (locaties Seppelin en Gastouderbureau) Voor u ligt het pedagogisch beleid van Kappio (locaties Seppelin en Gastouderbureau). Hierin wordt beschreven
Nadere informatieTheoretische verantwoording
Goed gedaan Theoretische verantwoording Malmberg Goed gedaan! Theoretische verantwoording Een preventief programma Goed gedaan! is een praktisch sociaal-emotioneel programma voor de basisschool. Het geeft
Nadere informatieaugustus 2018 Welkom in je nieuwe wijzer
augustus 2018 Welkom in je nieuwe wijzer Vanaf dit schooljaar gaat Westwijzer van start met gepersonaliseerd onderwijs. Leerlingen zitten niet meer in een klas, maar in een Wijzer. Iedere leerling krijgt
Nadere informatieNIEUWSBRIEF Basisschool De Springschans
Tweewekelijkse NIEUWSBRIEF Basisschool De Springschans 13-10-2015 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatiePijnpunten PBS. W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g
Pijnpunten PBS Programma Welkom en voorstellen Pijnpunten SWPBS - Pijnpunten kort toelichten - World café: pijnpunten verkennen - Plenair inventariseren Wettelijk kader SWPBS Pedagogische kwaliteit van
Nadere informatieSerooskerkestraat maandag 1 september uur - alle groepen
Communicatie Dit schooljaar zal er wat veranderen met de verschijningsfrequentie van de nieuwsbrief van De Evenaar. Steeds meer groepsgebonden informatie wordt door de leerkrachten via digiduif aan de
Nadere informatiePestprotocol. OBS de Overhaal. openbare basisschool
Pestprotocol OBS de Overhaal openbare basisschool september 2016 1 Inhoud Voorwoord 3 1. Doel van het pestprotocol op OBS de Overhaal 3 2. Algemene informatie over het begrip pesten 3 2.1 Wat is pesten?
Nadere informatieUitgangspunten van de Koningin Julianaschool
Uitgangspunten van de Koningin Julianaschool Christelijke identiteit De Koningin Julianaschool is een open christelijke basisschool. Dat wil zeggen: iedereen is welkom. Daarbij is acceptatie van en respect
Nadere informatievaardigheden - 21st century skills
vaardigheden - 21st century skills 21st century skills waarom? De Hoeksteen bereidt leerlingen voor op betekenisvolle deelname aan de wereld van vandaag en de toekomst. Deze wereld vraagt kinderen met
Nadere informatiewaarbij de leerkracht er toe doet
Een geïntegreerde socioemotionele leerlingenbegeleiding waarbij de leerkracht er toe doet Workshop Ontmoetingsdag HGW 16 september 2010 Gent Karen Jacobs, Universiteit Antwerpen 1. De SEG-vragenlijst WERKMOMENT
Nadere informatieJuist in het openbaar onderwijs
Juist in het openbaar onderwijs Over de aandacht voor levensbeschouwing op de openbare school Legitimatie MARLEEN LAMMERS Wie denkt dat het openbaar onderwijs geen aandacht mag besteden aan levensbeschouwing,
Nadere informatieStappen: deelnemen aan netwerkbijeenkomst, voeren van gesprekken met specialisten, het plan delen op de site, startsubsidie aanvragen.
Aanvraag Stappen: deelnemen aan netwerkbijeenkomst, voeren van gesprekken met specialisten, het plan delen op de site, startsubsidie aanvragen. Ons plan zou kunnen vallen onder: VEILIGE STAD Een veilige
Nadere informatieWerken aan sociale veiligheid
team Fernanda de Hoop Fernanda de Hoop is werkzaam bij de CED-Groep in Rotterdam. Zij is lid van het ontwikkelteam van De Vreedzame School en begeleidt scholen voor (speciaal) basisonderwijs en scholen
Nadere informatieGIDS VOOR OUDERS. Zippy s Vrienden. Sociaal-emotioneel leren
GIDS VOOR OUDERS Zippy s Vrienden Sociaal-emotioneel leren PARTNERSHIP FOR Good mental health for children - for life www.zippysvrienden.nl Op onze website vindt u uitgebreide informatie over het Zippy
Nadere informatieBeweging, sociale omgang en kunstzinnig werken in het basisonderwijs
Beweging, sociale omgang en kunstzinnig werken in het basisonderwijs 2 Inleiding Beweging, sociale omgang en kunstzinnig werken zijn naast het onderwijs in taal en rekenen belangrijk in het lesaanbod.
Nadere informatie4. Wanneer pesten ondanks alle inspanningen toch weer de kop opsteekt, beschikt de school over een directe aanpak. (Zie verderop in dit protocol)
ANTI PEST PROTOCOL Er gelden drie uitgangspunten: n 1. Wij gaan met respect met elkaar om. 2. Wij pesten niet. 3. Wij accepteren niet dat er gepest wordt. Pesten op school. Hoe gaan we hier mee om? Pesten
Nadere informatieBetekenisvol Leren Onderwijzen in de werkplekleeromgeving
Betekenisvol Leren Onderwijzen in de werkplekleeromgeving Kempelonderzoekscentrum Jeannette Geldens, lector Monique van der Heijden, promovenda-docentonderzoeker Herman L. Popeijus, erelector Doelen en
Nadere informatie& Sociale Integratie. Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP. Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1
Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP & Sociale Integratie Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1 INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1: Visie op actief burgerschap & sociale integratieactie Hoofdstuk
Nadere informatieBrochure. Kindcentrum
Brochure Kindcentrum Positive Action Positive Action is een programma waarmee kinderen ondersteund en uitgedaagd worden in het ontwikkelen van hun unieke talenten. Het gaat daarbij niet alleen over goede
Nadere informatieDe Vreedzame Wijk. Een praktische gids voor een samenhangend opvoedklimaat in de wijk. Leo Pauw
De Vreedzame Wijk Een praktische gids voor een samenhangend opvoedklimaat in de wijk Leo Pauw De Vreedzame Wijk Een praktische gids voor een samenhangend opvoedklimaat in de wijk Leo Pauw met medewerking
Nadere informatie2012 Mediation Trainingsinstituut MTi pagina 3 van 7
Naar aanleiding van uw vraag om informatie over onze mogelijkheid om voor ca. 20 medewerkers binnen de gemeente Zandvoort een training mediationvaardigheden te verzorgen, treft u hierbij een offerte aan
Nadere informatieDe pedagogische kwaliteit van SWPBS. Monique Nelen, PBS coach
De pedagogische kwaliteit van SWPBS. Monique Nelen, PBS coach Programma Even voorstellen SWPBS als methodiek Het pedagogische doel van onderwijs Pedagogische Kwaliteit SWPBS met pedagogische kwaliteit
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieIn deze nieuwsbrief: R.K. Basisschool De Hunenborg. Nummer 6, Insluippreventie
R.K. Basisschool De Hunenborg Nummer 6, 27-01-2017 Insluippreventie In deze nieuwsbrief: Insluippreventie Nieuw buitenspeelmateriaal Kindgesprekken Oud papier oproep Vreedzame School Vanuit de MR Carnaval
Nadere informatiePAD informatie voor ouders
PAD informatie voor ouders De Kiem Roelofarendsveen, januari 2015 Beste ouders/verzorgers, Hierbij willen we u graag informeren over het PAD leerplan, dat bij ons op de Kiem gebruikt wordt om het sociaal
Nadere informatieInformatie over de deelnemers
Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals
Nadere informatieSamenwerking. Betrokkenheid
De Missie Het Spectrum is een openbare school met een onderwijsaanbod van hoge kwaliteit. We bieden het kind betekenisvol onderwijs in een veilige omgeving. In een samenwerking tussen kind, ouders en school
Nadere informatie3D-PROJECT HOOGEVEEN !!! Talentontwikkeling door wetenschap en techniek. Kansen zien is. De aanpak
3D-PROJECT HOOGEVEEN Rotaryclub Staphorst-Reestland Kansen zien is Er is een tekort aan technici en zonder goede technici is het lastig innoveren en zonder innovatie komen duurzame ontwikkelingen niet
Nadere informatieNieuwsbrief De Vreedzame School
Nieuwsbrief De Vreedzame School Algemeen Onze school werkt met het programma van de Vreedzame School. Dit programma wil een bijdrage leveren aan een positief sociaal klimaat en de vorming van actieve en
Nadere informatieKwaliteitsgericht omgaan met kinderen denken vanuit mogelijkheden zien van kernkwaliteiten handelen vanuit respect voor ieders eigenheid
POWer: Kwaliteitsgericht omgaan met kinderen Leerkrachten ervaren dat kinderen zich anders gedragen dan vroeger. Steeds vaker mondiger, meer intuïtief, zelfbewust en minder genegen gewoon te doen wat van
Nadere informatieKinderen van nu groeien op in een mondiale, multiculturele samenleving. Respectvol kunnen. omgaan met verschillen tussen mensen
Kinderen van nu groeien op in een mondiale, multiculturele samenleving. Respectvol kunnen omgaan met verschillen tussen mensen en culturen is een voorwaarde om goed te functioneren. Het is belangrijk dat
Nadere informatieHET GOEDE NIEUWS OVER PESTEN
HET GOEDE NIEUWS OVER PESTEN Eindelijk Ontdek grip hoe op tientallen het ongrijpbare scholen deel in Nederland van pestgedrag grip hebben Pesten gekregen is binnen het onderwijs op het een hot ongrijpbare
Nadere informatieKinderwerk op school
Kinderwerk op school Raster In de afgelopen jaren is de samenwerking tussen het onderwijs en het Kinderwerk van Raster sterk ontwikkeld. Waar we in het begin van de samenwerking nog voorzichtige stappen
Nadere informatieNieuwsbrief. o.b.s. De Zwarm. Vreedzame School. Wat doen we in blok 4? o.b.s. De Zwarm: Samen werkt beter! 1.
Nieuwsbrief Vreedzame School o.b.s. De Zwarm www.dezwarm.nl In deze editie: We hebben hart voor elkaar Wat doen we in blok 4? Inhoud van de lessen Wat hebben we geleerd in blok 3? Ouderavond 12 april Tips
Nadere informatieBijlage 20 Zelfassessment adequaat samenwerken met ouders
Bijlage 20 Zelfassessment adequaat samenwerken met ouders Deze bijlage hoort bij hoofdstuk 4.9 en 4.11. Dit zelfassessment is ontwikkeld door Barbara de Boer, adviseur bij CPS. Zij maakte daarbij gebruik
Nadere informatieVisie en Methoden Mondiaal Burgerschap
Visie en Methoden Mondiaal Burgerschap De KNVB gelooft in de maatschappelijke meerwaarde van voetbal. Voetbal brengt de samenleving in beweging. Zo n 300.000 vrijwilligers zijn in Nederland actief bij
Nadere informatie