DE TIEN BRANDPUNTEN VAN MARITIEME INDUSTRIE Versterking vestigingscondities en profilering Concept-eindraportage december 2013

Transcriptie

1 ENVERNIEUWENVERSTE NIEUWENVERSTERKENV ENVERSTERKENVERNIEU DE TIEN BRANDPUNTEN VAN MARITIEME INDUSTRIE Versterking vestigingscondities en profilering Concept-eindraportage december 2013 DELTRI SAMENWERKEN AAN EEN MARITIEME EN LOGISTIEKE TOPREGIO

2

3 Inhoudsopgave Managementsamenvatting Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 Maritieme industrie: trends en ontwikkelingen Omzetgroei en kapitaalintensivering Internationalisering en specialisatie Schaalvergroting en groei binnenvaart Verduurzaming schepen Ontwikkeling naar levering van totaaloplossingen Conclusies Hoofdstuk 3 Beleidsanalyse Rijk Provincies Regio s Gemeenten Conclusies Hoofdstuk 4 Analyse brandpunten Rivierzone Schiedam Stormpolder Krimpen aan den IJssel Kinderdijk De Noord Alblasserdam/Hendrik Ido Ambacht Groote Lindt Zwijndrecht Merwede Dordrecht/Papendrecht Molenplaat/Kerkerak Sliedrecht Hardinxveld Avelingen Gorinchem Havengebied Werkendam Hoofdstuk 5 Opgaven Profilering maritieme industrie Fysieke vestigingscondities Hoofdstuk 6 Conclusies en vervolg Bijlagen vergelijking DelTri Maritieme Delta geraadpleegde bronnen Colofon 3

4 4 Managementsamenvatting De maritieme industrie is een economische pijler van de Deltri-regio. De zogenaamde leaderfirms in combinatie met de toeleverende bedrijven in deze regio vormen samen een cluster dat behoort tot één van de topsectoren van Nederland. De dynamiek in dit cluster is de afgelopen decennia groot geweest. De globalisering van de sector is volop gaande. Tegelijkertijd investeren de betrokken bedrijven nog steeds volop in deze regio. Uit behoefteramingen blijkt dat er voor de maritieme industrie niet zozeer sprake is van een kwantitatief tekort aan nieuwe, maar van een kwalitatief tekort op bestaande terreinen. Opgave Tegen deze achtergrond is in de Agenda bedrijventerreinen van het DelTri-platform de volgende actie benoemd: Voor de maritieme industrie zijn negen clusters geïdentificeerd waar de leaderfirms zijn gelegen. Een verdere uitwerking van de verwachte ontwikkelingsrichting van deze negen clusters geeft inzicht in de noodzakelijke randvoorwaarden en vestigingscondities. Dit betreft onder andere het optimaliseren van het gebruik van binnenhavens door/voor de maritieme industrie en het slim benutten van de aanwezige milieuruimte in een veelal verstedelijkte omgeving. Vestigingscondities In deze rapportage zijn uiteindelijk tien brandpunten van maritieme industrie in overleg met de gemeenten en regio s uitgewerkt. Deze uitwerking heeft geleid tot een reeks generieke ruimtelijke kansen en knelpunten. Het benutten van kansen en oplossen van knelpunten leiden tot een versterking van de ruimtelijke vestigingscondities voor de maritieme industrie. Daarnaast heeft de uitwerking geleid tot het besef dat een sterkere profilering van de maritieme industrie een noodzakelijke voorwaarde is om het cluster toekomstbestendig te maken. De sector staat er economisch sterk voor, maar lijdt tegelijk aan een imagoprobleem, wat onder andere tot uiting komt in een schreeuwend tekort aan goed opgeleid personeel. Profilering Overheden, brancheverenigingen en ook het samenwerkingsverband Maritieme Delta geven aan waarde te hechten aan een duidelijker profilering van het maritieme cluster. De come back van het cluster in de afgelopen 10 jaar, onder leiding van zich sterk ontwikkelende leaderfirms als Boskalis en IHC, staat bij veel partijen nog niet op het netvlies. De ontwikkelingen van de laatste jaren rechtvaardigen de stelling dat de maritieme industrie van een vergelijkbare importantie is als het logistieke en chemische cluster (met bijbehorende zakelijke dienstverlenging). Omdat binnen maritieme industrie ook de hele onderhoudskant van het haven-industrieel complex (HIC) vertegenwoordigd is, is de maritieme industrie ook nog eens voorwaardelijk voor het functioneren van het hele HIC. Een succesvolle branding van het cluster vraagt om beantwoording van vragen als: wat zijn de doelgroepen (overheden, toekomstige werknemers, potentiële klanten, etc) en wat zijn per doelgroep de juiste middelen. Daaraan voorafgaand is een allereerste vraag is: wat gebeurt er allemaal al op dit vlak en door wie? Voor een sterke positionering van het maritieme cluster is een onderbouwing van de kracht van het cluster voorwaardelijk. Deze onderbouwing bestaat in elk geval uit facts & figures, een toekomstgericht economisch perspectief en aansprekende voorbeelden van innovatieve producten. Procesmatig vraagt deze profilering om een hechte samenwerking tussen overheden, onderwijs- en kennisinstellingen en bedrijven. Gemeenschappelijke optrekken in een sterke profilering heeft als belangrijk neveneffect dat verdere clustervorming wordt bevorderd. In een vergaande vorm zou intensivering van de samenwerking tussen gemeenten uiteindelijk kunnen leiden tot een gemeenschappelijk beheer en exploitatie van de betreffende gebieden. Beleidsambities en vervolgacties Hieronder volgen op basis van bovenstaande samenvatting de reeks beleidsambities met bijbehorende vervolgacties. Sterkere profilering van de maritieme industrie Vervolgactie: bespreken nut en aanpak van een sterkere gemeenschappelijke branding van het maritieme cluster en het verkennen van de wenselijkheid van een discussie over meer vergaande vormen van samenwerking tussen de betreffende gemeenten op een DelTri-werkconferentie.

5 Versterking vestigingscondities maritieme industrie Versnellen transitie naar LNG Vervolgactie: DelTri, regio Drechtsteden en de provincie Zuid-Holland verkennen wat DelTri kan betekenen in de transitie naar LNG. Daarnaast kunnen lokale overheden terecht bij het landelijke LNG-platform voor advies en kennisdeling. Inspelen op kansen van nieuw waterveiligheidsbeleid Vervolgactie: het alert zijn op kansen voor koppelingen tussen waterveiligheid en economische ontwikkeling is primair een verantwoordelijkheid van de betrokken gemeenten. Op de lange termijn biedt de Deltabeslissing van het rijk grote kansen voor de waterbouw, zowel voor projecten in eigen land als in het buitenland. De Nederlandse expertise op dit gebied, ook in de ontwikkeling en bouw van voor dit doel gespecialiseerde schepen, zou een prominente plek moeten hebben in de internationale branding van het cluster. Dit is een punt ter bespreking op een werkconferentie. Oplossen van tekort aan binnenhavens Vervolgactie: een regionale aanpak lijkt het meest geschikt. Waar doet zich een knelpunt voor en wat zijn mogelijke oplossingen? De voorgestelde aanpak binnen de Drechtsteden met een front- en backofficeteam moet ook op dit punt z n waarde bewijzen. Als deze aanpak werkt, is een vergelijkbare aanpak in andere regio s of het opschalen van de teams naar bovenregionaal niveau kansrijk. Dit thema komt terug in evaluatie van de aanpak binnen de Drechtsteden en het delen van de inzichten die hieruit voortkomen met andere gemeenten en regio s, zie vervolgactie onder faciliteren van bedrijfsdynamiek. Benutten van kansen van koppeling van logistieke stromen Vervolgactie: Stichting IOD en de Drechtsteden onderzoeken wat samenwerkende ondernemers van de overheid nodig hebben om logistieke kansen te benutten en betrekt daarbij de Verkeeronderneming van de regio Rotterdam. Aan de hand van hier opgedane ervaringen wordt later bezien of een uitrol naar andere regio s kansen biedt en wat daarvoor nodig is. Oplossen van milieubeperkingen Vervolgactie: DelTri belegt een expertmeeting tussen gemeenten, milieudiensten en het Havenbedrijf Rotterdam. Faciliteren van bedrijfsdynamiek Vervolgactie: de Drechtsteden deelt de ervaring die wordt opgedaan met de nieuwe aanpak met de andere regio s en gemeenten. Op basis daarvan organiseert DelTri tzt een bijeenkomst om te bezien of een vergelijkbare aanpak in andere regio s of een opschaling naar bovenregionaal niveau kansrijk is. Daarnaast: DelTri agendeert de vraag naar de behoefte aan en mogelijke meerwaarde van een bovenregionaal samenhangende aanpak van ontwikkeling en beheer van natte terreinen op een werkconferentie. Als vervolgstap wordt in een werkconferentie met onder andere marktpartijen en gemeenten georganiseerd. De vraagstelling van deze conferentie is: vind u een betere profilering van de maritieme industrie wenselijk en hoe ziet u uw eigen rol hierin? heeft u suggesties voor verbetering/aanscherping van lopende opgaven hoe ziet u uw eigen rol hierin? deelt u de benoemde nieuwe opgaven hoe ziet u uw eigen rol hierin? Los van deze vraagstelling heeft de conferentie tot doel de netwerkvorming tussen overheden, bedrijfsleven en onderwijs- en onderzoeksinstellingen te bevorderen. 5

6 Rivierzone Schiedam Stormpolder Krimpen aan den IJssel Kinderdijk 6 De Noord Alblasserdam/ Hendrik-Ido-Ambacht Groote Lindt Zwijndrecht Merwede Dordrecht/ Papendrecht Molenplaat/Kerkerak Sliedrecht Hardinxveld Havengebied Werkendam Avelingen Gorinchem De 10 brandpunten

7 Hoofdstuk 1 Inleiding De maritieme industrie is een economische pijler van de Deltri-regio en is binnen deze regio breed verspreid. De zogenaamde leaderfirms in combinatie met de toeleverende bedrijven in deze regio vormen samen een cluster dat behoort tot één van de topsectoren van Nederland. De dynamiek in dit cluster is de afgelopen decennia groot geweest. De globalisering van de sector is volop gaande. Tegelijkertijd investeren de betrokken bedrijven nog steeds volop in deze regio. Uit behoefteramingen blijkt dat er voor de maritieme industrie niet zozeer sprake is van een kwantitatief tekort aan nieuwe, maar van een kwalitatief tekort op bestaande terreinen. Tegen deze achtergrond is in de Agenda bedrijventerreinen van het DelTri-platform de volgende actie benoemd: De agenda kiest voor het optimaal faciliteren van de leaderfirms op brandpunten, vanuit de overweging dat als deze leaderfirms goed kunnen functioneren, ook de toeleverende bedrijven daarvan de vruchten zullen plukken. Deze maritieme toeleveranciers bevinden zich in een ruime straal rond de maritieme hotspots, verspreid van het Rotterdamse havengebied zelf tot heel West-Brabant. In gesprek met de betrokken gemeente en met de Maritieme Delta blijkt dat de meerwaarde van een uitwerking van de brandpunten binnen DelTri tweeledig zou moeten zijn: Positionering en profilering van het maritieme cluster Kennisdeling en samenwerking rond het benutten van kansen en het oplossen van knelpunten Deze tussenrapportage bevat een eerste uitwerking van deze tien locaties, een kaartbeeld met de maritieme hoofdstructuur in deze regio, een groslijst met generieke kansen en knelpunten, inclusief een voorstel over eventuele vervolgstappen. Bronnen hiervoor zijn gesprekken met gemeenten en deskresearch. Voor de maritieme industrie zijn negen clusters geïdentificeerd waar de leaderfirms zijn gelegen. Een verdere uitwerking van de verwachte ontwikkelingsrichting van deze negen clusters geeft inzicht in de noodzakelijke randvoorwaarden en vestigingscondities. Dit betreft onder andere het optimaliseren van het gebruik van binnenhavens door/voor de maritieme industrie en het slim benutten van de aanwezige milieuruimte in een veelal verstedelijkte omgeving. De volgende locaties zijn geïdentificeerd: Rivierzone Schiedam Stormpolder Krimpen aan den IJssel Kinderdijk De Noord Alblasserdam/Hendrik-Ido-Ambacht Groote Lindt Zwijndrecht Merwede Dordrecht/Papendrecht Molenplaat/Kerkerak Sliedrecht Hardinxveld Avelingen Gorinchem Havengebied Werkendam Vanwege de energie die het samenwerkingsverband van de Maritieme Delta steekt in het positief beïnvloeden van vestigingsplaatsfactoren als een goede aansluiting onderwijs arbeidsmarkt en de versterking van de innovatiekracht van het MKB, richt de DelTri-uitwerking zich, zoals afgesproken, met name op de fysieke aspecten. Het traject uitwerking maritieme brandpunten moet uiteindelijk bijdragen aan de versterking van het handelingsperspectief voor overheden, bedrijven en andere actoren ter versterking van de economische betekenis van het maritieme cluster. De rapportage begint in hoofdstuk 2 met een kort overzicht van de trends en ontwikkelingen in het maritieme cluster. Op basis hiervan wordt in hoofdstuk 3 een beleidsanalyse gemaakt: in hoeverre speelt het lokale en regionale beleid in op de kansen die zich in het cluster voordoen? Vervolgens volgt in hoofdstuk 4 een overzicht van de dynamiek per hotspot en de fysieke kwesties die daar aan de orde zijn. De kaarten bevatten een feitelijk overzicht per locatie: naast de basisgetallen betreft het gebruik van terreinen (nat en droog), inrichting van de oevers (kades of taluds) en milieucategorieën (conform het bestemmingsplan). Daarnaast is er voor elke locatie een kaartje met de geplande ontwikkelingen gemaakt. Hoofdstuk 5 agendeert een aantal opgaven, bestaande uit een opgave tot betere profilering van de maritieme industrie en uit een reeks generieke ruimtelijke kansen en knelpunten. Hoofdstuk 6 sluit af met conclusies en een voorstel voor een vervolg. 7

8 8

9 Hoofdstuk 2 Maritieme industrie: trends en ontwikkelingen Het maritieme cluster bestaat uit een waaier aan deelsectoren, variërend van marine tot maritieme dienstverlening en van zeehavens tot visserij. Deze uitwerking van de maritieme brandpunten beperkt zich tot de scheepsbouw en de hieraan meest direct gerelateerde sector: de maritieme toeleveranciers. De combinatie van deze twee deelsectoren vormen de maritieme industrie. Offshore, waterbouw en binnenvaart, drie andere deelsectoren van het maritieme cluster, zijn relevant omdat vanuit deze sectoren grote opdrachten voor de scheepbouw voortkomen en omdat bedrijven in deze sectoren veelal op de maritieme brandpunten zijn gevestigd. Maritieme dienstverleners, ook onderdeel van het cluster, zijn cruciaal voor het functioneren van de maritieme industrie, maar wordt hier buiten beschouwing gelaten. Deze bedrijven bevinden zich vaak centraal in het stedelijk gebied en zelden op de maritieme hotspots. Dit hoofdstuk gaat kort in op de vijf belangrijkste trends in de maritieme industrie: Omzetgroei en kapitaalintensivering Internationalisering en specialisatie Schaalvergroting en groei binnenvaart Verduurzaming Ontwikkeling naar levering van totaaloplossingen Alle vijf de trends worden beïnvloed door de economische crisis. In de hierna volgende alinea s worden deze drie trends kort beschreven Index Omzet ,11 Productiewaarde ,05 Toegevoegde waarde ,78 Werkgelegenheid ,86 Directe economische betekenis scheepsbouw (bedragen in milj. ) (Bron: Maritieme monitor 2011 en 2012) De recent uitgekomen maritieme monitor 2012 laat voor de maritieme toeleveranciers laten een wat ander beeld zien, zoals de tabel hieronder laat zien. Waar de scheepsbouw ook tussen 2006 en 2011 een groei laat zien van omzet, productiewaarde en toegevoegde waarde, tonen de maritieme toeleveranciers op al deze punten een daling, die overigens pas optreedt vanaf Index omzet ,88 productiewaarde ,9 toegevoegde waarde ,87 werkgelegenheid ,96 Directe economische betekenis maritieme toeleveranciers (bedragen in milj. ) (Bron: Maritieme monitor 2012) 9 Omzetgroei en kapitaalintensivering Internationalisering en specialisatie Uit onderstaande tabel blijkt de opleving van de scheepsbouw in Nederland, waarbij de omzetpiek lag in 2008: 3,5 miljard, een verdubbeling ten opzichte van 10 jaar daarvoor (zonder inflatiecorrectie, dat wel). Frappant is dat de werkgelegenheid in de scheepsbouw daalt. Dat duidt op een steeds kapitaalintensievere sector en/of een sector met een toenemende arbeidsproductiviteit. De groei van de scheepsbouw is voor een groot deel te verklaren door de groei van de gespecialiseerde scheepsbouw. Het gaat hierbij om: schepen en bouwwerken voor de offshore (energiewinning op zee middels deep see mining of ontwikkelen van windmolenparken), baggerschepen (voor aanleg en beheer van havens en kustgebieden over de hele wereld), werkschepen (patrouillevaartuigen voor havendiensten, loodswezen, douanediensten, kustwacht etc), sleepboten en luxe jachten. Het betreft niet alleen het ontwerpen en maken van deze schepen, maar in toenemende mate ook wereldwijde serviceverlening. Deze dienstverlening, op basis van gespecialiseerde onderhoudsconcepten, vindt op wereldwijde schaal plaats, vanuit een krachtige,

10 10 lokaal opgebouwde kennisbasis en gebruik makend van technologische ondersteuning op afstand via internet (Kuipers, 2010). Een beperkt aantal grote spelers, de leaderfirms, zijn bepalend in deze ontwikkeling. Enkele belangrijke zijn: Boskalis en Van Oord (als opdrachtgevers en eigenaren van schepen), IHC en Damen (als bouwers van gespecialiseerde schepen), Heerema, Huisman en Mercon (als grote toeleveranciers voor de scheepsbouw en bouwers van offshore installaties). In de gespecialiseerde scheepsbouw gaat het voor een groot deel om custom-made schepen. Een standaard bulkcarrier kost 15 mln, een complex baggerschip van dezelfde afmetingen kost 95 mln (De Langen en Nijdam, 2003). De Nederlandse scheepsbouw zit in een aantal gespecialiseerde nichemarkten in de wereldtop: schepen voor de offshore (60% van de - groeiende - wereldmarkt), sleepboten (40%) en luxe jachten (20%) (Hopman, 2007). De daling binnen de maritieme toeleveranciers kan verklaard worden vanuit deze specialisatietrend: binnen de gespecialiseerde scheepsbouw wordt steeds minder gewerkt met een vaste makers list s. Elke toeleverancier zal bij ieder nieuwe scheepsorder weer opnieuw haar meerwaarde voor precies dat type schip moeten bewijzen. Innovatie in deze toeleverende bedrijven, die vaak tot het MKB behoren, is cruciaal. Verklaring voor deze opleving is tweeërlei: nieuwe groeimarkten gekoppeld aan onder andere energiewinning en -productie op zee. Hierdoor is sprake van een toenemend belang van gespecialiseerde kennis om te kunnen voldoen aan de toenemende vraag naar zeer gespecialiseerde schepen. Als gevolg hiervan neemt het belang van intensieve relaties binnen het cluster toe. De regio biedt hiertoe het complete netwerk, van kennisinstellingen tot vakonderwijs en van gespecialiseerde toeleveranciers tot maritieme dienstverleners. in de voormalige lage lonen landen stijgen de lonen snel. Daarnaast stijgt de prijs van transport. Het concurrentievoordeel van deze landen neemt hierdoor af. Bovendien is in de sector is een groeiende behoefte aan in time levering van vaak gespecialiseerde (deel)producten. Productie op afstand is hiervoor minder geschikt en maakt bovendien kostbaar voorraad beheer noodzakelijk. Casco s worden wel vaak in Zuid-Oost-Azië en Oost-Europa gemaakt om daarna naar West-Europa te worden verscheept om hier te worden afgebouwd. Tegelijk is er ook voor de bouw van gespecialiseerde schepen sprake van concurrentie vanuit Azië, maar dit leidt tot nu toe hooguit tot een minder snelle groei en niet tot krimp. De specialisatie blijkt ook uit een diepgaander analyse van de werkgelegenheidsontwikkeling en aantallen vestigingen binnen het Zuid-Hollandse deel van de Deltri-regio. Deze analyse bevat een onderverdeling naar subregio en naar drie typen scheepsbouw: standaard scheepsbouw reparatie en onderhoud gespecialiseerde scheepsbouw. De analyse laat zien dat de gestandaardiseerde scheepsbouw qua werkgelegenheid en bedrijfsvestigingen sterk is teruggelopen. Ook in onderhoud en reparatie is de afgelopen 20 jaar de werkgelegenheid teruggelopen, maar gelijk gebleven in het aantal vestigingen. Werkgelegenheid in de gespecialiseerde scheepsbouw is in dezelfde periode gegroeid met 70%, terwijl het aantal vestigingen gelijk is gebleven. De feitelijke werkgelegenheidsgroei is nog hoger, omdat deelproducten worden aangeleverd door toeleveranciers die niet als maritiem zijn geclassificeerd: één baan in de scheepsbouw leidt tot twee banen in toeleverende bedrijven. Schaalvergroting en groei binnenvaart Een derde belangrijke ontwikkeling is de schaalvergroting in de binnenvaart. Steeds meer schepen hebben een lengte van 135 tot 150 meter (wat meteen ook het maximum is vanwege de omvang van sluizen). De verwachte groei van de binnenvaart, onder andere door de komst van inlandcontainerterminals, en de noodzaak van verduurzaming van de binnenvaartvloot leidt naar een toenemende vraag naar grotere werven voor afbouw, vernieuwing en onderhoud. Als gevolg van grotere schepen en de toename van het aandeel transport over water, neemt de druk op de vaak nu al intensief gebruikte binnenhavens (denk ook aan de ruimte voor manoeuvreren!), verder toe.

11 Verbeelding van het functioneren van het cluster: drie afbouwers van schepen met hun toeleveranciers op kaart op basis van advertenties in Scheepvaartkrant 11

12 12 Verduurzaming van de scheeps- en waterbouw Ecologisch verantwoord baggeren, leven met water en bouwen met de natuur zijn drie sleutelconcepten in de maritieme sector op dit moment. Rivier-, delta- en kustgebieden de gebieden waar de belangrijke spelers in het maritieme cluster actief zijn zijn vanuit een ecologisch perspectief zeer kwetsbaar. Het behoud van biodiversiteit en ecosystemen is een belangrijke eis. De zeer strenge eisen ten aanzien van duurzaamheid bij de aanleg van de Tweede Maasvlakte zijn wat dit betreft illustratief. Duurzaamheid wordt bij alle fasen van het project meegenomen vanuit een integrale benadering van aanleg, inrichting, exploitatie en beheer. De sterke nadruk op duurzaamheid heeft daarbij tot innovatieve en kostenbesparende oplossingen geleid. Het zijn de bedrijven in het maritieme cluster die voor hun opdrachtgevers duurzame oplossingen moeten genereren om emissies te reduceren. Dit vraagt om innovaties op het gebied van schone motoren en brandstoffen (LNG, GTL), energiebesparing en recycling. Maar ook het maatschappelijk verantwoord ontmanteling van schepen die uit de vaart worden genomen is een belangrijk duurzaamheidissue. Juist verduurzaming vraagt om innovaties en kennisontwikkeling, reden waarom initiatieven als Building with nature van strategisch belang zijn voor de toekomst van de scheeps- en waterbouw in de maritieme brandpunten. sprake van een verbreding van het klantenbestand naar de offshore en petrochemische industrie bij veel van de bedrijven in het maritieme cluster. Boskalis is een goed voorbeeld van een maritieme leaderfirm die deze strategie van totaaloplossingen als kern van haar strategie heeft. Boskalis heeft recentelijk sterk de aandacht getrokken met de overname van SMIT, maritiem dienstverlener van (haven)sleepdiensten en bekend van scheepsbergingen, en recentelijk Dockwise, maritiem dienstverlener op het gebied van transport voor met name de offshore industrie vooral de installatie van extreem zware offshore platformen. De voor 2013 verwachte recordwinst onderstreept deze strategische keuze van Boskalis. Conclusie In z n algemeenheid is er sprake van een opleving van de maritieme industrie en zijn de perspectieven, zeker in combinatie met de waterbouw, goed te noemen. De sector opereert internationaal en is dynamisch. Verdere kapitaalintensivering, internationalisering, specialisatie, schaalvergroting, verduurzaming en ketenintegratie zijn de belangrijke trends. Een beperkt aantal grote en krachtige leaderfirms zijn bepalend voor de ontwikkeling van het cluster. Met name in de toeleverende sectoren zullen bedrijven omvallen en ontstaan kansen voor nieuwe bedrijven. Een ontwikkeling naar het leveren van totaaloplossingen De belangrijke leaderfirms in het maritieme cluster willen hun klanten totaaloplossingen aanbieden in bagger-, offshore en overige maritieme projecten: samenhangende oplossingen voor complete maritieme infrastructuren. Dat betekent dat projecten niet beperkt blijven tot baggeren, maar dat tevens gerelateerde infrastructuren worden aangelegd, zoals wegen, funderingen, bekabeling en pijpleidinginfrastructuren en dat de aandacht ook sterk uitgaat naar onderhoud, service en recycling. De nadruk ligt daarbij meer op activiteiten als ontwerp, engineering, kostencalculatie, sales, risico- en projectmanagement en serviceverlening dan op het bouwen van baggerschepen en deze schepen vervolgens inzetten voor natte waterbouwprojecten. Deze totaaloplossingen hebben als doel het ontzorgen van de klant door het aanbieden van innovatieve totaaloplossingen in maritieme dienstverlening. De uitdaging is om deze hoogwaardige, innovatieve en kennisintensieve diensten te concentreren en routinematige en gestandaardiseerde activiteiten elders in te kopen. Tegelijkertijd is

13 Hoofdstuk 3 Beleidsanalyse Uit een korte analyse van beleidsdocumenten op verschillende schaalniveaus blijkt de herwaardering voor de maritieme industrie. Rijk Op rijksniveau maakt het maritieme cluster onderdeel uit van de topsector water. Voor elke topsector is tussen overheid, bedrijfsleven en onderzoeksinstellingen een zogenaamd innovatiecontract opgesteld. In 2011 is in de innovatie- en researchagenda van Maritieme Technologie, een van de drie deelsectoren binnen de topsector water (naast Deltatechnologie en Watertechnologie), zijn vier prioritaire innovatiethema s benoemd: schone schepen: inzet op alternatieve brandstoffen, brandstofbesparing, reductie van emissies en geluid slimme schepen: veiliger schepen, gespecialiseerde schepen, efficiënte schepen slimme havens: inzet op betere samenwerking tussen schepen en haveninfrastructuur winning op zee: duurzame grondstof- en energiewinning op zee Via zogenaamde Joint Industry Projects (JIP s) wordt voorzien in samenwerking en co-financiering van overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven uit het maritieme cluster. Provincies De provincies houden vast aan het handhaven van natte terreinen voor bedrijvigheid in hogere milieucategorieën die gebruik maakt van het water. Het gaat hierbij niet alleen om scheepwerven, maar ook om bedrijven die voor hun logistiek van het water gebruik maken. In het kader van de integrale herziening van de Provinciale Structuurvisie denkt de provincie Zuid Holland na over bufferzones en aandachtsgebieden rond terreinen met zwaardere industrie en over een aanscherping van het beleid voor hogere milieucategorieën (HMC). In het verlengde van de door het Rijk gedefinieerde economische topsectoren heeft de provincie Noord-Brabant maintenance benoemt als economisch speerpunt. Noord-Brabant participeert in het Dutch Institute World Class Maintenance. De missie van dit instituut is het streven naar een optimale beschikbaarheid van kapitaalintensieve goederen en installaties tegen zo laag mogelijke levensduurkosten voor de industrie (asset owners), waardoor de concurrentiepositie verbetert ten opzichte van de nieuw opkomende economieën. Dit wordt nagestreefd door een versteviging van de samenwerking tussen bestaande netwerken en een geïntegreerde aanpak van Ondernemers, Onderwijs, Onderzoek en Overheid (de 4 O s) en een sterke wisselwerking tussen kennis-kunde-kassa. Ook de NV Brabants Ontwikkeling Maatschappij (BOM) is gecommitteerd, evenals andere partijen in het Brabantse zoals: NV REWIN West-Brabant, de Brabants Zeeuwse Werkgeversvereniging (BZW) en de gemeenten Breda en Tilburg. World Class Maintenance verbindt de kapitaalintensieve industrieën luchtvaart, infra, maritiem, proces en energie in het veld van Maintenance, Repair & Overhaul (MRO). De nadruk ligt tot op heden op kennis, de ontwikkeling van het instituut is echter gericht op business development. De provincie heeft vooralsnog geen specifiek beleid voor maritieme maintenance. Specifiek voor de maritieme hotspot in Werkendam geldt wel dat reeds een eerste analyse is uitgevoerd door gemeente Werkendam, regio West-Brabant en provincie naar de positie en rol van het aanwezige cluster van maritieme maintenance activiteiten. Daarbij zijn kansen benoemd, die momenteel nader worden uitgewerkt. De provincie ziet voor haarzelf primair een faciliterende rol. Regio s Stadsregio Rotterdam De stadsregio werkt aan een steviger regionaal economische uitvoeringsagenda. Een van de elementen hiervan is een keuze voor economische speerpunt-clusters. Samen met alle regiogemeenten werkt de stadsregio aan een programmatische afstemming van de bedrijventerreinen, mede in het licht van opgaven zoals mobiliteit en duurzaamheid. Dat wordt gedaan onder meer via het Regionaal Herstructurerings- en Ontwikkelingsbureau (RHOB). Elk economisch cluster functioneert op een ander schaalniveau. Voor de maritieme industrie is dat de regio Rotterdam/Drechtsteden/ West-Brabant. Informatie over het regionale beleid is te vinden in: Regionaal Strategische Agenda , waarbij in hoofdstuk 3.2 wordt ingegaan op de maritieme topregio Rotterdam/Drechtsteden/West-Brabant. Uitvoeringsprogramma Economie Programma en strategie bedrijventerreinen stadsregio Rotterdam (2012) Herstructureringsprogramma van het RHOB (2010) Monitor Bedrijventerreinen stadsregio Rotterdam

14 14 Regio Drechtsteden In het regionale beleid van de Drechtsteden heeft de versterking van de maritieme sector al jaren topprioriteit. Een overzicht van de afgelopen 5 jaar: Economische Visie Drechtsteden - Werken met Water (2008) met een inzet op versterking van het maritieme cluster (scheepsbouw en waterbouw) als stuwende economische sector. Uitvoeringsstrategie Natte bedrijventerreinen (2009), met een strategie voor het doorontwikkelen van de maritieme terreinen in de regio. Uitvoeringsprogramma bedrijventerreinen (2012), een overzicht van acties voor de korte, middellange en lange termijn voor herstructurering van de bedrijventerreinen in de regio. In het Uitvoeringsprogramma Economie en Arbeidsmarkt van de Drechtsteden (2012), dat is gekoppeld aan het investeringsprogramma Economisch Agenda Zuidvleugel zijn 7 investeringsprojecten opgenomen, stuk voor stuk gericht op versterking van de maritieme sector in de regio: 1. Aanscherping uitvoeringsprogramma bedrijventerreinen, met name richting maritieme industrie 2. Schone schepen / LNG-toepassing 3. Maritieme Campus (versterking innovatiekracht en onderwijsaanbod) 4. University College Dordrecht (Engelstalige bacheloropleiding met Water als centraal thema) 5. Showcase bouwen met water 6. Verdere ontwikkeling Topinstituut Ecoshape innovatieprogramma Building with nature 7. Promotie en acquisitie, internationale marketing speerpuntclusters. Regio West-Brabant In het kader van de Strategisch Agenda West-Brabant, maar ook in het kader van Provinciaal Sociaal Economisch Beleid van de Provincie s Noord-Brabant en Zeeland wordt al enkele jaren intensief samengewerkt rond het thema Maintenance. Door die samenwerking van bedrijven, kennisinstellingen en overheden is enkele jaren geleden het profiel van Maintenance Valley opgebouwd met voornamelijk gelden uit Pieken in de Delta en enkele Europese programma s. Zuidwest-Nederland (Zeeland en West-Brabant) hebben afgelopen jaar besloten om de samenwerking op het schaalniveau van Zuidwest-Nederland te versterken. Daarvoor is de Strategic Board benoemd (met de bekende Triple Helix samenstelling) om de lobby richting Rijk en EU en de buurregio s in Nederland (Deltri) en Vlaanderen te versterken. Zuidwest-Nederland kent drie speerpunten: biobased economy, logistiek en maintenance. Voor elk van die drie speerpunten worden nu businessplannen opgesteld. Binnen het speerpunt maintenance wordt op twee manieren aandacht besteed aan het maritieme cluster: Allereerst wordt de samenwerking in Werkendam tussen bedrijven uit de maritieme sector versterkt. Als Scheepsgroep Werkendam denken de ondernemers gezamenlijk een sterkere internationale positie op te bouwen in verschillende deelsegmenten voor de binnenvaart en de shortsea; Het samenwerkingsverband werkt momenteel aan enkele gezamenlijke innovaties (die keuzes worden nu bepaald en zijn nog vertrouwelijk). Het streven van de Scheepsgroep is om in een later stadium eventueel de samenwerking op te zoeken met de buren in de Drechtsteden, maar allereerst wil men zelf een hechte community bouwen met eigen projecten om die vervolgens eventueel in te brengen bij partners elders in de delta. Daarnaast wordt gewerkt aan een betere aansluiting met het technisch onderwijs en een betere marketing en branding om de sector te profileren. Een ander belangrijk thema uit het speerpunt maintenance is onderhoud van de vele leidingen die ondergronds en bovengronds aanwezig zijn in het gebied, waarbij niet alleen naar de procesindustrie wordt gekeken, maar zeker ook naar leiding van verschillende nutsbedrijven (water, electriciteit) en ook naar het beheer en onderhoud van de waterkeringen (dijken). De t thema s water en leidingen krijgen in het cluster maintenance een nieuwe innovatieve invulling (met programma s op het gebied van corrosie van leidingen, condition based maintenance en inzetten van unmanned guided systems). Zuidwest-Nederland als bakermat van Maintenance Valley wil ook een koploper blijven op de genoemde thema s die nauw verwant zijn aan het brede maritieme cluster. Gemeenten Uit de gemeentelijke beleidsontwikkeling blijkt de herontdekking van de maritieme industrie. Zo beschreef de structuurvisie voor Hendrik-Ido-Ambacht (2009) meerdere varianten voor de herontwikkeling van de rivieroevers, variërend van veel ruimte voor woningbouw tot het handhaven van de bedrijfslocaties. Intussen is hierin de keuze gemaakt voor een herontwikkeling met watergebonden bedrijven.

15 Ook in Schiedam was sprake van verschillende opties voor de herontwikkeling van een deel van het havengebied (de Wilhelminahaven). De structuurvisie (Stadsvisie 2009) maakte hierin nog geen keuzes en spreekt slechts in algemene termen over transformatie Wilhelminahaven en het project Waterfront. Intussen is de keuze gemaakt voor een gemengd profiel, waarbij aan de stadkant ruimte komt voor woningbouw, de zware bedrijvigheid wordt verplaatst naar de oevers van de Waterweg en in het gebied hiertussen ruimte komt voor watergebonden bedrijvigheid in lagere milieucategorieën. Rond de naastgelegen Wiltonhaven wordt de ruimte voor grootschalige scheepsbouw en -reparatie, inclusief toeleveranciers, gecontinueerd en zo mogelijk uitgebreid. De meest radicale omslag is te zien in Krimpen aan den IJssel: daar is in de Stormpolder sprake van een omslag van woningbouw naar maritieme maakindustrie, met name voor de offshore-industrie. Andere gemeenten zetten in op het continueren en versterken van de bestaande maritieme industrie. Dit geldt voor Molenwaard (Kinderdijk), Zwijndrecht, Dordrecht, Papendrecht, Sliedrecht, Hardinxveld Giessendam, Gorinchem en Werkendam. Gorinchem zet in op een breder profiel (hoogwaardige maakindustrie), waarvan de maritieme industrie onderdeel uitmaakt. Hier worden voornamelijk werkschepen gemaakt. De gemeente Sliedrecht positioneert zich als de bakermat van de baggersector en spreekt over een internationale toplocatie voor maritieme industrie. Werkendam positioneert zichzelf als het brandpunt van de binnenvaartsector. In het volgende hoofdstuk worden de tien maritieme brandpunten nader onder de loep genomen. Conclusie De maritieme industrie en de daarmee sterk samenhangende waterbouw-sector staan beleidsmatig stevig op de kaart, op alle niveaus. Wel zijn er belangrijke accentverschillen tussen de verschillende overheidslagen, zowel in benaming als in inhoudelijke accenten. 15 Overheidslaag Benaming Inhoud Rijk Topsector Water Maritieme technologie Provincie Zuid-Holland Natte bedrijventerreinen in hoge Geen specifieke aandacht voor milieucategorieën maritieme industrie Provincie Brabant Maintenance Valley Maritieme industrie is een klein onderdeel, geconcentreerd rond Werkendam Stadsregio Rotterdam Speerpunt-cluster maritiem is één Maritieme topregio (R damvan de vier speerpuntclusters voor Drechtsteden-West-Brabant) de regio Regio Drechtsteden Maritieme sector Scheepsbouw en waterbouw is hét Regio West-Brabant Gemeenten Maintenance Valley De meeste gemeenten spreken over maritieme maakindustrie. Voor sommigen is de maritieme industrie onderdeel van een breder cluster, bijvoorbeeld de hoogwaardige maakindustrie (Gorinchem) economische profiel van de regio Maritieme industrie is een klein onderdeel, geconcentreerd rond Werkendam Specialisatie per gemeente, waaronder: - Schiedam: maintenance zeescheepvaart - Krimpen: offshore - Alblasserdam: jachtenbouw - Sliedrecht: baggerindustrie - Gorinchem: werkschepen - Werkendam: binnenvaart

16 16 Hoofdstuk 4 De 10 brandpunten De analyse per brandpunt is gemaakt in samenwerking met de betrokken gemeenten en bestaat uit: profiel dynamiek ruimtelijke kwesties meerwaarde bovenregionale samenwerking volgens gemeente kaartbeelden: type terrein (nat/droog), type oevers (kade, talud), milieucategorie), geplande ontwikkelingen Rivierzone Schiedam Profiel Grote spelers rond de Wiltonhaven zijn Damen Shiprepair, Mammoet, en Huisman Equipment BV. Het betreft bedrijven in de maintenance van zeeschepen en toelevering van grootschalige constructies voor de scheepsbouw en de offshore, zoals kranen. Op bedrijventerrein Vijfsluizen, dicht bij de Wiltonhaven, is tevens het hoofdkantoor van SBM Offshore gevestigd. Aan de Wilhelminahaven zitten ERS B.V. en HSM Offshore B.V., bedrijven die actief zijn op het gebied van de offshore industrie. Dynamiek Schiedam zet in op herontwikkeling van het slibdepot aan de monding van de Wiltonhaven met een nieuw dok. Deze locatie kan voorzien in een uitbreidingsbehoefte van zittende bedrijven aan de Wiltonhaven (Damen, Huisman, Mammoet), die immers ook de nodige milieuruimte biedt. Deze bedrijven opereren in de maintenance en deze sector ontwikkelt zich goed. De schaalvergroting in de scheepvaart (onder andere door de verbreding van het Panamakanaal) vraagt om plekken die geschikt zijn voor de reparatie van grotere schepen. De kunst is om voor deze locatie te komen tot een goede propositie en businesscase, inclusief een groep van eindgebruikers. andere te maken met de herontdekking van de vitaliteit en de toekomstwaarde van de maritieme industrie. De herstructurering zet in op een verplaatsing van de zware bedrijvigheid naar de rivieroever en de komst van kade-gebonden bedrijvigheid met een minder zware milieubelasting. Een bedrijf op deze locatie, ERS, kan op deze plek steeds minder goed uit de voeten. De havenmonding is namelijk te ondiep en de kade minder geschikt voor de schaalvergroting in de scheepvaart. Langs de rivier zitten enkele bedrijven. Eén van deze bedrijven heeft contractverlening gekregen die aansluit bij het moment waarop ERS naar deze plek zou kunnen komen. Die contractverlening maakte het voor het zittende bedrijf, Boskalis Environment, mogelijk om een investering te doen in een gebouwde kade (op palen) ten behoeve van laden en lossen van grond (afvoer per schip: tot 40%, aanvoer per schip: tot 20%). Afschrijftermijn van deze investering is 10 jaar. Ruimtelijke kwesties Het knooppunt bij de A4, Vijfsluizen, is een knelpunt. Stadsregio, Vlaardingen en Schiedam werken samen aan oplossingsrichtingen hiervoor. Rotterdam denkt mee in het lange termijn perspectief van een havenroute, die de backbone wordt van de ontwikkelingen aan de Wilhelminahaven en Merwe- Vierhavens (onderdeel van Stadshavens Rotterdam). Daarnaast loopt Schiedam tegen de geluidgrenzen aan. Verplaatsing en uitbreiding van zware industriële activiteiten naar de rivieroever biedt soelaas, maar herontwikkeling van de noordelijke rand van de Wilhelminahaven, zet dit vraagstuk meteen weer op de agenda. Thema s van bovenregionale samenwerking volgens gemeente Dergelijke samenwerkingsverbanden bieden een platform voor de propositie van het project slibdepot, als onderdeel in een reeks van kansrijke ontwikkelingen in het maritieme cluster. Voor de lange termijn ambieert Schiedam een herontwikkeling van de Wilhelminahaven. Deze haven stond sinds RR2020 op de kaart voor transformatie naar gemengd stedelijk gebied. In 2009 is de hoofdkeuze gemaakt, om in te zetten op een gedeeltelijke transformatie (aan de stadskant) en een gedeeltelijke herstructurering (aan de zuidkant). Het feit dat dit niet in de Stadsvisie staat heeft onder

17 17

18 Rivierzone Schiedam Terreingegevens Totaal bruto oppervlak (ha): Totaal netto oppervlak (ha): Totaal uitgeefbaar oppervlak (ha): Gusto MSC Huisman MRC Maximale milieucategorie: Totaal aantal vestigingen: Totaal aantal arbeidsplaatsen: Mammoet Damen 18 Bedrijven maritieme maakindustrie Onderhoud scheepsbouw Damen Shiprepair MRC Techniek (onderaannemer Damen) Legenda Harde kade Zachte kade Meerpaal Standaard scheepsbouw x Speciale scheepsbouw Huisman, toeleverancier kranen Mammoet (hoofdkantoor), berging GustoMSC B.V., offshore

19 Nat vs droog gebruik Milieucategoriën 19 Legenda Kadegebruik Geen kadegebruik Leegstaand/Braak Legenda b 2 b 3 - b 4 b 4 - b 5 b 5 - >

20 20 Stormpolder Krimpen aan den IJssel Profiel Tot 2006 verkeerde de Stormpolder in een neerwaartse spiraal. Met de komst van IHC, in dat zelfde jaar, is dat beeld compleet veranderd. Op dit moment zijn IHC en Hollandia de twee grote spelers. Ze delen hun terreinen en hebben samen één terreiningang. Mede als gevolg van de groei van IHC en het aantrekken van de maritieme sector in het algemeen, zijn de twee voorgenomen woningbouwlocaties op de Stormpolder in 2009 geschrapt. Dynamiek De Stormpolder profileert zichzelf als centrum voor de maritieme maakindustrie. Voor het gebied zijn de volgende drie projecten in voorbereiding (totaal investeringsvolume van mln door bedrijven en mln door de overheid): IHC heeft plannen voor een campusterrein, inclusief nieuwe kadeconstructie langs de Hollandse IJssel. Het wordt de locatie voor engineering, bedoeld om de huidige custom made productie door te ontwikkelen tot meer seriematige bouw. In principe is dit terrein alleen voor IHC, maar de komst van andere bedrijven is niet uitgesloten. Het bedrijf Zwijnenburg (maritieme toeleverancier) heeft plannen om al haar activiteiten (nu regionaal verspreid) clusteren op het voormalige Hollandia-terrein. Dit terrein wordt nu tijdelijk door Zwijenburg gehuurd. Voor het EMK-terrein wordt een businesscase uitgewerkt waarin wordt onderzocht of de locatie voor maritieme maakindustrie geschikt kan worden gemaakt (3 a 5 jaar). Het is een van de meest vervuilde locaties van Nederland. Het rijk heeft in de jaren tachtig de locatie overgenomen en de vervuiling ingepakt (IBC-maatregel) in een damwand en asfalt. Het Rijk is op dit moment nog steeds eigenaar. Daarnaast streeft Hollandia naar intensivering van haar bedrijfsactiviteiten op de huidige locatie Voor de rest van de Stormpolder streeft de gemeente naar opwaardering en een intensivering met bedrijven werkzaam binnen de maritieme- en maakindustrie. Het gebied kent een gemengd gebruik en is in bezit van verschillende eigenaren.gebiedsmanagement voor de Stormpolder richt zich op het opzetten van een langjarig samenwerkingsverband tussen overheid (gemeente) en het bedrijfsleven. Het samenwerkingsverband zet zit in voor een duurzame economisch sterke Stormpolder en de clustervorming van bedrijven in de keten van maritieme- en maak bedrijven. Het samenwerkingsverband werkt aan: Ontwikkelingsvisie Uitvoeringsprogramma Quick scan BIZ (bedrijven investeringszone) Inventarisatie kansen verduurzaming (energie, recycling en intensiever ruimtegebruik) Opzetten brede bedrijfsschool Verbeteringen op de lokale arbeidsmarkt Meerjaren uitvoeringsprogramma verbeteren bereikbaarheid Marketing- en communicatieplan en doelgroepenanalyse Ruimtelijke kwesties Met stip op één staat de geluidsproblematiek. Ondanks dat toekomstverkenningen van de DCMR uitwijzen dat er binnen de huidige geluidcontour geluidruimte overblijft voor bijvoorbeeld woningbouw, hechten bedrijven sterk aan het handhaven van de maximale milieuruimte. De toekomstverkenning van de DCMR wordt door de bedrijven bediscussieerd. Het verdelen van de geluidruimte is een gemeentegrens overstijgende kwestie waarin het de kunst is de toekomstige belangen van de buurgemeenten (Capelle, Rotterdam en Ridderkerk) in samenhang met de ontwikkeling van een maritiem cluster in de Stormpolder ter verenigen. De resultaten van deze afstemming zijn vastgelegd in het Gebiedsprofiel Rivierenland, december 2012 (onderdeel van het programma Rivierzones van de Stadsregio Rotterdam). Middels het opstellen van een geluidruimteverdeelplan, dat is gekoppeld aan het (nieuwe) bestemmingsplan, wordt afgesproken dat de partners elkaar op de hoogte houden van nieuwe ontwikkelingen die van invloed zijn op de verdeling van de (geluid) ruimte binnen het gebied. Het bestemmingsplan wordt voor 1 juli 2013 zijn vastgesteld.. De koppeling van het geluidruimteverdeelplan aan het bestemmingsplan leidt tot de nodige vragen en discussie. Tijdig moet worden besloten op welke wijze het thema geluid wordt opgenomen in het bestemmingsplan vanwege de deadline van 1 juli Indien de geluidruimte wordt verdeeld volgens het principe wie het eerst komt, heeft dit mogelijk consequenties voor woningbouw alsmede de vorming van een maritiem cluster op langere termijn. Dit risico wordt gering geacht. Echter, de gemeenten binnen rivierenland zetten zich ook na 1 juli 2013 in om tot een toekomstbestendige verdeling van de geluidruimte te komen. Het opstellen van een facet bestemmingsplan voor het onderdeel geluid behoort hierbij tot de

21 mogelijkheden. Op een goede tweede plaats staat de bereikbaarheid. Opgave is de verbetering van de bereikbaarheid van de Stormpolder, zonder aantasting van de leefbaarheid in het dorp. De bedrijven vragen met klem om een betere bereikbaarheid, onder andere aan de provincie en de stadsregio. In het kader van het programma Beter Benutten wordt in de oostflank van de stadsregio een drietal nieuwe rivierkruisingen voorgesteld (twee fietsveren en een autoveer) en een aantal andere maatregelen om de bereikbaarheidsproblemen van de Algeracorridor op te lossen. De inzet van een pontverbinding voor personeel wordt door de bedrijven vooralsnog van weinig betekenis geacht. De vraag is of dit terecht is. Vooral de buitenlandse werknemers komen met collectief vervoer vanuit onder andere Rotterdam-Zuid en in combinatie met de ploegendiensten is een pont vanaf het Verolme-terrein aan de overkant wellicht een goed idee. Daarnaast is het zinvol te onderzoeken of de aanvoer van materialen en materieel meer over het water plaats kan hebben. Ook afspraken tussen de bedrijven onderling om tot gespreide arbeidstijden te komen kunnen bijdragen aan een vermindering van verkeersdruk op de piektijden. Tot slot bestaat er een idee om voor werknemers een doordeweekse verblijfsaccommodatie te realiseren op de Stormpolder zelf. Rijkswaterstaat stelt beperkingen aan het gebruik van de rivier vanwege afvoercapaciteit en veiligheid. Vanwege het zicht op de plek waar de Maas en de Hollandse IJssel samenkomen, zijn er beperkingen aan het afmeren van schepen aan de hoofdvaarroute en de locatie van bebouwing. 21 Thema s van bovenregionale samenwerking volgens gemeente kennisuitwisseling en indien wenselijk samenwerking op het gebied van milieu en bereikbaarheid. Bij bereikbaarheid gaat het onder andere over het verkennen van de kansrijkheid van meer vervoer van personen en goederen over het water; lobby richting het rijk voor ruimer beleid met betrekking tot woningbouw in combinatie met industrie; profilering maritiem cluster, waarbinnen de thematisering van de afzonderlijke brandpunten helder wordt.

22 Stormpolder Krimpen a/d IJssel Terreingegevens Gecap Totaal bruto oppervlak (ha): Totaal netto oppervlak (ha): Totaal uitgeefbaar oppervlak (ha): Maximale milieucategorie: Totaal aantal vestigingen: Totaal aantal arbeidsplaatsen: Hollandia IHC Gebr. Buijs 22 Bedrijven maritieme maakindustrie Onderhoud scheepsbouw x Legenda Harde kade Zachte kade Meerpaal Standaard scheepsbouw Gebr. Buijs Scheepsbouw Gecap Electro Speciale scheepsbouw IHC, Offshore & Marine Hollandia, staalindustrie

23 Nat vs droog gebruik Milieucategoriën 23 Legenda Kadegebruik Geen kadegebruik Leegstaand/Braak Legenda b 2 b 3 - b 4 b 4 - b 5 b 5 - >

24 Kinderdijk Profiel De locatie kenmerkt zich door een van de grote vestigingen van IHC. Het eigen opleidingscentrum van IHC is hier gevestigd. Op het terrein van IHC zitten enkele kleinere toeleveranciers. regiogrensoverschrijdend zijn beter tot hun recht te laten komen. Uitermate belangrijk is ook de samenwerking hierin met het bedrijfsleven zelf waarbij een bottum-up benadering als het meest kansrijk wordt beschouwd. Dynamiek IHC realiseert op de eigen locatie meer kantooroppervlak. Opvallend is dat ten zuiden van de locatie terreinen leeg staan, met grote, vervallende industriële complexen. De provincie werkt aan een erfgoedlijn die moet leiden tot de verbetering van de beleving van de oevers vanaf het water. Wellicht dat hieruit concrete projectvoorstellen gaan volgen. 24 Kwesties Bereikbaarheid over de dijk is echt een knelpunt, oplossingsrichtingen over de weg zijn niet echt voor handen. Het initiatief van Alblasserdam voor een transferium bij Haven-Zuid zou de dijk moeten gaan ontlasten van recreatief verkeer. De gemeente Molenwaard wacht de ontwikkelingen rond dit project met belangstelling af Een rechtstreekse connectie met Rotterdam door een halte van de bestaande waterbus of een aparte rechtstreekse lijn lijkt de gemeente kansrijk en kan ook bijdragen aan het ontlasten van het dijklint tussen Alblasserdam en Kinderdijk Het tekort aan goed geschoold personeel is een groot probleem. Ter illustratie: de colleges van Alblasserdam en Molenwaard bezochten kort geleden deze IHC-vestiging. 80% van het gesprek ging over het personeelstekort. IHC onderhoudt banden met het Da Vinci-college in Dordrecht. Papendrecht is met de gemeente Molenwaard in gesprek waarin de kansen voor een ROC in Papendrecht worden verkend. Thema s van bovenregionale samenwerking volgens gemeente De invloedssfeer en de belangen van bedrijfsactiviteiten en onderwijs houden niet op bij de territoriale grenzen van de regio s Er zal altijd sprake zijn van werderzijdse beïnvloeding en/of kruisbestuiving en gezamenlijke belangen. Dit geldt zeker op sectorniveau. Op individueel bedrijfsniveau zal dat vaker lokaal zijn. Bovenregionale samenwerking is een voorwaarde om de belangen die