Handleiding Op Niveau tweede fase 3 e editie voorlopige versie

Transcriptie

1 Handleiding Op Niveau tweede fase 3 e editie voorlopige versie Paul Merkx Everlien Flier Jan Hadders Ruud Alers Eindredactie Evelien Otte Annet Talsma Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt. Samen leren vernieuwen. ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2017 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp ( Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. De kopieerbladen behorende bij deze uitgave mogen vrij gekopieerd worden, uitsluitend door scholen die overgegaan zijn tot de aanschaf van Op niveau tweede fase, 3e editie. Pagina 1 van 19

2 Inhoud 1. Methodeoverzicht Structuur van de methode Toetsen Veranderingen t.o.v. tweede editie Methodeoverzicht Op niveau tweede fase is opgebouwd uit drie niveaus: 4 vwo 4/5 havo 5/6 vwo De methode sluit aan bij Op niveau onderbouw: Leerjaar 6 5/6v Leerjaar 5 45h leerjaar 4 4b 4k 4gt 4v leerjaar 3 3b 3k 3gt 3h 3v leerjaar 2 2bk 2(k)gt 2(t)h 2hv 2v leerjaar 1 1bk 1kgt 1th 1hv 1v De methode is voor de leerling op twee manieren te gebruiken: boek digitaal leerling boek + startlicentie totaallicentie Schooltas docent boek + docentlicentie totaallicentie Schooltas Inhoud licenties Er zijn twee licenties beschikbaar. Het materiaal dat nodig is om met de boeken te werken, zit in de startlicentie. Voor leerlingen die volledig digitaal willen werken, is er de totaallicentie of de Schooltaslicentie. Digitaal materiaal Leerling startlicentie Leerling totaallicentie Docent totaallicentie (beoordelings)formulieren Extra oefenmateriaal Woordenlijsten Alle onderdelen van de startlicentie Schooltasbestand van de complete theorie Alle onderdelen van de leerling startlicentie en totaallicentie Antwoorden Docentenhandleiding algemeen Pagina 2 van 19

3 Rubrics Schrijven Rubrics Spreken en gesprekken Ingesproken leesteksten Docentenhandleiding per blok/module Toetsen Lesbrieven Alles over taal Elk jaar paar nieuwe teksten met bijbehorende vragen Elk jaar paar nieuwe toetsen Schooltas (pdf) van het boek Lijst met standaardvragen voor bij een tekst. Pagina 3 van 19

4 2. Structuur van de methode Twee routes Je kunt de opdrachten op verschillende manieren doorwerken. Je kunt ze ook combineren. Modulair: via de vaardigheden Je werkt langere tijd aan een vaardigheid (module). Bij Lezen komt theorie aan bod die je ook nodig hebt bij de andere vaardigheden. Je begint dus met Lezen: Lezen blok 1, Lezen blok 2, enzovoort. Daarna werk je bijvoordeeld de module Schrijven door of Spreken, kijken en luisteren. Lineair: via de blokroute Je werkt blok na blok door. In één blok doe je dan verschillende vaardigheden na elkaar. Eerst Woordenschat, dan Lezen, daarna Schrijven en ten slotte Spreken, kijken en luisteren. De leerstof van de vaardigheden binnen een blok hangen met elkaar samen: Blok 1 Publiek en doel Blok 2 Structuur Blok 3 Argumentatie Blok 4 Hoofd- en bijzaken Blok 5 Examen Binnen deze blokken komt eerst de verwerking van de vaardigheden, daarna de theorie die bij dat betreffende blok hoort. Bij 4 vwo worden blok 1 t/m 3 behandeld. Elk blok sluit af met een blok Taalverzorging. [afbeelding leerstofoverzicht] Vaardigheden Hoofdvaardigheden Woordenschat Lezen Schrijven Spreken, kijken en luisteren Je vergroot je woordenschat, die je nodig hebt voor de andere vaardigheden en het eindexamen. Je leert hoe teksten in elkaar zitten en de inhoud te analyseren zodat je ze beter kunt begrijpen. Je leert hoe je goede teksten kunt schrijven zoals een blog, betoog, klacht en hoe je een zakelijke brief opstelt/indeelt. Je oefent met het houden van een presentatie, het voeren van een discussie en vergaderen. Je leert deze ook op waarde te schatten. Pagina 4 van 19

5 Ondersteunende vaardigheden Spelling & interpunctie Formuleren Je oefent met schrijven waarbij je de regels van spelling en interpunctie toepast. Je leert goed te formuleren en teksten die je spreekt of schrijft logisch op te bouwen. Digitaal beschikbaar Taalbeschouwing Je bestudeert het verschijnsel taal. Je leert bijvoorbeeld meer over taalontwikkeling, groepstalen en de afkomst van woorden. Taalbeschouwing komt daarnaast ook aan bod de bij de hoofdvaardigheden, te herkennen aan het icoon Taalbeschouwing. Voorbereiding praktische opdracht en werkstuk Bij het maken van een werkstuk en een praktische opdracht voor andere vakken heb je vaardigheden nodig die je bij Nederlands leert. In deze module kun je daarmee oefenen. Onderdelen vaardigheden De vaardigheden hebben grotendeels dezelfde structuur: Woordenschat Lezen Schrijven SKL Taalverzorging Leerdoelen Nieuwe theorie Voorkennis Startopdracht Opdrachten Plusopdrachten Eindopdracht Na afloop Online beschikbaar Leerdoelen Nieuwe theorie Voorkennis Startopdrachten Opdrachten Plusopdrachten Eindopdrachten Na afloop Online beschikbaar Leerdoelen Nieuwe theorie Voorkennis Startopdrachten Opdrachten Plusopdrachten Eindopdrachten Na afloop Online beschikbaar Leerdoelen Nieuwe theorie Voorkennis Startopdrachten Opdrachten Plusopdrachten Eindopdrachten Na afloop Online beschikbaar Leerdoelen Nieuwe theorie Voorkennis Startopdrachten Opdrachten Plusopdrachten Eindopdrachten Na afloop Online beschikbaar Blok 5 Examen heeft een andere opbouw. Er staan wel start- en eindopdrachten in, maar alleen het onderdeel Weten. Verder bestaat blok 5 uit een uitgewerkt examen. Toelichting per onderdeel Leerdoelen Hier staan leerdoelen van de module, geschreven voor de leerling, met verwijzing naar referentieniveau. De officiële leerdoelen staan in de docentenhandleiding. Nieuw theorie Hier staat een overzicht van de theorieonderdelen die aan bod komen in deze module: naam + nummer. Pagina 5 van 19

6 Voorkennis Hier staat een overzicht van de theorie uit een andere module, die in datzelfde blok terugkomt bij deze module. Startopdrachten Het doel van de startopdrachten opdracht is inzicht krijgen in het startniveau van de leerlingen t.o.v. de leerdoelen die in de module behaald moeten worden. Het zijn twee opdrachten: Weten en Kunnen. Weten: gaat over de theoretische kennnis. Deze opdracht kan een docent klassikaal behandelen, eventueel nadat de leerlingen de vragen zelfstandig hebben gemaakt. Kunnen: gaat over toepassen en is een individuele opdracht. Voor de startopdrachten hoeven de leerlingen geen theorie te leren. Het gaat om kijken waar de leerling staat, wat hij al weet. Aan de hand van zijn score bij het onderdeel Kunnen, kan de leerling in overleg met de docent een of twee opdrachten vervangen door plusopdrachten. Opdrachten De gewone opdrachten die je stap voor stap meenemen naar het gewenste eindniveau dat je uiteindelijk door het maken van de Eindopdracht kunt behalen. De theorienummers die je nodig hebt, staan erbij. Plusopdrachten Deze opdrachten geven extra verdieping of nodigen je uit anders te denken. Vaak zul je op een creatieve manier, alleen of in een groepje, aan de slag gaan. Plusopdrachten zitten bij Lezen, Schrijven en Spreken, kijken en luisteren. Eindopdrachten Dit zijn twee opdrachten, Weten en Kunnen, op het gewenste eindniveau. Bij Lezen bestaat het onderdeel Kunnen uit een examentekst met vragen. Bij Schrijven en bij Spreken, kijken en luisteren is het onderdeel Kunnen van de Eindopdracht ook direct de eindtoets. Na afloop Bij de laatste opdracht bij Lezen, Schrijven en SKL geeft de leerling aan of hij de leerdoelen heeft gehaald. Zo niet, dan kan de leerling extra oefenen met het digitale materiaal. Online beschikbaar Hier staat een overzicht van het materiaal dat beschikbaar is voor de module in de startlicentie en de toetsen die bij de module horen. Overige onderdelen Vooraf De vaardigheden Lezen, Schrijven en SKL hebben één opdracht Vooraf. Pagina 6 van 19

7 Taalfeitjes Door het boek heen staan verschillende taalfeitjes. Deze taalfeitjes zijn informatief bedoeld en er wordt tevens verwezen naar de online module Taalbeschouwing. Verwijzingen Voor deze opdracht heb je een computer nodig met internetverbinding Bij deze opdracht hoort een (beoordelings)formulier. Een verwijzing naar het referentiekader taal (3F op weg naar 4F 4F) Bij deze opdracht hoort een kijk- of luisterfragment Een methodiek om soort opdracht mee aan te geven. R: reproduceren van de leerstof, T1: leerstof toepassen in een bekende situatue, T2: leerstof toepassen in een nieuwe situatie, I: inzicht in de leerstof. Bij deze opdracht gebruik je woorden en strategieën van Woordenschat. Een opdracht over taalbeschouwing. Een plusopdracht. Deze opdracht doe je met een medeleerling. Een groepsopdracht. Pagina 7 van 19

8 3. Toetsen Er zijn verschillende soorten toetsen, allemaal in een A- en een B-versie. - SO: Schriftelijke overhoring - Eindtoets / Eindopdracht. Deze zijn zwaarder dan de SO en duren ook langer. Inhoudelijk zijn ze gelijk, alleen zit de eindopdracht in het boek en wordt de eindtoets alleen digitaal aangeboden. - SE: Schriftelijk examen - Materialen om zelf een examen af te nemen (niet in een A- en een B-versie) Toetsen 4/5 havo en 5/6 vwo SO (schriftelijke overhoring) Eindtoets Eindopdracht SE Overig Woordenschat SO module 1 SO module 2 SO module 3 SO module 4 SO module 5 Lezen Eindtoets module 1 Eindtoets module 2 Eindtoets module 3 Eindtoets module 4 Schrijven Eindopdracht module 1 Eindopdracht module 2 Eindopdracht module 3 Eindopdracht module 4 SKL Eindopdracht module 1 Eindopdracht module 2 Eindopdracht module 3 Eindopdracht module 4 Spelling & interpunctie Eindtoets deel 1 Eindtoets deel 2 Eindtoets deel 3 Formuleren Eindtoets deel 1 Eindtoets deel 2 Eindtoets deel 3 De blauwe onderdelen worden elk jaar deels vernieuwd. Het rode onderdeel wordt elk jaar vernieuwd. De groene onderdelen staan in het boek. Voorbeeldexamen in blok 5 - Voorbeeldexamen in blok 5 - Drie teksten om een essay te schrijven met format, werkwijze en beoordelingsmodel. - Voorbeeldexamen in blok 5 - Werkwijze en beoordelingsmodel De duur van de verschillende toetsen is: SO: 15 minuten Eindtoets / Eindopdracht: 1 lesuur SE: maximaal 2 lesuren Toetsmatrix en antwoordmodel Elke toets (m.u.v. die van de vaardigheid Woordenschat) bevat een toetsmatrix en antwoordmodel. Pagina 8 van 19

9 De toetsmatrix geeft inzicht in de opbouw en de inhoud van de toets. Het model maakt duidelijk welke lesstof wordt getoetst, bij welk leerdoel de vraag hoort, wat de vraag toetst en welke onderdelen uit de referentieniveaus Nederlandse taal in de toets aan de orde komen. De auteur vult in de toetsmatrix en het antwoordmodel in: RTTI-labels M-nummering Puntenverdeling Tijdsverdeling Normering RTTI Alle toetsen worden genormeerd aan de hand van de taxonomie RTTI. RTTI staat voor: R: Reproductie T: Toepassingsgericht niveau 1 (training) T: Toepassingsgericht niveau 2 (transfer) I: Inzicht De verdeling van de cognitieve niveaus van RTTI sluit aan bij de verdeling in de lesstof en werkt toe naar de percentages in het SE en CSE. M-nummering De stof en toetsen van ONTF3 sluiten aan bij de referentieniveaus zoals die door de commissie Meijerink zijn geformuleerd. Omdat de doelen en eisen van de Referentieniveaus taal niet genummerd zijn en verwijzen daarom lastig is, hebben we zelf een nummering aangebracht. De nummers staan in de laatste kolom van de leerdoelenschema s. Daarbij staat in het in deze handleiding bij achtergronddocumenten. Antwoordmodel Bij iedere opdracht hoort een antwoordmodel. Soms is het formuleren van een antwoord heel eenvoudig (bijv. antwoord A is juist), maar vaak is het niet zo eenduidig. Bij bijvoorbeeld het geven van een mening is het niet zo makkelijk om te definiëren wanneer een antwoord wel of niet goed is. Het uitgangspunt bij de antwoordmodellen van de toetsen is dat de docent altijd zo concreet en objectief mogelijke antwoordmodellen tot zijn beschikking heeft. Ook bij het geven van een mening, of een schrijfproduct geeft de auteur dus richtlijnen waaraan een antwoord moet voldoen. Let op! Geef duidelijk aan welke antwoorden goed, gedeeltelijk goed of fout zijn. In een antwoordmodel moet concreet geformuleerd worden aan welke criteria het antwoord moet voldoen. Bij een vraag als het benoemen van een woordsoort is slechts één juist antwoord mogelijk. Het antwoordmodel is in dat geval eenvoudig opgesteld. In andere gevallen zijn meerdere antwoorden goed. Deze antwoorden moeten dan ook allemaal in het antwoordmodel vastgelegd worden. Soms is het vaststellen van een precies vereist antwoord niet mogelijk. De leerling kan bijvoorbeeld zijn antwoord in zijn eigen woorden met verschillende argumenten onderbouwen. In dat geval dienen in het antwoordmodel de criteria te worden vermeld op basis waarvan het antwoord wordt beoordeeld. Neem bijvoorbeeld argumenten, begrippen en aspecten op die idealiter in het antwoord aanwezig moeten zijn, bijvoorbeeld: De leerling moet een onderbouwing geven van het antwoord. De onderbouwing moet voldoen aan: - De woorden en moeten zijn gebruikt. Pagina 9 van 19

10 - Het verband tussen en moet zijn aangegeven. - In de uitleg moet gerelateerd zijn aan Neem bij open opdrachten (bijvoorbeeld bij Lezen of Luisteren), maar ook bij grote opdrachten als schrijfproducten modelantwoorden op. Vermeld of taalgebruik ook wordt beoordeeld. In antwoordmodellen bij open vragen moet worden aangegeven in hoeverre verkeerde spelling en grammaticale fouten bij de verschillende onderdelen van de toets worden meegenomen in de beoordeling. Bepaal de maximaal haalbare punten per opdracht en item, zodat de normering van de toets vastgesteld kan worden. Beschrijf bij open vragen ook hoeveel punten er worden verdiend met een goed antwoord, met een gedeeltelijk goed antwoord en een fout antwoord. Bij het toekennen van het aantal punten kun je rekening houden met essentiële onderwerpen uit de lesstof door daar meer punten aan toe te kennen. Normering Bij iedere vraag moet het aantal punten staan dat de leerling kan behalen. Dit aantal punten komt ook terug in de matrix. Geef bij de beoordelig aan door welk getal het puntentotaal gedeeld moet worden (bv. 30/3 = 10) neem een normeringstabel op. Geef in dat geval duidelijk de cesuur aan (ga daarbij uit van 50% van het totale puntenaantal). Bijvoorbeeld: een leerling kan een cijfer halen van 1 tot en met 10. Bij 50% van de behaalde punten haalt de leerling een 5,5. Een voorbeeld van een normeringstabel met een cesuur van 50% en puntenaantal van 18 punten ziet er als volgt uit: Score Cijfer 9 5,5 0 1,0 10 6,0 1 1,5 11 6,5 2 2,0 12 7,0 3 2,5 13 7,5 4 3,0 14 8,0 5 3,5 15 8,5 6 4,0 16 9,0 7 4,5 17 9,5 8 5, Pagina 10 van 19

11 4. Uitgangspunten Op niveau tweede fase, 3 e editie Het vak Nederlands heeft als belangrijk doel leerlingen taal te leren gebruiken in uiteenlopende situaties, zowel formeel als informeel en zowel mondeling als schriftelijk. In de tweede fase worden de leerlingen voorbereid op de Examens in het 4e en 5e leerjaar (HAVO) en 4 e, 5e en 6e leerjaar (VWO) waarin ze laten zien dat ze de eindtermen beheersen en het F3- (HAVO) of F4- (VWO) niveau gehaald hebben. Omdat voorbereiding van het Centraal Examen in deze leerjaren centraal staat zet ONTF3 in op de hoofdvaardigheden Lezen en Schrijven en SKL. Andere onderdelen Woordenschat, Spelling, Interpunctie en Taalbeschouwing zijn ondersteunend en worden zowel afzonderlijk als gekoppeld aan de hoofdvaardigheden behandeld. Naast een voorbereiding op het examen is het beheersen van het Nederlands ook belangrijk voor andere vakken en is een goede beheersing ervan essentieel voor het leven buiten school, bij vervolgonderwijs en toekomstig werk. Het lezen en begrijpen van teksten is nodig bij alle vakken. Ook moeten leerlingen bij andere vakken presentaties houden en teksten of werkstukken schrijven. ONTF3 onderkent dit en biedt hiervoor handvatten. Hierdoor is het nut van het vak duidelijker voor de leerling, wat de motivatie groter maakt. Met ONTF3 hebben docenten de keuze tussen zelfsturing of klassikaal lesgeven. Daarnaast biedt ONTF3 ook voor leerlingen om gepersonaliseerd te kunnen werken: meer zelfstandig werken met eigen leerlijnen, materiaal om te kunnen differentiëren. De methode voorziet in uitgebreide feedback om gepersonaliseerd werken te ondersteunen. Optimale examenvoorbereiding ONTF3 bereidt leerlingen optimaal voor op het examen. Uiteraard zijn de nieuwe exameneisen t.a.v. Samenvatten (2015) en Begrippen argumentatieve vaardigheden (2017) verwerkt in deze nieuwe editie. Het laatste blok in 4/5 havo en 5/6 vwo is volledig gericht op examentraining. De tekst bij de Eindopdracht Lezen in alle blokken uit een (deel van) een examentekst. De opdrachten bevatten veel dezelfde vraagtypes als in het examen. Er is veel aandacht voor het formuleren in volledige zinnen conform exameneisen t.a.v. Samenvatten (2015). Er is veel aandacht voor tekstvergelijking. De begrippen argumentatieve vaardigheden zijn conform exameneisen Differentiatie De methode biedt verschillende mogelijkheden tot differentiatie. De Startopdrachten, m.n. het onderdeel Kunnen, geven inzicht in het niveau van de leerling. Als een leerling deze opdrachten goed maakt, kan hij in overleg met de docent een of meerdere gewone opdrachten vervangen door plusopdrachten. Plusopdrachten: de modules (m.u.v. Woordenschat) bevatten gewone opdrachten en plusopdrachten. Deze plus-opdrachten zijn bedoeld voor leerlingen die onderwerp module al goed beheersen of die het leuk vinden om op een andere manier met de stof om te gaan. De Eindopdrachten aan het eind van de module geven aan of leerling stof van module goed beheerst. Als de leerling de eindopdracht onvoldoende maakt, kan hij remediëren met het digitale oefenmateriaal. Pagina 11 van 19

12 Digitaal is extra oefenmateriaal beschikbaar. Aan het eind van elke module staat welk oefenmateriaal er beschikbaar is bij die betreffende module. Het oefenmateriaal begint met een zelftoets. Afhankelijk van de score van de zelftoets, zijn er oefeningen op verschillende niveaus beschikbaar. Alle opdrachten en toetsen zijn gelabeld volgens rtti. Taalbeschouwing is een geïntegreerd onderdeel bij de hoofdvaardigheden. Daarbij is er digitaal oefenmateriaal beschikbaar over Taalbeschouwing. Alle leesteksten zijn als audio beschikbaar voor dyslectische leerlingen. In de toelichting per blok staat een studiewijzer bij elke module met mogelijke differentiatie. Sterke koppeling tussen hoofdvaardigheden Vaardigheden staat niet op zichzelf. Om leerlingen taalvaardig te maken, is het belangrijk om een koppeling te leggen tussen de vaardigheden. De methode heeft dat op verschillende manieren aangepakt. Er zijn overkoepelende thema s per blok, zoals Publiek of Argumenteren. Bij Woordenschat komen woorden aan bod die te maken hebben met dit thema. Deze woorden komen terug bij de andere vaardigheden, evenals de woordraadstrategieën. De opdrachten waarbij leerlingen de woordraadstrategieën moeten toepassen, zijn gemarkeerd met een blauw bolletje. Teksten bij Lezen komen in hetzelfde blok terug bij Schrijven en SKL, zodat leerlingen meer met de inhoud van teksten doen. De aangeboden theorie bij Lezen komt terug bij Schrijven en SKL ( voorkennis ). Koppeling met andere vakken en het leven na school Taalvaardigheid is natuurlijk vooral belangrijk zodat leerling zich goed kunnen redden in de maatschappij. Daarom biedt de methode een aantal onderdelen om de link met andere vakken en het leven na school te leggen, zoals: - het gebruik van authentieke teksten bij Lezen; - keuze van maatschappelijk relevante teksten, schrijf- en spreekopdrachten; - digitale module Voorbereiding praktische opdracht en (profiel)werkstuk. Het profielwerkstuk is vakoverstijgend, maar de vaardigheden die leerlingen nodig hebben om dit goed te kunnen maken, leren ze bij het vak Nederlands. Inzicht in leerproces Uiteindelijk is de leerling zelf verantwoordelijk voor zijn eigen leerproces. Daarom biedt de methode het volgende: - Inzichtelijke leerdoelen voor de leerling aan het begin van elke module. De uitgebreide leerdoelen conform Meijerink staan in de docentenhandleiding. - Aan het eind van elke module checkt de leerling of hij de leerdoelen beheerst in de Na afloop-opdracht. In deze opdracht kijkt hij ook in hoeverre hij de productieve vaardigheden beheerst conform de rubrics. - Er zijn rubrics bij Schrijven en SKL om de voortgang te meten. Deze rubrics komen terug bij de beoordeling en in de Na afloop-opdrachten. Pagina 12 van 19

13 Complete theorie De structuur van de theorie is gelijk aan die van de verwerking en staat achterin elk blok. Aan het begin van elke module staat een overzicht van de theorienummers die aan bod komen (nieuwe theorie) en theorie die al eerder aan bod is gekomen maar die bij deze module weer nodig is (voorkennis). Uiteraard zijn er verschillen in theorie van elk niveau. Deze verschillen staan in het theorie-overzicht [volgt]. Extra oefenmateriaal De methode biedt digitaal extra oefenmateriaal voor de volgende vaardigheden: Formuleren Lezen Schrijven SKL Spelling Taalbeschouwing Dit oefenmateriaal sluit aan bij de inhoud van de modules. Aan het eind van elke module staat een overzicht van het beschikbare oefenmateriaal. Het oefenmateriaal begint met een zelftoets. Daarna zijn er twee mogelijke routes: niveau 1 of niveau 2. Pagina 13 van 19

14 5. Bijlage 1 - Aansluiting bij het Referentiekader Taal Een belangrijke ontwikkeling voor het vak Nederlands is die van het Referentiekader Taal. In het regeerakkoord van september 2010 wordt Nederlands aangemerkt als kernvak. De uitwerking van het vak wordt gerealiseerd in doorlopende leerlijnen en vier verschillende referentieniveaus (Meijerink). Deze referentieniveaus geven aan welk niveau leerlingen zouden moeten hebben op verschillende momenten in hun schoolloopbaan. ONTF3 sluit aan bij de referentieniveaus en lopen door waar ONO 2e editie gebleven is. 1. Mondelinge Taalvaardigheid Niveau 3F 1.1. Gesprekken Algemene omschrijving Kan op effectieve wijze deelnemen aan gesprekken over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Taken 1. Deelnemen aan discussie Kan actief deelnemen aan discussies, debatten en en overleg overleg in kleinere of grotere groepen. 2. Informatie uitwisselen Kan actief deelnemen aan gesprekken in het kader van werk/beroepsvoorbereiding, een project of (maatschappelijke) stage en de evaluatie daarvan. Kenmerken van de Beurten nemen en Kan standaardzinnen gebruiken (bijvoorbeeld: Dat taakuitvoering bijdragen aan samenhang is een moeilijk te beantwoorden vraag ) om tijd te winnen en de beurt te behouden. Afstemming op doel Kan zonder moeite gesprekken voeren met meerdere doelen. Kan afwijkingen van het doel inbrengen en accepteren zonder de draad kwijt te raken. Afstemming op de gesprekspartner(s) Woordgebruik en woordenschat Vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing Kiest in formele en informele situaties zonder moeite de juiste taalvariant. Reageert adequaat op de uitingen van de gesprekspartners en vraagt zo nodig naar meer informatie of naar de bedoeling. Reageert adequaat op non-verbale signalen. Beschikt over een goede woordenschat. Kan variëren in de formulering. Trefzekerheid in de woordkeuze is over het algemeen hoog, al komen enige verwarring en onjuist woordgebruik wel voor. Toont een betrekkelijk grote beheersing van de grammatica. Incidentele vergissingen, nietstelselmatige fouten en kleine onvolkomenheden in de zinsstructuur kunnen voorkomen, maar zijn zeldzaam en worden meestal direct verbeterd Luisteren Algemene omschrijving Kan luisteren naar een variatie aan teksten over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Tekstkenmerken Lengte Lange teksten komen voor, luisterduur kan 30 minuten en meer zijn, ook als er geen interactie mogelijk is. Opbouw De teksten hebben een structuur waarbij verbanden niet altijd duidelijk of expliciet worden aangegeven. Er worden minder frequente verbindingswoorden gebruikt. De informatiedichtheid kan hoog zijn. Taken 1. Luisteren naar instructies Kan uitleg en instructies over concrete en abstracte onderwerpen begrijpen. 2. Luisteren als lid van een live publiek Kan in een lange(re) uiteenzetting, beschouwing of betoog de hoofdpunten en onderbouwingen begrijpen, ook als het onderwerp buiten het vakof interessegebied ligt en het onderwerp abstract is. Verwijzing M1 (3F) M2 (3F) M3 (3F) M4 (3F) M5 (3F) M6 (3F) M7 (3F) M8 (3F) M9 (3F) M10 (3F) M11 (3F) M12 (3F) M13 (3F) Pagina 14 van 19

15 1. Mondelinge Taalvaardigheid Niveau 3F 3. Luisteren naar radio en Kan de meeste gesproken teksten in radio- en televisie en naar gesproken televisieprogramma s en ander uitgezonden of tekst op internet opgenomen geluidsmateriaal begrijpen. Kenmerken van de Begrijpen Kan (verhalende, informatieve, instructieve en taakuitvoering betogende) tekstsoorten onderscheiden en benoemen. Kan onderscheid maken tussen mening en feit. Kan onderscheid maken tussen standpunt en argument. Interpreteren Kan de tekst vergelijken met inhouden uit andere teksten en kan tekstdelen met elkaar vergelijken. Kan conclusies trekken naar aanleiding van een (deel van de) tekst en over intenties, opvattingen, gevoelens, stemming en toon van de spreker(s). Kan de bedoeling van de spreker(s) verwoorden als ook de verbale en non-verbale middelen die gebruikt zijn om dit doel te bereiken. Kan onderscheid maken tussen drogreden en argument. Evalueren Kan een oordeel geven over de waarde en de betrouwbaarheid van de gegeven informatie voor zichzelf en voor anderen. Kan de argumentatie in een betogende tekst op aanvaardbaarheid beoordelen. Samenvatten Kan een tekst samenvatten voor zichzelf en ook voor anderen Spreken Algemene omschrijving Kan monologen en presentaties houden over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard waarin ideeën worden uitgewerkt en voorzien van relevante voorbeelden. Taken Een monoloog houden Kan een verhaal vertellen met een inleiding, een kern en een slot. Kan informatie verzamelen en een presentatie geven met argumenten voor of tegen een bepaald standpunt, of voor- en nadelen van diverse opties. Kan vragen naar aanleiding van verhaal of presentatie vloeiend en spontaan beantwoorden. Kenmerken van de taakuitvoering Samenhang Afstemming op doel Afstemming op publiek Woordgebruik en woordenschat Vloeiendheid, verstaanbaarheid en grammaticale beheersing Maakt gebruik van middelen voor tekstcohesie (bijvoorbeeld signaal- en verbindingswoorden) om uitingen te verbinden tot een heldere, samenhangende tekst. Bij langere teksten kan dit nog problemen opleveren. Kan, indien nodig, het publiek de opbouw en structuur duidelijk maken en volgt deze ook. Kan tijdens een spreektaak verschillende doelen met elkaar verbinden (bijvoorbeeld informeren en overtuigen) en is zich bewust van wisseling van spreekdoel. Kiest in formele en informele situaties zonder moeite de juiste taalvariant. Kan spontaan afwijken van een voorbereide tekst en ingaan op belangwekkende punten die vanuit het publiek worden aangedragen. Zie Gesprekken Zie Gesprekken + Kan langere stukken tekst produceren in een normaal tempo; hoewel er tijdens het zoeken naar patronen en uitdrukkingen, aarzelingen Verwijzing M14 (3F) M15 (3F) M16 (3F) M17 (3F) M18 (3F) M19 (3F) M20 (3F) M21 (3F) M22 (3F) M23 (3F) M24 (3F) M25 (3F) Pagina 15 van 19

16 1. Mondelinge Taalvaardigheid Niveau 3F voorkomen, zijn er weinig, overigens niet storende pauzes. Verwijzing 2. Lezen Niveau 3F Verwijzing 2.1. Zakelijke teksten Algemene omschrijving Kan een grote variatie aan teksten over M26 (3F) onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard zelfstandig lezen. Leest met begrip voor geheel en details. Teksten Tekstkenmerken De teksten zijn relatief complex, maar hebben M27 (3F) een duidelijke opbouw die tot uiting kan komen in het gebruik van kopjes. De informatiedichtheid kan hoog zijn. Taken 1. Lezen van informatieve Kan informatieve teksten lezen, zoals M28 (3F) teksten voorlichtingsmateriaal, brochures van instanties (met meer formeel taalgebruik), teksten uit (gebruikte) methodes, maar ook krantenberichten, zakelijke correspondentie, ingewikkelde schema s en rapporten over het eigen werkterrein. 2. Lezen van instructies Kan instructieve teksten lezen, zoals ingewikkelde M29 (3F) instructies in gebruiksaanwijzingen bij onbekende apparaten en procedures. 3. Lezen van betogende Kan betogende teksten lezen waaronder teksten M30 (3F) teksten uit schoolboeken, opiniërende artikelen. Kenmerken van de taakuitvoering Techniek en woordenschat - M31 (3F) Begrijpen Interpreteren Evalueren Samenvatten Opzoeken Kan tekstsoorten benoemen. Kan de hoofdgedachte in eigen woorden weergeven. Begrijpt en herkent relaties als oorzaak-gevolg, middel-doel, opsomming e.d. Maakt onderscheid tussen hoofden bijzaken, meningen en feiten. Maakt onderscheid tussen standpunt en argument. Maakt onderscheid tussen drogreden en argument. Trekt conclusies naar aanleiding van een (deel van de) tekst. Trekt conclusies over de intenties, opvattingen en gevoelens van de schrijver. Kan het doel van de schrijver aangeven als ook de talige middelen die gebruikt zijn om dit doel te bereiken. Kan de tekst opdelen in betekenisvolle eenheden en kan de functie van deze eenheden benoemen. Kan de argumentatie in een betogende tekst op aanvaardbaarheid beoordelen. Kan de informatie in een tekst beoordelen op waarde voor zichzelf en anderen. Kan een tekst beknopt samenvatten voor anderen. Kan de betrouwbaarheid van bronnen beoordelen en vermeldt bronnen. M32 (3F) M33 (3F) M34 (3F) M35 (3F) M36 (3F) Pagina 16 van 19

17 2. Lezen Niveau 3F 2.2 Fictionele, Algemene omschrijving Kan adolescentenliteratuur en eenvoudige narratieve en volwassenenliteratuur kritisch en reflecterend literaire teksten lezen. Teksten Tekstkenmerken De teksten hebben een relatief complexe structuur. Literaire procedés, zoals perspectiefwisselingen en tijdsprongen, zijn tamelijk expliciet. Naast de concrete betekenislaag is ook sprake van een diepere laag. De teksten appelleren vooral aan persoonlijke en maatschappelijke vraagstukken. Kenmerken van de taakuitvoering Begrijpen Interpreteren Evalueren Herkent vertel- en dichttechnische procedés. Herkent veelvoorkomende stijlfiguren. Kan causale verbanden leggen op het niveau van de handelingen van personages en de gebeurtenissen. Kan expliciete doelen en motieven van personages opmerken. Kan impliciete doelen en motieven van personages benoemen. Kan betekenis geven aan symbolen. Kan aangeven welke vraagstukken centraal staan en de hoofdgedachte of boodschap van de tekst weergeven. Kan de werking van elementaire vertel- en dichttechnische procedés toelichten. Evalueert de tekst ook met morele en cognitieve argumenten. Kan uiteenzetten tot welke inzichten de tekst heeft geleid. Kan met leeftijdgenoten discussiëren over de interpretatie en kwaliteit van teksten en over de maatschappelijke, psychologische en morele kwesties die door de tekst worden aangesneden. Kan interesses in bepaalde vraagstukken motiveren. Kan de persoonlijke literaire smaak en ontwikkeling beschrijven. 3. Schrijven Niveau 3F Algemene omschrijving Kan gedetailleerde teksten schrijven over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard, waarin informatie en argumenten uit verschillende bronnen bijeengevoegd en beoordeeld worden. Taken 1. Correspondentie Kan adequate brieven en s schrijven, gevoelens genuanceerd uitdrukken en een standpunt beargumenteren. 2. Formulieren invullen, Kan over allerlei onderwerpen belangrijke berichten, advertenties en informatie noteren en doorgeven. aantekeningen Kan aantekeningen maken van een helder gestructureerd verhaal. 3. Verslagen, werkstukken, samenvattingen, artikelen Kan uiteenzettende, beschouwende en betogende teksten schrijven. Kan vanuit een vraagstelling een verslag, werkstuk of artikel schrijven waarbij een argument wordt uitgewerkt en daarbij redenen aangeven voor of tegen een bepaalde mening en Verwijzing M37 (3F) M38 (3F) M39 (3F) M40 (3F) M41 (3F) Verwijzing M42 (3F) M43 (3F) M44 (3F) M45 (3F) Pagina 17 van 19

18 3. Schrijven Niveau 3F Verwijzing de voor- en nadelen van verschillende keuzes uitleggen. Kan informatie uit verschillende bronnen in een tekst synthetiseren. 4. Vrij schrijven - M46 (3F) Kenmerken van de taakuitvoering Samenhang Afstemming op doel Afstemming op publiek Woordgebruik en woordenschat Spelling, interpunctie en grammatica Leesbaarheid De gedachtelijn is in grote lijnen logisch en consequent met hier en daar een niet hinderlijk zijspoor. Relaties als oorzaak en gevolg, voor- en nadelen, overeenkomst en vergelijking, zijn duidelijk aangegeven. Verband tussen zinnen en zinsdelen in samengestelde zinnen is over het algemeen goed aangegeven door het gebruik van juiste verwijsen verbindingswoorden. Alinea s zijn verbonden tot een coherent betoog. Kan verschillende schrijfdoelen hanteren en in een tekst combineren: informatie vragen en geven, mening geven, overtuigen, tot handelen aanzetten. Kan opbouw van de tekst aan het doel van de tekst aanpassen. Kan schrijven voor zowel publiek uit de eigen omgeving als voor een algemeen lezerspubliek (bijvoorbeeld instanties, media). Past register consequent toe: het taalgebruik past binnen de gegeven situatie en is consistent in toon, doel, genre. Brengt variatie in woordgebruik aan om herhaling te voorkomen. Woordkeuze is meestal adequaat, er wordt slechts een enkele fout gemaakt. Zie niveaubeschrijving Taalverzorging. Toont een betrekkelijk grote beheersing van de grammatica. Incidentele vergissingen, nietstelselmatige fouten en kleine onvolkomenheden in de zinsstructuur kunnen nog voorkomen. Geeft een heldere structuur aan de tekst, gebruikt witregels, marges en kopjes. M47 (3F) M48 (3F) M49 (3F) M50 (3F) M51 (3F) M52 (3F) 4. Begrippenlijst en Taalverzorging Niveau 3F 4.1 Spelling Moeilijke gevallen: Persoonsvorm d) tegenwoordige tijd 2e persoon of 3e persoon achter de persoonsvorm (word jij ziek, wordt je broer, wordt je de toegang ontzegd) e) met prefix, homofoon met voltooid deelwoord (hij beoordeelt/beoordeeld) Voltooid deelwoord h) homofone gevallen (verhuisd/verhuist) Verwijzing M53 (3F) Overige regels b) schrijfwijze van tussenklanken -s en -e(n) c) gebruik van trema en koppelteken Leestekens 4. Komma s, dubbele punten M54 (3F) Pagina 18 van 19

19 4. Begrippenlijst en Taalverzorging 4.2 Niveaubeschrijving en begrippen taal Overige regels Grammaticale begrippen voor werkwoordsspelling Leestekens Woordsoorten Grammaticale kennis Tekstkennis Stilistiek en semantiek Morfologie Opmaak Klanken Niveau 3F Aaneenschrijving en losschrijving (moeilijkste gevallen) Verwijzing M55 (3F) M56 (3F) M57 (3F) M58 (3F) M59 (3F) M60 (3F) M61 (3F) M62 (3F) M63 (3F) M64 (3F) Onderdelen 4.1 (Spelling) en 4.2 (Niveaubeschrijving en begrippen taal) worden in Op niveau onderbouw uitgewerkt (1F en 2F) en worden in Op niveau tweede fase herhaald. Pagina 19 van 19