Natuur in de hoogstamboomgaard!

Transcriptie

1 Natuur in de hoogstamboomgaard! Rob le Rutte Stichting Ijsselboomgaarden Hoogstambrigade Deventer Duurzaam landschapsbeheer Cultuur Streek Beleving Educatie Recreatie Behoud Pomologie/ inventarisatie Foto s/ verhalen/ kaarten Gereedschap Boeken Sociaal Gemeenschap Boomgaard Ecologie Ecosysteem Gebruik Fruitverwerking Zelfpluk Kamperen Bio-energie Economie Markt Scholing/ Advies Boomgaardnatuur Beheer/ snoei Aanplant Beheer 4 drijvende krachten Selman 1

2 Hoe biodivers is dit? Hoe biodivers is dit? 2

3 Hoe biodivers is dit? Hoe biodivers is dit? 3

4 Wintervogels in boomgaard Aantal soorten en totaal aantal vogels afhankelijk van mate van beheer Vogels in boomgaard en heg N of birds in orchard Modern Traditional Verschil in voorkomen van soorten in beide typen Apr-May 2. Jun-Jul 3. Aug-Sep Season Mean N of birds Top & Sides & Trees Sides only Untrimmed Hedge management 4

5 Variatie in IJsselstreek Komt weinig voor Komt veel voor Komt nauwelijks meer voor Verandering functies in de tijd 5

6 Biodiversiteit Variatie binnen en tussen plant- en diersoorten in een leefgemeenschap; een ecologische samenhang in een leefgebied. Een boomgaard kan meer zijn dan aantal fruitbomen in grasland! Wat komt er voor, in welke aantallen en welke onderlinge verhouding? Kun je dit beïnvloeden? Project Biodiversiteit 2006 WUR-wetenschapswinkel project : De hoogstamboomgaard natuurlijk. (rapport via internet) Vanaf 2016 samen Landschap Overijssel project Bevorderen Biodiversiteit Onderdeel is ontwikkelen systematiek voor monitoren soorten en beoordelen habitat kwaliteit. Samenwerking met studenten WUR en 3 agrarische collectieven (Limburg, Rivierenland en Utrecht Oost. 6

7 Bevorderen Biodiversiteit Welke soorten komen er voor? Welke eisen stellen die aan hun habitat? Welke habitat kwaliteit levert de boomgaard? Welke inrichtings- en beheer maatregelen zijn er nodig? Welke soorten blijven er voor komen en komen er ook bij? Hoe kunnen we boomgaardeigenaren enthousiasmeren en scholen op deze vorm van beheer? Veelheid aan soorten 7

8 Kleine knagers: vruchten/ zaden Bosmuis Bosspitsmuis Huismuis Veldmuis Egel Haas Konijn Mol Ree Ondergroei 8

9 Bunzing Boommarter Hermelijn Das Wezel Grond, boom en ruigte Baardvleermuis Dwergvleermuis Franjestaart Grootoorvleermuis Laatvlieger Rosse vleermuis Ruige dwergvleermuis Ruimtelijke structuur 9

10 Grasmus Braamsluiper Geelgors Groenling Heggemus Kneu Merel Spotvogel Tjiftjaf Tuinfluiter Vink Winterkoning Zanglijster Zwartkop Broeders in struiken en ruigte Ekster Grote lijster Houtduif Kramsvogel Putter Torenvalk Vlaamse gaai Wielewaal Zomertortel Broeders op hoogte 10

11 Gekraagde roodstaart Grauwe vliegenvanger Groene specht Grote bonte specht Holenduif Kauw Kleine bonte specht Koolmees Pimpelmees Ringmus Roodborst Spreeuw Steenuil Holenbroeders Amfibieen Bijen Hommels Vlinders Kevers Spinnen Overige insecten Overige diersoorten 11

12 Mossen Korstmossen Schimmels Maretak Mossen, schimmels en parasiet Plantsoorten Hondsdraf, grote brandnetel, vogelmuur, ridderzuring, witte klaver, fluitenkruid, kleefkruid, pinksterbloem, gewone paardenbloem, scherpe boterbloem, madelief, speenkruid, veldzuring, zevenblad, akkerdistel etc. 12

13 Inventariseren en monitoren Waar en wanneer (locatie, tijd(24u-12m)) Hoe en waarmee (hulpmiddelen als camera, detector, vangnet) Zien en herkennen soorten en soortsporen (vraat, mest, nest, afdruk, geluid) met zoekkaarten etc. Voorbeelden van waarnemingsmethodieken op Ecologische functies 13

14 Ecologische functies Voedselketen 14

15 Voedselweb Wat eten we vandaag? 15

16 Ecologisch beheer Op de juiste momenten, op een goede manier en in juiste omvang, maatregelen nemen die bijdragen aan: het creëren van optimale omstandigheden, om de samenlevende soorten te laten vestigen, voort te planten, te voeden, te rusten en te laten schuilen. Condities voor plant en dier Planten: Verspreiden Ontkiemen Groei Voortplanten(bloei zaad) Beschermen Dieren: Verspreiden Voeden Voortplanten en opgroeien Rusten Beschermen 16

17 Creëren van condities b.v. vogels: Vestigingsplaats: trekker, zwerver, bewoner Voedsel: plant (zaad, vrucht), dier (insect, andere dieren), omnivoor Nestplaats: (half)open holte, tak, heg, bodem Schuil/ rustplaats Geldt ook voor andere dier- en plantensoorten Creëren van gradiënten/ variatie Nat/droog Hoog/laag Open/begroeid voedselarm/-rijk Warm/koud Donker/licht Zand/klei In-/extensief gebruik 17

18 Snoeien fruitbomen Grasland maaien/ beweiden Huidig boomgaardbeheer Ecologisch beheer: creëren van condities Fruitbomen: Soorten, boomdichtheid, aantal, omvang boomgaard, leeftijdsopbouw Ondergroei/ grasland: soorten, maaien, begrazen, bemesten Heg: soortendiversiteit, ruimtelijke opbouw Andere objecten en aangrenzende omgeving Overige maatregelen (fruit) 18

19 Half natuurlijk ecosysteem Bloeitijdvariatie rassen 19

20 Leeftijd en opbouw Verhouding jong (< 20 j), volwassen (20 60 j) en oud (> 60 j) In het vooruit plannen en planten Fruitsoort appel peer zoete kers pruim walnoot Gemiddelde leef tijd j j j j j Leeftijd Juttepeer den Haag

21 Holtepotentieel Boomsoort: appel, peer, pruim, kers, walnoot Boomleeftijd: > 50 jaar, gezondheid, dood hout Sterke groei, hoge stam en grote gesteltakken Holteontwikkeling 21

22 Holteontwikkeling Holteontwikkeling 22

23 Snoeitechniek bepaalt mede holtevormende processen (grootte snoeivlak >10 cm, hartrot en houtafbraak door schimmels). Holteontwikkeling Effecten van snoei in jonge en in oude bomen? Oudere bomen: grotere boomomvang, dalende vitaliteit, meer spechtgaten, meer snoeiwonden en meer verwijderde gesteltakken Op leven na dood! 23

24 Holteontwikkeling Behoud oude bomen: ze worden van zelf opgegeten! Boomdichtheid is een keuze en soort en ras afhankelijk Boomdichtheid 24

25 Volwassen bomen: streven < 50 % bodemschaduw Microklimaat door variatie in lichtintensiteit, wind, temperatuur, vochtigheid Bevordert verscheidenheid in ondergroei Microklimaat en ondergroei Schors als leefomgeving Vocht: aard schors, plaats van de boom, horizontaal/ verticaal Luchtkwaliteit Insecten, mos, alg, schimmel 25

26 Schors als leefomgeving Ondergroei grasland Beheer/ gebruik bepalen ondergroei: van gazon tot ruigte 26

27 Vegetatie voor plaagbestrijding Meerlagig systeem met insecten in ondergroei, bomen en struiken/ heg Aanwezigheid en vorm van beheer Ruimte voor natuurlijke vijanden van plaaginsecten Interactie met insectenetende vogels Creëren kruidenrijk grasland Bloemenrijke vegetatie voor stuifmeel en nectar: mrt- sept. Ook heg en andere vegetatie in omgeving. Niet mesten, maaien + afvoer (hooien) en naweiden Zaad winnen bij afvoer en opbrengen zadenrijk maaisel Grondsoort en vochttoestand zijn medebepalend 27

28 Extensivering Fases in extensivering grasland Maaien en afvoeren Maaien beïnvloedt de gras/kruidenverhouding en onderlinge grassenverhouding Maaipatronen: stroken maaien, gefaseerd maaien, overhoeken niet maaien (ruigte), sinus maaien 28

29 Beweiden Bij beweiden slechts bereik van fase 2 door selectief afgrazen en her bemesten Tijdelijk beweiden/ permanent beweiden Mest trekt insecten/ vogels aan Noodzaak tot uitrasteren/ boombescherming Schapen liever dan paarden (geiten verboden) Maaien (gefaseerd) 29

30 Maaien (sinus beheer) Streefbeeld? 30

31 De heg als aanvullend element Struweelhaag, gefaseerd snoeien, Pas na 15 juli (natuurwet) Actieradius vanuit een haag 31

32 Honingbij als hulp Bestuiving: insecten en wind Kruis- en zelfbestuiving Bestuiving vruchtzetting Honingbij en andere bestuivende insecten Nectar! Hulpmiddelen 32

33 Omringend land Extensief grasland, houtwal, heg, bosje, ruigte etc. op 50 meter met oppervlakte van 5 tot 100 are bij 10 tot 200 bomen. Minstens 3 verschillende structuurelementen Structuurelementen 33

34 Structuurelementen Dank voor uw aandacht Verder kijken op internet/ youtube: Die kleine Welt im Apfelbaum Le verger, carrousel de la vie Literatuur: op aanvraag 34