Handboek veilig optreden bij binnenbranden

Transcriptie

1 Koninklijke Belgische BrandweerfederatieNederlandstalige Vleugel v.z.w. Handboek veilig optreden bij binnenbranden COMPARTIMENT- BRANDEN EN TACTISCHE VENTILATIE

2 Koninklijke Belgische Brandweerfederatie Nederlandstalige Vleugel v.z.w. Handboek veilig optreden bij binnenbranden COMPARTIMENTBRANDEN EN TACTISCHE VENTILATIE

3 INLEIDING Dit handboek hoort bij de opleidingsvideo s: branduitbreiding en flashover; backdraught; tactische ventilatie; overdrukventilatie. Het geheel van het handboek en de video s behelst een gestructureerd opleidingsprogramma voor een veiliger brandbestrijding. Dit programma is bedoeld als voorbereiding op de praktische training welke wordt ontwikkeld ten behoeve van de brandbestrijders, teneinde via reële of gesimuleerde vuren het gedrag van een brand te bestuderen en zich de technieken, om zichzelf te beschermen en de brand aan te vallen, eigen te maken.

4 INHOUDSOPGAVE DEEL 1 COMPARTIMENTBRANDEN HOOFDSTUK 1 - DE BRAND 1. Ontbranding 1 2. Branduitbreiding 2 3. Het effect van water 2 4. De effecten van muren en het plafond op de pluim 3 5. Acties van brandbestrijders 3 6. Het effect van ventilatie 4 HOOFDSTUK 2 - BACKDRAUGHTS 1. Het verminderen van de zuurstoftoevoer naar de brand 5 2. Definitie van een backdraught 5 3. Mogelijke backdraughtscenario s 5 4. Aanwijzingen en symptomen van een backdraught 7 5. Acties van brandbestrijders 8 Geheugensteun 1 - Backdraught 10 HOOFDSTUK 3 - FLASHOVERS 1. Branduitbreiding Definitie van een flashover Aanwijzingen en symptomen van een flashover Acties van brandbestrijders 13 Geheugensteun 2 - Flashover 15 HOOFDSTUK 4- ZAKEN WAAR BRANDBESTRIJDERS ZICH VAN MOETEN BEWUST ZIJN 17 DEEL 2 TACTISCHE VENTILATIE HOOFDSTUK 1 - INLEIDING 1. Ventilatie Rook De waarde van ventilatie Wanneer ventilatie gebruiken Het effect van wind Tactische ventilatietechnieken Operationeel commando 21

5 HOOFDSTUK 2 - BEOORDELING VAN DE NOODZAAK TOT VENTILATIE 1. Algemeen Waar ventilatie voordeel kan bieden Risicobeoordeling Hoe ventileren? 26 HOOFDSTUK 3 - HORIZONTALE VENTILATIE 1. Algemeen De fysische beginselen van horizontale ventilatie De beginselen van horizontale ventilatie Methodes voor het creëren van openingen 29 HOOFDSTUK 4 - VERTICALE VENTILATIE 1. Algemeen Veiligheid bij verticale ventilatie Methodes om een opening te maken Offensieve en defensieve verticale ventilatie 33 HOOFDSTUK 5 - GEFORCEERDE VENTILATIE 1. Algemeen Overdrukventilatie Onderdrukventilatie AirConditioningSystemen RWA-systemen Veiligheidsoverwegingen 38 HOOFDSTUK 6 - OVERDRUKVENTILATIE 1. Inleiding De minimaal vereiste basisprestaties van ventilatoren Het positioneren van de ventilator Het bestrijden van wind uit de tegengestelde richting Grootte en locatie van het brandcompartiment Het effect van het openstellen van in- en afvoeropeningen Het gebruik van meerdere ventilatoren 45 HOOFDSTUK 7 - TACTISCHE OPTIES BIJ OVERDRUKVENTILATIE : DEFENSIEF 1. Rookafvoer en nablussen na de brand Rookvrij maken als onderdeel van brandbestrijding 47

6 HOOFDSTUK 8 - TACTISCHE OPTIES BIJ OVERDRUKVENTILATIE : OFFENSIEF 1. Particuliere woningen Trappenhuizen Gangen Kelders Kleine ateliers en winkels Grote volumes 49 HOOFDSTUK 9 - VENTILATIESCENARIO S 1. Magazijnen / Industriegebouwen / Sporthallen (met 1 bouwlaag) Magazijnen / Industriegebouwen / Sporthallen (met 2 bouwlagen) Kleine commerciële panden (winkels) Laagbouw appartementsgebouwen Woningen met 2 verdiepingen 52 HOOFDSTUK 10 - KELDERVERDIEPINGEN, ONDERGRONDSE STRUCTUREN EN TUNNELS 1. Inleiding Kelderverdiepingen Tunnels 54 HOOFDSTUK 11 - TORENGEBOUWEN EN WINKELCENTRA 1. Inleiding Het schoorsteeneffect Brandbestrijding in torengebouwen Ingebouwde rookventilatiesystemen De effecten van de wind Ventilatie onder de brandhaard Ventilatie boven de brandhaard Ventilatie van de brandverdieping 62 HOOFDSTUK 12 - SAMENVATTING 63 Geheugensteun 3 - Tactische ventilatie 64 Verklarende woordenlijst 65

7 DEEL 1 COMPARTIMENTBRANDEN HOOFDSTUK 1 DE BRAND 1. Ontbranding Wanneer een kaars opbrandt, smelt het kaarsvet. De vrijgekomen vloeistof wordt daarbij opgenomen in de wiek, waar ze zich omvormt tot een ontvlambare damp. Het is deze damp die brandt, en die de vlam uitmaakt. Op dezelfde wijze is het bij een brand in een compartiment zinnig alle ontvlambare materialen (de brandstof) te beschouwen als bronnen voor ontvlambare gassen. Deze gassen, die daarom niet noodzakelijk tot ontbranding dienen te komen, worden gegenereerd wanneer de brandstof verhit wordt. Bij de aanvang ontstaan de gassen t.g.v. het ontbinden als gevolg van de blootstelling aan de extreme hitte (pyrolyse) van koolwaterstoffen. Uiteindelijk, indien ze genoeg verhitten, zullen de resterende vaste stoffen, zoals de houtskool in het geval van hout, ook zelf beginnen branden. Deze gassen stijgen op in een pluim (zie fig. 1.1) en mengen zich daarbij met de lucht. Indien het gas/luchtmengsel de juiste verhouding bereikt zal eender welke ontstekingsbron het ontbrandingsproces teweegbrengen. Dit proces wordt dan binnen de kortste keren zelfvoedend. De reacties die ontstaan tussen de ontvlambare gassen en de zuurstof in de lucht genereren grote hoeveelheden energie. Deze energie veroorzaakt een stijging van de temperatuur van de gassen die vrijkomen bij de reactie (de producten van de verbranding) en manifesteert zich eveneens in de vorm van hittestraling (hitte) en zichtbare straling (vlammen). De hoge gastemperatuur veroorzaakt een krachtige opwaartse beweging die aangedreven wordt door het natuurlijk stijg- en drijfvermogen van rook en gassen; dit veroorzaakt vermenging met de omringende lucht. Heel onderaan de pluim is het midden ervan rijk aan ontvlambare gassen dit midden is omringd door een vlammenomhulsel. In het bovenste gedeelte van de pluim zijn geen vlammen. Het is een stijgende kolom van rook die bestaat uit grote hoeveelheden meegevoerde lucht, samen met niet-ontvlambare verbrandingsproducten (hoofdzakelijk koolstofdioxide en water), onverbrande ontvlambare gassen en zeer fijne deeltjes (roet). De ontvlambare gassen in het bovenste gedeelte van de vlam zijn in wezen onstabiel en veroorzaken de welbekende flikkering die geassocieerd wordt met vuur. Algemeen is de gemiddelde vlamhoogte afhankelijk van de hitte die gegenereerd wordt door het vuur. Figuur 1.1 : De Brandpluim De hete pluim straalt neer op de brandstof, verhit deze en maakt het op deze manier mogelijk Compartimentbranden en tactische ventilatie 1

8 dat het genereren van ontvlambare gassen onverminderd blijft voortduren. Algemeen wordt er voldoende hitte gegenereerd opdat de brand zich kan uitbreiden zolang er brandstof in de nabijheid is. Tijdens de beginstadia van een brand is dit evenwel niet de voornaamste oorzaak van branduitbreiding. Niettemin kunnen de hittestralingseffecten toenemen naarmate de brand zich ontwikkelt, aangezien dit juist de oorzaak van flashover is. Dit wordt verderop besproken. 2. Branduitbreiding Snelle branduitbreiding doet zich voor wanneer de vlammen in contact komen met nieuwe brandstofbronnen. Op dat ogenblik wordt deze nieuwe brandstof tot zo n hoge temperatuur gebracht dat deze zelf zeer snel ontvlambare gassen gaat afgeven en vervolgens zal ontbranden. Echter, zolang de hete gassen in de pluim niet gekoeld worden door ze te vermengen met voldoende koele lucht, blijven ze heet genoeg om brandstof ertoe te brengen ontvlambare gassen af te geven wanneer ze ermee in contact komen. Waar er geen directe vlam als vuurbron is, blijft hittestraling vanaf de pluim het voornaamste element in de uitbreiding van het vuur. Voorwerpen in de directe omgeving worden verhit tot zij op hun beurt ontvlambare gassen beginnen af te geven. De hitte van de pluim verhit ook de lucht in het compartiment, evenals de muren, het plafond, de vloer en de inhoud van de kamer. Slechts één derde van de hitte bij een compartimentbrand verlaat het compartiment als hete rook. Terwijl de temperatuur in het compartiment blijft stijgen, kan steeds minder hitte van de pluim geabsorbeerd worden door de kamermuren en de voorwerpen in de kamer. De pluim wordt daardoor steeds heter en dit verhoogt de efficiëntie van het ontbrandingsproces. Tegelijk verhit de pluimhitte ook steeds verder de brandstofbronnen en wordt de snelheid waarmee de gassen worden gegenereerd nog verhoogd. Op deze wijze resulteert een toenemende compartimenttemperatuur in toenemende ontbranding, zo lang er een voldoende voorraad zuurstof aanwezig is. 3. Het effect van water Water is een bijzonder efficiënt brandbestrijdingsmiddel. Behalve het feit dat water op de meeste plaatsen in het land in voldoende hoeveelheden beschikbaar is, en daarnaast ook nog eens goedkoop is, heeft water ook een aantal fysische eigenschappen die werken in het voordeel van de brandbestrijder. Wanneer een koude stof in contact komt met een hete stof, wordt hitte van de warmere substantie naar de koudere geleid. Het belangrijk verschil met koud water is echter dat deze stof bij een temperatuur van 100 C daarbij transformeert van vloeibaar naar gasvormig (stoom). De hoeveelheid energie die vereist is om dit te bewerkstelligen (de latente warmte van de verdamping) ligt heel wat hoger dan benodigd is om water op te warmen tot zijn kookpunt. Deze energie moet ergens vandaan komen. Wanneer water omgevormd wordt tot stoom, worden grote hoeveelheden energie afkomstig van de hete gassen en de brandstof in het vuur geabsorbeerd waarbij ze in aanzienlijke mate afgekoeld worden. Wanneer water omgevormd wordt van een vloeibare stof naar een gas, doet zich ook nog een ander zeer belangrijk fysisch effect voor het zet snel uit. Indien deze uitzetting zou gebeuren binnen een afgesloten compartiment, zou dit een gevaarlijke stijging in luchtdruk veroorzaken. In een gewone typische compartimentbrand echter veroorzaakt dit fenomeen een algemene naar buiten gerichte uitstuwing van gassen, waarbij de hete gassen uit het compartiment worden gedreven en tegelijk wordt verhinderd dat verse lucht het vuur bereikt. Dit kan een gevaar betekenen voor de brandbestrijders in de vorm van verhoogd risico op brandwonden van de hete gassen en schroeiwonden afkomstig van de stoom. De fysische eigenschappen van water kunnen worden aangewend om een groot aantal effecten teweeg te brengen in een compartimentbrand. In een aantal omstandigheden kan het gebruik van water ook een nadelig effect hebben op de Compartimentbranden en tactische ventilatie 2

9 bestrijding van de brand maar wanneer correct aangewend : koelt water direct de brandstof af waardoor de verdere opwekking van ontvlambare gassen wordt verminderd; wordt water omgezet in stoom in de pluim en de hete gassen ter hoogte van het plafond, waarbij deze stoom hitte absorbeert en deze daardoor de gassen afkoelt en dus ook de hittestraling vermindert die de brandstoffen verhit; eenmaal omgezet in stoom, beperkt water de hoeveelheid zuurstof die de vlammen bereikt waardoor de vlammen worden uitgedoofd; koelt water de rest van het compartiment af waarbij het een toenemende hoeveelheid hitte absorbeert van de pluim, waardoor deze op zijn beurt verder afkoelt. 4. De effecten van muren en het plafond op de pluim Verbranding in de pluim vereist de aanwezigheid van zuurstof en de opwaartse stijgbeweging van de pluim trekt lucht binnen in de pluim. Indien de brandhaard zich in het midden van de kamer bevindt, zal lucht worden aangezogen vanuit alle richtingen, hoewel de meeste lucht afkomstig zal zijn vanuit de richting van de voornaamste luchtaanvoer die normaliter het compartiment bevoorraadt. Indien de brandhaard zich tegen een muur bevindt, kan de pluim zich tegen de muur aanschurken en er zichzelf als het ware aan vasthaken. Omdat lucht-meevoering zich slechts langs één kant van de pluim voordoet, d.w.z. aan de kant die zich recht tegenover de muur bevindt, duurt het langer vooraleer de ontvlambare gassen gaan branden en zal ook de vlamhoogte toenemen. Indien de brandhaard zich in een hoek van de kamer bevindt, kan zich enkel lucht - meevoering voordoen langs één kwart van de pluim waardoor de vlammen nog hoger zullen reiken. Indien de muren bestaan uit ontvlambare materialen, en de pluim in contact komt met deze materialen, dan worden deze snel in het vuur opgenomen, waardoor de vlamhoogte eveneens zal stijgen. Wanneer de pluim het plafond bereikt, zal deze zich uitspreiden en zich verder langs het plafond voortbewegen tot ze een uitgang vindt. Indien de pluim in eerste instantie geen uitweg vindt, zullen de verbrandingsproducten zich ter hoogte van het plafond opbouwen en een dikke rooklaag gaan vormen met een soms duidelijk zichtbare grens tussen de rook en de zuivere lucht. Deze grens komt precies overeen met de verdeling tussen de koele gassen die zich laag bij de grond bevinden in het compartiment en de hete gassen ter hoogte van het plafond die temperaturen van vele honderden graden Celsius kunnen bereiken. Deze grens zal verder dalen naarmate het vuur uitbreiding neemt. Eens de verbrandingsproducten een uitweg hebben gevonden, en de rookvoorraad van de pluim overeenkomt met de snelheid waarmee de rook het compartiment kan verlaten, zal dit gedurende korte tijd resulteren in een bepaalde mate van stabiliteit. De rookgrens zal daarbij op ongeveer dezelfde hoogte blijven. Deze grens kan zich lager situeren dan de helft van de hoogte van het compartiment, afhankelijk van de plaatsing van vensters en deuren en de relatieve afmetingen van zowel de kamer als de brand. 5. Acties van brandbestrijders Het is belangrijk dat de brandbestrijders zich steeds laag houden bij branden, en beneden deze grens blijven. Men dient steeds voor ogen te houden dat de isolatie van de interventiekledij enkel het moment uitstelt waarop de brandbestrijder de hitte lichamelijk als oncomfortabel begint te ervaren en zich dient terug te trekken. Daarom is het van belang dat de brandbestrijder die gedurende een redelijke tijdsduur aan het werk dient te blijven in een brand zo veel mogelijk contact met hete gassen uit de weg gaat. Compartimentbranden en tactische ventilatie 3

10 6. Het effect van ventilatie De bedoeling van het inzetten van ventilatie tijdens een brand is het verwijderen van de verbrandingsproducten uit het compartiment zodat vermeden wordt dat ze bijdragen tot verdere branduitbreiding. Indien de luchtstromen correct beheerst worden, resulteert ventilatie bovendien in een aantal nuttige neveneffecten zoals het verlagen van de temperatuur en een verbeterde zichtbaarheid, waardoor het werk van de brandbestrijder wordt vergemakkelijkt. De brandbestrijder dient er zich echter van bewust te zijn dat een verhoogde toevoer van lucht ook de intensiteit van de brand kan doen toenemen. Ventilatie wordt gedefinieerd als: De afvoer van verhitte lucht, rook of andere schadelijke gassen vanuit een gebouw of kamer en de vervanging ervan door de aanvoer van versere lucht. De basisprincipes van ventilatie zijn : Wanneer mogelijk dienen de hete gassen van op een hoger niveau uit de kamer vrijgelaten te worden en dient de aanvoer van verse lucht ter vervanging het compartiment binnen te komen op een lager niveau; Op die manier wordt maximaal voordeel gehaald uit het natuurlijke opwaartse stijgvermogen van de hete gassen en minimaliseert dit tegelijk de vermenging binnen de kamer. De twee openingen (in- en uitlaat) dienen ongeveer dezelfde doorsnede te hebben; Indien mogelijk dient het compartiment geventileerd te worden van buiten het gebouw. Op die manier wordt elke vorm van backdraught die zou kunnen ontstaan naar buiten gericht, met minder risico voor de brandbestrijders. De initiële vuurbal kan echter wel spectaculair zijn zodat men rekening dient te houden met het risico dat de overhangende dakrand en andere omliggende structuren vuur kunnen vatten. Lansen dienen deze structuren te beschermen, en De hete gassen in het compartiment dienen afgekoeld te worden om de kans op backdraught te verkleinen en de hete gassen die uit de afvoeropening tevoorschijn komen kunnen ook afgekoeld worden om te vermijden dat ze ontbranden. Uit de praktijk is gebleken dat sproei- en miststralen efficiënter zijn voor dit doel dan volle stralen. Men dient er echter voor te waken dat het water niet in de afvoeropening voor de hete gassen wordt gericht aangezien dit ertoe kan bijdragen dat de hete gassen niet kunnen ontsnappen en er zo onderaan in het compartiment verse lucht kan binnenstromen waardoor de kans op backdraught wordt verhoogd. De hoger gelegen afvoeropening dient gelegen te zijn aan lijzijde t.o.v. de lager gesitueerde invoeropening teneinde gebruik te maken van de luchtstromingen die worden veroorzaakt door de wind; Indien uitvoerbaar, is dakventilatie het meest efficiënt. Dakventilatie dient in voorkomend geval zo dicht mogelijk bij de brandhaard te worden gecreëerd d.w.z. zo dicht als de veiligheid het toelaat; De hoger gelegen afvoeropening dient gemaakt te worden vóór de lager gelegen invoeropening wordt gecreëerd; Compartimentbranden en tactische ventilatie 4

11 HOOFDSTUK 2 BACKDRAUGHTS 1. Het verminderen van de zuurstoftoevoer naar de brand Algemeen stijgen de hete gassen die gegenereerd worden in de pluim bijzonder snel. Daarbij zuigen ze lucht aan naar het vuur. Indien er een voldoende grote hoeveelheid lucht aanwezig is, zal het vuur blijven branden en uitbreiden zolang er brandstof beschikbaar is. Indien de luchttoevoer naar het compartiment beperkt wordt, zal de zuurstof in de lucht mogelijks sneller worden opgebruikt dan ze kan vervangen worden. Het netto-effect hiervan is dan een toenemende verlaging van de zuurstofconcentratie in de gassen in het compartiment, mogelijks gecombineerd met een temperatuurstijging in de kamer. Van zodra de zuurstofconcentratie in het compartiment begint te verminderen, zullen ook de vlammen beginnen uitdoven, hoewel dit niet onmiddellijk resulteert in een vermindering van de aanmaak van ontvlambare gassen. Alhoewel ook de stralingshitte van de pluim vermindert, blijft het compartiment nog steeds bijzonder heet en is op dit ogenblik nog niets gebeurd om de brandstof af te koelen. Vlammen kunnen nog steeds aanwezig zijn, of ze kunnen ook volledig uitdoven. Afhankelijk van de relatieve afmetingen van de brand en het compartiment op dit moment, kunnen nog steeds voldoende ontvlambare gassen gegenereerd worden die zich doorheen het compartiment kunnen verspreiden. Het vergt enkel een verse aanvoer van zuurstof, bv. door het openen van een deur, opdat zich een explosieve mengeling vormt met mogelijks dodelijke gevolgen een BACKDRAUGHT. 2. Definitie van een backdraught Beperkte ventilatie kan leiden tot een brand in een compartiment die gassen genereert die aanzienlijke hoeveelheden gedeeltelijk verbrande en onverbrande pyrolyseproducten bevat. Indien deze deeltjes accumuleren kan het binnenlaten van lucht, van zodra een invoeropening in het compartiment wordt gemaakt, leiden tot een plotse ontploffing. Het is deze ontploffing, die zich beweegt doorheen het compartiment en doorheen de opening, die backdraught wordt genoemd. 3. Mogelijke backdraughtscenario s Er bestaan twee verschillende backdraughtscenario s die elk op eender welk moment de brandbestrijder kunnen belagen. Indien het vuur nog steeds brandt in het compartiment op het moment dat de brandbestrijder de deur opent, en vooral wanneer de verbrandingsgassen geen mogelijkheid tot ontsnappen hebben, kan de lucht die op dat ogenblik via de deur binnenstroomt zich vermengen met de ontvlambare gassen, waardoor een explosief mengsel ontstaat. Als de gassen in het compartiment heet genoeg zijn, zullen ze vanzelf ontbranden (zelfontbranding) bij de deuropening en zullen de vlammen terugslaan en zich verspreiden in de kamer, samen met de toegevoerde verse lucht. Normaliter resulteert dit in een snelle branduitbreiding, maar niet noodzakelijk in een backdraught. Indien de gassen in de kamer niet echt heet zijn, zullen ze ontbranden op het moment dat een voldoende hoeveelheid zuurstof de gassen bereikt die zich rond de brandhaard bevinden. Op dat moment verspreiden de vlammen zich doorheen het compartiment in de richting van de deur waarbij ze zich door de deuropening zullen slaan (zie fig. 2.1), aangedreven door de uitzettende gassen die er zich achter bevinden. Het valt moeilijk te voorspellen of dit scenario zich daadwerkelijk zal voordoen en zo ja, hoe lang het uiteindelijk zal duren, eens de deur is geopend. Dit hangt af van waar de brand zich bevindt in het compartiment, de snelheid waarmee verse lucht via de deuropening de kamer binnenstroomt en of de hete gassen een ontsnappings- Compartimentbranden en tactische ventilatie 5

12 Figuur 2.1 Backdraught mogelijkheid hebben zonder dat ze zich daarbij vermengen met de binnenstromende lucht. Een beduidend gevaarlijker situatie ontstaat wanneer de brand in een compartiment bijna is uitgedoofd. Wanneer dan de deur wordt geopend, stroomt de lucht binnen en kan een explosief mengsel ontstaan waarbij echter niets gebeurt omdat er op dat ogenblik geen directe ontstekingsbron aanwezig is. Wanneer de brandbestrijders vervolgens de kamer betreden kunnen hun handelingen, zoals bv. het omkeren van voorwerpen, een ontstekingsbron blootleggen waardoor een vertraagde backdraught wordt in gang gezet, met dit verschil dat de brandbestrijders zich nu in het compartiment bevinden en omgeven zijn door de vlammen (zie fig. 2.2). Dit scenario kan zich zelfs voordoen wanneer de brand ogenschijnlijk volledig uitgedoofd is en het compartiment is afgekoeld. Schuimrubber in het bijzonder kan lange tijd nasmeulen en produceert al die tijd ontvlambare gassen. Zolang ontvlambare gassen zich nog in het compartiment bevinden kunnen ze gaan ontbranden. Op deze manier ontstaan koude rookontploffingen. Figuur 2.2 Een vertraagde backdraught Compartimentbranden en tactische ventilatie 6

13 Figuur 2.3 Een ontploffing van ontvlambare gassen buiten het compartiment De situatie kan nog verder gecompliceerd worden wanneer aanzienlijke hoeveelheden ontvlambare gassen in het compartiment erin geslaagd zijn te ontsnappen naar omliggende delen van het gebouw. Op deze manier kunnen ook deze andere gebouwdelen op hun beurt explosieve atmosferen gaan bevatten, die wachten op een ontstekingsbron. De meest risicovolle ruimte is daarbij deze die net buiten het afgesloten compartiment ligt, (zie fig. 2.3) juist die plaats waar de brandbestrijders zich bevinden wanneer ze de deur openen. Van zodra de deur dan geopend wordt, kunnen ontvlambare gassen die zich in deze aangrenzende ruimte bevinden tot ontbranding komen door sintels die door de geopende deur naar buiten vliegen of door het contact met de hete gassen indien ze zich op zelfontbrandingstemperatuur bevinden. Het is zelfs mogelijk, hoewel onwaarschijnlijk, dat nog andere delen van het gebouw betrokken worden bij een backdraught en zich daar een ontsteking voordoet zonder dat er sprake is van een backdraught in het oorspronkelijke compartiment. 4. Aanwijzingen en symptomen van een backdraught De eerste aanwijzing voor een mogelijke backdraught is de geschiedenis van de brand: indien de brand reeds enige tijd aan de gang is, heel wat rook heeft gegenereerd die nu uit het gebouw lekt en nu ogenschijnlijk uitgedoofd lijkt zonder dat grote vlammen zichtbaar zijn van buiten het gebouw, dan bestaat de kans dat de brand daadwerkelijk is uitgedoofd t.g.v. zuurstoftekort. Wanneer het gebouw van buitenaf in ogenschouw wordt genomen is het waarschijnlijk dat de vensters van het betroffen compartiment zwart zullen uitslaan zonder duidelijk aanwijsbare vlammen binnenin. Indien een venster gedeeltelijk stuk is en een opening biedt, bestaat de kans dat dit onvoldoende zuurstof binnenlaat om de brand verder te voeden. In dergelijke gevallen is het dan ook waarschijnlijk dat rook uit deze opening met stoten naar buiten komt. Verse lucht wordt tegelijk naar binnen gezogen terwijl het vuur lichtjes afkoelt en de hete gassen samentrekken. Dit veroorzaakt een plaatselijk explosief mengsel dat brandt, wat resulteert in een mini-backdraught. De uitzetting van de hete gassen op zijn beurt stuwt een gedeelte van de rook naar buiten. Deze cyclus blijft zich herhalen met een frequentie die afhankelijk is van de omvang van de opening en de locatie van de brandhaard in het compartiment die hiervoor verantwoordelijk is. Compartimentbranden en tactische ventilatie 7

14 Indien er een spleet is onderaan de deur tot het compartiment, is het mogelijk dat ook daar rook naar buiten wordt gestoten, t.g.v. het hierboven mini-backdraughtscenario. Ook kunnen fluit- en zuiggeluiden hoorbaar zijn wanneer de lucht het compartiment wordt binnengezogen via zeer kleine openingen rond de deur, maar dit is niet altijd goed hoorbaar. Tevens kunnen de deur en de directe omgeving van de deur heet zijn aan de buitenkant. Vooral de deurknop kan daarbij verhit zijn als er sprake is van een metalen staafje die de deurknop aan de buitenkant verbindt met de knop aan de binnenkant. Wanneer het compartiment lang genoeg de tijd heeft gekregen om af te koelen, wordt niet langer verse lucht binnengezogen en zal het rookpulsatie-effect niet meer zichtbaar zijn. Echter, indien het compartiment niet geventileerd werd en er zijn nog steeds ontvlambare gassen aanwezig, dan blijft een backdraught tot de mogelijkheden behoren. Als de beslissing wordt genomen de deur te openen, kan er zich een plotse instroom van lucht voordoen van zodra de deur ook maar op een kier wordt opengezet. Dit is een duidelijke aanwijzing dat er ofwel sprake is van zuurstoftekort in het compartiment of dat de daadwerkelijke temperatuur binnen het compartiment al die tijd heel wat hoger lag en nu begint af te koelen. Kleine vlammen kunnen verschijnen wanneer de gassen uit de kamer in contact komen met de relatief verse buitenlucht, een aanwijzing dat zich in de kamer ontvlambare gassen bevinden die voldoende heet zijn om te ontbranden indien er een verse luchtbron aanwezig is, zelfs zonder enige andere ontstekingsbron. In beide gevallen is het misschien nog mogelijk de deur dicht te trekken vooraleer een voldoende hoeveelheid lucht het compartiment wordt ingezogen en zo een mogelijke backdraught teweegbrengt. 5. Acties van brandbestrijders Eenmaal de deur werd geopend tot een compartiment dat een brandhaard bevat die op het punt van zuurstoftekort is beland en verse luchttoevoer werd mogelijk gemaakt, kan nog weinig gedaan worden om een backdraught te verhinderen. Het is dan ook veel verstandiger de gepaste beslissingen te nemen vooraleer de deur ooit wordt geopend. Wanneer brandbestrijders geconfronteerd worden met een gesloten deur zonder te weten wat zich erachter bevindt, dienen zij eerst en vooral te controleren of geen van de hierboven beschreven aanwijzingen en symptomen aanwezig zijn vooraleer die deur te openen. Valt de beslissing de deur te gaan openen dan dient ze zeker bewaakt te worden met een geladen lans. Als zich een opbouw van rook voordoet aan de buitenkant van het compartiment, dan kan het risico op backdraught verminderd worden door deze gassen te besproeien vooraleer de compartimentdeur wordt geopend. De brandbestrijders dienen zich daarbij klaar te houden om de deur onmiddellijk weer dicht te trekken indien een backdraught waarschijnlijk lijkt. Hoewel dit de backdraught daarom niet noodzakelijk verhindert, richt deze handeling de kracht van de backdraught wel weg van de brandbestrijders. Indien de brandbestrijders ter plaatse ervan overtuigd zijn dat het openen van de compartimentdeur zal leiden tot een backdraught, dan moet het openen van die deur een bewuste beslissing zijn. Zolang de compartimentdeur gesloten blijft, hebben de brandbestrijders de gelegenheid na te denken over de mogelijke gevolgen van hun handelingen. Eens de deur is geopend, hebben ze enkel nog de tijd om te reageren op de gebeurtenissen zoals ze zich voordoen. Hoewel de beslissing over de timing voor het openen van de deur enkel kan liggen bij de brandbestrijders die het team ter plaatse uitmaken, berusten de gevolgen van die beslissing uiteindelijk bij de bevelvoerder. Hoe dan ook zal het compartiment op een gegeven moment dienen geïnspecteerd te worden. De prioriteit bestaat er dan in de omgeving zo veilig mogelijk te maken voor de brandbestrijders die de kamer zullen betreden. Zoals reeds beschreven, kan een backdraught zich alleen voordoen wanneer verse lucht wordt toegelaten tot het compartiment. Het is mogelijk voor brand- Compartimentbranden en tactische ventilatie 8

15 bestrijders te opereren in een ontvlambare atmosfeer op voorwaarde dat er geen gelegenheid bestaat dat de toestand zich wijzigt en dat verse lucht kan binnenkomen terwijl de brandbestrijders zich binnen bevinden. Het is altijd moeilijk om volledige zekerheid te hebben: een venster kan verbrijzelen, iemand kan onopzettelijk een andere deur openen die toegang geeft tot het compartiment. De veel veiliger oplossing bestaat er dan ook in eerst de ontvlambare gassen uit het compartiment te laten ontsnappen d.m.v. ventilatie. Een belangrijk inzicht is dat ventilatie vereist dat verse lucht tot het compartiment wordt toegelaten. Zodoende ontstaat de kans dat zich een backdraught voordoet tijdens het ventileren en dus dienen de gepaste voorzorgsmaatregelen genomen te worden. Indien de beslissing valt om een compartiment te gaan ventileren en daarbij de methode tot ventilatie wordt gekozen door de bevelvoerende officier, dan : moeten geladen lansen in positie worden gebracht vooraleer enige vorm van ventilatie wordt uitgevoerd; moeten de brandbestrijders zich zo laag mogelijk en uit de baan van het vermoedelijke vuurpad houden, voor het geval zich een backdraught mocht voordoen; en moet men er steeds rekening mee houden dat een backdraught zich kan voordoen met een vertraging van ettelijke minuten en dat deze daarbij voldoende kracht heeft om andere vensters in het compartiment te verbrijzelen. Geen enkel compartiment mag beschouwd worden als gegarandeerd gevrijwaard van een backdraught zolang het niet werd opengemaakt en verse lucht gedurende enige tijd de gelegenheid heeft gekregen zich in het compartiment te bewegen. Eens de kamer naar behoren werd geventileerd kunnen de brandbestrijders de brandhaard aanpakken in de wetenschap dat zij niet langer blootstaan aan het risico op een backdraught. Compartimentbranden en tactische ventilatie 9

16 Geheugensteun 1 BACKDRAUGHT AANWIJZINGEN Dichte rook met geen direct waarneembare tekenen van vlammen Zwartgerookte vensters Rookstoten uit deuren en vensters Tekenen van hitte rond de deur VEILIGHEID Zorg ervoor dat je goed beschermd bent Hou de deur gesloten en bewaak met geladen lans Indien mogelijk, vermijd het compartiment te betreden en ventileer van buitenaf Controleer of je ontsnappingsroutes veilig zijn, en indien nodig, ook beveiligd Ventileer en koel het aangrenzende buiten-compartiment af Voorzie een ontsnappingsroute voor de gassen vooraleer ze te laten ontsnappen Hou je gebukt en blijf langs de zijkant van de deur Open de deur op een kier en sproei door deze kier naar binnen waarbij je de lans naar boven richt Koel zoveel mogelijk delen van het compartiment af Blijf uit de baan van de stoom en de hete gassen Betreed de kamer alleen als dit strikt noodzakelijk is er kunnen nog steeds ontvlambare gassen aanwezig zijn Compartimentbranden en tactische ventilatie 10

17 Kunstmatig gecreëerde backdraught met behulp van de Fire Experimental Unit Simulator Hiernaast zie je een reeks foto s in volgorde van de ontwikkelingsstadia van een backdraught, genomen in de Fire Experimental Unit Simulator van het Britse Ministerie van Binnenlandse Zaken in Moreton-in-Marsh. In het compartiment brandt reeds enige tijd een methaanvlam die het plafond verhit en de aanwezige zuurstof verbruikt. De vlam is uitgegaan door zuurstoftekort maar de aanmaak van methaan is blijven doorgaan alsof de brandstof verder pyrolyseert in het compartiment. De deur aan de linkerkant van het compartiment wordt geopend na precies 6 min. 0 sec. en in het rechterdeel van het compartiment wordt 5 seconden later een ontstekingsbron ingeschakeld. Tijd : 5,92 s : verse lucht is het compartiment binnengestroomd en hete gassen zijn weten te ontsnappen via de bovenkant. In het grensgebied tussen de lucht en het methaan heeft zich een ontvlambaar mengsel gevormd. Dit is ontbrand. De turbulentie zorgt voor verdere vermenging van de gassen en de verbrandingsproducten zetten zich verder uit. Tijd : 6,12 s : De vlammen bewegen zich langs de gas/ luchtgrens op zoek naar eender welk beschikbaar ontvlambaar mengsel. Onverbrande ontvlambare gassen worden via de compartimentdeur naar buiten gedreven door de uitzetting van de gassen na ontbranding. Tijd : 6,36 s : De vlammen vullen nu het grootste deel van het compartiment en de straal onverbrande ontvlambare gassen reikt tot buiten het compartiment. Tijd : 6,76 s : De vlammen drijven nu buiten het compartiment en ontsteken het ontvlambare methaan/luchtmengsel buiten. Tijd 6,88 s : Een gigantische vuurbal vult elke beschikbare ruimte rond de compartimentdeur. Compartimentbranden en tactische ventilatie 11

18 HOOFDSTUK 3 FLASHOVERS 1. Branduitbreiding In paragraaf 4 van Hoofdstuk 1 werd reeds beschreven hoe een rooklaag zich ontwikkelt wanneer de rook niet even snel uit een compartiment kan ontsnappen als hij wordt opgewekt (fig. 3.1). Indien zich echter onverbrande brandstof in het compartiment bevindt, blijft de zaak niet lang stabiel. In het begin zullen de vlammen in de pluim het plafond nog niet bereiken en zal de verdere uitbreiding van het vuur beperkt blijven tot ontvlambare materialen die zich in de dichte omgeving van de brandhaard bevinden en die ontbranden door de stralingshitte van de pluim. Fig. 3.1 De ontwikkeling van de rooklaag De vlamhoogte zal toenemen tot uiteindelijk het plafond bereikt wordt. Vervolgens zullen de vlammen zich gaan verspreiden doorheen het compartiment via de hete gaslaag (fig. 3.2), waarbij de vlammen zich zowel manifesteren ter hoogte van het plafond boven de pluim waar lucht werd meegevoerd als ter hoogte van de grens tussen de hete gaslaag en de zuivere lucht, aangezien het net hier is dat het ontvlambare gas in de plafondlaag kan gaan reageren met de zuurstof. Eens de vlammen zich beginnen te verspreiden doorheen het compartiment ter hoogte van het grensgebied, doet dit in aanzienlijke mate de hittestraling van de hete verbrandingsproducten toenemen die daar reeds werden opgebouwd. De andere ontvlambare materialen in het compartiment zullen nu zeer snel beginnen stijgen in temperatuur. Niet alleen worden zij verhit door de zijkant van de pluim maar ook van bovenaf waar de vlammen en de hete verbrandingsproducten mogelijks heel wat dichter bij elkaar zijn, afhankelijk van de hoogte van de grens. In grotere compartimenten met hogere plafonds, kunnen de vlammen en de hete verbrandingsproducten zich op plafondniveau verspreiden zonder dat ze daarbij laag genoeg zakken om nabijgelegen brandstofbronnen te laten beginnen met het afgeven van ontvlambare gassen. Het kan echter zijn dat zich, op enige afstand van de brandhaard, ofwel een onregelmatigheid in het plafond bevindt waardoor de hete gassen lager gaan wervelen of zich een hoge ophoping van ontvlambaar materiaal voordoet. In beide gevallen wordt de bron van de hittestraling dichter bij de brandstof gebracht en kan dit resulteren in ontbranding. Via dit mechanisme, kan branduitbreiding brandbestrijders afsnijden van hun ontsnappingsroute. Fig. 3.2 Vlammen in de rooklaag Terwijl de hete rooklaag zakt, en vooral wanneer er sprake is van een laag plafond, wordt de volledige resterende inhoud van het comparti- Compartimentbranden en tactische ventilatie 12

19 Niettemin is het van belang een onderscheid te kunnen maken tussen beide omdat de gevolgen voor brandbestrijders heel verschillend zijn. 3. Aanwijzingen en symptomen van een flashover Figuur 3.3 : Snelle verhitting van alle ontbrandbare materialen ment nu verhit tot het punt waarop ze zelf beginnen ontvlambare gassen af te geven (fig. 3.3). Het is nog enkel een kwestie van tijd vooraleer zich een plotse verandering voordoet in de omvang van de brand, indien niet ingegrepen wordt om zulks te verhinderen. Hoe kleiner het compartiment, hoe vlugger dergelijke omstandigheden zich zullen manifesteren. Eenmaal ontvlambare gassen worden afgegeven door het merendeel van de inhoud van het compartiment, kan het slechts een kwestie van seconden zijn vooraleer zich de overgang voltrekt van een gelokaliseerde brand naar een volledige betrokkenheid van alle delen van het compartiment : FLASHOVER. 2. Definitie van een flashover Bij compartimentbranden kan zich een moment aandienen waarop de totale hittestraling van de vuurpluim, de hete gassen en de hete grensgebieden in het compartiment de opwekking veroorzaakt van ontvlambare producten via de pyrolyse van alle blootgestelde ontbrandbare oppervlakken in het compartiment. Bij aanwezigheid van een ontstekingsbron kan dit resulteren in de plotse en aangehouden overgang van een uitbreidend vuur naar een volwaardig ontwikkelde brand. Dit is wat flashover wordt genoemd. Volgens deze definitie kan een backdraught een specifieke vorm van flashover zijn. Indien de backdraught resulteert in een aanhoudende volwaardig ontwikkelde brand, dan heeft zich een flashover voorgedaan. De allereerste vereiste opdat een flashover zich kan voordoen is dat er sprake dient te zijn van aanzienlijke hittestraling van bovenaf. Dit zal door de brandbestrijders fysisch aangevoeld worden als een snelle stijging van de temperatuur in het compartiment en in de hitte van de hete gassen op plafondniveau die hen ertoe verplicht laag bij de grond te blijven. Als het mogelijk is naar boven te kijken, zullen zij vlammentongen ontwaren die zich doorheen de gaslaag voortbewegen. Daar komt nog bij dat ook andere materialen in het compartiment zichtbare rook en ontvlambare gassen gaan afgeven. 4. Acties van brandbestrijders Aangezien de voornaamste oorzaak voor een flashover de straling is afkomstig van de hete gassen en de vlammen die zich daarboven bevinden, bestaat de logische oplossing erin deze af te koelen. Dit heeft als effect dat de vlammen en de uitgestraalde hitte worden verminderd waardoor ook de rooklaag begint op te trekken. Een spray gericht op het plafond zal dit effect sorteren. Echter, teveel water zal grote hoeveelheden stoom genereren. Teveel koeling zal de rooklaag doen zakken waardoor de zichtbaarheid fel bemoeilijkt wordt. Onder deze omstandigheden bestaat de meest doeltreffende tactiek voor de brandbestrijder erin om de hete gassen aan te pakken d.m.v. een pulserende straal, te zien welke effecten dit heeft en zodoende te beoordelen wanneer voldoende water werd gebruikt. Eens het onmiddellijk gevaar op een flashover is uit de weg geruimd, zijn de volgende stappen afhankelijk van het feit of zich opnieuw flashover-omstandigheden kunnen ontwikkelen vooraleer de brand kan worden gedoofd. Compartimentbranden en tactische ventilatie 13

20 Indien dit waarschijnlijk is, dan is het van het grootste belang de brand zo snel mogelijk te ventileren. Indien de hete gassen sneller afgevoerd worden dan ze worden gegenereerd, zal de rooklaag verminderen en het risico op flashover afnemen. Ingebouwde dakventilatie-openingen zijn er om juist deze afvoer te bewerkstelligen: ofwel automatisch ofwel bediend door de brandweer. Echter, het is van belang dat de juiste afvoeropeningen worden opengezet. Hoe verder de afvoeropening van de brand verwijderd is, hoe verder de hete gassen zich dienen te verplaatsen waardoor ook het risico op branduitbreiding toeneemt. Wanneer geen ingebouwde dakventilatie-openingen voorhanden zijn, hebben de brandbestrijders de keuze om er zelf één te maken. Daarbij dient men steeds voor ogen te houden dat een onoordeelkundig gebruik van ventilatie kan resulteren in een toename van het risico op branduitbreiding op hogergelegen niveaus waarheen de hete gassen gekanaliseerd (en dus geconcentreerd) worden, terwijl ze er anders misschien langer over zouden doen om deze te bereiken. Compartimentbranden en tactische ventilatie 14

21 Geheugensteun 2 FLASHOVER AANWIJZINGEN Een snelle toename van de compartimenttemperatuur en de hitte van de hete gassen ter hoogte van het plafond Vlammentongen zichtbaar in de rooklaag Andere oppervlakken die dampen afgeven VEILIGHEID Zorg ervoor dat je goed beschermd bent Bewaak de ingang met een geladen lans Indien mogelijk, vermijd het compartiment te betreden en ventileer van buitenaf Controleer of je ontsnappingsroutes beveiligd zijn Inspecteer de buitenkant van de deur op aanwijzingen van hitte Hou je gebukt Gebruik pulserende sproeistralen op de hete gassen ter hoogte van het plafond Ventileer alleen wanneer het daartoe veilig is Wees je ten allen tijde bewust van het risico op flashover en backdraught Compartimentbranden en tactische ventilatie 15

22 De aanloop naar een flashover Hiernaast zie je een reeks foto s van een ingesloten kamerbrand, opgenomen in de Fire Experimental Unit Still-Air laboratorium van het Britse Ministerie van Binnenlandse Zaken in Rissington. Tijd : 0m 0s : Het vuur begint in een afvalmand. Tijd : 1m 20s : In de kamer begint zich een rooklaag te vormen. De pluim heeft het plafond nog niet bereikt. De temperaturen ter hoogte van het plafond stijgen. Tijd : 2m 15s : De rooklaag wordt steeds dikker en het vuur begint zich te verspreiden naar het dichtstbijzijnde meubilair. Tijd : 2m 55 : De rooklaag is gezakt tot op 1 meter boven de grond en in de rook zijn vlammen aanwezig. Alle andere meubilair in de kamer pyrolyseert inmiddels. Tijd 3m 05s : De flashover heeft zich voorgedaan. De vlammen vullen volledig het compartiment. Compartimentbranden en tactische ventilatie 16

23 HOOFDSTUK 4 ZAKEN WAAR BRANDBESTRIJDERS ZICH VAN MOETEN BEWUST ZIJN Officieren hebben de belangrijke verantwoordelijkheid te beslissen al dan niet teams uitgerust met ademhalingsapparatuur in een brandend gebouw te sturen. Het is dan ook van vitaal belang dat zij zich terdege bewust zijn van het risico op backdraughts. Wanneer het optreden van een backdraught waarschijnlijk lijkt, moet de buitenkant van een gebouw geïnspecteerd worden op aanwijzingen van een mogelijke backdraught en dienen de nodige waarschuwingen gegeven te worden aan de teams vooraleer zij binnengaan. Het is essentieel dat, vanaf het moment dat brandbestrijders een gebouw betreden, zij zich doorlopend bewust zijn van de risico s op backdraught en flashover en dat zij halt houden, de omgeving goed observeren en nadenken vooraleer zij eender welke deur in een gebouw openen. Bibliografie : Drysdale, D An Introduction to Fire Dynamics, John Wiley and Sons Wharry, D Fire Technology Chemistry and Combustion, The Institution of Fire Engineers Compartimentbranden en tactische ventilatie 17

24 DEEL 2 TACTISCHE VENTILATIE HOOFDSTUK 1 INLEIDING 1. Ventilatie Ventilatie wordt als volgt gedefinieerd : De afvoer van verhitte lucht, rook of andere schadelijke gassen vanuit een gebouw of kamer en de vervanging ervan door de aanvoer van versere lucht. Bij brandbestrijding worden bovendien een aantal bijkomende termen gebruikt. Zelf-ventilatie : doet zich voor wanneer de brand het gebouw dermate beschadigt zodat zich een verhoogde ventilatie voordoet. Automatische ventilatie : doet zich voor wanneer voorgeïnstalleerde luchtafvoeropeningen automatisch in werking worden gesteld, meestal tijdens de beginfase van de brand, door bijvoorbeeld het branddetectiesysteem. Tactische ventilatie vereist de interventie van de brandweerdiensten om in het gebouw een luchtdoorgang vrij te maken waarbij de verbrandingsproducten worden vrijgelaten en versere lucht wordt binnengelaten. Dit handboek behandelt de tactische ventilatie hoewel het zal duidelijk zijn dat vele van de beschreven effecten zich tevens zullen voordoen bij de andere types ventilatie. Tactische ventilatie kan alleen aangewend worden wanneer de brandweerdiensten ter plaatse zijn en bezig zijn de brand te bestrijden. Zodoende vindt tactische ventilatie per definitie later plaats dan automatische ventilatie. Tactische ventilatie kan worden ingezet tijdens verschillende stadia van een brand : na de aankomst van de brandweerdiensten maar vooraleer de brand onder controle is; nadat de brand onder controle werd gebracht maar voor de brandhaard geblust is; na het blussen van de brand. Wanneer tactische ventilatie wordt ingezet vooraleer de brand werd geblust kan dit een effect hebben op de mate van branduitbreiding. Dit kan zowel voordelig als nadelig uitpakken, afhankelijk van het oordeel en de ervaring van de brandbestrijders. 2. Rook Doorgaans is rook een mengeling van fijne vaste deeltjes, kleine druppeltjes van water en andere vloeistoffen en gassen die worden afgegeven door de materialen die in de brand betrokken zijn. Meestal is rook dan ook giftig. De hoeveelheid rook die door een brand wordt gegenereerd is afhankelijk van de omvang van de brand en het soort materialen dat erin tot verbranding komt. Het gedrag en de beweging van de rook zijn dan weer afhankelijk van de rooktemperatuur. Het vuur verhit de lucht en de rook die zich rond de brandhaard bevinden. Aangezien hete lucht een groter natuurlijk stijg- en drijfvermogen heeft dan koude lucht, zal deze hete lucht doorgaans zeer snel en met grote kracht stijgen. Wanneer de hete lucht en rook gaan afkoelen verdwijnt dit effect en zal de rook zich doorgaans structureren in lagen. Vanaf dat ogenblik zal het zich in beweging zetten van de rook in grotere mate afhankelijk zijn van luchtturbulentie die veroorzaakt wordt door het aanleggen van openingen in het compartiment, de bewegingen van mensen en het gebruik van lansen, etc. dan van de temperatuur. Het is van groot belang dat men zich bewust is van twee voorname eigenschappen van rook: Compartimentbranden en tactische ventilatie 18

25 Rook kan branden. Sommige verbrandingsproducten kunnen bv. onvolledig verbrand zijn omwille van tekort aan zuurstof of de afwezigheid van een ontstekingsbron. Met de aanvoer van verse lucht en het aanbieden van een ontstekingsbronkunnen deze onvolledig verbrande verbrandingsproducten opnieuw tot ontbranding komen, soms met explosieve resultaten in de vorm van een backdraught. Als de rook heet genoeg is, zal zich de herontbranding zelfs voordoen zonder dat er sprake is van een aparte ontstekingsbron. Rook kan heet zijn. De rook kan zelfs dermate heet zijn dat hij de ontvlambare materialen waarmee hij in contact komt doet ontbranden. Bovendien straalt rook ook stralingshitte uit en deze kan op haar beurt voldoende heet zijn om andere brandstofbronnen in het compartiment te doen ontbranden. Twee fenomenen die door rook veroorzaakt kunnen worden, Flashover en Backdraught, worden beschreven in Deel 1 Compartimentbranden. Tactische ventilatie is één van de technieken die kunnen ingezet worden om flashover en backdraught te voorkomen of de effecten ervan te verzachten. 3. De waarde van ventilatie Zoals alle tactische mogelijkheden die de brandbestrijder ter beschikking staan kan tactische ventilatie de toestand verergeren indien verkeerd toegepast. Bij correcte aanwending kan tactische ventilatie aanzienlijke voordelen bieden bij brandbestrijding : het kan bijdragen tot het beperken van de verspreiding van rook, het verbeteren van de zichtbaarheid en vergroten van de beschikbare ontsnappingstijd; het kan helpen bij reddingsoperaties door de hoeveelheid rook en giftige gassen terug te dringen die zoek- en opsporingsacties hinderen en ingesloten bewoners in gevaar brengen; het kan de aanpak van de brand zelf en het blussen versnellen door het afvoeren van hitte en rook zodat de brandbestrijders het compartiment sneller kunnen betreden en, dankzij de verbeterde zichtbaarheid, de brand sneller kunnen lokaliseren en bestrijden; het kan de gebouwschade beperken doordat het mogelijk wordt de brandhaard sneller te lokaliseren en te bestrijden; het kan bijdragen tot het inperken van branduitbreiding door de verplaatsing van rook en hete gassen onder controle te houden. 4. Wanneer ventilatie gebruiken Zoals alle technieken die de brandbestrijder ter beschikking staan, dient men tactische ventilatie als mogelijkheid te overwegen wanneer men de situatie beoordeelt en nagaat welke de mogelijkheden zijn om de brand te bestrijden. In de meerderheid van de gevallen mag tactische ventilatie niet worden gebruikt vooraleer de brandhaard werd gelokaliseerd. In alle gevallen moet steeds beoordeeld worden welke de waarschijnlijke effecten van de inzet van ventilatie zullen zijn. Vaak kan de locatie van de brandhaard bepaald worden van buiten het gebouw. In een aantal gevallen kan tactische ventilatie worden ingezet om rook af te voeren teneinde de lokalisatie van de brandhaard te helpen mogelijk maken. In de meeste gevallen wanneer tactische ventilatie kan overwogen worden als een gepaste techniek, biedt de inzet van deze techniek de hoogste efficiëntie als hij reeds in de vroege stadia van de bestrijdingsoperatie kan worden aangewend. De ongecontroleerde beweging van hete gassen binnen het gebouw is en blijft echter de voornaamste oorzaak van branduitbreiding zodat de beslissing om tactische ventilatie in te zetten ten allen tijde onderdeel dient te zijn van een overkoepelende strategie met als doel het beheersen van de luchtstromen in het gebouw. Compartimentbranden en tactische ventilatie 19

26 Figuur 1.1 Verticale Ventilatie 5. Het effect van de wind De kracht en de richting van de wind zijn meestal de doorslaggevende factoren bij tactische ventilatie. In de meeste gevallen bepalen zij de richting waarin de rook en de hete gassen zich verplaatsten in het gebouw. Het is onwaarschijnlijk om met een realistische kans van succes de heersende windrichting te bekampen door ventilatoren in te zetten om lucht in het gebouw te blazen. De efficiëntie van deze tactiek zal afhangen van de capaciteit van de ventilatoren, vergeleken met de kracht van de wind. Als de windkracht te sterk is, zal hoe dan ook de wind domineren. 6. Tactische ventilatietechnieken Het succes van alle ventilatietechnieken is afhankelijk van waar men juist de invoeropeningen voor het binnenvoeren van verse lucht plant, ten opzichte van de afvoeropeningen voor de afvoer van hete rook en gassen en, indien mogelijk, de geplande routes die deze laatste zullen volgen bij het verlaten van het gebouw. Hiertoe bestaan twee basisopties : Figuur 1.2 Horizontale Ventilatie Compartimentbranden en tactische ventilatie 20