* leren. * Weergeven van gesproken of gedachte taal in (letter)tekens.

Transcriptie

1 voor wie JA zegt tegen actief en inspirerend onderwijs Ik weet zeker dat dit goed is Onze ib er kreeg een sms je van het ING-kantoor. Ik weet niet zeker of dit goed is Broccoli en maïs behoorden tot de ingrediënten van die kleurrijke salade. De geüpdatete website van onze school vermeldt nu ook de namen van ons team. Dolf Janson Ga eens na wat de kenmerken zijn van het spellingonderwijs zoals je dat nu op scholen tegenkomt en/of zoals leerlingen dat beleven. Denk bv. aan - de inhoud en doelen - de rol/vorm van instructie - de vormen van oefenen - de vorm van evaluatie -. Vergelijk jouw beeld met dat van collega s. Weergeven van gesproken of gedachte taal in (letter)tekens. Correcte spelling betekent: weergave volgens de geldende spellingafspraken (Groene Boekje). Je denkt (of hoort) een woord. Je weet nog niet (zeker) hoe je die klanken moet vertalen in letters. Standaarduitspraak Gelijkvormigheid Woordgeschiedenis leren 1

2 woordenschat Extra Letterset past niet Spellingafspraken compromis Veel leen- en bastaardwoorden fonemen, ongeacht uitspraak 34 klanken - 26 tekens 16 klinkers 5 (6) klinkertekens grafeemcombinaties bij één foneem foneemcombinaties bij één grafeem bij één foneem meer grafemen bij één grafeem meer fonemen u e e ij i kèk nàh! oe ng x 1. Horen/nazeggen 2. Onderscheiden 3. Herkennen 4. Schrijven 5. Controleren 6. Toepassen in teksten 4 3 Integreren Toepassen Vieren Delen Generaliseren Evalueren Bewijzen Oriënteren Ontdekken Problematiseren Oefenen Systematisch onderzoeken 1 2 Fase Waar gaat het om? Waarop moet ik letten? 1 Horen (denken) en Goed uitspreken; wat zijn (voor mij) moeilijke klanken? nazeggen 2 Onderscheiden (auditief) Herken ik alle klankdelen (niet teveel en niet te weinig)? Hoor en onthoud ik ze in de goede volgorde? Hoor ik waar de klemtoon is? 1. Horen 3 Herkennen / identificeren (auditief) Herken ik de categorie die hierbij hoort? Moet ik hier een regel toepassen? Hoort hier een verhaal bij? Herken ik waar ik keuzes moet maken? Weet ik wat ik moet kiezen (en waardoor)? Waarover twijfel ik nog? Enzovoort 4 Opschrijven Zie ik het voor me? Opletten dat ik alle struikelpunten goed doe. (tijdens schrijven:) zijn de letters duidelijk te onderscheiden? 5 Controleren Heb ik nu aan alles gedacht? Klopt wat er nu staat? Kan ik beredeneren waarom ik het woord zo heb geschreven? 6 Toepassen in eigen teksten Herken ik als ik schrijf de categorieën die ik al heb geleerd? Herken ik in de woorden die ik wil schrijven klanken waarbij ik moet kiezen welke letters daarbij passen? Weet ik hoe ik dat te weten kan komen? 2. Schrijven 3. Controleren 2

3 (Sitrap, blad van Brandweer Amstelland) medeklinkers [p] [f] [t] [s] [b] [v] [d] [z] [m] [n] [r] [l] [w] [j] [k] [ch] [g] [ng] [h] klinkers lange klinkers [aa] [ee] [eu] [ie] [oe] [oo] [uu] korte klinkers [a] [e] [i] [o] [u] tweeklanken [ei] [ou] [ui] sjwa [ə] 3

4 Verkleinwoorden Meervouden Vergrotende/ overtreffende trap Verbuigingen boompje; koninkje, soezen; repen; goals; goed-beter-best; snel-sneller-snelst; grote; snelle; klankzuiver: elke klank een vaste letter Je schrijft het woord, zoals je het hoort. klankonzuiver: de uitspraak is spelbreker uitspraakverschillen, streektaal, nt2 niet-klankzuiver: als er uit meer letters gekozen kan worden [me][lək] i.p.v. [melk] [e][rəg] i.p.v. [erg] [son] i.p.v. [zon] [fis] i.p.v. [vis] [mi-i] i.p.v. [mee] [skaats] i.p.v. [schaats] [schaats] of [sgaats]? [aa-]=a (lettervrek) [a-medeklinker]=a mk-mk (opsluitregel) [ou]=au of ou of ow [ei]=ei of ij [ie]=ie of i [ie]= y of ee of ea of ey of e [i] = i of y [-s]=-s of 's of -sch of s' klinkerbotsing =ë of -e [k]= c of k of qu / [kw-]=qu of kw of cu [ks]= x of ks [s] = s of c of z / [(t)sie] = tie of sie of ci [sj]= ch of sj of sh [z]= s of z / [zj] = j of g of ch [oe] = oe of oo of ou of u [oo] = oo of Frans: au of eau of ot of o [wa]=oi / [waar] = oir Weten dat er wat te kiezen is. Herkennen wanneer je wat kiest. Wat wil je bereiken? Goede toetsresultaten? Correcte toepassing in teksten? Spellingbewustzijn & spellinggeweten? nee ja 4

5 Categorie i.p.v. woordpakket Fasen 1,2,3 en 5: mondeling In tweetallen (en dubbelduo s) Bewust van eigen leerproces Ingebouwde differentiatie Alle leerlingen zijn actief Alle leerlingen moeten zelf denken Categoriekenmerken staan centraal Opbouw in fasen met specifieke doelen Verwoorden en samenwerken is essentieel Noodzakelijk vanwege verklanken Stimulerend Afwisselend Actief Effectief door verwoorden Minder nadruk op goed/fout (bij oefenen) Meer aandacht voor argumenten Niet voortdurend toetsen Sfeer van samen leren creëren Gericht oefenen Toepassing verwachten (spellinggeweten) In het lokaal woorden, zinnen en plaatjes Leerlingen bedenken dictees Voorbeeld: Introductie nieuwe categorie Oefenen fasen 1, 2 en 3 Gericht oefenen met lastige aspecten Uitbreiden en fouten herkennen Dictee Spelling leer je voor het dagelijks gebruik (buiten de spellinglessen). Resultaat is niet: goede toetsen Resultaat is wel: weinig fouten in eigen teksten 5

6 Naar type doel / fase Naar moeilijkheidsgraad Naar frequentie Naar hoeveelheid Naar behoefte aan instructie Naar rol t.o.v. anderen Tot de taak af is? Tot het doel gehaald is? Tot de toets goed gemaakt is? Tot.? Begrijp ik wat er te leren is? Herken ik wat ik hieraan nog lastig vind? Wat heb ik nodig om het beter te gaan doen? Wie kan me daarbij helpen? Welke oefeningen passen daarbij? Zijn er momenten te vinden om het extra te doen? Heb ik nog meer uitleg nodig? Dolf Janson Op zoek naar letters specifiek voor spelling leerdoelen centraal differentiatie op basis van doelen samenwerkend leren oefenen = eigen doel halen bewijs = toepassen 6

7 Benoem de dingen die je ziet en verdeel die woorden in klankdelen klanken met klanknaam [a] [aa] letters met alfabetnaam A Doel dag 1 Ik snap wat er met de woorden uit NK 1 aan de hand is en wat ik daarvoor moeten oefenen. Doelen dagen fase 1 Ik kan deze woorden vlot en goed uitspreken. fase 2 Ik kan alle klanken in het woord onderscheiden en noemen bij hun klanknaam. fase 3 Ik hoor waar de klank staat die ik niet zomaar kan vertalen in een letter. Ik weet welke letter(s) ik moet kiezen om dit woord foutloos op te schrijven. fase 4 Ik herken welke letters ik moet gebruiken en kan die in de goede volgorde typen of duidelijk opschrijven. fase 5 Ik kan beredeneren welke woorden goed en welke fout geschreven zijn en kan uitleggen waarom het goed of fout is. Doel van de oefentoets Ik weet welke (soort) woorden ik nu zeker herken en kan spellen en over welke punten ik nog wat onzeker ben. NK 3 B4 1a [ǝ] = e NK 3 B4 1a [ǝ] = e NK 3 B5 1e [ǝ] = ij, i of e of? NK 3 B5 1e [ǝ] = ij, i of e of? Woordkaart A Woordkaart B Woordkaart A Woordkaart B de zolder het netste het kalfje iets anders de beste de dokter het zalfje veel langer terug de bergrug de afdruk het geluk de melk de steekmug de boomhut het ongeluk het ongelijk de slurf dansen de kasten heerlijk karig 7

8 NK 3 B6 1e [ǝ] of [u] = ij, i, e of u NK 3 B6 1e [ǝ] of [u] = ij, i, e of u NK 4 - E4 - fase 5 Woordkaart A de biefstuk mogelijk de ringmus de dreumes de tijgermug dommig Woordkaart B het geluk akelig vliegensvlug nukkig alles de bolus Duo-opdracht Bespreek samen of de onderstreepte woorden goed geschreven zijn. Zo ja, waardoor weet je dat het goed is? Zo nee, hebben jullie samen een beter voorstel? Welke letters zouden jullie kiezen? Begrijp je waardoor die fouten zijn gemaakt? Hij ving een jonge vink. Dengk je dat zij dat gaat doen? Er lag een plangk op straat. In de gang hing een vreemde stank. De bezem stond in de gangkast. De klangken van de klok horen we hier heel goed. Nodig: Opdracht fase 3 - herken de categorie opdrachtkaart 1 Werk samen met een maatje. Spreek samen af wie A en wie B is. een woordkaart van de categorie die je wilt oefenen. A leest het eerste woord van kaart B. B benoemt de categorie, legt uit waaraan je die herkent en welke letters je moet kiezen. A luistert goed of het duidelijk is. Herkent B ook nog andere categorieën? A leest het volgende woord voor en B legt steeds uit en kiest de juiste letters. En zo voort, tot de kaart klaar is. Daarna draaien jullie de rollen en de kaart om. Nodig: Opdracht fase 3 - herken de categorie opdrachtkaart 2 Werk samen met een maatje. Spreek samen af wie A en wie B is. een woordkaart van de categorie die je wilt oefenen. Beschrijf eerst samen het kenmerk van deze categorie. Wat is er aan de hand met de woorden die hierbij horen? Bedenk nu om beurten zelf een woord bij deze categorie. A zegt het woord, en B zegt het woord na en legt uit welke letters je kiest en waarom die daar. Controleer samen of het klopt en waarom. Moet je in dit woord nog op andere categorieën letten? Welke letters kies je daar dan? Wees kritisch naar elkaar! Klopt het wel wat je maatje zegt? Draai daarna de rollen om en bedenk nog meer woorden. (meeste) categorieën over drie jaar verdeeld complexiteit woorden uitzonderingen / afleiders frequentie / betekenis Even terugkijken Wat gaat vlot? Wat blijkt nog (een beetje) moeilijk? Even terugkijken Wat gaat vlot? Wat vind je nog (een beetje) lastig? 2 weken herhaling 3 weken nieuw (2 à 3 categorieën) 2 weken herhaling 3 weken nieuw (2 à 3 categorieën) enzovoort Extra bespreking moeilijke categorieën Oefenclubs (per categorie) Oefenen op initiatief leerlingen Oefenen met spellen (laddertjes, bingo, cirkels) Controleren en verbeteren eigen teksten Oefendicteetjes 8

9 opsluitregel rommelkamer lettervrek Bedenk wat deze benadering kan betekenen Voor de resultaten van jouw leerlingen. Voor de spellingdidactiek in jouw school. Voor de routines die je nu gewend bent. vettig open Wissel uit met anderen! sjwa [ǝ] Bedenk wat de afgelopen 5 jaar op je eigen school aan veranderingen of verbeteringen is opgepakt Wat was op basis van je schoolplan en wat op basis van impulsen van buiten de school. Wat daarvan functioneert in alle groepen (al / nog) naar wens? verandering 9

10 gedrag vorm overtuigingen verandering vorm gedrag overtuigingen verandering Wat is ons probleem vorm gedrag verandering Hoe maken het effect duurzaam? Hoe volgen we de ontwikkeling? Verander-proces Wat willen we bereiken? Wat is nodig? overtuigingen Hoe pakken we het aan? br1rcjgs vorm volgt functie 10

11 Mijn presentaties en artikelen kunt u downloaden vanaf 11