Spreekuurafdeling, poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek

Transcriptie

1 College bouw ziekenhuisvoorzieningen Postbus GB Utrecht T (030) F (030) E cbz@bouwcollege.nl I Spreekuurafdeling, poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek Bouwmaatstaven voor nieuwbouw Vastgesteld door het College bouw ziekenhuisvoorzieningen op 16 februari 2004 Goedgekeurd door de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport op 22 maart 2004 Rapportnummer ISBN

2

3 Inhoudsopgave Samenvatting I 1 Inleiding 1 2Zorginhoudelijke uitgangspunten Begrippenkader Zorginhoudelijke ontwikkelingen 5 3 Basiskwaliteitseisen Inleiding Basiskwaliteitseisen ruimtelijke functionaliteit Basiskwaliteitseisen technische voorzieningen (condities) Flexibiliteit 11 4 Bouwkundige concepten Inleiding Voorbeelden 13 5 Financiële aspecten 19 Bijlagen 21 1 Productieparameter en waarde per functie 21 2 Resumé ruimtebehoefte 24 3 Vloeroppervlakten volgens NEN Relevante bouwmaatstaven en referentiekaders 29 5 Literatuur 30 6 Verantwoording voorbeeldprojecten en illustraties 32 Regeling bouwmaatstaven voor spreekuurafdeling, poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek 34

4

5 Samenvatting Op 16 februari 2004 heeft het College bouw ziekenhuisvoorzieningen (het Bouwcollege) de bouwmaatstaven spreekuurafdeling, poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek vastgesteld. Deze maatstaven vormen een aanvulling op de eind 2002 door de minister van VWS goedgekeurde bouwmaatstaven algemeen ziekenhuis (de zogeheten paraplumaatstaf), die bedoeld zijn voor het ziekenhuis als geheel en waarin de samenhang tussen de verschillende ziekenhuisfuncties is aangegeven. De nieuwe bouwmaatstaven hebben betrekking op de samenhangende functies spreekuurafdeling, poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek. Ze komen in de plaats van de tot dusver gehanteerde maatstaven voor elk van deze drie functiegroepen afzonderlijk. De bouwmaatstaven omvatten zorginhoudelijke uitgangspunten, basiskwaliteitseisen, voorbeelden van good practice en financiële uitgangspunten. In de nieuwe maatstaven is rekening gehouden met nieuwe ontwikkelingen zoals de medisch-technologische vooruitgang, die ervoor heeft gezorgd dat veel onderzoeken en behandelingen waarvoor patiënten voorheen in het ziekenhuis werden opgenomen thans poliklinisch worden uitgevoerd. Te zamen met een verhoging van de kwaliteit van de dienstverlening, verbetering van de patiëntenbejegening en beperking van de doorlooptijd van onderzoek en behandeling heeft dit ertoe geleid dat behandeling en diagnostiek op de polikliniek meer geïntegreerd worden aangeboden. Ziekenhuizen kunnen nu zelf kiezen in welke mate behandeling en diagnostiek in de polikliniek ruimtelijk worden geïntegreerd. Factoren die hierbij een rol spelen, zijn de schaalgrootte van het behandelaanbod, efficiënte bedrijfsvoering en de logistieke opzet van de polikliniek. Wat dit laatste betreft, is een tendens waarneembaar om ruimtelijke voorzieningen waar de patiënten zelf komen (wachtruimten, spreek-/onderzoekkamers) te scheiden van de ondersteunende voorzieningen (secretariaten, werkkamers specialisten). Laatstgenoemde voorzieningen worden vaak ondergebracht in een zogeheten kennis- /expertisecentrum, waar specialisten ervaringen kunnen uitwisselen, informatie vergaren en opleidingsactiviteiten ontplooien. Ondersteund door de informatietechnologie voeren specialisten de behandeling en diagnostiek waar mogelijk aansluitend en op dezelfde dag uit, waardoor patiënten sneller worden geholpen. De in de maatstaven opgenomen basiskwaliteitseisen beschrijven het noodzakelijke kwaliteitsniveau. Daarover kan niet worden onderhandeld. De in de maatstaven beschreven basiskwaliteitseisen hebben in het bijzonder betrekking op toegankelijkheid, situering en omvang van ruimten waar patiënten toegang toe hebben. Zo worden minimumeisen gesteld aan de vrije breedte van verkeersruimten en aan de oppervlakte van spreek-, onderzoek- en behandelkamers. De belangrijkste basiskwaliteitseisen voor de ruimtebehoefte zijn in de volgende tabel opgenomen. I

6 Tabel Basiskwaliteitseisen ruimtebehoefte omschrijving van de ruimte min. nuttige opmerkingen opp. in m 2 spreekuurafdeling/ algemeen variant A spreek-/werkkamer 14 onderzoekkamer 10 variant B spreek-/onderzoekkamer 16 poliklinische behandeling algemene behandelkamers 1 en scopieruimten 24 per ruimte ruimte voor interventiescopieën 30 gipskamer 24 voor de eerste behandeltafel; 12 m 2 per behandeltafel meer. rustkamer 8 per rustbed o.d. algemeen orgaanfunctieonderzoek ruimten belastingsonderzoek (ECG, spirometrie) 16 per ruimte overige onderzoekruimten 14 per ruimte patiëntendouche 4 1 ) Betreft ruimten bedoeld voor poliklinische ingrepen op het gebied van de chirurgie, gynecologie, orthopedie, plastische chirurgie en niet-snijdende specialismen. Voor behandelkamers voor kaakchirurgie, KNO en urologie (cystoscopie) wordt van dezelfde ruimtebehoefte uitgegaan. De aangegeven eis geldt echter niet voor alle ruimten waar behandeling plaatsvindt. In een bijlage bij de maatstaven is indicatief de ruimtebehoefte aangegeven die op grond van de adviespraktijk kan worden aangemerkt als gebruikelijk voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek. Daarmee kan, in combinatie met de in de maatstaven geformuleerde financiële uitgangspunten, een bovengrens voor het investeringskostenkader worden bepaald. In het hoofdstuk bouwkundige concepten worden good practice -voorbeelden getoond van voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek belangrijke aspecten. Aan de orde komen met name de situering, de organisatorische en de ruimtelijke opzet van deze ziekenhuisfuncties. Het ligt in de bedoeling deze good practice -voorbeelden regelmatig door recent materiaal te vervangen. II

7 1 Inleiding Deze bouwmaatstaven, waarvan de basiskwaliteitseisen deel uitmaken, hebben betrekking op de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek in een ziekenhuis. Gezien de samenhang (zowel zorginhoudelijk als bouwkundig) zijn deze functies thans geclusterd in één bouwmaatstavenrapport. Te zamen met de in de bouwmaatstaven algemeen ziekenhuis opgenomen basiskwaliteitseisen vormen de voorliggende maatstaven het geheel aan basiskwaliteitseisen waaraan nieuwbouwplannen voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek moeten voldoen. Het is niet de bedoeling met deze maatstaven een specifiek model voor de organisatie van de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek voor te schrijven. Wel geven ze de zorginhoudelijke voorwaarden met hun ruimtelijke consequenties aan die bij het ontwikkelen van voorzieningen voor genoemde functies aandacht behoeven. De bouwmaatstaven zijn vastgesteld door het College bouw ziekenhuisvoorzieningen (het Bouwcollege) bij besluit van 16 februari 2004, gelet op artikel 15a van de Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV), en goedgekeurd door de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport op 22 maart De maatstaven maken als bijlage 1.21 onderdeel uit van de Regeling bouwmaatstaven WZV. Verwezen wordt naar het algemene deel van de toelichting bij de Regeling College bouw ziekenhuisvoorzieningen Bouwmaatstaven spreekuurafdeling, poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek. In de brochure Bouwmaatstaven zorgsector zijn het gebruik en de totstandkoming van de maatstaven beschreven. Deze brochure is bij het Bouwcollege te bestellen. Ook is downloaden mogelijk via de website van het Bouwcollege: http//: waar behalve onderhavige maatstaven ook de (algemene) bouwmaatstaven algemeen ziekenhuis te vinden zijn. In hoofdstuk 2 worden de zorginhoudelijke uitgangspunten weergegeven die, mede op basis van evaluatie van ervaringen, aan de maatstaven ten grondslag liggen. In hoofdstuk 3 zijn de eisen beschreven waaraan voorzieningen voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek minimaal moeten voldoen om de kwaliteit van zorg te kunnen garanderen: de basiskwaliteitseisen. In hoofdstuk 4 zijn verschillende good practice -voorbeelden opgenomen, waarbij aangegeven is op welke wijze de in hoofdstuk 3 beschreven basiskwaliteitseisen voor genoemde functies zijn of worden verwerkt. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op de ruimtelijke en financiële voorwaarden voor de nieuwbouw van voorzieningen voor deze functies. Voor de algemene uitgangspunten en randvoorwaarden bij het opstellen en hanteren van de maatstaven wordt verwezen naar de bouwmaatstaven algemeen ziekenhuis van het Bouwcollege. Daarin worden de begrippen bouwmaatstaven en basiskwaliteitseisen toegelicht en zijn verwijzingen opgenomen naar andere, relevante bouwmaatstaven van het Bouwcollege en naar regelgeving van derden. 1

8 Afb. 1 Opzet spreekuurafdeling volgens variant A 2

9 2 Zorginhoudelijke ontwikkelingen In de door het Bouwcollege uitgebrachte bouwmaatstaven algemeen ziekenhuis (de zogeheten paraplumaatstaf), waarin de samenhang tussen de bestaande maatstaven voor de verschillende ziekenhuisfuncties is aangegeven, worden drie blokken voorzieningen onderscheiden: A. patiëntgebonden voorzieningen waar patiënten zelf aanwezig zijn: 1. verpleging 2. onderzoek en behandeling 3. bijzondere functies B. patiëntgebonden voorzieningen waar patiënten niet zelf aanwezig zijn; C. faciliterende voorzieningen. De functiegroepen spreekuurafdeling, poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek behoren tot blok A, en wel tot de hoofdfunctiegroep onderzoek en behandeling. Behoudens deze functiegroepen behoren ook de functiegroepen beeldvormende diagnostiek, nucleaire geneeskunde, spoedeisende hulp, operatieafdeling, verlosafdeling en fysiotherapie tot deze hoofdfunctiegroep. Voor deze functiegroepen bestaan afzonderlijke bouwmaatstaven. 2.1 Begrippenkader te onderscheiden. Op de aspecten die een rol spelen bij de keuze van ziekenhuizen voor één van beide varianten wordt ingegaan in paragraaf 2.2 Zorginhoudelijke ontwikkelingen. Variant A In deze variant vinden de consultatie en het uitvoeren van eenvoudig onderzoek over het algemeen in twee afzonderlijke ruimten plaats, te weten de spreek-/werkkamer en respectievelijk één grote of twee kleinere onderzoekkamers. Ruimtelijke voorzieningen voor ontvangst, het wachten alsmede de administratieve voorbereiding en afhandeling van het polibezoek zijn annex deze ruimten gesitueerd en vormen te zamen een zogeheten spreekuureenheid. Kenmerkend voor deze opzet is dat de werkkamer van de specialist ruimtelijk geïntegreerd is in de spreekuureenheid. De patiëntgebonden (frontoffice) en niet-patiëntgebonden (backoffice) activiteiten zijn in deze variant ruimtelijk geconcentreerd. De spreekuureenheden zijn over het algemeen geclusterd per medisch specialisme en gesitueerd op basis van aanwezige functionele relaties tussen de verschillende specialismen. Daarnaast omvatten sommige spreekuureenheden specifieke onderzoek-/behandelruimten, die vanwege de functie, de specifieke inventaris en de inzet van gespecialiseerd personeel onderdeel uitmaken van de spreekuurafdeling Spreekuurafdeling De functiegroep spreekuurafdeling omvat het geheel aan ruimtelijke voorzieningen dat noodzakelijk is voor de consultatie en het uitvoeren van eenvoudig onderzoek van overwegend niet-opgenomen patiënten door medisch specialisten (in opleiding) en gespecialiseerde verpleegkundigen. In de praktijk zijn daarbij de volgende twee varianten Variant B In deze variant vinden de consultatie en het uitvoeren van eenvoudig onderzoek plaats in één gecombineerde spreek-/onderzoekkamer. Daarnaast wordt in deze variant uitgegaan van het zoveel mogelijk scheiden van de patiëntgebonden (frontoffice) en niet-patiëntgebonden (backoffice) activiteiten. Dit resulteert in een sterk gestandaardiseerde opzet van spreekuurblokken, bestaande uit naast elkaar 3

10 Afb. 2 Opzet spreekuurafdeling volgens variant B gelegen gecombineerde spreek-/onderzoekkamers, aangevuld met een receptiebalie (tevens werkplek spreekuurassistente), multifunctionele overlegruimten en facilitaire ruimten (o.a. sanitair). De ruimtelijke voorzieningen voor het wachten zijn zo veel mogelijk geconcentreerd (tussen de verschillende spreekuurblokken of in één centrale verblijfsruimte). Specialisten en gespecialiseerde verpleegkundigen die veel met elkaar samenwerken, worden bij elkaar gepositioneerd, waardoor zij tussentijds kunnen overleggen over een patiënt en diens behandeling. De spreekuren, die in beginsel monodisciplinair zijn georganiseerd, krijgen op dat moment een multidisciplinair karakter. Het oogmerk van deze opzet is dat de spreek-/onderzoekkamers door verschillende specialismen worden gebruikt (non-dedicated). Een uitzondering wordt gemaakt voor specialismen die over specifieke onderzoek-/behandelruimten beschikken. De niet-patiëntgebonden functies (secretariaten en werkruimte specialisten) worden in deze variant ondergebracht in een zogeheten kennis-/expertisecentrum. Met dit kennis-/expertisecentrum wordt beoogd een plek te creëren waar ervaringen worden uitgewisseld, informatie wordt vergaard en opleidingsactiviteiten worden ontplooid. Behoudens de secretariaten en werkruimte van de specialisten behorend tot de functiegroep spreekuurafdeling worden in het kennis-/expertisecentrum veelal ook de opleidings- en vergaderfaciliteiten ondergebracht Poliklinische behandeling Tot de functiegroep poliklinische behandeling worden alle ruimten gerekend die specifiek voor poliklinische behandeling zijn ingericht, waarbij in algemene zin een onderscheid kan worden gemaakt in behandelkamers, scopiekamers en rustkamers. Van de betreffende 4

11 voorzieningen wordt overwegend gebruik gemaakt door ambulante patiënten, doch ook, voor zover nodig, door klinisch opgenomen patiënten. Behandelkamer Onder een behandelkamer wordt een ruimte verstaan waar ingrepen worden verricht die in principe een minder hoge reinheidsgraad vereisen en waar geen algehele anesthesie wordt toegepast. Kenmerkend voor deze ruimten is dat er normaliter geen beroep wordt gedaan op gemeenschappelijke ziekenhuisdiensten (shared resources). Dat betekent dat er normaliter geen operatie- en anesthesieteams aan te pas komen. Sommige specialismen, zoals kaakchirurgie, KNO en urologie (cystoscopie), beschikken vanwege de aard van de ingrepen en de daarvoor benodigde voorzieningen over eigen behandelkamers. Scopiekamers Een scopiekamer is een ruimte die speciaal is ingericht voor het uitvoeren van endoscopisch onderzoek en behandeling, waarbij voor het gebruik van de ruimte bijzondere aangrenzende ruimten noodzakelijk zijn, zoals een reinigingsruimte voor scopen en voor bereidingsruimten. Het is gebruikelijk dat een endoscopie-eenheid in een ziekenhuis uit ten minste twee endoscopiekamers bestaat, waarbij in de ene kamer de orale en bronchiale scopieën kunnen worden gedaan en in de andere kamer de rectale scopieën. Bij sommige behandelingen wordt gebruik gemaakt van doorlichting, waarvoor extra ruimtelijke en technische voorzieningen nodig zijn (interventie-endoscopie). Rustkamers Onder rustkamers worden ruimten verstaan waar patiënten op verhaal komen na een poliklinische behandeling dan wel bijkomen van een sedatie die de behandelend specialist heeft toegepast ten behoeve van de poliklinische behandeling. Vergeleken met de verkoeverkamer van een operatieafdeling, is voor deze ruimten kenmerkend dat er geen sprake is van betrokkenheid van een anesthesioloog of van anesthesiologische bewaking Algemeen orgaanfunctieonderzoek Tot de functiegroep algemeen orgaanfunctieonderzoek behoren de ruimtelijke voorzieningen ten behoeve van klinisch-fysiologisch onderzoek (in vivo) van overwegend ambulante patiënten en in voorkomende gevallen klinische patiënten, dat voornamelijk bestaat uit het meten van elektrische verschijnselen, druk of stroom (flow) van bijvoorbeeld bloed of lucht. Meer specifiek behoren hiertoe de volgende onderzoeken: hartfunctieonderzoek; vaatonderzoek; longfunctieonderzoek; neurofysiologisch onderzoek. Functieonderzoek met behulp van beeldvormende diagnostiek valt buiten het bestek van de onderhavige maatstaven. Hiervoor wordt verwezen naar de bouwmaatstaven beeldvormende diagnostiek en nucleaire geneeskunde. 2.2 Zorginhoudelijke ontwikkelingen Algemeen Waar tot voor enkele jaren het activiteitenniveau van een ziekenhuis werd gedomineerd door de klinische zorgverlening, verschuift dit activiteitenniveau thans in toenemende mate naar ambulante zorgverlening. Factoren die hierbij een rol spelen, zijn onder andere: nieuwe mogelijkheden op medisch-technisch gebied, ondersteund door ICT-ontwikkelingen, waardoor veel behandelingen en onderzoeken minder belastend voor de patiënt zijn geworden en binnen een ambulante (poliklinische) setting kunnen worden uitgevoerd in situaties waarbij vroeger een opname vereist was; een verandering van de organisatie van de zorg: van aanbod-/specialismegerichte inrichting van de zorg naar een meer geïntegreerde organisatie van de zorg bezien vanuit het perspectief van de patiënt. Daarbij wordt een grotere nadruk gelegd op de kwaliteit van dienstverlening, patiëntenbejegening alsmede de doorlooptijd van het onderzoek- en behandelproces en de timing daarvan. Een gevolg hiervan is dat in toenemende mate een integratie van behandeling en diagnostiek binnen het 5

12 ambulante zorgproces in een ziekenhuis plaatsvindt, niet alleen organisatorisch, maar deels ook ruimtelijk. Dit betreft voornamelijk het onderbrengen in de spreekuurafdeling van zowel behandelkamers als functieonderzoekkamers voor monodisciplinaire ingrepen en onderzoeken, waarbij geen gebruik wordt gemaakt van bijzonder opgeleid personeel dat voor verschillende specialismen werkzaam is (shared recources). Een verdergaande ruimtelijke deconcentratie van behandel- en functieonderzoekkamers en integratie hiervan op de spreekuurafdeling is veelal alleen mogelijk in zeer grote ziekenhuizen waarbij gedeconcentreerde faciliteiten een rendabele omvang hebben. In het algemeen kan worden geconcludeerd dat concentratie van behandelkamers en algemeen orgaanfunctieonderzoek uit zowel bedrijfsmatig als logistiek oogpunt voordelen biedt. In dit verband kan worden opgemerkt dat vanwege het feit dat de in deze kamers uitgevoerde verrichtingen steeds meer een therapeutisch karakter krijgen, waardoor de zwaarte hiervan toeneemt, veelal vaker een beroep zal worden gedaan op shared recources. Concentratie van faciliteiten betekent echter in sommige gevallen langere looplijnen voor patiënten. In dit verband wordt er daarom wel voor gepleit om de in de onderhavige bouwmaatstaven opgenomen ruimtelijke voorzieningen over het algemeen in elkaars nabijheid te situeren 1. Overigens zal als gevolg van de verdere ontwikkeling van de informatietechnologie en het toenemend gebruik hiervan, het diagnostisch en behandelproces beter kunnen worden gestroomlijnd, zodat de nadelige effecten van concentratie van faciliteiten vanuit het perspectief van de patiënt kunnen worden verminderd. Zo blijkt uit de adviespraktijk dat de ziekenhuizen de organisatie van de zorg zoveel mogelijk inrichten volgens het one-stop shopping concept. Hierbij wordt er, mede ondersteund door ICT-ontwikkelingen, voor zorggedragen dat de voor diagnostiek en behandeling noodzakelijke onderzoeken en ingrepen zo veel mogelijk aansluitend en op dezelfde dag kunnen worden uitgevoerd. Een voorbeeld hiervan is de in veel ziekenhuizen functionerende mammapoli. Uit de hiervoor geschetste ontwikkelingen blijkt dat de ambulante zorgverlening in een ziekenhuis in toenemende mate multidisciplinair wordt aangeboden. Wat de spreekuurafdeling betreft, is daarbij een tendens waarneembaar om de meer klassieke opzet van de afdeling (variant A in 2.2.1) te vervangen door een meer gestandaardiseerde opzet (variant B in 2.2.1). Naast multidisciplinaire zorgverlening aan patiënten spelen ook de volgende aspecten een rol bij de keuze voor de meer gestandaardiseerde opzet van de spreekuurafdeling: het toenemende aantal specialisten dat part-time werkt. Doordat in deze opzet sprake is van overwegend non-dedicated spreekuurvoorzieningen kunnen meer en verschillende soorten specialismen van dezelfde ruimten gebruik maken; een optimalisatie van het gebruik van de spreekuurvoorzieningen. Dit in verband met het feit dat het merendeel van de specialisten, met uitzondering van de specialismen die overwegend poliklinisch werken, veelal slechts een beperkt aantal dagdelen per week spreekuur houden 2 ; het bevorderen van kennisvergaring/-overdracht tussen medisch specialisten, gericht op een verdere professionalisering en ontplooiing van opleidingsactiviteiten, door middel van het realiseren van expertisecentra. In de bouwplannen waarin van deze nieuwe opzet van de spreekuurafdeling wordt uitgegaan, wordt aangegeven dat de toepassing van nieuwe ICT-technieken, zoals elektronische patiëntendossiers en het tijd- en plaatsonafhankelijk kunnen raadplegen van informatie, daarbij een belangrijke rol speelt. Hoewel verschillende ziekenhuisorganisaties op dit punt al ver gevorderd zijn, is het, gezien de nog bestaande onzekerheden inzake de beschikbaarheid van werkbare systemen, van belang dat in de bouwkundige opzet van de spreekuurafdeling een zodanige flexibiliteit wordt ingebouwd, dat alternatieven niet worden geblokkeerd. Overigens komen in de praktijk ook mengvormen van beide varianten voor, met name in grootschalige 1 Dit geldt ook voor de functiegroep beeldvormende diagnostiek. 2 Dit wordt mede bepaald door de omvang van de maatschap en de gemaakte afspraken omtrent het vervullen van de diensten (24-uurs zorg). 6

13 nieuw- en verbouwprojecten. Gegeven de bouwkundige situering van functies in het ziekenhuiscomplex en de (on)mogelijkheden van het bestaande gebouwencomplex, wordt daarbij geopteerd voor een meer klassieke opzet van de spreekuurafdeling, met dien verstande dat de werkkamers van de specialisten geen onderdeel meer uitmaken van de spreekuurafdeling, hetgeen medegebruik door andere specialisten mogelijk maakt. Parallel aan de tendens tot multidisciplinair werken, blijkt dat een deel van de ambulante zorgverlening die voorheen in een ziekenhuis werd uitgeoefend in toenemende mate buiten de gebruikelijke ziekenhuissetting wordt aangeboden. De opkomst van zelfstandige behandelcentra (ZBC), die veelal gericht zijn op een bepaalde aandoening of doelgroep, is hier een uiting van. Snelle behandeling en diagnostiek in een voor een patiënt vaak prettige en soms minder bedreigende omgeving zijn factoren die patiënten doen besluiten te kiezen voor behandeling in een ZBC. Ook ziekenhuizen proberen hier op in te spelen door het realiseren van buitenpoliklinieken (met of zonder dagbehandeling) in een setting die vergelijkbaar is met de ZBC s. In de door het Bouwcollege uitgebrachte vervolg-uitvoeringstoets spreiding ziekenhuiszorg, tweede tranche (d.d. 8 juli 2002) is een nadere beschrijving opgenomen van de ruimtelijke voorzieningen zoals deze thans in buitenpoliklinieken (met of zonder dagbehandeling) voorkomen. Een deel van de hierin opgenomen ruimtelijke voorzieningen heeft betrekking op de in deze maatstaven beschreven functiegroepen. Mede als gevolg van de (geleidelijke) introductie van marktwerking in de curatieve zorg (opkomst ZBC s, invoering DBC-systeem) ligt het in de verwachting dat in de toekomst een verdere rationalisering en optimalisering in het gebruik van voorzieningen voor ambulante zorgverlening in een ziekenhuis zal plaatsvinden. De tot dusver in de maatstaven opgenomen uitgangspunten aangaande een geëigende productie per voorziening (spreek-/werkkamers, behandelkamers, functieonderzoekkamers) gaan overwegend uit van een benutting doordeweeks gedurende de gebruikelijke werkuren (van 8.00 uur tot uur). Het Bouwcollege is voornemens om in het kader van het werkprogramma 2004 een nader onderzoek uit te voeren naar de mogelijkheden inzake rationalisering en optimalisering in het gebruik van behandel- en onderzoekfaciliteiten, waarbij ook de in onderhavige maatstaven begrepen functies in beschouwing zullen worden genomen. In afwachting van de resultaten van dit onderzoek wordt in deze maatstaven voorshands uitgegaan van de thans vigerende productieparameters en -waarden van de verschillende voorzieningen (zie bijlage 1), die blijkens de adviespraktijk in de huidige context nog steeds bruikbaar en werkbaar zijn Healing environment en evidence based design Tegen de achtergrond van ontwikkelingen rond healing environment, evidence based design en integrale beoordelingscriteria is sprake van toenemende aandacht voor belevingsgebonden aspecten van zorggebouwen. Om de kwaliteit van een zorggebouw te bepalen, kan niet worden volstaan met bouwkundigfunctionele en technische criteria, maar moet tevens de belevingswaarde (impact) van het gebouw in ogenschouw worden genomen. Wetenschappelijk onderzoek in met name de Verenigde Staten, maar ook in Groot-Brittannië en Scandinavië, lijkt uit te wijzen dat de kwaliteit/ impact van de verblijfsomgeving een aantoonbaar effect heeft op het welbevinden, en daarmee wellicht ook op het genezingsproces. Voor voorzieningen voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek houdt dit in dat ze bij voorkeur zodanig worden ontworpen, dat ze herstelbevorderend functioneren voor de patiënt en het welbevinden van personeel ondersteunen. In gebouwontwerpen uit zich dit onder andere in een duidelijke lay-out, heldere routing en bewegwijzering, doordachte toepassing van licht en ruimte, een passende buitenomgeving (voor zover mogelijk) en een nietgeïnstitutionaliseerde afwerking. Hoewel voortgaand wetenschappelijk onderzoek op het vlak van evidence based design hierin in de toekomst mogelijk verandering zal brengen, is het nog niet mogelijk om de healing environment-component in de vorm van kwantificeerbare basiskwaliteitseisen onderdeel van de bouwmaatstaven te laten zijn. In hoofdstuk 4 Bouwkundige concepten wordt op dit onderwerp nader ingegaan. 7

14

15 3 Basiskwaliteitseisen 3.1 Inleiding In de bouwmaatstaven algemeen ziekenhuis zijn de basiskwaliteitseisen voor een ziekenhuis in algemene zin beschreven, in het bijzonder met betrekking tot bereikbaarheid, toegankelijkheid, flexibiliteit, ruimtelijke relaties en kwaliteit van de omgeving. Deze eisen gelden, voor zover van toepassing, ook voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek. In genoemde bouwmaatstaven komt ook de ligging van de voorzieningen in het ziekenhuis als geheel aan de orde. In dit hoofdstuk zijn, in aanvulling daarop, de specifieke basiskwaliteitseisen voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek vastgelegd op basis van de zorginhoudelijke uitgangspunten die in het vorige hoofdstuk zijn beschreven. In het bijzonder gaat het daarbij om basiskwaliteitseisen op het niveau van de huisvesting en de condities (hoofdzakelijk hygiënische aspecten en bijzondere klimatologische eisen, maar ook daglichttoetreding, uitzicht, verlichting, geluidbeheersing). Dit laatste voorzover de bouwmaatstaven binnenmilieu en installatietechniek in de zorgsector daar niet in voorzien. Voor eisen op het gebied van veiligheid en arbeidsomstandigheden wordt (mede) verwezen naar regelgeving van derden, zoals het Bouwbesluit en de Arbowet. 3.2 Basiskwaliteitseisen ruimtelijke functionaliteit de eis van rolstoeltoegankelijkheid voor ruimten waar patiënten (moeten kunnen) komen en de verkeersruimten waaraan deze gelegen zijn. Een deel van de onderzoek- en behandelkamers, behorende tot de poliklinische behandeling of het algemeen orgaanfunctieonderzoek, moet met een bed toegankelijk zijn, evenals de verkeersruimten waaraan deze gelegen zijn. In die verkeersruimten moeten bedden elkaar kunnen passeren. Voor de toegang tot bedtoegankelijke ruimten moet rekening worden gehouden met het indraaien van een bed vanuit de aangrenzende verkeersruimte. In die situaties is rekening te houden met een bed-opstelruimte van ten minste 1,00 bij 2,30 m. Van de sanitaire voorzieningen voor patiënten is ten minste een deel rolstoeltoegankelijk. In onderstaande tabel zijn de basiskwaliteitseisen met betrekking tot de toegankelijkheid van de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek samengevat, voor zover deze consequenties heeft voor de breedte van ruimten of van doorgangen naar ruimten. Niveauverschillen in genoemde voorzieningen moeten zoveel mogelijk worden vermeden. Voor eisen ten aanzien van het overbruggen van hoogteverschillen wordt verder verwezen naar het Bouwbesluit. Als bij het vervoer van bedpatiënten gebruik wordt gemaakt van liften, moeten deze met een voorrangsbesturing kunnen worden bediend. Voor liften ten behoeve van het vervoer van patiënten bedragen de inwendige afmetingen van de liftkooi ten minste 1,40 bij 2,40 m (beddenlift) Toegankelijkheid vanuit verkeersruimten Voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek geldt 9

16 Tabel 1 Basiskwaliteitseisen toegankelijkheid omschrijving van de ruimte minimumeis vrije breedte verkeersruimten (tussen de leuningen): in geval van beddentransport idem, daar waar bedden moeten kunnen draaien in geval van alleen rolstoelverkeer vrije doorgangsbreedte bedtoegankelijke ruimten (met name onderzoek- en behandelkamers) vrije doorgangsbreedte naar rolstoeltoegankelijke ruimten 2,00 m 2,40 m 1,60 m 1,10 m 0,85 m Tabel 2 Basiskwaliteitseisen ruimtebehoefte omschrijving van de ruimte minimale nuttige opmerkingen oppervlakte in m 2 spreekuurafdeling/ algemeen variant A spreek-/werkkamer 14 onderzoekkamer 10 variant B spreek-/onderzoekkamer 16 poliklinische behandeling algemene behandelkamers 1 en scopieruimten 24 per ruimte ruimte voor interventiescopieën 30 gipskamer 24 voor de eerste behandeltafel; 12 m 2 per behandeltafel meer. rustkamer 8 per rustbed o.d. algemeen orgaanfunctieonderzoek ruimten belastingsonderzoek (ECG, spirometrie) 16 per ruimte overige onderzoekruimten 14 per ruimte patiëntendouche 4 1) Betreft ruimten bedoeld voor poliklinische ingrepen op het gebied van de chirurgie, gynecologie, orthopedie, plastische chirurgie en niet-snijdende specialismen. Voor behandelkamers voor kaakchirurgie, KNO en urologie (cystoscopie) wordt van dezelfde ruimtebehoefte uitgegaan. De aangegeven eis geldt echter niet voor alle ruimten waar behandeling plaatsvindt. 10

17 3.2.2 Omvang en situering van de ruimten 3.4 Flexibiliteit In tabel 2 zijn de voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek geldende minimale nuttige oppervlakten per ruimte weergegeven. Daarnaast gelden aanvullende basiskwaliteitseisen, die hieronder worden beschreven. Spreek-/werkkamers Spreek-/werkkamers zijn zodanig gedimensioneerd, dat, behalve voor de behandelaar, voldoende ruimte aanwezig is voor een eventueel van een rolstoel gebruik makende patiënt en ten minste één begeleider. Onderzoek- en behandelkamers Onderzoek- en behandelkamers zijn zodanig gedimensioneerd, dat voldoende ruimte aanwezig is voor de behandelaar, een onderzoek- respectievelijk behandeltafel, apparatuur, het manoeuvreren met een tillift of een rolstoel en voor het in en uit de kamer rijden van een bed danwel stretcher of brancard, voorzover van toepassing. Elke onderzoek- of behandelkamer beschikt over een wastafel. Behandelkamers grenzen aan een verkeersluwe gang. Sanitaire voorzieningen Een deel van de sanitaire voorzieningen voor patiënten is rolstoeltoegankelijk. 3.3 Basiskwaliteitseisen technische voorzieningen (condities) Voor basiskwaliteitseisen inzake de technische voorzieningen wordt verwezen naar de bouwmaatstaven binnenmilieu en installatietechniek in de zorgsector. In aanvulling daarop gelden voor de behandelkamers de volgende basiskwaliteitseisen: een behandelkamer is uitgerust met een mechanisch ventilatiesysteem; het minimale buitenluchtaandeel bedraagt 100 m 3 /h per persoon; het eindfilter is van klasse F9. Gelet op de in hoofdstuk 2 geschetste ontwikkelingen in de ziekenhuiszorg is het van groot belang dat in nieuw te realiseren voorzieningen voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek voldoende bouwkundige flexibiliteit wordt ingebouwd om tijdig in te kunnen spelen op ontwikkelingen en wijzigingen in de zorgvraag. Dat houdt in dat deze voorzieningen in beginsel relatief eenvoudig en tegen geringe kosten aan te passen zijn, dan wel voor andere functies geschikt te maken zijn. Uit een oogpunt van flexibiliteit verdient het daarom aanbeveling uit te gaan van een verregaande standaardisatie van de afmetingen van de diverse ruimtelijke voorzieningen. Ook is het noodzakelijk verschillen in de opzet van deze voorzieningen zoveel mogelijk te beperken en rekening te houden met een eventuele herbestemming van ruimten. Bij dit laatste gaat het dan mede om de clustering van ruimten en om de situering van functies ten opzichte van elkaar, de ligging van de entree en de opzet van de hoofdverkeersstructuur. Ook in het ontwerp van de installaties is het wenselijk met een mogelijke herbestemming van ruimten rekening te houden, bijvoorbeeld door het opnemen van loze leidingen en wandgoten, enige overdimensionering van de capaciteit van installaties en mogelijkheden voor extra aansluitpunten. Dat betekent dat in alle gevallen sprake moet zijn van flexibel, aanpasbaar bouwen. Bij het indienen van een bouwaanvraag wordt de initiatiefnemer dan ook verzocht aan te geven in welke mate van flexibiliteit sprake is. Voor een nadere beschouwing over aspecten van flexibiliteit wordt verwezen naar de bouwmaatstaven algemeen ziekenhuis. 11

18 Type A-2 Type A-2 grijs trespa X SC-S. klc. klc. SC. SC-S. SC. klc. klc. kar S2 SC. ecg klc. X klc. SA = = AFZ S2 S2 klc. ECHO kar S3 TOE ecg klc. SC. X ks ks KM KM dilatatie KM KM ks ks Bouwmaatstaven spreekuurafdeling, poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek Afb. 3 Toegankelijkheid polikliniek Dikwijls ligt de ingang van de polikliniek in de nabijheid van de hoofdingang en bij voorkeur op de begane grond. Deze afbeelding toont de hoofdingang, waarbij men vanuit een centrale hal verder wordt geleid naar de poliklinieken. Het is van belang dat de gebruiker een helder overzicht krijgt van de aanwezige functies en hun ligging, waardoor de toegankelijkheid ook intern wordt voortgezet. gang KRUIPLUIK 900x900 allergie body box kataferom. berging gang gang voorb. multif. behandel. reinigen spoelr. echo fono cardio rolst. rolst klc. receptie gang spirom. hist.prov. fiets-ergom. fiets-ergom. orgaanf.onderz. orgaanf.onderz. longziekten cardiologie holter gang wachtruimte receptie oogpoli koffiekamer werkr. KOFFIE multif. spreekk. " archief wachtr o.k.lamp pendel KRUIPLUIK 900x900 kar ECHO X = = Alsident arm Afb. 4 Onderzoek en behandeling geconcentreerd In dit ziekenhuis is ervoor gekozen om de ruimten voor poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek te concentreren. De afbeelding toont de ruimten voor algemeen orgaanfunctieonderzoek voor de specialismen longziekten en cardiologie, en de poliklinische behandelkamers met ondersteunende functies in de nabijheid van de spreekuurafdeling. 12

19 4 Bouwkundige concepten 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt aan de hand van praktijkvoorbeelden geïllustreerd op welke wijze de in hoofdstuk 3 beschreven basiskwaliteitseisen ten aanzien van de huisvesting en de condities zijn of worden verwerkt in nieuwbouwplannen voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek. In bijlage 2 wordt in de vorm van tabellen een indicatie gegeven van (de opbouw van) de ruimtebehoefte voor deze functiegroepen, die gebaseerd is op de recente adviespraktijk. 4.2 Voorbeelden In deze paragraaf zijn, in aanvulling op de eerder beschreven basiskwaliteitseisen, aanbevelingen geformuleerd die van toepassing zijn op de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek. De spreekuurafdeling wordt uit oogpunt van toegankelijkheid bij voorkeur op de begane grond gesitueerd in de nabijheid van de hoofdingang. Indien spreekuurvoorzieningen op een verdieping zijn gesitueerd, worden deze toegankelijk gemaakt door middel van afdoende duidelijke en gebruiksvriendelijke stijgpunten vanaf de begane grond. Bij de situering van de voorzieningen voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek vormen de mogelijkheid tot adequate zorgverlening en de beleving van de patiënt de voornaamste overwegingen. Met het oog daarop moet worden voorzien in voldoende snelle, hindervrij te gebruiken verbindingen met vooral onderzoek- en behandelafdelingen. De verwevenheid van de poliklinische functies pleit voor een ligging van deze functies in elkaars nabijheid, waarbij het aanbeveling verdient hier ook ruimten te situeren voor patiëntenvoorlichting en (verpoos)ruimten waar patiënten tussen verschillende onderzoeken of behandelingen op adem kunnen komen. Dat maakt het voor patiënten ook eenvoudiger op één dag alle noodzakelijke onderzoeken of behandelingen te doorlopen. Verder is het van belang dat uit oogpunt van privacy aandacht wordt besteed aan voldoende geluidisolatie tussen naast elkaar gelegen spreek-/onderzoekruimten en naastgelegen wachtruimten. Soms wordt ervoor gekozen de ruimtelijke voorzieningen voor poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek ruimtelijk te integreren met de spreekuurafdeling, bij de spreekuureenheden van de betreffende specialismen. Een geschikte, veilige omgeving voor de spreekuurafdeling, de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek is gediend met een compacte lay-out met een logische routing en korte looplijnen. Voorts is het van belang dat de personeelsruimten zodanig gesitueerd zijn, dat zowel sprake is van voldoende toezicht op de gang van zaken binnen de voorziening als op verkeer van personen en goederen van en naar de voorziening. In beginsel kunnen de centrale voorzieningen van de spreekuurafdeling ook dienen voor de poliklinische behandeling en voor het algemeen orgaanfunctieonderzoek. Daarbij gaat het met name om de centrale receptie/ registratie, centrale wachtruimte, toiletten voor patiënten en bezoekers, personeelsvoorzieningen (koffie-/ instructieruimten, garderobe, toiletten en douches), werkkasten en bergruimten. 13

20 spr./werkkr. beh.kr. spr./werkkr. rec. hystro. ondz.kr. ondz.kr. wacht. scopie voorber. voorber. voorr. be.ster./n.ster. wacht. bed. voorber. scopie scopie endo procto leiding reinig.spoel bespr.kr. scopie Afb. 5 Onderzoek en behandeling gedeconcentreerd In dit ziekenhuis is ervoor gekozen om de ruimten voor poliklinische behandeling en algemeen orgaanfunctieonderzoek te deconcentreren. De afbeelding toont een overzicht van de spreekuurafdeling met daarin geïntegreerd de scopiekamers met bijbehorende ondersteunende functies. Afb. 6 Routing en wachtruimten Een compacte planopzet maakt korte looplijnen mogelijk. De afbeelding toont een polikliniek, die zowel gestructureerd als vrij van opzet is. Deze mogelijkheid ontstaat door het creëren van een grote, wat hogere ruimte met een kolommenstructuur, waarop een met daglichtopeningen uitgevoerd dak rust. Onder dit dak zijn de spreek-/onderzoekkamers als het ware als dozen in de lege ruimte gestructureerd. Bovenop de spreekkamers zijn de administratieve ondersteuning en staffunctie geprojecteerd. De vrije indeling voor de publieksruimten daarentegen zorgt voor een plein met beschutte ruimte, waardoor een informele, speelse ruimte ontstaat. De heldere structuur geeft ruime zichtlijnen, die een overzicht bieden van de aanwezige functies, en begeleidt de gebruiker op een natuurlijke wijze naar de wachtruimte. De daglichttoetreding van bovenaf en de onbelemmerde zichtlijnen bieden de gebruiker contact met buiten. Hierdoor wordt het interieur van de ziekenhuisomgeving meer als een kleine stad met straten en pleinen ervaren dan als een gebouw met gangen. 14

21 Afb. 7 Centrale voorzieningen polikliniek De foto toont de opzet van de spreekuurafdelingen, waarin centraal gelegen de wachtruimte is gesitueerd. In de hal bevinden zich tevens de overige patiëntgebonden voorzieningen, waardoor de gebruiker een helder overzicht en een goede toegang tot de betreffende voorziening worden geboden. Afb. 8 Kenniscentrum De afbeelding toont de opzet van een activiteitgerelateerd kenniscentrum. Het kenniscentrum biedt de mogelijkheid tot een zowel formele als informele wijze van overleg voor zowel individu als groep. Om al deze verschillende vormen van kennisoverdracht tegelijkertijd mogelijk te maken, is aandacht besteed aan de mate van concentratie die vereist is bij bepaalde handelingen. Zo zijn voor de individuele kennisverzameling die een hoge concentratie vereist speciale study booths geprogrammeerd, terwijl voor de meer informele, ontspannen kennisvergaring een huiskamertafel is ingericht. 15

22 Afb. 9 Gipskamer De foto toont de mogelijke opzet van een gipskamer met verschillende behandelplaatsen. Afb. 10A Scopiekamers met ondersteunende ruimten Afb. 10B Ruimtelijke relaties endoscopieafdeling De plattegrond toont een mogelijke opzet van een De plattegrond laat de nabijheid van de endoscopieaf- endoscopieafdeling. deling en meest betrokken verpleegafdelingen zien. Afb. 11 Reinigingsruimte scopieën De foto geeft een indruk van een ruimte voor het reinigen van scopieën. 16

23 Een steeds gangbaarder onderdeel van het ziekenhuis is een zogenaamd kenniscentrum. Met een kenniscentrum, ook wel expertisecentrum genoemd, wordt beoogd een plek te creëren waar kennis wordt verzameld, vastgelegd en verspreid. Dit kan gebeuren door het geven dan wel ontvangen van onderwijs, maar ook door uitwisseling van informatie en ervaring. Daarvoor is het noodzakelijk dat het een plek is waar mensen elkaar op zowel formele als informele wijze kunnen treffen en met elkaar kunnen overleggen. Het is een plek waar mensen zichtbaar en vindbaar aanwezig zijn zonder de processen van kennisoverdracht te verstoren. Hiervoor zijn voorzieningen in de huisvesting nodig die deze activiteiten stimuleren en ondersteunen. Een standaard kantoorconcept is voor een dergelijk centrum niet toereikend. Hiertoe worden dan ook op maat gesneden, activiteitgerelateerde kantoorconcepten ontwikkeld. In gipskamers zijn voor het afvoeren van gips of composietmateriaal bijzondere installatietechnische maatregelen nodig. Mechanische afzuiging vindt er aan de bron plaats (behandeltafel, werkbank, gipszagen). Uitgegaan wordt van een 6- tot 10-voudige mechanische ventilatie. Technische voorzieningen moeten afgestemd zijn op de apparatuur die in de ruimte wordt opgesteld. De vloer moet slipvast, wasbaar en waterbestendig zijn. Ruimtelijke voorzieningen voor het uivoeren van scopieën bestaan uit scopiekamers, reinigingsruimten en voorbereidings-/ rustruimten. Daarbij kan een onderscheid worden gemaakt tussen scopiekamers voor bronchoscopie en orale scopieën (oesophago-, gastro- en duodenoscopie) en scopiekamers voor rectale scopieën (recto-, procto-, colo- en sigmoïdoscopie). Voor interventie-endoscopieën zoals endoscopische retrograde cholangio- en pancreatografie (ERCP) is een afzonderlijke, ruimere scopiekamer nodig. Bij deze en andere interventie-endoscopieën waarbij gebruik wordt gemaakt van doorlichting met behulp van een C-boog, gelden voor de scopiekamer elektriciteits- en veiligheidseisen overeenkomstig ruimten voor röntgendiagnostiek. Opslagruimte voor scopen kan ruimtelijk hetzij met de betreffende scopiekamer, hetzij met de reinigingsruimte worden gecombineerd. Meestal wordt van het laatste uitgegaan. 17

24

25 5 Financiële aspecten In de bouwmaatstaven algemeen ziekenhuis (de zogeheten paraplumaatstaf), waarin de samenhang tussen de maatstaven voor de verschillende ziekenhuisfuncties is aangegeven en de basiskwaliteitseisen zijn beschreven op het niveau van het ziekenhuis als geheel, is uiteengezet op welke wijze het investeringskostenkader voor de nieuwbouw van een ziekenhuis wordt bepaald en hoe daar in de praktijk mee wordt omgegaan. Het investeringskostenkader voor de nieuwbouw van een ziekenhuis wordt bepaald door twee grootheden, de normatieve vloeroppervlakte en de nieuwbouwprijs per m 2. Voor beide grootheden zijn in de Regeling bouwmaatstaven kengetallen opgenomen. De in de Regeling opgenomen nieuwbouwprijs per m 2 betreft een gemiddelde prijs per m 2, waarin zowel de dure m 2 (bijvoorbeeld ten behoeve van de operatieafdeling, laboratoria) zijn opgenomen als de goedkope m 2 (bijvoorbeeld ten behoeve van kantoorvoorzieningen). In de specifieke maatstaven met basiskwaliteitseisen voor de verschillende ziekenhuisfuncties zijn de gedifferentieerde kostennormen voor de betreffende functies opgenomen. Deze gedifferentieerde kostennormen kunnen als uitgangspunt worden gebruikt in situaties waarin een ziekenhuisorganisatie voornemens is om alleen bepaalde ziekenhuisfuncties in nieuwbouw te realiseren. De normatieve kosten voor de nieuwbouw van voorzieningen voor de spreekuurafdeling liggen 10% lager dan de in de Regeling opgenomen kostennorm voor de nieuwbouw van een algemeen ziekenhuis als geheel. Daarentegen zijn de normatieve kosten voor de nieuwbouw van voorzieningen voor de poliklinische behandeling en het algemeen orgaanfunctieonderzoek 10% hoger dan de in genoemde Regeling opgenomen kostennorm. In beide gevallen zijn de kosten voor infrastructurele voorzieningen inbegrepen. Deze kostennormen zijn indicatief. Zij vormen enerzijds een referentiekader voor de opbouw en beoordeling van de bouwkosten van een nieuwbouwplan van een ziekenhuis, anderzijds een referentiekader voor die situaties waarin een ziekenhuisorganisatie een bepaalde ziekenhuisfunctie in nieuwbouw wil realiseren. De kostennormen worden jaarlijks via de Bouwkostennota aangepast. De onderhavige bouwmaatstaven leiden op macroniveau niet tot hogere kosten. 19

26

27 Bijlage 1 Productieparameter en waarde per functie Mede als gevolg van de (geleidelijke) introductie van marktwerking in de curatieve zorg (opkomst ZBC s, invoering DBC-systeem) ligt het in de verwachting dat in de toekomst een verdere rationalisering en optimalisering in het gebruik van voorzieningen voor ambulante zorgverlening in een ziekenhuis zal plaatsvinden. De tot dusver in de maatstaven opgenomen uitgangspunten aangaande een geëigende productie per voorziening (spreek-/werkkamers, behandelkamers, functieonderzoekkamers) gaan overwegend uit van een benutting doordeweeks gedurende de gebruikelijke werkuren (van 8.00 uur tot uur). Het Bouwcollege is voornemens om in het kader van het werkprogramma 2004 een nader onderzoek uit te voeren naar de mogelijkheden inzake rationalisering en optimalisering in het gebruik van behandel- en onderzoekfaciliteiten, waarbij ook de in onderhavige maatstaven begrepen functies in beschouwing zullen worden genomen. In afwachting van de resultaten van dit onderzoek is in deze bijlage bij de maatstaven voorshands uitgegaan van de thans vigerende productieparameters en -waarden van de verschillende voorzieningen, die blijkens de adviespraktijk in de huidige context nog steeds bruikbaar en werkbaar zijn. Spreekuurafdeling De omvang van een spreekuurafdeling wordt in beginsel bepaald door het aantal aanwezige spreekuurhoudende specialisten (in functie-eenheden 3 ) te vermenigvuldigen met polikliniekaandeel per specialisme. Onder het polikliniekaandeel per specialisme wordt het gemiddelde deel van de werktijd verstaan dat een bepaald specialisme op de spreekuurafdeling spreekuur houdt. Uit overwegingen van flexibiliteit worden hieraan voor de eerste 15 spreekuureenheden twee eenheden toegevoegd en per volgende 10 spreekuureenheden steeds één extra eenheid. In onderstaande tabel is ter verduidelijking van de hiervoor geformuleerde berekeningswijze een rekenvoorbeeld opgenomen. Bovengenoemde berekeningswijze kan voor beide in beschreven varianten worden gebruikt, met dien verstande dat er in variant B van uitgegaan wordt dat per spreekuureenheid de specialist over twee spreek- /onderzoekkamers beschikt (in onderhavig voorbeeld dus 86 spreek-/onderzoekkamers). Uit de adviespraktijk blijkt voorts dat in verband met een verdergaande verschuiving van klinische zorg naar poliklinische zorg een additionele capaciteit aan spreekuureenheden wordt geprogrammeerd oplopend tot maximaal 10% van het aantal berekende spreekuureenheden. In de in beschreven variant A wordt ervan uitgegaan dat de werkkamer van de specialist geïntegreerd is in de polikliniek. Daarbij worden uit doelmatigheidsoverwegingen de volgende uitgangspunten gehanteerd: iedere specialist die voor ten minste 0,5 functie-eenheid aan het ziekenhuis verbonden is, beschikt over een eigen spreek-/werkkamer op de spreekuurafdeling; specialisten die voor minder dan 0,5 functie-eenheid aan het ziekenhuis verbonden zijn, maken van gemeenschappelijke werkruimten gebruik. 3 Onder een functie-eenheid wordt hier verstaan een capaciteitsmaat voor de specialistische functie-uitoefening die correspondeert met de gemiddelde jaarproductie van een specialist met een volledige werkweek. 21

28 specialisme poli-aandeel functie-eenheden spreekuureenheden interne geneeskunde 0,6 6,5 3,9 cardiologie 0,6 4,0 2,4 longziekten 0,6 3,0 1,8 gastro-enterologie 0,6 0,5 0,3 reumatologie 0,9 1,0 0,9 dermatologie 0,9 3,0 2,7 chirurgie 0,4 7,0 2,8 orthopedie 0,7 3,0 2,1 urologie 0,6 3,0 1,8 plastische chirurgie 0,4 0,5 0,2 neurochirurgie 0,3 0,0 0,0 mondheelkunde 0,9 2,0 1,8 cardiopulmonale chirurgie 0,2 0,0 0,0 anesthesiologie 0,2 7,0 1,4 revalidatie 0,4 0,5 0,2 gynaecologie 0,5 5,0 2,5 kindergeneeskunde 0,7 3,0 2,1 KNO 0,7 4,0 2,8 neurologie 0,7 4,0 2,8 psychiatrie 0,9 3,0 2,7 oogheelkunde 0,9 3,0 2,7 subtotaal 37,9 idem, afgerond 38 extra eenheden 0-15: (2) 16-25: (3) 26-35: (4) 36-45: (5) 5 totaal 43 Deze uitgangspunten kunnen ook worden gehanteerd voor het bepalen van het aantal werkplekken van de specialisten in het zogeheten kenniscentrum conform de in beschreven variant B. Behalve voor spreekuurhoudende specialisten moeten in een spreekuurafdeling ook spreekuureenheden voor specialisten in opleiding aanwezig zijn. Daarbij gelden in principe dezelfde criteria als voor de specialismen waarvoor zij in opleiding zijn, waarbij wordt uitgegaan van een halvering van het polikliniekaandeel en derhalve van de ruimtefaciliteiten. Overigens betreffen de spreekuureenheden voor de specialisten in opleiding een PM-post en maken zij onderdeel uit van de ruimtelijke voorzieningen zoals deze beschreven zijn in het in oktober 2003 door het Bouwcollege uitgebrachte signaleringsrapport onderwijsvoorzieningen algemeen ziekenhuis. Poliklinische behandeling In de volgende tabel wordt een referentiekader weergegeven voor de productie per kamer per jaar. 22