Wanneer is het verstandig om een logopedist in te schakelen?

Transcriptie

1 Wanneer is het verstandig om een logopedist in te schakelen? Doelgroep: ouders van kinderen in groep De Taaltuin, logopedie Eerstelijns gezondheidscentrum t Foort Vijverlaan 4-O 3925 EM Scherpenzeel detaaltuinlogopedie@hotmail.com Logopedisten Paulien Hattink en Hanneke de Jong Behandelingen vinden plaats op dinsdag en woensdag volgens afspraak. ( februari 2017) U kunt ons ook volgen op: 1

2 Deze folder is ontwikkeld om u als ouder te helpen bepalen of uw kind moet worden aangemeld bij een logopedist. Dit kan zijn via de GGD of bij een logopediepraktijk in de buurt. In deze folder vindt u informatie over de meest voorkomende logopedische problemen bij kinderen van groep 1-2-3, verdeeld over de aandachtsgebieden taal, spraak, stem, mondgedrag, gehoor en vloeiendheid. Ongeveer 5% van kinderen en jongeren ervaren moeilijkheden met een of meerdere aandachtsgebieden binnen de communicatie. Het is voor deze groep kinderen van belang dat tijdig hulp geboden wordt. Het is wetenschappelijk aangetoond dat op jonge leeftijd verwijzen en adequaat interventie bieden, grotere problemen, zoals leerproblemen, sociale problemen, gedragsproblemen worden voorkomen en behandeling kosteneffectief is. Deze folder biedt een handvat om te bepalen of kinderen tot groep 3 aan de (minimum ) spreeknormen voldoen. Deze normen gelden voor de eerste taal of moedertaal, de taal die het kind op moment van afname het beste beheerst. (Dit kan dus een andere taal dan het Nederlands zijn) Bij twijfel altijd door een logopedist laten beoordelen. Voorwaarden voor de ontwikkeling van taal communicatie voorwaarden (elke leeftijd) *indien er hier al problemen zijn is verwijzing op zijn plaats. 1. Het kind hoort goed. 2. Het kind is in staat tot concentratie/aandacht. 3. Het kind staat open voor contact (oogcontact, nieuwsgierig) 4. Het kind imiteert non-verbaal (wijzen, gebaren, geluiden). 5. Er is sprake van beurtwisseling/interactie (neemt initiatief/reageert adequaat). 6. Het kind is in staat tot samenspel (informatie ouders en/of KDV). 7. Cognitief vermogen 8. Ontwikkeling van de spraakorganen Voor kinderen uit de groepen 4 t/m 8 is het advies: zijn er zorgen op welk gebied van de communicatie dan ook, ouders adviseren een verwijzing voor logopedie te vragen bij de huisarts en hun kind aanmelden bij een logopediepraktijk. Verwijscriteria voor: Taal pagina 2, 3 Meertaligheid pagina 3 Spraak pagina 3, 4 Auditieve verwerking pagina 4, 5 Stem pagina 5 Afwijkende mondgewoonten pagina 5 Stotteren pagina 5, 6 Gehoor pagina 6 Taal In alle groepen alert zijn op De actieve woordenschat van het kind lijkt beperkt. Het kind begrijpt woorden, zinnen, vragen, opdrachtjes en/of uitleg niet die je op grond van zijn leeftijd wel mag verwachten. Het kind lijkt nieuwe woorden, liedjes, versjes en rijmpjes niet te onthouden Wanneer het kind erg moet zoeken naar woorden. Het kind laat een stereotiep spel zien ( het blijft hangen aan 1 handeling, voert steeds hetzelfde ritueel uit) Het kind gebruikt veel lege woorden. Bijvoorbeeld: die, daar, dit, zo, doen, gaan. Maakt het kind maakt onvoldoende oogcontact Het kind is snel boos, gefrustreerd in de communicatie met anderen 2

3 Wanneer de zinslengte van het kind niet langer is dan 3 of 4 woorden. Wanneer het kind spreekt in telegramstijl. Voorbeeld: Ikke huis lopen. Wanneer de woordvolgorde opvallend vaak onjuist is. Het kind maakt niet/nauwelijks oogcontact tijdens het spreken. Het kind is alleen op zichzelf gericht, doet geen enkele poging om de omgeving erbij te betrekken. Het kind lijkt spreken niet in te willen zetten voor communicatie. Het kind spreekt niet/nauwelijks, neemt geen initiatief tot communicatie Het kind imiteert geen handelingen, spel, gezichtsuitdrukking Wanneer de zinslengte van het kind niet langer is dan 4 of 5 woorden. Wanneer klankdiscriminatie grote problemen geeft. Wanneer het kind vaak moet zoeken naar woorden Voorbeeld: Ik eet altijd zo n ding. (appel) Wanneer een kind zich niet kan concentreren, de aandacht niet kan blijven richten op een object of persoon. De zinsvorming is fragmentarisch Het kind kan niet vertellen over dagelijkse gebeurtenissen Wanneer het kind in enkelvoudige zinnen blijft spreken. Voorbeeld van samengestelde zin: Als het regent trek ik mijn jas aan Wanneer kinderen opvallend veel moeite hebben met auditieve analyse en synthese. Wanneer kinderen moeite hebben met de meervoudsvorm, de voltooid deelwoorden, verkleinwoorden, vervoegingen van werkwoorden. Het kind neemt de beurt te snel en te vaak. Er is bijna niet tussen te komen Het kind kan een gespreksonderwerp niet vasthouden Het kind kan niet vertellen over dagelijkse gebeurtenissen Meertaligheid Vraag naar de ontwikkeling van de moedertaal! Indien de moedertaal onvoldoende is, ontwikkelt het kind dus geen enkele taal, dat is reden om te verwijzen. De minimum normen voor taal voor Nederlandse kinderen is toepasbaar op de moedertaal. Als het kind voldoet aan de minimum spreekt normen maar nog onvoldoende woorden kent, is dit geen indicatie tot verwijzen. Advies: bij twijfel doorsturen voor taalonderzoek bij de logopedist. De logopedist kan differentiëren of er sprake is van een taalachterstand of een taalstoornis. Ook kan de logopedist gerichte adviezen en coaching aan de ouders geven m.b.t. de taalstimulering. N.B. Altijd verwijzen als de ouders/verzorgers zich zorgen maken, dat is vaak niet voor niets. Een goed gehoor is een voorwaarde voor een goede spraak- en taalontwikkeling. Indien er twijfels zijn over de spraak- en taalontwikkeling, sluit dan eerst gehoorproblematiek uit. Spraak In alle groepen alert zijn op: Wanneer een kind moeite heeft met de tong- en/of lipmotoriek en zoekende bewegingen maakt. Wanneer een kind in een te hoog spreektempo spreekt en dit niet op aanwijzing kan verbeteren. Wanneer een kind vrijwel altijd met open mond speelt en/of werkt. Wanneer de gebitsstand afwijkend is. Tijdens het spreken klinkt het kind nasaal, er lijkt vrijwel altijd verkoudheid aanwezig te zijn. Tijdens het spreken zijn er bijgeluiden te horen. ( snurk geluiden / ruis) 3

4 Het kind is alleen op zichzelf gericht, doet geen enkele poging om de omgeving erbij te betrekken. Wanneer een kind voor minder dan 75% verstaanbaar is voor de omgeving. Wanneer kinderen mondbewegingen niet of nauwelijks na kunnen doen Wanneer enkelvoudige klanken ontbreken of worden vervangen door een andere klank. Bijvoorbeeld: tat i.p.v. kat tis i.p.v. vis. Wanneer verschillende medeklinkerverbindingen worden gereduceerd tot één klank. Bijvoorbeeld: taan i.p.v. zwaan pin i.p.v. spin Het kind spreekt met de tong tussen en/of tegen de tanden. Wanneer een kind voor minder dan 90% verstaanbaar is voor de omgeving. Wanneer er naast het slissen sprake is van duimen of mond ademen. Wanneer het kind erg onduidelijk spreekt terwijl het vrijwel alle klanken afzonderlijk goed kan vormen. Nazeggen is beter dan de spontane spraak. Wanneer een kind de klanken nog niet correct uit kan spreken Wanneer een kind medeklinkers aan het eind weglaat / mui/ in plaats van /muis. Wanneer de klanken elkaar vervangen. Bijvoorbeeld: bjoemen i.p.v. bloemen. Kaart i.p.v. taart. Meerlettergrepige woorden komen niet voor of worden vereenvoudig of verkeerd uitgesproken Bv pannestoel, tevisie Wanneer bepaalde klanken, delen van woorden of zinnen compleet worden weggelaten. Wanneer de /r/ of andere klanken nog niet goed worden uitgesproken. Wanneer het kind slecht verstaanbaar spreekt. Wanneer het kind een slappe mondmotoriek heeft waardoor de verstaanbaarheid is verminderd. Als anderen vaak vragen of het kind het nog een keer wil zeggen Wanneer uitgebreide medeklinkerverbinding-en onjuist worden uitgesproken. Bijvoorbeeld: schift i.p.v. schrift. Auditieve verwerking In alle groepen alert zijn op: Het kind hoort het verschil nog niet tussen woorden die veel op elkaar lijken (bijv. heus - neus, buik - beuk). Het kind zegt veel 'huh' en 'wat zeg je?' Het kind hoort het verschil tussen geluiden niet. Het heeft bijv. moeite met het onderscheiden van het geluid van een kat en een hond of moeite om te horen of een geluid harder of zachter klinkt. Het kind kan niet aangeven waar een woord eindigt en waar het volgende begint. Het kan geen woorden herkennen in een verhaal. Het kind heeft moeite met het samenvoegen van lettergrepen tot één woord (bijv. /se/ - /sam/ - /straat/ wordt samen / Sesamstraat/). Het kind heeft moeite met het leren van versjes, psalmen, gedichtjes en liedjes. Het kind heeft moeite met het onthouden van drie woorden die een relatie met elkaar hebben, bijv. bus - auto - trein Het kind heeft moeite met het onthouden en nazeggen van zinnen t/m zes woorden. Het kind heeft moeite met het nazeggen van een reeks van drie woorden zonder relatie (bijv. bal - poes - tas). Het kind heeft moeite met het onthouden en uitvoeren van enkelvoudige opdrachten. Het kind heeft moeite met het nazeggen van lange woorden (tot zes lettergrepen). 4

5 Het kind heeft moeite met het onthouden en uitvoeren van tweevoudige opdrachten. De leerkracht zegt bijv. 'Je mag een puzzel pakken als je je jas hebt opgehangen ' en het kind hangt wel zijn jas op, maar weet niet meer wat het daarna moest doen. Het kind heeft moeite met het onthouden en nazeggen van zinnen met zeven tot negen woorden. Het kind heeft moeite met het nazeggen van een reeks van vier woorden zonder relatie (bijv. huis - paard - oog - zon). Het kind herkent zijn naam nog niet in een zin tussen andere namen Het kind heeft moeite met analyse en synthese Het kind heeft moeite met het onthouden en opzeggen van een versje met meer dan vier regels. Het kind heeft moeite met het zelf rijmen van eenvoudige woorden. Het kind heeft moeite met het klappen in lettergrepen van woorden en/ of een reeks van vijf woorden met of zonder relatie (bijv. hond - paard - koe - schaap - poes). Het kind hoort het verschil tussen losse spraakklanken niet en spreekt deze klanken dan ook door elkaar uit. Het zegt bijv. 'Ik ga naar het zwembak' in plaats van 'ik ga naar het zwembad'. Dit probleem is ook terug te zien in het schrijfwerk van een kind. Ook daarin zal het de klanken die het niet goed kent, verkeerd schrijven. Stem In alle groepen alert op zijn: De stem klinkt al langer dan 3 weken hees en schor. Het kind klaagt opvallend vaak over pijn in de keel. Regelmatig wegvallen van de stem tijdens spreken en zingen. Wanneer het kind opvallend vaak (hoge) stemmetjes nadoet tijdens het spelen. Wanneer het kind vaak kucht. Wanneer het kind vaak schreeuwt, roept of hard spreekt. Het kind spreekt met weinig intonatie, of met steeds dezelfde zinsmelodie. Vaak is de uitspraak aan het begin van de zin nog vrij goed; deze wordt steeds onduidelijker naarmate de zin of het gesprek vordert. Wanneer de stem gedurende de dag slechter wordt. Afwijkende mondgewoonten In alle groepen alert op zijn: Wanneer kinderen een afwijkende spraak hebben en mondbewegingen niet of nauwelijks na kunnen doen (bij deze kinderen kost het veel moeite de klanken aan te leren) Het kind spreekt met de tong tussen en/of tegen de tanden bij de /s/ /z./ /t/ /d/ /n/ en /l/. Bij lateraal slissen, de lucht verlaat de mond via de zijkant. Dit kan voorkomen bij de uitspraak van de /s/ en /g/. Wanneer er naast het slissen wel sprake is van afwijkend mondgedrag en/of zuiggedrag (bv. duimen, open mond gedrag/ mond ademen.) Advies: Altijd doorverwijzen i.v.m. afwijkende ontwikkeling van het gebit en de tong- en mondmotoriek. Wanneer er gebitsafwijkingen zijn, een open of overbeet. Wanneer een kind vaak met de boventanden op de onderlip zit Wanneer de lippen niet op elkaar lijken te kunnen. stotteren In alle groepen alert op zijn: Het kind stottert en vertoont vermijdingsgedrag: (bijv. praat niet of minder, vermijdt oogcontact etc.) Het kind begint zinnen vaak opnieuw. Het kind spreekt met weinig intonatie, of met steeds dezelfde zinsmelodie Het kind spreekt met opvallend veel herhalingen en aarzelingen en lijkt hierdoor gefrustreerd. De niet-vloeiendheden klinken gespannen: het kind duwt zich door de herhaling heen Het vermoeden bestaat dat het kind zich bewust is van zijn niet vloeiend spreekgedrag en spreekt (daarom?) liever niet. Voorbeeld: blozen tijdens het spreken, gebruik van stopwoorden, vermijden van woorden Het kind zit regelmatig vast op een woord of klank. 5

6 Het kind worstelt om het woord eruit te krijgen. Dit is te zien aan spanning in gezicht en/ of handen. Het kind stottert en vertoont ontsnappingsgedrag: (bijv. stopwoordjes invoegen, bewegingen maken met het lichaam etc. Het kind heeft moeilijkheden met het formuleren van zijn of haar gedachten, ook schriftelijk Als het stotteren langer dan 6 maanden bestaat. Als er stotteren in de familie voor komt. Als het stotteren plotseling ontstaat. Het kind spreekt veel met herhalingen van woorden. Wanneer het kind in zijn spraak vaak hapert (1 keer per 2 of 3 zinnen). Het kind vindt het haperen lastig, geeft pogingen op, zwijgt of zegt bijv.: het lukt niet. Het kind zoekt andere woorden uit angst voor stotteren. Het kind maakt vreemde pauzes en haalt adem op de verkeerde plaatsen in een zin. Of maakt zinnen/woorden vaak niet af. Het kind wil sneller spreken dan zijn gedachten bij kunnen houden. Het gebruikt daarom veel stopwoordjes als 'eh' om denkpauzes in te lassen. Het kind verhaspelt (vervormt) veel woorden, bijv. 'paddelsoel' i.p.v. 'paddestoel'. Het kind spreekt in een te hoog tempo. Gehoor In alle groepen alert zijn op: Het kind vraagt opvallend veel: 'hè?' wat zeg je? Wanneer ouders hun ongerustheid hierover uitspreken en dit herkenbaar is. Het kind kan erg lawaaierig zijn (de deur hard dicht doen, de blokken met veel geluid op elkaar zetten). Het kind heeft een slechte luisterhouding, zeker bij achtergrondgeluid Het kind maakt verwisselingen van klanken waarbij niet goed te zien is waar de tong moet staan. De volgende klanken zijn vaak moeilijk voor een slechthorend kind: t k, l - n, s/ sch, m - p - b, klinkers oe - uu Het kind vindt het erg moeilijk om op het gehoor klanken of geluiden van elkaar te onderscheiden: het hoort het verschil niet tussen bijv. paard - baard, doek koek Wanneer het kind zelf weinig geluid maakt en verlegenheid hierbij niet de oorzaak lijkt te zijn. Het kind schrikt als het je niet aan heeft zien komen (bijv. als je het van achteren nadert) en reageert niet als het je niet ziet, wanneer je iets tegen hem zegt. Het kind klaagt regelmatig over oorpijn.. Het kind is vaak (neus)verkouden of heeft last van oorontstekingen Wanneer de spraak/taal ontwikkeling wordt vertraagd en het vermoeden bestaat dat het (mogelijk beperkte) gehoor hier mede oorzaak van is. Het kind kijkt opvallend veel naar je mond wanneer je iets zegt. Het kind spreekt erg hard of juist erg zacht. Het kind is opvallend vaak (neus)verkouden en ademt door de mond. Het kind maakt typische fouten: het schrijft bijv. steeds het laatste stuk van zinnen bij een dictee niet goed op. 6