Leerarrangement Consumptief Breed

Transcriptie

1 Eindrapport BIB-project Leerarrangement Consumptief-breed Gegevens project Projectnummer: BIB U Projecttitel: Leerarrangement Consumptief Breed Begindatum project: Einddatum project: Datum verslag: Contactpersoon: Henri Huisman, projectleider Scholingsboulevard Enschede Wethouder Beversstraat BK Enschede Tel Versie Eindrapportage BiB final 1

2 Inhoud Inleiding... 4 Leeswijzer Voorbereidingsfase/startfase... 5 Planvorming en Contacten leggen... 5 Probleemdefinitie... 5 Nieuwe stageaanpak... 5 Nieuwe kennismakingen Ontwikkelfase... 7 Ideeën omzetten in acties... 7 Leerarrangementen... 7 Professionalisering... 8 Externe contacten... 8 Extra spin-off: MBO Horeca naar Enschede? Uitvoeringsfase... 9 Tweede stageperiode van start... 9 Solliciteren... 9 Deskundigheidsbevordering docenten... 9 Deskundigheidsbevordering stagebedrijven Lesmodule Communicatieve Vaardigheden ontwikkeld Adviezen SenterNovem Verduurzamingsfase Begeleidingsuren van docenten vastgelegd Communicatieve Vaardigheden vast in curriculum Stageresultaat in PTA Verstevigde positie Stagebureau Leerarrangementen ingevoerd in andere sectoren Knelpunten en oplossingen Startfase Ontwikkelfase Uitvoeringsfase Verduurzamingsfase Leer- en verbeterpunten volgens de projectpartners Concrete resultaten van het project Leerlingen Docenten Stagebedrijven De opleiding Overzicht van de omvang van de bereikte doelgroepen binnen het project: Financieel verslag Bijlagen

3 3

4 Inleiding De Scholingsboulevard Enschede, opgericht in 2006, is een samenwerkingsverband van twee VMBOscholen. Op de Scholingsboulevard zitten bovenbouwleerlingen van VMBO-Theoretische leerweg, VMBO-Kaderberoepsgerichte leerweg en VMBO-Basisberoepsgerichte leerweg. Eén van de opleidingen is Consumptief-breed. Deze opleiding bereidt leerlingen voor op een vervolgopleiding in de Horeca- of recreatiesector. In de opleiding gingen leerlingen één week op stage, in hun vierde leerjaar. Enkele stagebedrijven met wie werd samengewerkt, vonden dat de opleiding en de praktijk beter op elkaar moesten aansluiten. Zij hebben de school benaderd om samen te bekijken hoe dat probleem opgelost kon worden. Hiervoor werd het project opgestart onder leiding van een externe projectleider. Voor dit project is met succes een BIB-subsidie aangevraagd. Voor u ligt het eindrapport van dit project. Het project Consumptief-breed had de volgende doelen: 1. De Scholingsboulevard had bij de oprichting als doel de doorstroom naar een vervolgopleiding te verbeteren, zodat leerlingen minder switchen, afvallen of uitvallen. Die doorstroom verbetert als leerlingen een goede, gemotiveerde keus maken voor een vervolgopleiding. Daarvoor moeten zij een goed beeld krijgen van het beroepsveld waarvoor zij hebben gekozen. 2. Leerlingen van de Scholingsboulevard moeten ongeveer 25% van hun lestijd leren in de praktijk. Dit draagt bij aan het betere beroepsbeeld, de motivatie van leerlingen en hun persoonlijke ontwikkeling. 3. Datgene wat de leerlingen leren, moet goed aansluiten op de behoeften van de Horeca-praktijk. Dat betekent dat er meer nadruk moet komen op het ontwikkelen van de sociale vaardigheden. 4. De opleiding en de beroepspraktijk moeten inhoudelijk beter op elkaar aansluiten. Op deze manier hebben de stagebedrijven inbreng in de opleiding van hun eigen toekomstige personeel. Andersom maakt de school de opleiding aantrekkelijker voor (toekomstige) leerlingen. 5. Er moet een structureel stageaanbod worden gecreëerd voor VMBO-leerlingen. Stagebedrijven zijn eerder bereid om stagiairs van het MBO aan te nemen, omdat die verder zijn in hun ontwikkeling. De fase ervoor is echter ook belangrijk; leerlingen komen pas op het MBO als ze een goede, passende vooropleiding hebben gehad. Het project moet dus leiden tot verbetering van de instroom van het MBO. Leeswijzer In dit eindrapport staat per fase beschreven hoe het project is verlopen, welke activiteiten er zijn ondernomen, welke knelpunten er waren en hoe die zijn opgelost. Op blz. 14 wordt in het hoofdstuk Concrete resultaten van het project aangegeven welke resultaten het project heeft opgeleverd en hoe het project is geïmplementeerd in de opleiding. Ook wordt er aandacht besteed aan de leer- en verbeterpunten. Tot slot is een hoofdstuk gewijd aan de financiële verantwoording van het subsidiebedrag. 4

5 1. Voorbereidingsfase/startfase Planvorming en Contacten leggen Het project Leerarrangementen Consumptief-breed is in 2009 van start gegaan. Kort daarna is de subsidie-aanvraag ingediend. Daarmee is gekozen voor de werkwijze die aansluit bij de vraag van de subsidieverstrekker. Het project is verdeeld in fasen: een Voorbereidings- of Startfase, een Ontwikkelfase, een Uitvoeringsfase en een Verduurzamingsfase. Dit hoofdstuk zal ingaan op de - Voorbereidingsfase, deze stond in het teken van planvorming en het leggen van externe contacten. Probleemdefinitie De Scholingsboulevard werkte voor de stages samen met een klein aantal Enschedese horecabedrijven. Vier van deze stagebedrijven gaven aan dat zij de stages wilden verbeteren, samen met de school. De vier stagebedrijven en docenten van de opleiding Consumptief-breed hebben vervolgens bij elkaar gezeten om de wederzijdse problemen die zij ervoeren, te bespreken en te definiëren. De bedrijven hadden te kampen met een dreigend toekomstig personeelstekort. Bovendien merkten zij tijdens de stageperiodes dat de leerlingen op school praktijkles krijgen over onderwerpen die in de praktijk minder relevant zijn. De Scholingsboulevard had te maken met leerlingen die zich geen goed beeld konden vormen van het werken in de horeca. Leerlingen gingen maar één keer op stage, en de kwaliteit van die stage was te zeer afhankelijk van de inzet van het bedrijf of de leermeester. Daardoor leerden leerlingen het vakgebied niet goed kennen en wisten ze aan het eind van hun VMBO-opleiding niet welke vervolgopleiding ze moesten kiezen. Nieuwe stageaanpak De stagebedrijven en de SBE hebben vervolgens de problemen nader geanalyseerd om het probleem achter het probleem te vinden, en de oplossingsrichtingen. Uit die gesprekken bleek o.a. dat een nieuwe stageaanpak gewenst was. De stage moest meer worden ingezet als buitenschools leren en kennismaken met het toekomstige beroepsveld. Bovendien moest in de stage de aandacht voor technische vaardigheden verschuiven naar aandacht voor sociale vaardigheden. Er werd een aantal doelen geformuleerd voor de praktijkstages: Leerlingen een deel van de lesstof aanbieden in de praktijk Zorgen dat leerlingen zich goede kunnen oriënteren op het werkveld waarvoor zij hebben gekozen Leerlingen inzicht geven in hun sociale vaardigheden en ze hierin ontwikkelen Goede afstemming tussen de school en de praktijkdocent, m.b.t. inhoud, proces en begeleiding. Nieuwe kennismakingen De nieuwe stages moesten inhoudelijk worden ingericht op deze nieuwe doelen. Om dat in goede banen te leiden, is expliciet gezocht naar kennis en input van buiten de school. De projectgroep heeft 32 Enschedese Horecabedrijven benaderd met de vraag of zij wilden deelnemen aan het project. De vier horecaondernemers uit de projectgroep hebben zich hier nadrukkelijk voor ingezet. De bedrijven die werden benaderd, waren voor een deel stagebedrijven die al samenwerkten met de Scholingsboulevard, deels waren dit nieuwe bedrijven. Daarnaast werd een werkgroep opgericht die bekeek hoe het contact tussen de school en bedrijven kon worden verbeterd en hoe de opleiding en de stage het beste ingericht konden worden. 5

6 Kenwerk De Scholingsboulevard heeft in het verleden samengewerkt met Stichting Kenwerk. Deze Stichting is opnieuw benaderd voor dit project. Deze hernieuwde kennismaking heeft geleid tot een intensieve samenwerking, advies en ondersteuning bij het opstellen van de leerarrangementen. Overkoepelende horeca-organisaties Naast Kenwerk is contact gezocht met het Bedrijfschap Horeca, FNV Horeca en Koninklijke Horeca Nederland. De problemen van toekomstig personeelstekort zijn landelijk. Daarom is met deze organisaties gesproken om te verkennen of zij ons project konden gebruiken als voorbeeld voor vergelijkbare initiatieven. Andersom konden zij dienen als sparring partner voor het project en ons voorzien van bruikbare input voor het project. Deze beroepsverenigingen waren zo enthousiast over de inhoud van het project, dat zij ons hebben voorzien van uitgebreide informatie. Bovendien hebben zij het project gepresenteerd in het breed samengestelde kennisplatform van Horecaorganisaties. Ook dit platform heeft input gegeven voor het project en heeft als sparring partner gediend. Het Platform heeft zich bovendien ingezet om vergelijkbare initiatieven bij andere scholen te introduceren. ROC van Twente Tot slot is er vanuit het project contact gezocht met het management van de Horeca-afdeling van het ROC van Twente. Doel van dit contact was te onderzoeken hoe we de aansluiting van de SBE naar het ROC kunnen verbeteren, zodat er meer leerlingen kunnen doorstromen naar de Horecaopleiding op MBO-niveau. Ook dit was een nieuw contact; docenten hebben onderling wel contact, maar op managementniveau was dat niet het geval. In de contacten met het ROC zijn o.a. gesprekken opgestart om te verkennen of het ROC bereid is een Horeca-opleiding op MBO-niveau 1 te starten in Enschede. Op 1 november 2010 organiseerden de gemeente Enschede en de Scholingsboulevard een middag over praktisch leren in de Horeca. Het leren binnen en buiten de school gaan in dit pilotproject hand in hand. Tijdens de middag wisselden deelnemers uit Horeca, onderwijs en overkoepelende organisaties hun ervaringen uit. Ook het ROC was hierbij vertegenwoordigd. Niek Bekhuis, teamcoördinator van de ROChoreca-opleidingen: Wij zijn blij om te zien dat de Scholingsboulevard in dit project juist aandacht besteedt aan de beroepshouding van VMBO-leerlingen. Vooral in het begin van hun carrière is een goed beeld van het beroep en de bijbehorende omgangsvormen zeer belangrijk. Als leerlingen daar goed in zijn, dan leren zij de technische vaardigheden wel in de opleiding en de bedrijven. 6

7 2. Ontwikkelfase Ideeën omzetten in acties In de ontwikkelfase is er veel gebeurd. De contacten met de stagebedrijven en de externe partijen zijn verder aangehaald, de leerarrangementen zijn opgesteld en docenten en stagebedrijven zijn voorbereid op de nieuwe stages. De onderlinge samenwerking tussen de projectpartners verliep goed. De stagebedrijven waren merkbaar tevreden over de extra aandacht die zij hebben gekregen. Deze positieve energie van de stagebedrijven, die zich actief met het project bemoeiden, motiveerde de docenten extra om de contacten ook goed te onderhouden. Bovendien meldden zich horecabedrijven die hadden gehoord van het project en graag wilden meedoen. Leerarrangementen Het ontwikkelen van de leerarrangementen is van start gegaan. Onder leiding van projectleider Henri Huisman en Kenwerk zijn de leerarrangementen opgesteld en getoetst bij de docenten, de deelnemende bedrijven en externe kennispartners, zoals het Bedrijfschap Horeca. Meer nadruk op sociale vaardigheden Met de ontwikkeling van de leerarrangementen is er tegelijkertijd veel veranderd in de opzet van de stages. Er zijn veel vernieuwingen doorgevoerd in de stages op basis van de ervaringen uit het verleden. De belangrijkste verandering was dat leerarrangementen onderdelen bevatten waarmee leerlingen werden getraind en beoordeeld op hun sociale vaardigheden. In de vragenlijsten die werden opgesteld voor de leerlingen en de leermeesters, werden ook vragen opgenomen waardoor de leerling en de leermeester beiden moesten reflecteren op het gedrag en de houding van de leerling tijdens de stage. Van één stageweek naar twee lange lintstages Eén van de eerste actiepunten is het uitbreiden van de stages, van één stageweek naar meer lintstages in leerjaar 3 en 4. Leerlingen uit het derde leerjaar gaan van de Herfstvakantie tot de zomervakantie één dag per week op stage bij drie verschillende bedrijven. Deze stages hebben een oriënterend karakter. In het vierde leerjaar hebben leerlingen een keuze gemaakt voor een beroepsveld. Tijdens de stages verdiepen zij hun keuze bij twee verschillende stagebedrijven. Vierdejaars leerlingen gaan het hele jaar op stage gedurende één dag per week. Om de uren voor de extra stages mogelijk te maken, wordt drie uur praktijkles per week ingeleverd. Daarvoor in de plaats komen 6 stage-uren per week terug. Dit betekent een uitbreiding van de praktijklessen. Deze opzet van de stages biedt leerlingen de gelegenheid om bij verschillende bedrijven uit het beroepsveld stage te lopen. Zo kunnen zij kennismaken met de volle breedte van het vakgebied, of juist hun kennis verdiepen. Leerlingen die al weten waarin ze zich willen specialiseren, krijgen juist de kans om hun kennis en vaardigheden in de tweede stage verder te verdiepen. Zowel de verbreding als verdieping geeft een leerling een betere visie op het toekomstige vakgebied. Checklist voor betere kwaliteit stages De projectgroep die het leerarrangement opstelde, heeft bovendien een checklist ontwikkeld met praktische vaardigheden die in de stage aan bod moeten komen. Deze checklist is opgenomen in het leerarrangement. Zo kunnen leerling en leermeester eenvoudig zien wat er in de stage minimaal aan bod moet komen en wat er al is behandeld. Dit vermijdt tevens dat de leerling tijdens de stage teveel eenzijdig werk moeten doen, wat de kwaliteit van de stages ten goede komt. 7

8 Professionalisering Mede op advies van SenterNovem zijn er activiteiten georganiseerd gericht op de professionalisering en ondersteuning van de leermeesters. Hiervoor zijn netwerkbijeenkomsten georganiseerd. Tijdens deze bijeenkomsten was er voor de leermeesters gelegenheid om ervaringen uit te wisselen. Daarnaast was er een plenair programma dat gericht was op de deskundigheidsbevordering van de leermeesters. Kenwerk heeft hiervoor workshops verzorgd. De leermeesters kregen in die workshops tips en adviezen over de begeleiding van VMBO-leerlingen, hun stijl van coachen en de manier waarop zij leerlingen kunnen motiveren en enthousiasmeren. De aanwezigen waren erg tevreden over de inhoud van deze bijeenkomsten. Helaas liet de opkomst bij deze bijeenkomsten te wensen over. Externe contacten De externe kennispartners, met wie in de vorige fase contact is gelegd, waren erg enthousiast over de leerarrangementen. Zij hebben zich ingezet om inhoudelijk een bijdrage te leveren en waren positief over de ontwikkeling die het project doormaakte. Kenwerk heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan ontwikkeling van leerarrangementen en aan de scholing van leermeesters. Het Bedrijfschap was erg enthousiast en positief en heeft leerarrangementen als voorbeeld gesteld voor anderen binnen het bedrijfschap. Ook het ROC stelde zich positief op. Hun Horecaopleiding is sterk gericht op praktijkleren en het verbeteren van de sociale vaardigheden. Zij waren dan ook erg tevreden dat daar in de vooropleiding al aandacht aan wordt besteed. Extra spin-off: MBO Horeca naar Enschede? Van het contact met het ROC van Twente is in deze fase ook gebruikgemaakt om nader te onderzoeken of het ROC bereid was een Horecaopleiding te starten in Enschede op MBO-niveau 1. Dit maakte geen deel uit van de projectdoelstellingen, maar lag wel sterk in het verlengde hiervan. Uit ervaringen bleek dat er voor veel leerlingen een drempel is om de aansluitende MBO-opleiding te volgen. De reisafstand Enschede-Almelo speelt daarbij een grote rol voor deze leerlingen: zij vinden deze afstand (te) groot. Bovendien hebben de leerlingen nog geen OV-jaarkaart, dus de reiskosten komen voor eigen rekening. Dat is een kostenpost van enkele honderden euro s per maand, en dat kan niet iedereen betalen. Daarom is het ROC gevraagd een Niveau-1-opleiding in Enschede te plaatsen. Het ROC stond hier aanvankelijk positief tegenover, maar stelde later eisen aan de omvang van de instroom. Dat aantal bleek voor de SBE niet haalbaar, zeker niet direct in het eerste jaar. Daarom is contact gezocht met het Werkplein Enschede. Het Werkplein begeleidt o.a. zij-instromers op weg naar een baan, o.a. in de Horeca. Daarmee kon misschien het minimum-aantal leerlingen worden gehaald. Zij waren enthousiast over het project en hebben de onderzocht of zij-instromers uit hun bestand in aanmerking zouden komen voor de Niveau-1-opleiding Horeca. Helaas bleek hiervoor weinig animo. Daarna zijn pogingen om een MBO-opleiding Horeca naar Enschede te halen gestaakt en is het verdere contact met het ROC van Twente op een laag pitje gezet. 8

9 3. Uitvoeringsfase In maart 2010 is de eerste pilotgroep stagiairs van start gegaan. 28 derdejaars leerlingen die er aan toe waren gingen 13 weken lang één dag per week op stage bij een stagebedrijf naar eigen keuze. Tijdens de stage werden zij intensief begeleid door de leermeester van het stagebedrijf en de begeleidend docent. De eerste reacties waren direct positief. Leerlingen brengen hun praktijkervaringen in tijdens de lessen en wisselen hun ervaringen uit. Docenten proberen daar in hun lessen op in te spelen. Zo raken de leerlingen ook beter betrokken bij de lessen op school. In een enkel geval waren er leerlingen die door de stage ontdekten dat zij juist niet in de Horeca willen werken. Dit is een logisch gevolg van een fase waarin je je nog oriënteert. Vroeg ontdekken van een verkeerde keuze is gunstig: in het begin van de opleiding is veranderen nog relatief eenvoudig, en ook helpt dit op lange termijn uitval of switchen voorkomen. De leerlingen die dit betrof, zijn door hun mentor begeleid naar een andere opleiding binnen de Scholingsboulevard. Na afloop van de stageperiode heeft Kenwerk een evaluatieonderzoek uitgevoerd onder leerlingen, leermeesters en docenten. Dit onderzoek is als bijlage bij dit rapport gevoegd. Uit het onderzoek kwamen enkele aandachtspunten naar voren, zowel inhoudelijk als praktisch en organisatorisch. Zo werd bijvoorbeeld aangegeven dat het aantal opdrachten wat veel was, dat de omschrijving van een aantal opdrachten onduidelijk was. Deze aandachtspunten zijn waar mogelijk meegenomen in de doorontwikkeling van de stages en de leerarrangementen. Tweede stageperiode van start Na de Herfstvakantie van 2010 is de pilotgroep, inmiddels doorgestroomd naar het vierde leerjaar, voor de tweede keer op stage gegaan. Deze tweede stage bestaat uit twee dagen per week, gedurende 13 weken. Ook de derdejaars leerlingen zijn aan hun stageperiode begonnen. Zij gingen, net als de pilotgroep, 13 weken lang één dag per week op stage. Deze groep heeft gebruik gemaakt van de verbeterde leerarrangementen. Solliciteren Voorafgaand aan de stages is voor de derde- en de vierdejaars leerlingen een onderdeel toegevoegd: een sollicitatieprocedure. Deze procedure bestond uit een training en het solliciteren zelf. De leerlingen kregen eerst tijdens de lessen Nederlands een training in solliciteren. Hierin werd aandacht besteed aan het contact leggen met een stagebedrijf, een sollicitatiebrief of mail opstellen en een sollicitatiegesprek voeren. Voorafgaand aan de stages hebben de leerlingen ook werkelijk sollicitatiegesprekken gevoerd met het stagebedrijf. Bij leerlingen in het derde leerjaar gaat soms de docent mee naar het gesprek, de leerlingen in het vierde leerjaar doen dit gesprek helemaal zelf. Deskundigheidsbevordering docenten De meeste docenten staan al geruime tijd voor de klas en hebben zelf weinig of gedateerde praktijkervaring. Door de nieuwe manier van stagelopen komen leerlingen veel directer dan voorheen in contact met de praktijk. Daarbij kunnen docenten natuurlijk niet achterblijven. Eén van de voorgestelde manieren om dit te verbeteren, is een docentenstage. Hiertegen was echter veel weerstand binnen de Scholingsboulevard. Toen de school werd opgericht, hebben alle docenten een verplichte docentenstage gedaan van een week. Er is echter geen rekening gehouden met de doelen van die stageweek, de belangstelling van de docenten, etc. Zo heeft bijvoorbeeld een docent Duits een week lang afgewassen bij een horecagelegenheid. 9

10 Die verplichte docentenstage heeft tot zoveel negatieve reacties geleid, dat alleen het woord docentenstage voor docenten al zorgt voor een negatieve houding. Daarom is besloten om de feeling met de beroepspraktijk op een andere manier aan te pakken. In de uitvoeringsfase van het project is een studiedag voor alle personeel gewijd aan de uitwisseling met het bedrijfsleven. Tijdens deze uitwisselingsdag heeft het voltallige personeel een bedrijfsbezoek afgelegd bij een bedrijf naar keuze. Via de Enschedese Rotary hadden zich bedrijven gemeld die iemand wilden ontvangen, maar mensen konden ook zelf een bedrijf benaderen. Doel van de bedrijfsbezoeken was een oriëntatie op de beroepspraktijk van de eigen leerlingen en eventueel het leggen van contacten voor gastlessen op school, het bedrijf bezoeken met een klas, of het geven van een echte opdracht waar een klas aan kan werken. De bezoeken en afspraken zijn vastgelegd in een bestand. Dit bestand is na de studiedag gepresenteerd aan de docenten. Daarbij is ook toegelicht hoe zij de contacten en afspraken kunnen inzetten in hun eigen lessen. Dit heeft tot een aantal aansprekende resultaten geleid (zie kader). Deskundigheidsbevordering stagebedrijven In deze fase is opnieuw een bijeenkomst georganiseerd voor kennisbevordering van de leermeesters en de contacten tussen de school en de leermeesters. Helaas bleek opnieuw de interesse van de stagebedrijven voor deze bijeenkomsten gering. Daarom heeft de projectleider de deelnemende bedrijven persoonlijk bezocht om de voortgang van het project te bespreken en te vragen naar de belangstelling voor netwerkbijeenkomsten. Lesmodule Communicatieve Vaardigheden ontwikkeld In de Uitvoeringsfase is de lesmodule Communicatieve Vaardigheden ontwikkeld. Hiervoor is een projectgroep opgericht die bestond uit docenten Nederlands van VMBO-Basis en -Kader. Zij hebben gezamenlijk besloten welke onderdelen er in de module moesten en op welke manier. Vervolgens hebben twee docenten de lesmodule nader uitgewerkt in samenwerking met hun collega s. De docenten hebben de lesmodule getest in twee groepen: één klas van de opleiding Consumptiefbreed en één klas van de afdeling Techniek. Na afloop van de module heeft een evaluatie plaatsgevonden. Op basis hiervan zijn enkele oefeningen aangepast, uitgebreid of geschrapt, zodat de module goed aansluit bij de belevingswereld van studenten. Adviezen SenterNovem Leerlingen van het VMBO-T hebben in maart 2011 een repetitie bezocht van de Nationale Reisopera. Dat gebeurde in het kader van hun lessen Culturele en Kunstzinnige Vorming. Voorafgaand aan het bezoek is in de lessen aandacht besteed aan operamuziek en is geluisterd naar een aantal operafragmenten. Vervolgens hebben de leerlingen een repetitie bijgewoond en zijn zij rondgeleid in het gebouw van de Reisopera. De leerlingen waren onder de indruk wat er allemaal bij een opera komt kijken. Een aantal leerlingen heeft ook de betreffende opera bezocht. De contacten met de Reisopera zijn gelegd tijdens de Uitwisselingsdag. Implementatie en verduurzaming In deze fase van het project is een tussenrapportage ingediend bij AgentschapNL. Naar aanleiding daarvan heeft SenterNovem een aantal adviezen uitgebracht. Eén van die adviezen was om in de verduurzamingsfase concrete activiteiten op te nemen die gericht zijn op de continuering van het plan. Een aantal van die activiteiten zijn al in de uitvoeringsfase opgepakt. De stage inclusief leerarrangementen is al in de ontwikkelfase opgenomen in het PTA, en maakt vast onderdeel uit van de opleiding Consumptief-breed. Daarnaast zijn de begeleidingsuren van de betrokken docenten in het rooster opgenomen. Voorheen stonden zij in die uren voor de klas om praktijkles te geven. Nu een deel van die lessen buitenschools plaatsvindt, zijn er uren in het rooster 10

11 opgenomen voor stagecoördinatie en -begeleiding. Daarmee zijn de stagebegeleidingsuren verduurzaamd en dus geen onderdeel meer van het project. Verder wordt het Stagebureau actief ingezet in de administratie en organisatie van de stages. Het Stagebureau verzorgt de stagecontracten, registreert deze in het leerlingensysteem, beheert het bestand van stagebedrijven en dient als loket voor bedrijven. Resultaten delen Een tweede advies van SenterNovem was om de resultaten van het project te delen met andere instelingen. Dit is op veel manieren gebeurd. De ervaringen met het project zijn gedurende het gehele project gedeeld met de betrokken projecten kennispartners, waaronder de gemeente Enschede, Kenwerk en het Bedrijfschap Horeca. Met name deze laatste twee partijen hebben hun enthousiasme voor het project overgebracht aan hun leden en achterban. Diverse scholen en Horeca-instellingen hebben daardoor kennisgemaakt met ons project. Verder zijn er tijdens het project contacten gelegd met de vijf Enschedese Rotaryclubs. Hier zijn presentaties gegeven over de Scholingsboulevard en is aan de hand van het Horecaproject het belang van de docentenstages benadrukt. De Rotaryleden waren enthousiast en hebben hun netwerk ingezet om te zorgen dat alle 120 medewerkers van de Scholingsboulevard een bedrijfsbezoek konden afleggen. De activiteiten van de Scholingsboulevard op het gebied van praktijkleren zijn samengevat in de Nieuwsbrief Talent werkt!, die eens per kwartaal verscheen (zie bijlage). De nieuwsbrief werd verzonden naar 1200 Enschedese bedrijven en instellingen waarvan de branche overeenkomt met de opleidingen van de Scholingsboulevard. Daarnaast werd de nieuwsbrief intern verspreid onder docenten van de SBE, docenten van de onderbouw VMBO en de projectpartners. Het Horecaproject kwam in vrijwel elk exemplaar aan bod. Over het Horecaproject is ook een film gemaakt (zie bijlage). In deze film vertellen projectpartners en de externe kennispartners hoe zij het project ervaren en welke effecten zij van het project zien. Deze film is o.a. gebruikt om derden te informeren over het project. Kenwerk en het Bedrijfschap Horeca hebben de film geregeld gebruikt. Intern is de film gebruikt om docenten van andere opleidingen te informeren over het werken met leerarrangementen. Daarnaast heeft de film dienst gedaan tijdens voorlichtingsbijeenkomsten voor toekomstige leerlingen en hun ouders. Het delen van kennis met andere VMBO-scholen is gebeurd middels een uitwisseling met een VMBOschool in Elst en een bezoek aan een school in Dordrecht. Tijdens deze contacten zijn de ervaringen gedeeld en is kennis en ervaring uitgewisseld. Verder contact met andere VMBO-scholen is niet actief opgezocht. We merkten daarbij ook dat scholen vaak een gesloten bolwerk zijn, die niet gewend zijn om kennis en ervaring open met elkaar uit te wisselen. Dat is geen excuus, maar wel de reden dat de uitwisseling met ander scholen niet goed is opgepakt. Daar hadden we wellicht meer energie in kunnen steken. 11

12 4. Verduurzamingsfase Al in de uitvoeringsfase is een aantal acties uitgevoerd om de projectactiviteiten te implementeren en te borgen in de organisatie. Dit betreft o.a. het opnemen van de stage in het PTA en de inzet van het stagebureau bij de administratieve afhandeling van de stages en de resultaten. In de Verduurzamingsfase is verder gewerkt om het project blijvend te implementeren. Begeleidingsuren van docenten vastgelegd Voordat het project van start ging, gaven de docenten meer uren praktijkles op school. Doordat een deel van die lessen nu buitenschools plaatsvindt, hebben de docenten extra tijd beschikbaar gekregen voor de begeleiding van leerlingen en stagebedrijven. Deze extra begeleidingstijd is vastgelegd in het taakbeleid en in de roosters van de docenten. Eén docent is aangesteld als stagecoördinator. Om te zorgen dat de stage-uren worden gestructureerd, is er een format ontwikkeld waarin wordt bijgehouden hoeveel uren besteed moeten worden aan de begeleiding van stages, en hoeveel uren hier werkelijk aan worden besteed. Deze informatie wordt o.a. gebruikt om te kunnen periodiseren. Communicatieve Vaardigheden vast in curriculum De lesmodule Communicatieve Vaardigheden is opgenomen in het PTA van het VMBO-basis en kader. De leerlingen krijgen de lesmodule in het 3 e leerjaar, voorafgaand aan de stage, als onderdeel van het vak Nederlands. Stageresultaat in PTA In het PTA is vastgelegd dat de stage met een voldoende moet worden afgesloten. Dat maakt de stage tot een volwaardig onderdeel van de opleiding. Verstevigde positie Stagebureau Het stagebureau heeft - naast de administratieve taken - een nadrukkelijke plek gekregen in de ontwikkeling van de leerarrangementen. Leerarrangementen ingevoerd in andere sectoren De Leerarrangementen zijn in het afgelopen jaar geïntroduceerd bij de afdeling Zorg en Welzijn. Zij hebben hard gewerkt om het leerarrangement aan te passen op hun eigen gewenste vaardigheden en activiteiten. Inmiddels maakt deze afdeling ook gebruik van leerarrangementen. De afdeling Techniek werkt dit jaar aan de ontwikkeling van leerarrangementen. Een kleine groep binnen de sector Techniek, afdeling Meiden en Techniek, is al sterk gericht op praktijkleren. De leerarrangementen sluiten hier uitstekend bij aan. De rest van de afdeling zal snel volgen. 12

13 5. Knelpunten en oplossingen Startfase In de startfase zijn nauwelijks knelpunten geweest. Het initiatief voor het project kwam van de betrokken partijen zelf; zij zijn dan ook voortvarend van start gegaan. De SBE en de vier betrokken Horecabedrijven hebben met elkaar kennis gemaakt. Gezamenlijk hebben zij de problemen in kaart gebracht die zij ervoeren in de aansluiting tussen de school en de beroepspraktijk. Vervolgens zijn er 28 andere horecabedrijven bereid gevonden om mee te werken aan het project. Ontwikkelfase In de Ontwikkelfase was er veel werk te verzetten. Er was een ambitieus activiteitenplan dat uitgevoerd moest worden. Dat verliep niet overal vlekkeloos. Lesmodule Sociale Vaardigheden vertraagd Eén van de activiteiten die gepland stonden voor de Ontwikkelfase, was het opstellen van een lesmodule Sociale Vaardigheden. Dit bleek helaas niet haalbaar. Het doorvoeren van de nieuwe leerarrangementen en de vernieuwde focus op communicatieve en sociale vaardigheden was teveel verandering tegelijkertijd. Er was onvoldoende capaciteit om deze vernieuwingen tegelijkertijd door te voeren. Daarnaast bleek het voor de betrokken docenten veelal stagebegeleiders inhoudelijk lastig om een module samen te stellen die aansloot bij de bestaande lessen. Als oplossing is besloten om de genoemde activiteiten niet tegelijk uit te voeren, maar één voor één. Voor de lesmodule betekende dat, dat deze zou worden uitgesteld tot de Uitvoeringsfase. Om meer afstemming te krijgen en draagvlak te creëren voor de lesmodule zijn er gesprekken en bijeenkomsten geweest. Hierin hebben de betrokkenen met elkaar gesproken en de belangen op elkaar afgestemd. Daarmee was de weg vrij om de module verder te laten ontwikkelen. Deze ontwikkeling is verder uitgevoerd door de sectie Nederlands, waar de module inhoudelijk beter op zijn plek was. Vanaf dat moment verliep het proces ook vlot en goed. Betrokkenheid ROC De extra spin-off activiteit om de MBO-Horeca-opleiding naar Enschede te halen, zijn niet gelukt. Het ROC had hiervoor een drempel van een minimum aantal leerlingen dat moest worden gehaald, en dat aantal kon de Scholingsboulevard op dat moment niet garanderen, ook niet in samenwerking met andere partners. Er zijn veel impulsen en gesprekken geweest, maar het ROC bleek niet echt gemotiveerd om zich hiervoor in te spannen. De gesprekken hierover zijn gestaakt. Hoewel deze activiteit geen deel uitmaakte van het totale project, zien we de gang van zaken wel als knelpunt. De doelen van het project hadden beter gehaald kunnen worden als dit wel was gelukt. Praktijkexamen De stages en de lessen zijn in het hele project flink onder handen genomen en sterk gewijzigd. Het laatste stukje van de opleiding is echter een onderdeel waar we helaas geen invloed op kunnen uitoefenen: het praktijkexamen. Het praktijkexamen moet voldoen aan de wettelijke eisen, die zijn vastgesteld door de overheid. Deze sluiten echter niet goed aan bij de behoeften van bedrijven, en ook niet bij de manier van leren die de Scholingsboulevard met het project heeft geïntroduceerd. Idealiter zou het praktijkexamen moeten worden afgenomen in de praktijk. Wellicht is dat iets waar de betrokken instanties in de toekomst aandacht aan kunnen besteden. 13

14 Uitvoeringsfase Opvang van leerlingen die niet op stage gingen De eerste stageperiode in het derde leerjaar begint na de Herfstvakantie. Niet alle leerlingen zijn dan al toe aan stage, bijvoorbeeld als de docent oordeelt dat de leerling ongewenst gedrag of gebrek aan discipline vertoont. Dit gedrag kan ten koste gaan van de goede relatie met het stagebedrijf. Ook zijn er leerlingen die terugkomen van stage omdat zij een andere opleiding willen volgen. Deze leerlingen worden op school opgevangen in de eigen afdeling. De uren die de docenten hierin steken, gaan ten koste van de stagebegeleiding. Het opvangen van leerlingen die niet op stage zijn gebeurt bij elke opleiding in de eigen afdeling. Dat is niet efficiënt. Beter zou zijn om de opvang van deze leerlingen te clusteren. Dit ligt echter buiten de scope van het project. Om inzicht te geven in de huidige stagemomenten is een inventarisatie gemaakt van de stagemomenten per opleiding op de SBE. Aan het management is geadviseerd deze stagemomenten op elkaar af te stemmen, zodat deze opvang efficiënter kan. Dit punt is helaas niet opgepakt. Inzet van stagebedrijven Helaas bleek het voor de vier horecabedrijven uit de beginfase niet uitvoerbaar om regelmatig bij elkaar te komen met de vertegenwoordigers van de Scholingsboulevard. De agenda s lieten dat niet toe. Hierop is besloten om een flexibele overleggroep in te stellen. De Scholingsboulevard was hierbij verantwoordelijk voor de besprekingen met de bedrijven en de onderlinge informatie-uitwisseling. De overige stagebedrijven hebben zich allen enthousiast aangemeld om mee te doen in het project. Een aantal bedrijven is benaderd, maar er meldden zich ook spontaan bedrijven aan die mee wilden doen. De verwachting was dan ook dat zij met volle inzet zouden bijdragen aan het ontwikkelen van de leerarrangementen en het ontwikkelen van hun begeleidingsvaardigheden. Dat viel helaas wat tegen. Voor de stagebedrijven is in de Ontwikkelfase een bijeenkomst georganiseerd om de leerarrangementen te bespreken en om onderling ervaringen uit te wisselen. De opkomst bij deze bijeenkomst bleef achter bij de verwachtingen. Vanuit de projectorganisatie was er echter wel behoefte om de bedrijven te betrekken bij het project en de leerarrangementen. Daarom is in de Uitvoeringsfase nogmaals een netwerkactiviteit ontwikkeld. Om het programma interessanter te maken voor de bedrijven, kregen zij een lunch, netwerkgelegenheid en een aantrekkelijk inhoudelijk programma aangeboden met betrekking tot het begeleiden en coachen van leerlingen. Ook bij die bijeenkomst was de opkomst zeer gering. Een aantal bedrijven is gevraagd naar de reden van de geringe opkomst, maar er was geen éénduidige verklaring voor. Om toch de nodige informatie en feedback te krijgen van de stagebedrijven heeft de projectleider de stagebedrijven persoonlijk bezocht, samen met de begeleidend docent. De stagebedrijven stelden die bezoeken erg op prijs. Verduurzamingsfase Het project is per 31 december afgelopen. De betrokkenen zijn tevreden over het project en voor de verduurzaming zijn de praktische zaken vastgelegd en geregeld. Toch is het belangrijk dat het management focus houdt op deze nieuwe manier van praktijkleren en stage lopen. In een aantal afdelingen wordt gewerkt aan leerarrangementen en de invoering hiervan. Deze ontwikkeling is goed, maar moet blijvend worden gestimuleerd. De ervaring heeft echter geleerd dat het huidige management de doelen van het project wel onderschrijft, maar hier geen actief beleid op voert. Voortdurende aandacht en stimulans vanuit het management is echter een kritische succesfactor bij de duurzame verbetering van het praktijkleren. 14

15 Leer- en verbeterpunten volgens de projectpartners De projectpartners van de Scholingsboulevard zijn de deelnemende stagebedrijven. Om hun mening te kunnen peilen, is een korte vragenlijst uitgezet onder deze stagebedrijven. Hierop heeft ongeveer de helft gereageerd. In het algemeen zijn de reacties positief. Met name het contact met de school en het inzicht in de VMBO-leerlingen wordt positief beoordeeld. De meeste stagebedrijven willen ook in de toekomst weer VMBO-stagiairs. Bedrijven die daar aan twijfelen, doen dat niet om de inhoud of vorm van de stages, maar om hun ervaringen met stagiairs en hun motivatie. Dit heeft voor een deel ook met verwachtingen van de bedrijven te maken: het doel van de stage is niet alleen het leren in de praktijk, maar ook om leerlingen al vroeg in hun schoolloopbaan in aanraking te brengen met de beroepspraktijk. De leerlingen zijn nog jong en hebben vaak nog geen ervaring met werken. Vooral wanneer bedrijven deze leerlingen gaan vergelijken met leerlingen van het ROC, die ouder zijn en een bewustere keuze hebben gemaakt voor de horeca, dan is het begrijpelijk dat zij teleurgesteld zijn. In die gevallen wordt er in het contact tussen de school en de stagebedrijven over gesproken. In het onderzoek is gevraagd naar de opbrengsten van de stages, de tevredenheid over de communicatie en de leer- en verbeterpunten. De resultaten en de communicatie worden in het volgende hoofdstuk behandeld. Gevraagd naar de leer- en verbeterpunten, geven de bedrijven met name aan dat zij nog meer inzicht willen in de lesstof die leerlingen op school hebben gehad. Als bedrijven beter weten wat de leerling al weet, dan kunnen zij hun activiteiten hier beter op afstemmen. Eén van de leermeesters geeft als suggestie dat leerlingen hun huiswerk kunnen meenemen naar de stage. Als zij in de rustige momenten hun huiswerk maken, kunnen leermeesters meekijken en op die manier beter inzicht krijgen in de lesstof. Andere genoemde leer- en verbeterpunten betreffen het leerarrangement. Enkele bedrijven zeggen dat leerlingen beter moeten worden voorbereid op de opdrachten in het leerarrangement. De opdrachten moeten meer worden afgestemd bij wat de leerling al weet en waar in de praktijk behoefte aan is. Tot slot wordt ingegaan op de aansluiting van de theorie op de praktijk. Op school worden kooktechnieken gehanteerd die in de praktijk niet altijd gangbaar zijn. Andersom zijn er nieuwe kooktechnieken die op school niet aan de orde komen. Enkele bedrijven vinden dat die aansluiting beter zou moeten. Een enkeling wil hierbij wel worden betrokken, bijvoorbeeld via en werkgroep die zorgt voor betere aansluiting, zowel in lesstof als in de examinering, zodat ook de overgang van VMBO naar MBO beter aansluit. 15

16 6. Concrete resultaten van het project Het project heeft een groot aantal resultaten opgeleverd. Een aantal daarvan zijn concreet weer te geven, een aantal resultaten zijn meer bewegingen of langzame veranderingen die we zien optreden sinds de start van het project. In dit hoofdstuk benoemen we alle resultaten, zo concreet mogelijk. Leerlingen Het belangrijkste resultaat van het project is dat leerlingen Consumptief-breed van de Scholingsboulevard sinds het project meer inzicht hebben in het beroepsveld Horeca, en daadwerkelijk een betere keuze maken voor een vervolgopleiding. In 2011 is 36% van de geslaagden doorgestroomd naar een Horeca-opleiding op het MBO; in 2012 was dat maar liefst 64%. Leerlingen die een andere richting hebben gekozen, hebben dat gedaan omdat ze in de stages hebben gemerkt dat Horeca niet hun voorkeur heeft. De leerlingen hebben zeer positieve ervaringen met de leerarrangementen en de stages. Dit is ook terug te zien in de beperkte uitval en het slagingspercentage van de opleiding Consumptiefbreed. Vooraf hadden de docenten angst dat het slagingspercentage juist zou zakken, omdat er minder controle zou zijn op de leerstof die leerlingen buiten de school krijgen aangeboden. Dat bleek gelukkig niet het geval. Het slagingspercentage is constant hoog gebleven. Met percentages schommelend tussen de 93% en 100% ligt het slagingspercentage boven het landelijk gemiddelde. Leerlingen houden geregeld een bijbaan over aan hun stage. In het huidige jaar zijn er al 11 leerlingen die op school hebben aangegeven dat zij een bijbaan hebben gekregen bij hun stagebedrijf. Ook komt het voor dat stagebedrijven leerlingen een BBL-traject aanbieden. Voor ons is dit een teken dat de leerlingen gemotiveerd en goed werken, en dat de stagebedrijven dat ook zien en waarderen. Docenten Als gevolg van het project wordt de stage bij Consumptief-breed heel anders benaderd. Voorheen was de stage bedoeld om het geleerde in de praktijk te brengen, nu is de stage onderdeel van de lessen. De leerlingen leren voor een deel buiten de school. Hier komt andere stof aan de orde. Docenten geven aan dat de leerlingen veel meer betrokken zijn bij de lesstof: ze vertellen in de les over hun praktijkervaringen en stellen er vragen over. Ze proberen kennis van school niet alleen toe te passen in de praktijk, maar ook andersom: de praktijkkennis wordt verweven met de lessen. De docenten proberen op hun beurt in hun lessen waar mogelijk aan te haken op de praktijkervaringen van de leerlingen. Door de nieuwe benadering van de stages is ook het bovenliggende doel gehaald: goede beroepsoriëntatie. Leerlingen kunnen nu meerdere stages lopen. Die stages kunnen ze gebruiken om hun kennis van het beroepsveld te verbreden of te verdiepen. Docenten van Consumptief-Breed hebben meer inzicht in de kennis en vaardigheden die leerlingen nodig hebben in het vakgebied. Waar mogelijk hebben zij hun lessen daar ook op aangepast. De samenwerking tussen de stagebedrijven en de school verloopt stukken beter dan voorheen. Voorheen was er alleen bij begin en einde van de stage contact. Met dit project zijn er meer contactmomenten ingebouwd. Tijdens de contactmomenten wordt niet alleen gesproken over de leerling en zijn vorderingen, maar ook over de stage zelf, het leerarrangement en de aansluiting tussen theorie en praktijk. De begeleidende docenten gebruiken de informatie van de 16

17 stagebedrijven om een goede match te kunnen maken tussen leerling en stagebedrijf. Leerlingen die extra aandacht nodig hebben bij de ontwikkeling van bepaalde vaardigheden, worden geplaatst bij leermeesters bij wie dat in goede handen is. De stagebedrijven beoordelen het contact met de school dan ook unaniem als goed. Binnen de Scholingsboulevard is een overleg opgericht met alle stagebegeleiders. Dit overleg is bedoeld om van elkaar te leren en problemen gezamenlijk op te lossen. Dit overleg werkt bovendien als aanjager om de leerarrangementen in te voeren bij de andere afdelingen. Stagebedrijven De opleiding Consumptief-breed heeft een structureel aanbod van stageplaatsen in de horeca gerealiseerd. Dit was één van de doelstellingen van het project. Sinds de start van het project hebben veel bedrijven zichzelf gemeld om stagiairs aan te nemen. Daarvan zijn er ook weer enkele failliet gegaan of om andere redenen met het project gestopt (bijv. wisseling in personeel). Er zijn echter ook weer nieuwe bedrijven bij gekomen. Momenteel is er een vast bestand van ruim 40 horecabedrijven die jaarlijks een of meerdere stagiairs hebben. De stagebedrijven geven over het algemeen ook aan dat ze dit willen blijven doen. In de Uitvoeringsfase heeft Kenwerk evaluatieonderzoek uitgevoerd naar het gebruik van de leerarrangementen. En de meerwaarde ervan voor Horecaondernemers (gezien de oorspronkelijke problemen met praktijkleren). Dit onderzoeksrapport zit als bijlage bij dit rapport. Uit dit rapport bleek o.a. dat leermeesters een aantal voordelen zien in het werken met de leerarrangementen: het biedt hen de mogelijkheid om de eigen capaciteiten m.b.t. begeleiding te verbeteren en op een frisse manier naar de organisatie te kijken. Het begeleiden van een stagiair kost hen wel veel tijd. Bovendien wordt er veel aandacht besteed aan vaardigheden, terwijl de stage ook bedoeld is als snuffelstage. Na afloop van het project hebben we opnieuw een korte vragenlijst toegestuurd aan alle deelnemende horecabedrijven. Hierin geven de bedrijven aan dat zij meer inzicht hebben gekregen in de belevingswereld van VMBO-leerlingen, de lesstof die zij aangeboden krijgen en wat VMBO-leerlingen kunnen. Dit is een belangrijk resultaat: als bedrijven de juiste verwachtingen hebben van leerlingen, dan kunnen zij hun begeleiding hier op afstemmen. De leermeesters van de deelnemende bedrijven geven dan ook duidelijk aan dat zij sinds het project ook beter weten hoe zij leerlingen iets kunnen bijbrengen. Toen het project startte, werd als spin-off effect verwacht dat de deelnemende horecabedrijven door het werken met de leerarrangementen bewuster zouden omgaan met competentiemanagement binnen hun onderneming. Horecabedrijven zijn geneigd personeel aan te trekken van een bepaald type. Het kan voor het team een goede aanvulling zijn om mensen aan te trekken die anders denken dan de rest van de groep. Het werken met de leerarrangementen en de sociale vaardigheden zou voor de horecabedrijven aanleiding kunnen zijn om zichzelf een spiegel voor te houden: Hoe zit het met onze sociale vaardigheden, hoe zit ons team in elkaar en wat kunnen we zelf verbeteren? Stagebedrijven hebben in het evaluatieonderzoek van Kenwerk aangegeven dat zij door de stages met een frisse blik naar hun organisatie gingen kijken. Dit is ongetwijfeld het geval geweest, maar ons is niet gebleken dat horecabedrijven een competentiegerichte benadering hebben gekozen in hun personeelsbeleid. De Horeca heeft in de toekomst duidelijk een probleem om voldoende gekwalificeerd personeel aan te trekken. Dit was één van de aanleidingen voor het Horecaproject. Tijdens het project is echter gebleken dat veel horecabedrijven zich niet bezighouden met de achterliggende visie voor de horeca in de regio. De individuele ondernemer heeft hier geen direct belang bij. Het is lastig gebleken om dat urgentiegevoel te initiëren, zeker als externe partij. We hebben dit argument dan ook niet goed kunnen inzetten om bedrijven te laten meedoen met het project. Niettemin 17

18 waren er voldoende deelnemers, maar het toekomstige personeelsgebrek was voor deze bedrijven niet de drijfveer. De opleiding Het werken met leerarrangementen is een groot succes gebleken, met name in de begeleiding van leerlingen. In het leerarrangement staat praktisch en concreet beschreven welke onderwerpen er aan de orde moeten komen in de stage, inclusief een overzichtelijke checklist. In het verleden was de stage niet zo gestructureerd. Het gebruik van de checklist is tot op heden nog wel te veel is opgelegd. De arrangementen moeten in feite meer als automatisme worden toegepast, niet als het afwerken van een checklist. Dit is een onderwerp om nader aandacht aan te besteden in de verduurzamingsfase. Het werken met leerarrangementen is uitgebreid naar andere afdelingen binnen de Scholingsboulevard. De afdeling Zorg heeft inmiddels ook leerarrangementen opgesteld voor het eigen vakgebied, samen met organisaties uit het werkveld. Dit schooljaar zijn de eerste leerlingen van Zorg en Welzijn op stage met behulp van de leerarrangementen. Ook hierbij is de ontwikkeling van de sociale vaardigheden het belangrijkste uitgangspunt voor de leerlingen. De instroom in de opleiding Consumptief-breed is in de loop van de projectperiode aanmerkelijk verhoogd. Tijdens voorlichtingsbijeenkomsten wordt er uitgebreid ingegaan op het stagetraject dat de leerlingen zullen doorlopen. Bovendien zijn de huidige leerlingen zelf enthousiast over de stages, en dat werkt aanstekelijk bij aankomend leerlingen. De leerlingenaantallen en instroom hebben zich sinds de start van het project als volgt ontwikkeld: Leerjaar Instroom 3 e jaar Totaal aantal ll Aantal Basis Aantal Kader Overzicht van de omvang van de bereikte doelgroepen binnen het project: Naam opleiding Verwacht Werkelijk VMBO-B en K deelnemers Handhaving van de instroom van gemiddeld 34 leerlingen per jaar = 136 Verhoging van de instroom na twee jaar het project te hebben gedaan: = 159 Stagebedrijven * *) N.B. Na de start van het project zijn er stagebedrijven failliet gegaan of gestopt. Op dit moment werken we met 42 bedrijven. In werkelijkheid is de toename tijdens de projectperiode dus meer geweest dan 10 bedrijven. 18

19 7. Financieel verslag Het financiële verslag is gevat in een Excel-bestand. Dit is bijgevoegd als bijlage. 19

20 Bijlagen 1. Financieel verslag (Hoofdstuk 7) 2. Leerarrangement Horeca 3. Onderzoek Kenwerk naar gebruik en werking Leerarrangementen 4. Module Sociale Vaardigheden 5. Nieuwsbrieven Talent werkt Digitaal te vinden via 6. Film Horecaproject Scholingsboulevard (DVD) 7. Evaluatieonderzoek stagebedrijven 8. Urenbestand totaaloverzicht 9. Urenbestand controlebestand met geplande en werkelijke uren 20