B E W O N E R S B E L E V I N G

Transcriptie

1 EINDRAPPORT B E W O N E R S B E L E V I N G onderzoek naar de attitudes van bewoners van Westerpark en Oud-West ten aanzien van toeristen Naam Marjolein Pool Studentnummer Opdrachtgever Lectoraat City Marketing en Leisure Management Datum 6 juni 2008

2 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Aanleiding De opdrachtgever Doelstelling Uitkomsten Aantrekkelijk Amsterdam Relevantie Trends en ontwikkelingen Trends en ontwikkelingen binnen de toeristische sector Trends en ontwikkelingen binnen het toerisme in Amsterdam Toeristische ontwikkelingen in Westerpark Toeristische ontwikkelingen in Oud-West Inhoudelijke verkenning Het meten van attitudes Sociale ruiltheorie Onderzoek naar relatie tussen bewoners en bezoekers Vraagstelling en onderzoeksmethodiek Centrale vraag Deelvragen Onderzoeksmethodiek Dataverwerking Validiteit en betrouwbaarheid Onderzoeksresultaten Wie zijn de respondenten? Trots & gastvrijheid in Westerpark Trots & gastvrijheid in Oud-West Bewoners van Westerpark over toeristen in hun buurt Bewoners van Oud-West over toeristen in hun buurt Bewoners van Westerpark over toeristen in Amsterdam Bewoners van Oud-West over toeristen in Amsterdam Bewoners van Westerpark over evenementen, festivals en koopzondag Bewoners van Oud-West over evenementen, festivals en koopzondag Conclusies Beantwoording deelvragen Beantwoording hoofdvraag Toepassing theoriën Aanbevelingen Literatuur Bijlagen Bijlage 1: Begeleidende brief Bijlage 2: Enquête Bijlage 3: Onderzoeksgebied Bijlage 4: Interviews met bewoners Bijlage 5: Interviews met sleutelfiguren...212

3 VOORWOORD EN LEESWIJZER Voor u ligt het eindrapport van het onderzoek Bewonersbeleving in opdracht van het Lectoraat City Marketing en Leisure Management van Hogeschool INHOLLAND. Het doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in de attitudes van de bewoners van de Amsterdamse stadsdelen Westerpark en Oud-West ten aanzien van (dag)toeristen, ten einde aanbevelingen te doen over de manier waarop Stadsdeel Westerpark en Stadsdeel Oud-West rekening kunnen houden met deze attitudes bij het maken van toeristisch beleid. In november 2007 ben ik gestart met dit afstudeeronderzoek, dat tevens de laatste fase is van mijn opleiding Vrijetijdsmanagement aan Hogeschool INHOLLAND. Aanleiding van dit onderzoek is het onderzoeksrapport Aantrekkelijk Amsterdam dat in 1998 door Roos Gerritsma is geschreven. Ik wil hierbij van de gelegenheid gebruik maken om een aantal mensen te bedanken. Ten eerste mijn afstudeerbegeleidster Roos Gerritsma voor haar hulp bij de totstandkoming van dit rapport. Daarnaast bedank ik Angelique Lombarts en Katalin Gallyas voor hun hulp tijdens dit onderzoek. Erik wil ik bedanken voor zijn steun én zijn geduld. puntnl bv internetdiensten bedank ik voor het maken van een prachtige website en hun mental support! Maar vooral bedank ik alle bewoners van Westerpark en Oud- West die de enquête hebben ingevuld of een interview hebben gegeven. Zonder hen waren er géén resultaten geweest. Tot slot bedank ik alle sleutelfiguren die door middel van een interview hun bijdrage aan dit onderzoek hebben geleverd. Voor degene die geen tijd hebben om het gehele rapport te lezen, wordt als eerste een samenvatting gegeven. In deel 1 van dit rapport is de uiteenzetting van dit onderzoek beschreven. Deel 2 beschrijft de behaalde onderzoeksresultaten. Het laatste deel omvat de conclusies en aanbevelingen. Ik wens u veel leesplezier toe! Met vriendelijke groet, Marjolein Pool Amsterdam, juni

4 SAMENVATTING Het doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in de attitudes van de bewoners van de Amsterdamse stadsdelen Westerpark en Oud-West ten aanzien (dag)toeristen, ten einde aanbevelingen te doen over de manier waarop de Gemeente Amsterdam hierop kan inspelen bij het vormen van toeristisch beleid. Het is een vervolgonderzoek op het onderzoek van Roos Gerritsma, stadssociologe en research fellow bij het Lectoraat Citymarketing & Leisure Management, dat zij in de onderzoeksperiode november 1998 t/m maart 1999 heeft uitgevoerd in de Amsterdamse Binnenstad. Gerritsma kwam daarbij tot de conclusie dat de Binnenstadbewoners een overwegend positieve, trotse en tolerante houding hebben tegenover (dag)toeristen. De opdrachtgever voor dit onderzoek is het Lectoraat Citymarketing & Leisure Management en wordt uitgevoerd in samenwerking met Economische Zaken van de Gemeente Amsterdam. Er is gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmethoden. Het kwantitatieve deel bestond uit een enquête, bestaande uit een aantal algemene vragen en een aantal stellingen, verdeeld over 4 thema s (Trots & gastvrijheid, toeristen in het stadsdeel, toeristen in Amsterdam en evenementen, festivals en koopzondag), die konden worden beantwoord d.m.v. een 5-punts Likert-schaal. De enquêtes zijn verspreid in vooraf geselecteerde straten in de Westerpark en Oud-West. Naast een schriftelijke enquête had de respondent de mogelijkheid om de vragenlijst online in te vullen. In Westerpark hebben 128 bewoners deelgenomen, in Oud-West 82 bewoners. Daarnaast is er kwalitatief onderzoek verricht. Dit bestond uit het afnemen van semi-gestructureerde diepte-interviews met 5 bewoners van Westerpark, 5 bewoners van Oud-West en 4 sleutelfiguren. Ook is er desk research gedaan naar de trends en ontwikkelingen binnen het toerisme in z n algemeenheid, het toerisme in Amsterdam en het toerisme in de 2 stadsdelen. Op het gebied van trots en gastvrijheid van bewoners, kwam naar voren dat verreweg de meeste bewoners die hebben deelgenomen aan dit onderzoek trots tot zeer trots zijn op het feit dat hun stadsdeel aantrekkelijk is voor toeristen. Voor beide stadsdelen is dit een belangrijke doelstelling van de visie op de toeristische ontwikkeling. Vooral Westerparkers zijn zeer trots. Ook is de buitenlandse bewoner in Westerpark in verhouding trotser dan de geboren Amsterdammer. Stadsdeel Westerpark probeert bewoners bij het toerisme te betrekken door folders uit te geven waarin het toeristisch aanbod zichtbaar wordt gemaakt. Vooral bewoners uit Westerpark geven aan graag in een stadsdeel te wonen dat populair is bij toeristen. Voor sommige bewoners geldt zelfs dat hun waardering voor hun buurt stijgt door de waardering van toeristen voor de buurt, echter voor een groot deel van de bewoners maakt dit niets uit. Over het algemeen zijn bewoners van Westerpark en Oud-West gastvrij ten opzichte van toeristen. Bewoners van beide stadsdelen laten toeristen graag van hun buurt genieten en vinden het belangrijk om toeristen welkom te heten in hun buurt. Bij sommige bewoners komt heeft dit te maken met het feit dat ze zelfs soms ook toerist zijn in het buitenland. Echter, het overgrote deel van de bewoners in Westerpark en Oud-West zou zijn woning (absoluut) 4

5 niet openstellen voor een bezichtinging of huizenruil. Extra uitleg aan een toerist geven, wanneer deze de weg vraagt, doen bewoners van beide stadsdelen over het algemeen wel graag. De resultaten van deze deelvraag komen opvallend overeen met de onderzoeksresultaten van Gerritsma (1998). Naar aanleiding van het thema toeristen in uw stadsdeel, over toeristen in de directe woonomgeving, kon het volgende worden gezegd. Bewoners van Westerpark en Oud- West hebben er over het algemeen geen problemen mee dat toeristen in hun directe woonomgeving aanwezig zijn. In Westerpark hebben de ondervraagde bewoners wel de indruk dat het aantal toeristen de laatste jaren is toegenomen; in Oud-West is het grootste gedeelte hierover neutraal. In beide stadsdelen vind een vergelijkbaar aantal respondenten echter niet dat een toename van het aantal toeristen voor meer druk op de openbare voorzieningen zorgt, echter in Westerpark vindt toch een kwart van de bewoners dit wel. De meerderheid in beide stadsdelen sluit de woning niet af voor toeristen. Dat bewoners vinden dat toeristen door hun aanwezigheid voor veiligheid en sociale controle zorgen, is in geen van de 2 stadsdelen duidelijk aantoonbaar, echter, in Westerpark zijn meer bewoners het hiermee eens dan in Oud-West. In beide stadsdelen wil een groot deel van de bewoners dat toeristen over alle stadsdelen gespreid worden, maar ook een evengroot deel heeft geen mening. Wanneer deze resultaten naast die van Gerritsma (1998) worden gelegd, valt op dat voornamelijk de mening over het spreiden van toerisme veel verschilt. Was destijds een derde van de bewoners van de Binnenstad voor spreiding, nu is dat gemiddeld 45% van de bewoners van Westerpark en Oud-West. Naar aanleiding van het thema toeristen in Amsterdam, over toeristen in de openbare ruimte, kwamen de volgende resultaten naar voren. Voor bewoners die hebben deelgenomen geldt over het algemeen niet dat ze vinden dat toeristen maar in het Centrum moeten blijven. Wel mijden sommige bewoners bewust het Centrum vanwege de drukte. Ongeveer de helft van de bewoners van Westerpark en Oud-West vindt niet dat toeristenbelangen de openbare ruimte teveel bepalen, maar ze zien vaak het belang van toeristen voor de Amsterdamse economie in. Uit gesprekken met sleutelfiguren komt naar voren dat juist een balans tussen bewoners, bezoekers en bedrijven erg belangrijk is, maar dat toeristenbelangen om economische redenen vaak voor gaan (wat overigens niet terecht is). Ook komt naar voren dat speciale routes voor toeristen een belangrijk middel zijn om andere drukke routes te ontlasten. Over het ontwerpen van zulke speciale themaroutes zijn de meningen onder bewoners in beide stadsdelen echter verdeeld. Wel vinden bewoners van beide stadsdelen dat Amsterdam gebaat is bij betere bewegwijzering, als voorbeeld noemt men de situatie op het Centraal Station als verwarrend. Of deze bewegwijzering, maar ook reclame en verlichting ten behoeve van toeristen het aanzicht van de stad verpesten, vindt het grootste gedeelte van de bewoners niet. Echter, er is een klein deel dat dit wél vindt. In beide stadsdelen vindt een gedeelte dat Amsterdam in het voorjaar en in de zomer is overgenomen door toeristen; echter een evengroot deel vindt dit niet. Voor sommige bewoners hoort dit juist bij de zomer. Waar bewoners van Westerpark en Oud-West van mening over verschillen, is de 5

6 aantrekkelijkheid van het toeristisch aanbod van het stadsdeel. Oud-Westers vinden vooral dat het toeristisch aanbod in het stadsdeel (zeer) beperkt is; in Westerpark vindt meer dan de helft het vrijetijdsaanbod in het stadsdeel wel aantrekkelijk voor toeristen. Deze resultaten komen op de meeste punten overeen met die van Gerritsma (1998). Het verschil is dat destijds 35% van de bewoners van de Binnenstad tegen speciale touristenroutes was. Nu is het in feite andersom, en vindt gemiddeld 35% van de bewoners van Westerpark en Oud-West speciale toeristenroutes wel een goed idee. Over de mening van bewoners ten aanzien van evenementen, festivals en koopzondag, kon het volgende worden gezegd. Over het algemeen zijn de attitudes van bewoners ten aanzien van (dag)toeristen die een bezoek brengen aan een evenement, festival of koopzondag positief. Het grootste gedeelte van de bewoners van Westerpark en Oud- West zien het organiseren van festivals en evenementen als een verrijking van hun uitgaansmogelijkheden en laat zich bij een bezoek aan een evenement niet tegenhouden door de drukte van (dag)toeristen, maar Koninginnedag in het Centrum vormt voor veel bewoners hierop een uitzondering. In Westerpark is er ook een gedeelte, voornamelijk oudere bewoners, dat liever niet naar een evenement gaat vanwege drukte. In beide stadsdelen vindt het grootste gedeelte het vervelend om door het bezoek van (dag)toeristen aan evenementen de auto moeilijk kwijt te kunnen. Er is echter ook een groot gedeelte (niet autobezitters?) dat dit niet erg vindt of geen mening heeft. Stadsdeel Westerpark probeert de parkeerdruk tijdens evenementen te verlagen door de organisator een uitgebreid verkeersplan op te laten stellen voor een evenement. Bewoners van Westerpark en Oud-West ondervinden over het algemeen geen overlast van evenementen. Om de afgifte van vergunningen voor evenementen in goede banen te leiden is door Stadsdeel Westerpark een evenementvergunningenbeleid opgesteld. Desondanks is er een groepje bewoners in Westerpark (rondom het Westergasfabriekterrein) dat geluidsoverlast ondervindt. Maar de meeste Westerparkers en Oud-Westers vinden dat evenementen en festivals voor gezelligheid en levendigheid in de buurt zorgen. Sommige bewoners zijn zelfs van mening dat je als stadsbewoner niet over evenementen mag zeuren. Waar de twee stadsdelen opvallend veel in verschillen, is dat Oud-Westers het over het algemeen fijn vinden wanneer de winkels op zondag vaker open zouden zijn; voor Westerparkers hoeft dit niet. Uit het onderzoek van Gerritsma (1998) kwam naar voren dat ruim bewoners liever niet naar een evenement gaat vanwege drukte. Nu zijn de meningen in feite omgedraaid, en vindt ruim de helft van de bewoners van Westerpark en Oud-West niet dat evenementen teveel (dag)toeristen aantrekken. Naar aanleiding van deze deelvragen kon de hoofdvraag Welke attitudes hebben bewoners van de stadsdelen Westerpark en Oud-West ten aanzien van (dag)toeristen en in hoeverre dit kan worden meegenomen bij de ontwikkeling van toeristisch beleid? als volgt beantwoord worden. De attitudes van bewoners ten aanzien van (dag)toeristen zijn over het algemeen positief te noemen. Veruit de meeste bewoners die meegewerkt hebben aan dit onderzoek hebben een trotse en gastvrije houding tegenover (dag)toeristen in hun buurt. Echter veelal niet zo gastvrij dat ze hun woning open zouden 6

7 stellen voor toeristen. Ze vinden het over het algemeen niet erg dat (dag)toeristen in de directe woonomgeving aanwezig zijn, maar zouden wel willen dat toeristen over álle stadsdelen van Amsterdam worden verspreid. Bewoners vinden niet dat toeristenbelangen de inrichting van de openbare ruimte teveel bepalen. Wel zouden ze toeristen graag beter door de stad geleid zien, door middel van betere bewegwijzering en speciale toeristenroutes. Evenementen en festivals zien bewoners als een verrijking van hun eigen uitgaansmogelijkheden. De overlast die bewoners hiervan ondervinden is in verhouding vele mate kleiner dan de positieve effecten die evenementen met zich meebrengen, zoals gezelligheid en levendigheid in de buurt. Van bewoners in Westerpark hoeven de winkels niet per sé open op zondag; in Oud-West wel. Ondanks dat de attitudes over het algemeen positief te noemen zijn, komen er ook enkele negatieve attitudes naar voren. Zo vindt ongeveer een kwart van de bewoners van Westerpark en Oud-West dat een toename van het aantal toeristen voor teveel druk op de openbare voorzieningen zorgt en vindt een gedeelte dat sommige ingrepen in de openbare ruimte ten behoeve van toeristen het aanzicht van de stad verpesten. Daarnaast ondervinden sommige bewoners wel degelijk overlast van evenementen en ergeren zij zich soms aan de extra parkeerdruk tijdens evenementen. Naar aanleiding van deze resultaten konden de bewoners die deelgenomen hebben aan het onderzoek worden ingedeeld in een vijftal clusters: Westerpark Oud-West Lovers 25% 20% Cautious romantics 30% 30% In betweeners 10% 25% Controlled 20% 15% Haters 15% 10% Op basis van de onderzoeksresultaten zijn een aantal aanbevelingen gedaan aan de Gemeente Amsterdam. Ten eerste is het van belang dat de Gemeente Amsterdam regelmatig zijn bewoners monitort. Er zou bijvoorbeeld eens in de 5 jaar een bewonersonderzoek plaats moeten vinden. Daarnaast zou de Gemeente Amsterdam betere invulling moeten geven aan het plan Spreiden van toerisme De kansen benut door middel van ingrepen in de fysieke ruimte, het aanbrengen van toeristenroutes om andere drukke routes te ontzien en het beter instruëren van medewerkers van VVVkantoren. Ook is het voor Amsterdam belangrijk om in te gaan zetten op kwaliteitstoerisme i.p.v. kwantiteitstoerisme. Op stadsdeelniveau worden ook een aantal aanbevelingen gedaan. Ten eerste zou de visie op de toeristische ontwikkeling in Oud- West op korte termijn handen en voeten moeten krijgen. De visie dateert van mei 2007, maar heeft nog geen invulling gekregen. Stadsdeel Westerpark zou zijn visie op de toeristische ontwikkeling, die dateert van 2002, kunnen vernieuwen en zijn doelstellingen kunnen bijstellen. Om de trots van bewoners ten aanzien van het stadsdeel te vergroten, worden ook een aantal aanbevelingen gedaan. Ten eerste zouden de Stadsdelen 7

8 bewoners korting kunnen geven op toeristische attracties en evenementen in het stadsdeel. Verder zou Stadsdeel Oud-West zijn bewoners beter kunnen informeren over het vrijetijdsaanbod in het stadsdeel. Bewoners zijn van mening dat dit beperkt is, maar een medewerker van Economische Zaken van Stadsdeel Oud-West heeft hier een andere mening over. Als laaste worden er op het gebied van evenementen, festivals en koopzondag aanbevelingen gedaan. Zo zou Stadsdeel Oud-West een uniek kleinschalig evenement moeten organiseren, waarbij bewoners direct betrokken worden. Als voorbeeld wordt Proef de Czaar Peterbuurt genoemd. Ook zouden de winkels in Oud- West op zondag vaker open kunnen, aangezien bewoners dit op prijs zouden stellen. Verder wordt geadviseerd om in Westerpark tijdens een evenement het parkeergebied voor vergunninghouders uit te breiden om parkeerdruk te verlagen. Ook zou het Stadsdeel bij het organiseren van evenementen rekening moeten houden met bewoners ouder dan 60 jaar. Deze vinden het aanbod van evenementen in de buurt niet aantrekkelijk. 8

9 DEEL I UITEENZETTING ONDERZOEK 9

10 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Tien jaar geleden heeft Roos Gerritsma, research fellow bij het lectoraat Citymarketing & Leisure Management van Hogeschool INHOLLAND, in het kader van haar afstudeerscriptie Stadssociologie aan de Universiteit van Amsterdam een onderzoek gehouden waarbij de vraag Wat zijn de attitudes van bewoners van de Binnenstad van Amsterdam tegenover dagjesmensen en toeristen? centraal stond. Worden deze bezoekers als bezetters gezien? Of geven zij de bewoners een gevoel van trots, omdat ze hún stad bezoeken? Ontvluchten bewoners hun stad bij festivals en evenementen, of feesten ze zelf net zo hard mee? Er is in tien jaar veel veranderd in de toeristische sector. Citymarketing is hot 1 en het toerisme in Amsterdam neemt alleen maar toe: het aantal overnachtingen steeg in 2006 tot een recordhoogte van 8,6 miljoen 2. In 2001 bepaalde het Amsterdam Toerisme en Congres Bureau dat de stadsdelen ontwikkeld moesten worden om meer toeristen aan te trekken. Dit is nodig om de druk op het centrum te verlichten en voor het verder differentiëren van het toeristische totaalproduct Amsterdam 3. Inmiddels zijn er door vele stadsdelen plannen gemaakt om het toerisme te ontwikkelen. En dus zullen de bewoners van omliggende stadsdelen te maken krijgen met toeristen in hun directe omgeving. Maar wat vinden huidige bewoners van toeristen? Is toerisme een schrikbeeld en zouden ze de bezoekers het liefst in het Centrum houden? Of zien ze dit stadsdeeltoerisme juist als teken dat het goed gaat het hun buurt? Wat doen de stadsdelen om de bezoekersstroom in goede banen te leiden? Zelf woon ik in Westerpark en ben ten eerste bewoner. In die rol ervaar ik ook af en toe de gevolgen van het toenemend aantal bezoekers. Tijdens grote evenementen ligt er een brief in de bus van het stadsdeel, met daarin de mededeling dat ze ervoor zorgdragen dat niet alle parkeerplekken in de buurt bezet zullen zijn. Daarentegen ben ik ook bezoeker, omdat ík ook naar het evenement ga. Daarom vind ik het interessant om te onderzoeken hoe medebewoners dit ervaren. Met de bevindingen die voortkomen uit onderzoek kan de opdrachtgever, het Lectoraat Citymarketing en Leisure Management, uiteindelijk adviezen geven richting bedrijven en beleidsmakers in het toeristisch werkveld. Ook kan Economische Zaken van de Gemeente Amsterdam, die nauw is betrokken bij het onderzoek, rekening houden met de onderzoeksresultaten bij het vormen van toeristisch beleid. Ook kan er met deze Jaarverlag Amsterdam Toerisme en Congres Bureau,

11 onderzoeksresultaten een historische vergelijking worden gemaakt tussen de situatie van nu en 10 jaar geleden. 1.2 De opdrachtgever Lectoraat Citymarketing en Leisure Management Sinds 2 februari is Angelique Lombarts lector van de Kenniskring Citymarketing en Leisure Management. Het lectoraat Citymarketing en Leisure Management is één van de ruim twintig lectoraten van de Hogeschool INHOLLAND. Dit zijn kenniskringen, bestaande uit een lector een team van deskundigen. Deze kenniskringen zijn nauw verbonden met het onderwijs. Zo wordt door de kenniskringen onderzoek gedaan naar vragen uit de markt en worden de resultaten hiervan weer gebruikt in het onderwijs. De lector geeft leiding aan de kenniskring. Doordat deze functie vaak wordt gecombineerd met werkzaamheden elders, is er een constante link met het werkveld en zo wordt de wisselwerking met de markt versterkt. De kenniskring Citymarketing en Leisure Management richt zich hoofdzakelijk op de relatie tussen citymarketing en leisure management, of vrijetijdsmanagement. Hun centrale vraag luidt: Wat is de rol van leisure in de dynamiek en aantrekkingskracht van een stad? Door middel van het doen van onderzoek, waarin tevens studenten uit verschillende studiejaren participeren, wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan ontwikkeling en professionalisering van dit vakgebied. Ook worden door de leden van de kenniskring gastcolleges gegeven en werken ze mee aan minor- en masterontwikkeling. Tijdens hun projecten wordt nauw samengewerkt met: lokale overheden, zoals stadsdelen en afdelingen van de gemeente Amsterdam en Rotterdam; citymarketing organen van de steden; toeristische marketing- en promotiebureaus van de steden, bijvoorbeeld het Amsterdam Toerisme & Congres Bureau; ondernemers uit de toeristische branche. Verder onderhoudt het Lectoraat Citymarketing en Leisure Management een nauwe relatie met andere hogescholen en universiteiten, in binnen- en buitenland en een aantal toonaangevende associaties binnen onderzoek- en beroepenveld Economische Zaken van de Gemeente Amsterdam Het onderzoek is gehouden in samenwerking met Economische Zaken van de Gemeente Amsterdam. Economische Zaken (EZ) ondersteunt het gemeentebestuur bij het opstellen en uitvoeren van het economisch beleid in Amsterdam. Hieronder valt ook 11

12 het toeristisch beleid van de Gemeente Amsterdam. Daarnaast geeft EZ advies aan nationale en internationale ondernemers. EZ heeft tijdens het onderzoek een adviserende rol gehad. 1.3 Doelstelling Voor dit onderzoek is de volgende doelstelling geformuleerd: Inzicht krijgen in de attitudes van de bewoners van de stadsdelen Westerpark en Oud-West ten aanzien van (dag)toeristen, ten einde aanbevelingen te kunnen doen over de wijze waarop de betreffende stadsdelen en de centrale stad hun toeristisch beleid kunnen vormen in de toekomst. Naast deze hoofddoelstelling zijn er een aantal achterliggende doelstellingen die van belang zijn. Ten eerste is dit onderzoek een herhalingsonderzoek. Dit houdt in dat de onderzoeksresultaten zullen worden vergeleken met die van 10 jaar geleden. Daarmee kan inzicht worden gekregen in de veranderde houdingen van de afgelopen 10 jaar. Ten tweede wil de kenniskring in het kader van de onderzoeksresultaten een miniconference houden voor stakeholders in het toeristisch werkveld, waaronder bedrijven en beleidsmakers. Het onderzoek zal, naast Westerpark en Oud-West, in meerdere stadsdelen van Amsterdam plaatsvinden. Dit onderzoek ook uitgevoerd wordt in Stadsdeel Centrum, De Pijp en Rivierenbuurt en De Plantagebuurt en Zeeburg. Er zal dus ook een vergelijking kunnen worden gemaakt tussen stadsdelen onderling. Het is interessant om te bekijken of er grote verschillen zijn tussen deze stadsdelen. Als laatste is de kenniskring bezig met de ontwikkeling van een studieboek met als onderwerp Citymarketing. In dit studieboek zal een hoofdstuk worden gewijd aan de resultaten van dit onderzoek. 1.4 Uitkomsten Aantrekkelijk Amsterdam In de periode november 1998 t/m maart 1999 heeft Roos Gerritsma voor haar afstuderen het onderzoek Aantrekkelijk Amsterdam, naar de attitudes van Amsterdamse Binnenstadbewoners ten aanzien van toeristen uitgevoerd. Hier worden kort de uitkomsten van dit onderzoek beschreven aan de hand van de 4 thema s die tijdens haar onderzoek centraal stonden. 12

13 Trots Veruit de meeste bewoners die hun medewerking hebben verleend aan dit onderzoek zijn (zeer) trots op het feit dat de Amsterdamse Binnenstad door toeristen en dagjesmensen wordt bezocht, zij wonen graag in een stad die populair is onder buitenlanders en Nederlanders uit de rest van het land. 4 32% van de respondenten gaf aan dat zij hun buurt meer waarderen door de waardering van bezoekers en 80% gaf aan te willen dat toeristen van hun buurt genieten. Directe woonomgeving Op basis van de onderzoeksresultaten, kan niet geconcludeerd worden dat toeristen en dagjesmensen te ver in de back region (de woning en/of directe woonomgeving) van de respondenten doordringen. 5 Ongeveer 75% van de respondenten vindt niet dat de privacy door bezoekers wordt verstoord en 80% sluit de woning niet af voor toeristen. Ruim 70% verwelkomt (dag)toeristen in de directe woonomgeving. 30% gaf aan het een goed idee te vinden als bezoekers worden verspreid over alle stadsdelen. Openbare ruimte Ruim 60% van de respondenten vindt dat de belangen van toeristen geen rol spelen bij de inrichting van de openbare ruimte. 30% wil dat er speciale themaroutes worden ontworpen en 45% wil dat niet. Bijna 60% van de respondenten geeft aan dat Amsterdam gebaat is bij betere bewegwijzering. Bijna 40% van de respondenten vindt dat Amsterdam in het voorjaar en de zomer overgenomen is door bezoekers en 50% vindt van niet. Evenementen, festivals en de koopzondag Ongeveer 85% van de respondenten vindt dat het organiseren van festivals en evenementen een verrijking van de uitgaansmogelijkheden is voor Amsterdammers. Desondanks gaat 52% niet naar de evenementen omdat het volgens hen te druk is. 60% van de respondenten vindt niet dat Amsterdammers uit de winkels worden verdreven op koopzondag. De onderzoeksvraag Welke attitudes hebben bewoners van de Binnenstad van Amsterdam tegenover toeristen en dagjesmensen? beantwoordde Gerritsma met: Duidelijk mag zijn dat de bewoners die aan dit onderzoek hebben meegedaan een positieve, trotse en tolerante houding hebben tegenover de bezoekers van hun buurt en stad. 6 4 Roos Gerritsma (1998) scriptie Aantrekkelijk Amsterdam (pag. 22) 5 Roos Gerritsma (1998) scriptie Aantrekkelijk Amsterdam (pag. 30) 6 Roos Gerritsma (1998) scriptie Aantrekkelijk Amsterdam (pag. 46) 13

14 1.5 Relevantie Maatschappelijke relevantie Toerisme wordt alom gezien als een belangrijke factor voor economische groei en een manier om de leefkwaliteit te verbeteren door middel van het creëren van werkgelegenheid, restaurants in de buurt, recreatiemogelijkheden en culturele diversiteit. Omdat toerisme sterk afhankelijk is van de welwillendheid van de lokale bevolking, is hun steun belangrijk voor ontwikkelen en in stand houden van toeristische ontwikkelingen. Wanneer een plaats of een buurt een toeristische trekpleister wordt, wordt de leefbaarheid van de lokale bevolking beïnvloed door deze ontwikkeling, dan wel op een positieve of negatieve manier. Er worden vaak toeristische plannen gemaakt zonder de kennis en mening van de bewoners daarbij te betrekken en dat kan soms gevaarlijk uitpakken. Toerisme kan niet zonder de gastvrijheid van de lokale bevolking. Omdat ingezien wordt dat steun van de lokale bevolking ten aanzien van toerisme essentieel is, is hier in het verleden al veel onderzoek naar gedaan (Akis, Peristianis en Warner, ; Besculides, Lee en McCormick, ; Long, Perdue en Allen 9 ). De voornaamste reden waarom de attitudes van bewoners ten aanzien van toeristen belangrijk zijn, is dus vanwege de leefkwaliteit van de lokale bevolking. Toeristische ontwikkelingen kunnen worden tegengehouden of zelfs worden beëindigd bij te veel negatieve attitudes ten aanzien van deze ontwikkelingen. Onderzoek naar attitudes van bewoners ten aanzien van toeristen in het verleden, kan beleidsmakers helpen bij het maken van plannen voor verdere toeristische ontwikkeling. Als zij weten waarom bewoners de toeristische ontwikkelingen toejuichen of juist dwarsbomen, ontstaat de mogelijkheid om juist díe ontwikkelingen door te zetten, die het minste negatieve effect hebben op het sociale leven van bewoners en de sympathie voor zulke ontwikkelingen juist bevordert. Op deze manier wordt de leefbaarheid voor bewoners verbeterd, of op zijn minst bewaard Theoretische relevantie De resultaten van dit onderzoek zullen een aanvulling zijn op de theoretische inzichten die opgedaan zijn tijdens eerdere onderzoeken naar de attitudes van bewoners ten aanzien van toeristen. Er kan hierdoor een vergelijking worden gemaakt tussen attitudes van bewoners in verschillende steden. Daaruit kunnen ook weer conclusies getrokken worden. Omdat Amsterdam exemplarisch is voor andere wereldsteden, kunnen de uitkomsten van dit onderzoek door beleidsmakers van vergelijkbare steden worden gebruikt als voorbeeld bij het plannen van toeristische ontwikkelingen. 7 Akis, S., Peristianis, N. & Warner, J. (1996), Residents' attitudes to tourism development: the case of Cyprus, uit Annals of Tourism Research, Vol. 17, No. 7, pp Besculides, A., Lee, M.E. & McCormick, P.J. (2002), Resident s perceptions of the cultural benefits of tourism, uit Annals of Tourism Research, Vol. 29, No. 2, pp Allen, L.R., Long, P.T. & Perdue, R.R (1990), Rural resident tourism perceptions and attitudes by community level of tourism, uit Journal of Travel Research 28(3):3 9 14

15 1.5.3 Praktische relevantie In de Adformatie van 16 november 2006 stond het volgende artikel: "Bij citymarketing worden wensen, verwachtingen en perceptie van de eigen bewoners vaak uit het oog verloren. Gemeenten laten daarmee economisch potentieel onbenut. Dat blijkt uit een onderzoek door marktonderzoekbureau De Vos & Jansen en advieskantoor Evar Advisory Services. Gemeenten moeten meer doen om hun inwoners te mobiliseren en onderdeel uit te laten maken van hun citymarketing, concluderen zij. Hoewel citymarketing zeker zinvol is, richten de inspanningen zich vooral op het nationale en internationale bedrijfsleven en het aantrekken van toeristen, zegt Evardirecteur Ap Reinders. De wensen van inwoners en reeds gevestigde bedrijven zijn meestal geen onderdeel van de marketing- en promotiestrategie, terwijl juist op dit punt nog veel te winnen is. Dat zijn juist de beste ambassadeurs. " Citymarketing is er (mede) op gericht om meer nationale en internationale toeristen naar een stad aan te trekken. Amsterdam doet dit via het citybrand I amsterdam. Uit bovenstaand artikel valt op te maken dat de opinie van bewoners vaak niet wordt meegewogen bij het ontwikkelen van een citymarketingstrategie. Aangezien aangegeven wordt dat er op dit gebied veel te winnen valt, is dit onderzoek uiterst relevant. Met de uitkomsten van dit onderzoek kan het Lectoraat Citymarketing en Leisure Management een advies uitbrengen aan bijvoorbeeld de Gemeente Amsterdam over de wijze waarop zij rekening kunnen houden met de mening van bewoners ten aanzien van toeristen. Daarnaast kunnen de resultaten door het Lectoraat worden gebruikt bij het geven van gastcolleges op hogescholen en universiteiten. 15

16 2 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN In deze paragraaf wordt een beeld geschetst van wat de trends en ontwikkelingen zijn binnen de toeristische sector. Daarnaast wordt een beschrijving gegeven van de ontwikkelingen binnen het toerisme in Amsterdam: hoeveel bezoekers heeft de stad het afgelopen jaar aangetrokken? Hoe zien de plannen van de Gemeente Amsterdam om het toerisme te spreiden over de stadsdelen eruit? Als laatste wordt een beschrijving gegeven van het huidige vrijetijdsaanbod in Westerpark en Oud-West en hun beleid ten aanzien van toerisme. 2.1 Trends en ontwikkelingen binnen de toeristische sector Citymarketing Citymarketing is hot. Dat blijkt uit een inventarisatie onder gemeenten in Nederland uitgevoerd door het lectoraat Citymarketing en Leisure Management van Hogeschool INHOLLAND. Hierbij zijn 140 gemeenten telefonisch geïnterviewd door studenten van INHOLLAND Rotterdam. Hieruit bleek dat ruim de helft van de geënquêteerde gemeenten zich bezig houdt met citymarketing. Zijn ze niet volop bezig, dan worden er wel plannen gemaakt op dat gebied 10. Veel Nederlandse steden zijn dus bezig met citymarketing. Ze bedenken een imago voor hun stad en maken hier omheen een marketingcampagne. Op deze manier proberen ze meer toeristen naar hun stad te trekken. Zo wil Den Haag zich bijvoorbeeld neerzetten als De stad van recht, vrede en veiligheid en om dit imago vorm te geven hebben ze een jaarlijks budget van 8 miljoen ter beschikking. Maar ook kleinere gemeenten als Katwijk, Zutphen en Noordwijkerhout houden zich bezig met het ontwikkelen van een eigen citymarketing-campagne 11. Waarom is dit marketinginstrument zo booming? Ten eerste door de veranderende economie. Door de toenemende globalisering is er switch naar een informatie- of netwerkeconomie. Belangrijke aspecten van economische transacties verdwijnen en er ontstaan nieuwe percepties van tijd en ruimte waardoor fysieke aanwezigheid en ruimtelijke nabijheid niet langer nodig zijn. Tegelijkertijd ontwikkelt de economie zich juist rondom en in de fysieke nabijheid van mensen. Deze nieuwe, dichte fysieke netwerken zijn één van de redenen van een toenemende urbanisatie. De nieuwe stedelijke eoconomie kenmerkt zich steeds meer door kleine, onafhankelijke zelfstandigen, die veel face-to-face contacten nodig hebben. Deze veranderde economie brengt met zich mee dat steden zich meer toeleggen op het aantrekken van creatieve industrieën. Deze industrie is voornamelijk afhankelijk van de

17 aanwezigheid van menselijk en cultureel kapitaal. In deze creatieve kennisindustrie leidt het creatief toepassen tot innovaties, wat leidt tot economische groei. Het benodigde menselijk kapitaal is stedelijk georiënteerd. Daarom vestigen bedrijven zich in steden waar zij voldoende hoogopgeleid personeel kunnen vinden. Daarom zetten steden door middel van citymarketing optimaal in om de juiste mix van bewoners te vinden én te behouden. Het is dus niet meer de mens die het bedrijf volgt, maar andersom De rol van bewoners bij citymarketing Uit de voorgaande paragraaf blijkt dat bewoners een ontzettend belangrijke doelgroep zijn voor citymarketing. Het is dan juist opvallend dat de belangen van stadsbewoners vaak niet worden meegenomen bij beleidsvorming en marketingactiviteiten. Vaak gaan economisch interessante belangen (zoals bijvoorbeeld toeristenbelangen) vóór het belang van bewoners. Vaak blijft de inbreng van bewoners beperkt tot inspraak- en bezwaarprocedures, welke voor vertraging kunnen zorgen. Maar of de plannen er uiteindelijk door worden gewijzigd is de vraag. Om een stad aantrekkelijk te maken bij bewoners, is revitalisering en nieuwbouw nodig. Door deze revitalisering van bepaalde arbeiderswijken in Amsterdam doet het fenomeen gentrification zich voor. In architectonisch aantrekkelijke arbeidswijken nabij het stadshart, waaronder Westerpark, De Pijp en Oud-West, vestigen zich steeds meer bewoners uit de hogere inkomensklassen. Hierdoor wordt de buurt gerenoveerd en stijgen de huizenprijzen. Maar met als gevolg dat de huizen voor originele bewoners onbetaalbaar worden en deze uitwijken naar wijken als Zuid-Oost of een stad als Almere. Zo n revitalisering van een buurt hangt vaak samen met de komst van een nieuw leisure aanbod. Denk in Westerpark bijvoorbeeld aan het Cultuurpark Westergasfabriek. En naast revitalisering en nieuwbouw om een stad aantrekkelijk te maken, is een uitgebreid leisure aanbod nu juist wat een stad voor bewoners aantrekkelijk maakt. Vaak kan gesteld worden dat de bewoners vaak onvoldoende betrokken worden bij de ontwikkeling van een stad. Een stad is dynamisch : er vinden constant veranderingen en verbeteringen plaats. Het vrijetijdsaanbod van een stad wordt steeds belangrijker en is mede bepalend voor de aantrekkelijkheid van een stad. Veranderingen in de economie en gentrificationprocessen maken dat ook de bevolkingsamenstelling niet statisch maar dynamisch is, waardoor het belangrijk is om hierop in te spelen. 2.2 Trends en ontwikkelingen binnen het toerisme in Amsterdam Bezoekersaantallen In het jaarverslag 2006 van het Amsterdam Toerisme en Congres Bureau is te lezen dat het toeristisch bezoek aan Amsterdam vanuit het buitenland zich in 2006 zeer nadrukkelijk heeft hersteld. Dit herstel is op te maken uit het aantal 17

18 bezoekers/overnachtingen, maar ook uit het hoge bestedingspatroon van de bezoeker. Deze positieve cijfers hangen voor een groot deel samen met het themajaar 2006 Rembrandt 400. Tijdens dit themajaar stonden er vele activiteiten en tentoonstellingen op de agenda. Deze hebben een recordaantal nationale en internationale bezoekers getrokken. De vele promotionele activiteiten voor deze bijzondere tentoonstellingen en andere evenementen zijn duidelijk aangeslagen bij de bezoeker. De Amsterdamse hotels en andere logiesverstrekkende bedrijven ontvingen in 2006 ruim 4,6 miljoen gasten. Dit is ten opzichte van 2005 een stijging van ruim 6 procent. En het aantal overnachtingen steeg zelfs nog meer: met ruim 8 procent naar een totaal van ruim 8,6 miljoen. Dit is een nieuw record voor Amsterdam. Ook deze enorme bezoekersaantallen zijn vooral te danken aan het succesvolle themajaar Rembrandt 400. De meeste gasten die in 2007 in de Amsterdamse hotels overnachtten, waren Britten, gevolgd door Nederlanders en Amerikanen 12. Het VVV Amsterdam (ATCB) heeft zich met veel enthousiasme aangesloten bij de Amsterdamse Alliantie 13, om met ingang van 2006 een aantal acties onder de paraplu van gastvrijheid mede tot stand te helpen komen. Ook het Nederlandse dagbezoek is in 2006 met 2 procent gestegen ten opzichte van 2005, waarmee Amsterdam in 2006 de meest bezochte stad is door Nederlanders. Volgens het ContinueVakantieonderzoek 2006 bezochten bijna 4,4 miljoen Nederlanders onze hoofdstad ruim 13 miljoen keer I amsterdam I amsterdam is the motto that creates the brand for the city and people of Amsterdam. In saying or expressing I amsterdam, we demonstrate a clear choice for the city of Amsterdam. I amsterdam shows our pride, our confidence and our dedication. I amsterdam is our personal endorsement for our city. Using I amsterdam, we can show clearly and proudly all the many benefits, opportunities and dimensions of excellence that make Amsterdam our city of choice. 14 Het uitgangspunt voor een nieuwe aanpak van de citymarketing van Amsterdam, was de positie van de stad ten opzichte van andere wereldsteden. Amsterdam heeft altijd goed gescoord op de verschillende ranglijsten met steden. Echter, door globalisatie staat deze hoge positie onder druk. Daarom is door de gemeente Amsterdam een hoge prioriteit gegeven aan het versterken van de citymarketing. Om alle partijen met de neus in dezelfde richting te krijgen, is op 4 maart 2004 Amsterdam Partners opgericht, een publiekprivaat platform dat verantwoordelijk is voor de citymarketing van Amsterdam Zie paragraaf 2.2.4, Amsterdamse Alliantie

19 Het doel van Amsterdam Partners is het promoten en verbeteren van het imago van Amsterdam en zijn regio bij nationale en internationale doelgroepen. Hiervoor is een citybrand noodzakelijk en daarom is I amsterdam ontwikkeld als het nieuwe motto voor de stad. Het werd officieel gepresenteerd in september I amsterdam gaat uit van de unieke krachten van de stad: een rijk cultureel erfgoed, een enorme handelsgeest, een vernieuwende infrastructuur, leefbaarheid en creativiteit. Door zijn diversiteit en de overvloed aan kansen is Amsterdam voor bezoekers, bewoners en bedrijven (de 3 b s) een zeer aantrekkelijke stad. Daarbij bieden Schiphol Airport en de havens van Amsterdam vele mogelijkheden aan ondernemingen. Niet voor niets wijken vele internationale bedrijven zoals Heineken, Philips, ABN AMRO, Mitsubitshi, Numico en TNT, uit naar Amsterdam voor de vestiging van hun hoofdkantoor, het houden van conferenties en vergaderingen. Bovendien wordt de creatieve, intellectuele en culturele bijdrage van Amsterdam alom gerespecteerd. Een aantal van Europa s meest vooraanstaande musea zijn in de stad gevestigd, zoals het Rijksmuseum en het Van Gogh museum. Amsterdams tolerantie, zijn multiculturele buurten en zijn grote verscheidenheid vormen een vruchtbare basis voor kunstenaars. Maar het belangrijkste bezit van Amsterdam is uiteindelijk zijn mensen: de bewoners, bezoekers, ondernemers en studenten. Zij zíjn Amsterdam. De diversiteit van het Amsterdamse bedrijfsleven, de verschillende achtergronden van de bewoners en hun brede kijk op het leven vormen de levensader van de stad. Daarom vormen deze mensen de stem van de stad. Amsterdam is hún stad, dus laten ze zien waarom ze kiezen voor Amsterdam: "I choose Amsterdam for business. I choose Amsterdam for education. I choose Amsterdam for inspiration. I choose Amsterdam as my home. I am Amsterdam." I amsterdam is dus het motto dat een brand creëert voor Amsterdam en zijn mensen. I amsterdam staat voor trots, vertrouwen en toewijding en door middel van het uitdragen van dit motto laten deze mensen zien waarom ze voor Amsterdam kiezen Spreiding van toeristen In 2001 is er door het Amsterdam Toerisme en Congres Bureau het plan Spreiden van toerisme, de kansen benut geschreven. Hierin wordt gesteld dat beleidsvorming voor toerisme zich in het verleden teveel baseerde op probleemoplossing, in plaats van op het benutten van de kansen. Problemen moeten juist worden voorkomen en de focus moet liggen op de kansen die het toerisme te bieden heeft. Door de constante groei van het toerisme, dreigt overbelasting een probleem te worden. Hier worden niet alleen bewoners de dupe van, maar ook andere sectoren van de Amsterdamse economie. Om dit probleem te voorkomen, moeten kansen gegrepen worden, en daarom is het noodzakelijk om de toeristen beter over Amsterdam te spreiden. Om toeristen aan de binnenstad te ontrekken en op te vangen in andere 19

20 stadsdelen is het noodzakelijk om deze opvanggebieden aantrekkelijker te maken voor bezoekers. Naast het knelpunt van overbelasting, zijn er nog een aantal andere knelpunten waar Amsterdam mee kampt, zoals een geringe spreiding van de toeristische voorzieningen, toeristische overheersing in de binnenstad, een sterke voorkeur voor de binnenstad bij bezoekers en voorzieningen en een versnipperde beleidsvorming. In het plan wordt een inventarisatie gemaakt van trends en ontwikkelingen die als vertrekpunt voor deze visie wordt genomen. In die visie wordt de nadruk gelegd op de ontwikkeling van de netwerkstad, waarbij niet meer sprake is van één stadscentrum waarin de meeste activiteiten plaatsvinden, maar bestaan naast een hoofdcentrum meerdere nevencentra die ieder hun eigen karakter hebben. Hierdoor onderscheiden deze nevencentra zich van andere gebieden in de stad, kunnen zij hun eigen doelgroep aantrekken en blijft de concurrentie onderling beperkt. Om inzicht te krijgen in welke gebieden voor deze netwerkstad in aanmerking komen, is een spreidingsmodel opgesteld met een aantal criteria. De gebieden kunnen aan de hand van deze criteria worden getoetst. Bij veel positieve scores voldoet een gebied aan het spreidingsmodel en is er genoeg potentie voor toeristische ontwikkeling. De gebieden met de meeste potentie, hebben een karakter toegewezen gekregen. Ook het Westergasfabriekterrein wordt als potentieel gebied gezien en krijgt als uniek karakter cultuur(evenementen) toegewezen. In het spreidingsmodel komt naar voren dat het gebied qua spreiding neutraal scoort. Door de directe verbinding met het Centrum, vermindert het de druk op de binnenstad, echter, de meeste bezoekers komen het gebied binnen via de binnenstad, waardoor geen sprake is van echte spreiding. Het gebied heeft een zeer onderscheidend karakter, met als belangrijkste element het evenemententerrein Westergasfabriek. Ook het restaureren van de historische bebouwing op het terrein en het hierin vestigen van kunstateliers, draagt bij aan het culturele karakter. Het gebied heeft een hoge potentie, met name door het onderscheidende karakter en het oorspronkelijke aanbod. Wel moet de infrastructuur naar het gebied worden verbeterd. Het gebied zal zich op korte termijn kunnen ontwikkelen, daar de ontwikkelingen momenteel al in gang zijn gezet en in de komende jaren zullen worden voltooid Amsterdamse Alliantie De Amsterdamse Alliantie is een initiatief vanuit het Amsterdamse bedrijfsleven, dat ervoor wil zorgen dat de positie van Amsterdam ten opzichte van andere Europese steden wordt verbeterd. De Amsterdamse Alliantie bestaat uit een aantal voorzitters van grote organisaties in het Amsterdamse bedrijfs- en culturele leven, waaronder het Amsterdam Toerisme en Congres Bureau, Amsterdam Partners en Horeca Nederland. De alliantie organiseert diverse projecten die een bijdrage moeten leveren aan de positieverbetering van Amsterdam. 20

21 Een van die projecten is Welcome, dat als doel heeft te werken aan een constante verbetering van de gastvrijheid ten opzichte van toeristen, bezoekers en expats die Amsterdam bezoeken. Het project is gericht op de ondernemers en dienstverleners in de stad. De persoonlijke contacten die de bezoeker tijdens zijn verblijf heeft, bepalen voor het grootste deel het gevoel dat de bezoeker aan de stad overhoudt: er hoeft maar één negatieve ervaring op een reeks positieve ervaringen voor te komen, en het beeld dat de bezoeker van de stad heeft ziet er direct heel anders uit. Om dat te voorkomen heeft de Amsterdamse Alliantie zeven gouden regels opgesteld, waar taxichauffeurs, serveersters, receptionistes, agenten etc. zich aan zouden moeten houden: Welkom heten Enthousiasmeren Luisteren Communiceren Overtreffen Markeren Evalueren De alliantie geeft in dit kader presentaties, workshops en trainingen om medewerkers, managers en leidinggevenden van dienstverlenende bedrijven en ondernemingen te enthousiasmeren om nog gastvrijer te handelen. 2.3 Toeristische ontwikkelingen in Westerpark Westerpark heeft de afgelopen tijd een ware metamorfose ondergaan. Het is dan ook echt een buurt in opkomst. Geen wonder, want het ligt tegen het oergezellige Centrum aangeplakt. Het Westergasterrein en het Westerpark zijn hippe locaties om uit te gaan of te genieten van wat ontspanning in het groen. 15 Westerpark is een buurt in opkomst. Uit navraag bij het Stadsdeel blijkt dat het aantal toeristen dat naar het stadsdeel toekomt alleen maar toeneemt. Bijvoorbeeld, het Cultuurpark Westergasfabriek, de belangrijkste trekpleister, telde in 2007 zo n half miljoen bezoekers, en dit terwijl dit terrein in 2003 is opgeleverd! Ook Museum Het Schip, de op één na belangrijkste toeristische attractie, telt jaarlijks zo n bezoekers vanuit de gehele wereld en is bezig met uitbreiding. Het Stadsdeel geeft aan dat er in de afgelopen 4 jaar zich steeds meer hoogwaardige horecagelegenheden in de buurt hebben gevestigd en dat het stadsdeel inmiddels wordt vermeld op toeristische plattegronden, in trendy glossy s en zelfs op de huwelijksbeurs. Opvallend is hoe vaak je het Cultuurpark Westergasfabriek voorbij ziet komen op televisie, als decor voor een interview, een reportage, of bij filmopnames. Hieraan kun je merken dat het stadsdeel zich in rap tempo op toeristisch gebied ontwikkelt

22 Hier wordt een korte inventarisatie gegeven van het vrijetijdsaanbod in het stadsdeel en waar mogelijk de bezoekersaantallen vermelden. Daarna wordt een beschrijving gegeven van het toeristisch beleid van het stadsdeel Vrijetijdsaanbod Cultuurpark Westergasfabriek De grootste aantrekker van stedelijk, nationaal en internationaal bezoek is Cultuurpark De Westergasfabriek, liggende aan de Haarlemmerweg. Dit is het een cultureel stadspark met een breed aanbod van vrijetijdsactiviteiten. Het terrein is na een langdurige renovatie in 2003 opgeleverd en is sindsdien een veelgebruikt terrein voor evenementen, festivals en andere gelegenheden, waaronder: Awakenings (technofeest) Live at Westerpark (serie openluchtconcerten) Amsterdam Fashion week (mode-evenement) Holland Festival (cultureel evenement) Live Earth (klimaatmanifestatie op ) Winter Parade (theaterfestival) Pallazzo (theater en dineren) Daarnaast zijn er ook een aantal bedrijven permanent gevestigd, waaronder: Filmhuis Het Ketelhuis (± bezoekers in ) Flex Bar (muziekpodium) Pacific Park (Café Restaurant) Studio Westergas (studio NOB) De Bakkerswinkel (winkel en restaurant) Per jaar telt het Cultuurpark Westergasfabriek zo n bezoekers 17. Museum Het Schip Dit is na Cultuurpark Westergasfabriek de belangrijkste trekpleister voor toeristen 18. Museum Het Schip is gelegen in de voormalige arbeiderswijk De Spaarndammerbuurt en bevindt zich in drie blokken arbeiderswoningen langs de Zaanstraat bij het Spaarndammerplantsoen. Het gebouw is ontworpen door Michel de Klerk en behoort tot de architectuurstroming De Amsterdamse School. Het museum is officieel geopend in 2001, trekt inmiddels jaarlijks zo'n bezoekers van over de gehele wereld en groeit gestaag 19. Inmiddels zijn er zelfs plannen voor een nieuw museum. 16 Bron: Het Ketelhuis 17 Bron: J. Röling, Economische Zaken Stadsdeel Westerpark 18 Bron: J. Röling, Economische Zaken Stadsdeel Westerpark 19 Bron: Museum Het Schip 22

23 Het GWL-terrein Het GWL-terrein, ook wel eco-wijk, milieu-wijk of waterwijk genoemd, is een milieuvriendelijke en autovrije nieuwbouwwijk Westerpark. Op het terrein bevinden zich een aantal blokken met nieuwe gebouwen en een aantal gerestaureerde, tot monument verklaarde gebouwen. Het terrein is voor bezoekers met een interesse voor architectuur zeer aantrekkelijk, omdat de gebouwen opgedeeld zijn in blokken, die elk zijn ontworpen door een ander architectenbureau. Daarnaast zijn op het terrein een aantal bedrijven gevestigd, die voor bezoekers interessant zijn, waaronder: Café Restaurant Amsterdam (gevestigd in het oude machinepomp-gebouw, een industrieel monument) Theater Het Magazijn (één van de kleinste theaters van Amsterdam) Hotel de Windketel (kleinste hotel van Amsterdam met 277 overnachtingen in 2007) 't Sporthuysch Amsterdam (fitnesscentrum) Tulip Inn Amsterdam Art Tulip Inn Amsterdam Art is een hotel dat in 2001 geopend is. Het trendy, moderne hotel dankt zijn naam aan het feit dat er kunstwerken worden tentoongesteld. In iedere kamer hangt een schilderij boven het bed. Daarom is het voor bezoekers met een interesse voor kunst heel aantrekkelijk. In 2005 telde het hotel overnachtingen, in 2006 een aantal van overnachtingen en in Hierin is dus een stijging te zien Toeristisch beleid 'Visie toeristische ontwikkeling Westerpark: de toeristische potenties waarmaken Het stadsdeel Westerpark is de laatste jaren op toeristisch gebied serieus aan het ontwikkelen. In 2002 is er door een managementadviesbureau voor de vrijetijdssector een rapport geschreven, waarin de visie wordt gepresenteerd voor de mogelijkheden voor de verdere toeristische ontwikkeling van het Stadsdeel. In 'Visie toeristische ontwikkeling Westerpark: de toeristische potenties waarmaken is te lezen, dat er voor het stadsdeel een aantal redenen zijn om aandacht te schenken aan toerisme, waaronder het bijdragen aan versterking van de identiteit van de buurt, bijdragen aan vergroting van het bewustzijn en de trots van de bewoners ten aanzien van hun leefomgeving, inkomsten voor ondernemers en het creëren van werkgelegenheid. 20 Bron: Tulip Inn Amsterdam Art 23

24 Het toeristisch aanbod is echter zeer beperkt. De belangrijkste toeristische trekpleisters zijn Museum Het Schip, een aantal architectonisch interessante gebouwen (Meander, Silodam, Zaanhof en GWL-terrein), evenementen op het Westergasfabriekterrein en het Westerpark. Door dit beperkte aanbod, blijven ook de bezoekersaantallen achter. In het rapport wordt gebruik gemaakt van de toeristische aanbodspiramide. Deze bestaat uit drie lagen: Bovenste laag: must-see bezienswaardigheden (bezienswaardigheden die voor een gebied imago bepalend zijn en die veelal een reden vormen om voor de eerste keer naar een gebied te komen); Middelste laag: aantrekkelijke bezienswaardigheden (bezienswaardigheden die voor de toerist een reden zijn om langer in het gebied te verblijven of om er nog een keer terug te komen); Onderste laag: basisinfrastructuur (alle voorzieningen die noodzakelijk zijn om als toerist in een gebied aangenaam te kunnen verblijven, zoals verblijfsaccommodaties, horeca, parkeergelegenheid en bewegwijzering. Ze zijn in het algemeen geen reden voor een toerist om een gebied te bezoeken, maar wanneer ze niet aan de orde zijn is dit een reden om weg te blijven). Opgemaakt kan worden dat het aanbod van toeristische bezienswaardigheden onder de middelste laag valt. Een deel hiervan kan echter in beperkte mate als toeristisch aantrekkelijke bezienswaardigheid worden gezien, omdat zij niet zijn ingesteld op het ontvangen van bezoekers. Het stadsdeel kent géén must-see bezienswaardigheden. Daarnaast is de basisinfrastructuur ook gering: er is een beperkt horeca-aanbod, de bereikbaarheid met het openbaar vervoer is matig en er zijn vrijwel geen fiets- en wandelroutes. Er zijn zelfs bepaalde delen waar toeristen zich onveilig zouden kunnen voelen. Ook is er een korte enquête gehouden onder een klein aantal bewoners van Westerpark, om een algemene indruk te krijgen van de houding van de bewoners ten opzichte van toeristische ontwikkeling. De uitkomsten van deze enquête waren positief en vormden geen aanleiding om de prioriteiten voor verdere toeristische ontwikkeling te verleggen. 21 Daarnaast is er een SWOT-analyse 22 gemaakt, waaruit blijkt dat het toeristische product van Westerpark vooral uit architectuur en cultuur bestaat, maar dat dit aanbod echter in beperkte mate ontwikkeld is en geen samenhangend geheel vormt. Er zijn wel kansen voor verdere toeristische ontwikkeling, zoals de toenemende belangstelling van toeristen voor architectuur en cultuur, festivals en evenementen. Deze kunnen echter ook als zwakheden worden gezien, omdat ze ook door andere stadsdelen kunnen worden aangegrepen voor toeristische ontwikkeling. 21 Resultaat van deze enquête is helaas niet meer te achterhalen 22 Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats 24

25 Er zijn op dat moment al een aantal plannen dat de toeristische ontwikkeling positief beïnvloeden, waaronder de aanleg van een cultuurpark op het Westergasfabriekterrein, uitbreiding van Museum Het Schip, uitbreiding van de horecavoorzieningen, de komst van een architectonisch interessant gebied in de Houthavens en het verbeteren van de kwaliteit van de Spaarndammerbuurt. Echter, na uitvoering van deze plannen is de toeristische aanbodpiramide nog niet in evenwicht. Daarom zijn er een aantal prioriteiten gesteld bij de toeristische ontwikkeling. Ten eerste zal er een must-see bezienswaardigheid moeten komen die het imago vormt van het stadsdeel. Het Westergasfabriekterrein leent zich hier uitermate goed voor. Daarnaast zal de nadruk liggen op verbetering van de kwaliteit van de bestaande voorzieningen en versterking van de basisinfrastructuur. De missie voor de toeristische ontwikkeling van stadsdeel Westerpark is het vergroten van de belangstelling voor de cultuur en architectuur bij de liefhebbers die in de stad of regio wonen, of tijdelijk in de stad verblijven. Dit zal uiteindelijk moeten leiden tot meer bezoekers, langere verblijfsduur en meer besteding bij de bezoekers. Ze willen dit bewerkstelligen door de bekendheid, aantrekkingskracht en toegankelijkheid van de toeristische voorzieningen te verbeteren en door de samenwerking tussen de betrokken partijen te bevorderen. Uiteindelijk heeft het stadsdeel de ambitie om zich in tien jaar te ontwikkelen tot een stadsdeel met een beperkt, maar kwalitatief interessant toeristisch aanbod dat een goede aanvulling is op het toeristisch aanbod in het Centrum. Het stadsdeel wil zich op twee manieren positioneren: als Een stadsdeel waar je een gevoel krijgt voor de wooncultuur en -architectuur van de 20 ste en 21 ste eeuw 23 en de Westergasfabriek moet door de bezoekers gezien worden als Een culturele oase vlakbij het centrum van de stad waar spraakmakende en vernieuwende culturele evenementen en activiteiten plaatsvinden 24 Om dit alles te bereiken, is er een strategie nodig. Er zijn 3 scenario s opgesteld die alle drie op een andere wijze invulling geven aan deze strategie. Het scenario dat de meeste voorkeur geniet is het tweede: Opstomen als cultuurplek : dit scenario haakt in op bestaande plannen voor versterking van het toeristische aanbod. Het scenario richt zich op (1) de Westergasfabriek als een voorname cultuurlocatie met een vernieuwend cultureel aanbod voor de doelgroepen in Amsterdam en (2) gebouw Het Schip als een aantrekkelijk aanvullende bezienswaardigheid op de centrale binnenstad. In dit scenario zal de Westergasfabriek zich ontwikkelen tot een onderscheidend creatief milieu en zal de Westergasfabriek een spilfunctie gaan vervullen in het culturele aanbod van het stadsdeel. In dit scenario wordt ook de bekendheid, bereikbaarheid (onder andere door een bootverbinding te creëren tussen de Houthavens en het Centraal Station) en vindbaarheid van het stadsdeel en de 23 Stadsdeel Westerpark (2002), Visie toeristische ontwikkeling Westerpark: de toeristische potenties waarmaken 24 Stadsdeel Westerpark (2002), Visie toeristische ontwikkeling Westerpark: de toeristische potenties waarmaken 25

26 toeristische bezienswaardigheden vergroot. Naast inzet vanuit de markt vraagt dit scenario om een sterke inzet vanuit het stadsdeel. De missie, ambitie en positionering worden in dit scenario gerealiseerd. 25 Rond dit scenario zijn er een aantal thematische programma s samengesteld. Eén daarvan is voor dit onderzoek interessant: Beter een goede buur dan een verre vriend!. Dit programma heeft als doel om het draagvlak voor toerisme van bewoners in de buurt te vergroten. Enkele programma-activiteiten zijn het informeren van de bewoners van de bereikte resultaten van het toeristisch beleid tijdens informatiebijeenkomsten, het verhogen van de trots van bewoners op toeristische bezienswaardigheden door het organiseren van een speciale bewonersdag en het verhogen van de trots van de bewoners door het opzetten van speciale acties. 2.4 Toeristische ontwikkelingen in Oud-West Oud-West is toch we het meest upcoming stadsdeel van allemaal! De Jordaan is geweest, de rest van het centrum echt té toeristisch (en je kunt er niet parkeren), Oud- Zuid te kak en De Pijp?? Tja, acht...genoeg te doen in Oud-West!! 26 Stadsdeel Oud-West (34348 inwoners 27 ) is één van de stadsdelen in Amsterdam die op het moment erg in trek zijn, naast bijvoorbeeld Westerpark en Zeeburg. Als toeristisch overloopgebied krijgt het stadsdeel te maken met een toenemend aantal toeristen dat vanuit de Binnenstad de oversteek maakt. Naar aanleiding van deze toestroom van bezoekers heeft het stadsdeel in mei 2007 een visie op de toeristische ontwikkeling opgesteld. Met de uitvoering van deze visie zal het stadsdeel aantrekkelijker worden voor toeristen. Omdat Oud-West het stadsdeel is met in verhouding de meeste bewoners, kun je je afvragen wat zij van deze ontwikkeling vinden. Het stadsdeel beschikt over beperkte openbare ruimte en meer bezoekers betekent automatisch meer drukte. Aanpassingen in die openbare ruimte, zoals reclame, bewegwijzering, verlichting etc. kunnen de openbare ruimte optisch drukker maken. De kans bestaat dat toerisme teveel doorslaat en er meer bezoekers komen dan gewenst is, waardoor de leefkwaliteit van de bewoners onder druk komt te staan. Echter, promotie van Oud-West kan bij de bewoners ook een gevoel van trots oproepen. Daarnaast krijgen horeca en winkels door een toenemend aantal klanten een breder draagvlak, wat ook weer aantrekkelijk is voor de bewoners. Gelukkig is het Stadsdeel zich bewust van deze mogelijke positieve en negatieve effecten van toerisme. Toerisme mag in hun ogen in géén geval afbreuk doen aan de leefbaarheid en het woonklimaat van de bewoners. Daarom hebben zij de bewoners ook 25 Stadsdeel Westerpark (2002), Visie toeristische ontwikkeling Westerpark: de toeristische potenties waarmaken

27 betrokken bij het maken van de plannen. De bewoners hebben op hun beurt ingestemd bij een actieve rol in het ontwikkelen van toerisme. Maar wat vinden bewoners nu daadwerkelijk van toeristen? Pakt het uit zoals ze hadden verwacht? Heten ze toeristen een warm welkom toe? Of hebben ze toeristen toch liever niet in hun directe woonomgeving? Vrijetijdsaanbod Filmmuseum Het filmmuseum is het grootste en belangrijkste centrum voor cinematografie in Nederland. Naast filmvoorstellingen en thema-avonden organiseert het museum tentoonstellingen, lezingen en theatrale familievoorstellingen. In de zomer zijn er openluchtvoorstellingen op het terras van het Vondelpark. (In 2010 betrekt het Filmmuseum zijn nieuwe onderkomen aan de noordelijke IJ-oever van Amsterdam. Oud- West wil na het vertrek een prijsvraag uitschrijven voor de toeristische invulling van het Vondelparkpaviljoen.) 7 winkelstraten Stadsdeel Oud-West kent een aantal fraaie winkelstraten: De Clerqstraat, Bilderdijkstraat, Eerste Constantijn Huygenstraat, Kinkerstraat, Ten Katestraat, Jan Pieter Heijestraat en Overtoom. Hier liggen veel winkels met originele en exclusieve merken, maar ook tweedehandswinkeltjes. Vooral in de Kinkerstraat en op de Overtoom zijn veel vestigingen van nationale en internationale ketens, afgewisseld met kleine boetiekjes en traiteurs. Op de Ten Katemarkt, die dagelijks (behalve zondag) geopend is, zijn de meest uiteenlopende kramen te vinden en tevens een overdekte rommelmarkt: Barry s Bazaar. Helmersbuurt In deze levendige, multiculturele buurt, ook wel vergeleken met Notting Hill, zijn een aantal hippe hotels, restaurants en cafés gelegen. Stayokay Vondelpark Dit hostel is één van de grootste, internationaal befaamde hostels van Europa. Het is gelegen midden in het Vondelpark, op een steenworp afstand van het Leidseplein, Museumplein en de winkelstraten Toeristisch beleid 'Toeristische visie Oud-West - Van verborgen parels en ruwe diamanten' Net als stadsdeel Westerpark, groeit stadsdeel Oud-West qua toerisme steeds meer naar het Centrum toe. Daarom is Oud-West, net als Westerpark, een toeristisch 27

28 overloopgebied te noemen. Er wijken steeds meer toeristen uit naar Oud-West. Het stadsdeel heeft besloten om dit niet zomaar op zich af te laten komen, maar hier actief iets mee te doen. Daarom is er in mei 2007 een visie op de toeristische ontwikkeling geschreven. Met deze visie willen ze het stadsdeel nog beter op de kaart zetten en tegelijkertijd de balans tussen bewoners en toeristen in evenwicht houden. Ook wordt de vraag gesteld waar ze precies naartoe willen met het toerisme in Oud-West. Een tweede Damrak, schreeuwende reclames op gevels en luidruchtige mensen op straat: dát in ieder geval niet. Wat wél vaststaat, is dat de ontwikkelingen absoluut geen afbreuk mogen doen aan de leefbaarheid het woonklimaat van het stadsdeel. De toeristische visie focust op wat het stadsdeel voor ogen heeft met het toerisme en voor wie en met wie het stadsdeel het toerisme op poten wil zetten. De ambitie van Oud-West is dus om het stadsdeel bij toeristen op de kaart te zetten als een gebied met eigen onderscheidende kwaliteiten, complementair aan andere gebieden in Amsterdam. Overigens zonder dat de balans tussen toeristen En bewoners uit evenwicht raakt. Een balans tussen het dorp in de stad en het faciliteren van de oprukkende stad. Het moet immers wel leefbaar blijven! 28 Hoofdredenen om het toerisme in Oud-West verder te ontwikkelen zijn: versterken van de identiteit en de profilering van de buurt en het vergroten van het bewustzijn en de trots van de inwoners ten aanzien van hun leefomgeving. Daarnaast zijn toeristen, naast inwoners, dragers van de instandhouding van bepaalde voorzieningen in het stadsdeel, zoals: horecagelegenheden en culturele voorzieningen). Daarnaast levert het toerisme inkomsten op voor ondernemers in het stadsdeel en kan toerisme werkgelegenheid creëren. Het stadsdeel richt zich primair op herhalingsbezoekers die het authentieke niettoeristische Amsterdam wil leren kennen. Dit zijn bezoekers uit Nederland, ervaren reizigers uit de belangrijkste West-Europese herkomstlanden en de toerist uit eigen stad. Een analyse van het vrijetijdsaanbod in Oud-West is uitgevoerd aan de hand van de toeristische aanbodspiramide. Hieruit is gebleken dat het huidige aanbod aan toeristische bezienswaardigheden in stadsdeel Oud-West zich concentreert (net als in Stadsdeel Westerpark) in het midden (voorzieningen die zo aantrekkelijk zijn dat ze voor de toerist een reden vormen om langer in het stadsdeel te blijven of nog een keer terug te komen) en aan de onderkant van de piramide (voorzieningen die behoren tot de basisinfrastructuur, maar die voor de toerist geen reden vormen om te komen, maar wel om weg te blijven als deze niet in orde zijn). Ze zullen zich niet richten op het ontwikkelen van voorzieningen uit de eerste laag van de piramide, maar zich focussen op het verbeteren van de voorzieningen uit de tweede en derde laag. 28 Stadsdeel Oud-West (2007), Toeristische visie Oud-West - Van verborgen parels en ruwe diamanten 28

29 Het stadsdeel profileert zich als Amsterdam in het klein, waarvoor teruggegrepen wordt naar de kernwaarden van Oud-West. Deze toeristische kernwaarden zijn vooral te vinden in 2 zones: In de Bellamybuurt met zijn dorpse, vriendelijke, kleinschalige, verrassende karakter, met de Ten Katemarkt, met enkele stille getuigen van het ambachtelijkindustriële verleden van de buurt, met het Zimmerterrein en het Bellamyplein en in de toekomst De Hallen ; Aan de randen van het stadsdeel, dichtbij de toeristenstromen op het Leidseplein, het Museumplein en in het Vondelpark: in het oostelijk deel van de Vondelparkbuurt met zijn toegang tot het Vondelpark, met de Hollandse Manege en het Vondelparkpaviljoen en met zijn kleinschalige hotels (bijzondere concepten) en chique en statige karakter. En in de Helmersbuurt, de buurt die wordt gekenmerkt door een fijnmazige structuur, bijna als een doolhof. Aan de oostzijde van de Eerste Constantijn Huijgensstraat wordt het beeld bepaald door kleinschalige en bijzondere hotels, restaurants en winkels (bijvoorbeeld het geboortestraatje ), aan de westzijde heerst op het WG-terrein een meer artistieke sfeer met zijn cluster van kunst- en cultuuruitingen. Uitgaande van deze kernwaarden zijn een aantal kansen geïdentificeerd om de profilering invulling te geven: Kans 1: Verhalen van ambacht & industrie Deze kans vertelt (letterlijk) de verhalen achter de bewoners, de gebouwen, het water en de bedrijvigheid van het stadsdeel. De geschiedenis van het stadsdeel wordt zo leesbaar, begrijpbaar en beleefbaar gemaakt. Kans 2: Kunstzinnig & creatief dwalen Deze kans speelt in op de concentratie van kunst- en cultuuruitingen die zich voornamelijk bevindt op het WG-terrein. Het stadsdeel is een aantrekkelijk werkgebied voor veel kunst- en cultuurinitiatieven. Wanneer deze toegankelijk worden gemaakt voor bezoekers bieden ze een goede basis voor de ontwikkeling van Oud-West als kunstzinnig en creatief dwaalgebied. Kans 3: Aangenaam verblijven Deze kans speelt in op de aanwezige aantrekkelijke en bijzondere horecagelegenheden die zich in Oud-West bevinden, in combinatie met de sfeer van het stadsdeel. Deze horeca stimuleert de bezoeker om door de verschillende buurten van het stadsdeel op zoek te gaan naar een leuke plek om te verblijven. Kans 4: Onthalen/poorten naar Oud-West Met deze kans willen ze ervoor zorgen dat toeristen die zich in de Amsterdamse binnenstad en/of het Vondelpark bevinden worden overgehaald om het stadsdeel binnen te komen. 29

30 Wat voor dit onderzoek verder interessant is, is dat uit de SWOT-analyse de volgende twee zwakten naar voren zijn gekomen: bij een groep bewoners heerst een angst voor vernieuwingen. Daarnaast is Oud-West het dichtstbevolkte stadsdeel van Amsterdam, waardoor er weinig openbare ruimte is. Naar aanleiding van deze visie, heeft LAgroep (hetzelfde managementadviesbureau was verantwoordelijk voor de visie op toeristische ontwikkeling in Westerpark) een aantal adviezen gegeven aan het stadsdeel, waaronder het aanwijzen van een vast aanspreekpunt voor bewoners en bedrijven, een deel van de uitvoering neerleggen bij bewoners en bedrijven en de promotie in handen van het ATCB neerleggen. Projectboek - Van verborgen parels en ruwe diamanten De visie op toeristische ontwikkeling, zoals eerder beschreven, wordt in dit rapport vertaald naar concrete, realistische en kansrijke projecten voor de korte en middellange termijn. Dit rapport beschrijft als het ware het vervolgtraject, waarmee de beoogde positionering en de geïdentificeerde kansen kunnen worden verzilverd. Wat opvallend is, is dat bij vrijwel alle beschreven projecten de bewoners een belangrijke rol spelen. Hier wordt een korte beschrijving gegeven van deze projecten: Project 1.1: Kiek in de fabriek Dit project draait om de mogelijkheid om ten minste één of twee industriële gebouwen voor toeristen op een aantrekkelijke manier toegankelijk te maken. Als belangrijkste betrokkene worden hierbij onder anderen de (oud)bewoners rond deze gebouwen genoemd. Het gaat bij deze openstelling namelijk niet alleen om de stenen, maar ook om de mensen die het verhaal achter de stenen kunnen vertellen, waaronder (oud)bewoners Project 2.1: Kunst van binnen naar buiten (en andersom!) Het WG-terrein is één van de grootste kunstenaarskolonies van Europa, maar eenmaal op het WG-terrein ervaart de bezoeker dit nauwelijks. Om dit in de toekomst wel mogelijk te maken zou de kunst en creativiteit van het WG-terrein meer naar buiten moeten treden. Dit kan bijvoorbeeld door, in overleg met de bewoners, op de thee bij de kunstenaar te gaan, waarbij deze zijn/haar werkatelier kan laten zijn. Project 2.2: Uitgelicht Het uitlichten van de gebouwen op het WG-terrein én de toegangspoorten op het WGterrein, met als doel: het versterken van het enclave-gevoel, het vergroten van de zichtbaarheid en vindbaarheid en het verbeteren van het verblijfsklimaat. De bewoners van het WG-terrein worden hier als één van de belangrijkste betrokkenen aangewezen. 30

31 Project 4.2: Aanlegsteigers Volgens het stadsdeel moet er in elke gracht een aanlegsteiger komen. Het stadsdeel is bezig om dit idee in overleg met ondernemers en bewoners te concretiseren. De aanlegsteigers moeten het mogelijk maken dat toeristen die per boot vanuit het Centrum naar Oud-West komen, makkelijk in Oud-West kunnen uitstappen. Bewoners zijn hier vanzelfsprekend een belangrijke factor. Een actiepunt is dan ook om een draagvlak bij de bewoners te creëren, onder andere door het organiseren van bewonersavonden. 31

32 3 INHOUDELIJKE VERKENNING In dit hoofdstuk worden een aantal manieren beschreven die worden gebruikt om attitudes te meten. Daarna wordt een theorie beschreven die veel gebruikt wordt in attitude-onderzoek om attitudes te verklaren: de sociale ruiltheorie. Als laatste worden een aantal uitkomsten van vergelijkbare onderzoeken gegeven. 3.1 Het meten van attitudes Attitudes zijn moeilijk te kwantificeren. Toch zijn er een aantal instrumenten om attitudes te meten. In deze paragraaf worden 3 manieren gegeven die veel gebruikt worden om attitudes te meten. Likert-schaal De Likert-schaal werd voor het eerst gebruikt door Rensis Likert in Het is een veelgebruikte schaal om attitudes op een kwantitatieve manier in beeld te brengen. De schaal wordt veel gebruikt in attitudeonderzoek vanwege zijn gemakkelijke interpretatie. Tijdens zo n attitudeonderzoek worden de respondent een aantal stellingen voorgelegd, waarbij wordt nagegaan in welke mate de respondent akkoord of niet akkoord gaat met de voorgelegde stelling. Dit gebeurt door middel van een aantal antwoordcategorieën, die lopen in een schaal van helemaal niet akkoord via neutraal of geen mening tot helemaal akkoord. In de meeste gevallen worden er vijf antwoordcategorieën gegeven, maar er bestaan ook schalen met zeven of elf antwoordcategorieën. De stellingen kunnen positief of negatief worden geformuleerd. De antwoorden van de respondent worden gecodeerd. Per uitspraak wordt een score toegewezen van -2 tot en met +2. Een score van -2 staat voor helemaal niet akkoord bij positief geformuleerde stellingen en voor helemaal akkoord bij negatief geformuleerde stellingen. Een score van +2 staat voor helemaal akkoord bij positief geformuleerde stellingen en voor helemaal niet akkoord bij negatief negatieve geformuleerde stellingen. Geen mening of neutraal krijgt een score van 0. Zo kunnen de scores gemakkelijk worden geïnterpreteerd worden. Negatieve attitudes krijgen een negatieve score en positieve attitudes een positieve score. Neutrale attitudes krijgen een score 0. Een voordeel van de Likert-schaal, is dat de antwoorden niet alleen interval, maar ook ordinaal geschaald worden: er wordt immers verondersteld dat de afstand tussen alle twee opeenvolgende antwoordcategorieën even groot is. 32

33 Om de attitude van bewoners ten opzichte van toeristen te meten, kun je bijvoorbeeld de volgende vragen stellen: 1. Ik heb een positief gevoel bij toeristen 2. Ik heb een hekel aan toeristen 3. Ik trek me niets aan van toeristen Voor iedere vraag, kan de respondent uit vijf antwoordmogelijkheden kiezen: helemaal mee eens, eens, geen mening, oneens, helemaal oneens. Voor een goede implementatie is het echter wel noodzakelijk om de resultaten van de tweede vraag omgekeerd te coderen, omdat deze vraag negatief is geformuleerd. Osgood-schaal Een andere manier om attitudes te meten, is door middel van de Osgood-schaal. Deze semantische differentiaal is door Charles Osgood ontwikkeld rond Het betreft hier een vraagtechniek, waarbij aan de respondent een aantal woordparen worden voorgelegd, waarbij het bij elk paar om een tegenstelling gaat (bipolaire antwoordmogelijkheden). Bijvoorbeeld: goed en slecht of mooi en lelijk. Tussen deze woorden kan de respondent door middel van een 5-punts, 6-punts of 7-punts schaal aangeven welk woord hij beter vindt passen bij de stelling. Bij meerdere tegenstellingen is het de bedoeling dat de woorden met een positieve associatie allemaal aan dezelfde kant komen te staan en de woorden met een negatieve associatie logischerwijs aan de andere kant, zodat een duidelijke tweedeling ontstaat. Een voorbeeld van een vraag volgens de Osgood-schaal, ook wel semantische differentiaal genoemd, zou kunnen zijn: Het toenemend aantal toeristen in Westerpark ervaar ik als: positief negatief Het voordeel van een semantische differentiaal is dat zowel respondenten die positief over een stelling oordelen, als respondenten die hier juist negatief over oordelen hun mening expliciet in de vragenlijst zien terugkeren. Dit in tegenstelling tot de eerder genoemde Likert-schaal, waarbij doorgaans alleen de positief oordelende groep hun mening expliciet ziet terugkeren bij de stellingen. De ervaring leert over het algemeen dat semantische differentialen een beter onderscheid maken tussen tevreden en ontevreden respondenten dan Likert-schalen. 33

34 3.2 Sociale ruiltheorie De sociale ruiltheorie 29 heeft sinds het einde van de jaren 80 opgang gemaakt in studies over de attitude van bewoners tegenover toerisme 30, bijvoorbeeld door Ap in en Hij beschrijft deze theorie als volgt: a general sociological theory concerned with understanding the exchange of resources between individuals and groups in an interaction situation 33. De theorie stelt dat mensen en groepen een ruil zullen aangaan nadat ze de voor- en nadelen van zo n ruil hebben beoordeeld en de nadelen minder belangrijk worden geacht dan de voordelen. Vanuit toeristisch oogpunt stelt de sociale ruiltheorie dat de attitudes van bewoners ten aanzien van toerisme het resultaat is van een afweging tussen de mogelijke positieve en negatieve effecten van toerisme. De sociale ruiltheorie stelt dat mensen een ruil beoordelen op basis van de voor- en nadelen die de ruil mogelijk oplevert. Wanneer een bewoner denkt dat de ruil meer voordelen zal opleveren dan nadelen, met andere woorden: wanneer een bewoner meer positieve effecten ziet van toerisme dan negatieve, zal de bewoner de ruil hoogstwaarschijnlijk aangaan. Andersom zal dat niet het geval zijn. Iemand die voordeel haalt uit een ruil, zal deze als positief beoordelen. Echter, wanneer de ruil alleen nadeel oplevert, zal diegene de ruil als negatief beoordelen. Dus, bewoners die profiteren van toerisme zullen het waarschijnlijk als positief ervaren. De attitude kan dus worden gezien als de intentie van de bewoner om een ruiltransactie aan te gaan en kan volgens de sociale ruiltheorie worden beschouwd als een voorspeller van gedrag. De reden voor een actor (handelend persoon) voor het aangaan van een sociale ruil, is het bevredigen van behoeften. De ruilrelatie moet aan 4 a priori voorwaarden voldoen, wil een actor een ruilrelatie aangaan. Deze zijn: rationaliteit, bevredigende voordelen, reciprociteit en het principe van rechtvaardigheid. 1. Rationaliteit: dit houdt in dat het gedrag van de actor gebaseerd is op het zoeken naar beloningen/voordelen ( reward seeking ). Vanuit toeristisch oogpunt betekent dit dat bewoners die verwachten dat hun betrokkenheid bij toerisme een beloning inhoudt, met name het behoud of de verbetering van hun persoonlijk sociaal en economisch welzijn, een positievere attitude hebben tegenover toerisme dan zij die verwachten dat er nadelen zullen verbonden zijn aan het toerisme. 2. Bevredigende voordelen: de actor zal eerder proberen om een redelijk aantal voordelen te halen uit de ruil, dan een maximaal aantal. De bewoner zal dus een positieve attitude ten aanzien van toerisme ontwikkelen, wanneer de beoogde 29 Blau (1967), Emerson (1972), Homans (1961) en Lévi-Strauss (1969) kunnen worden beschouwd als de grondleggers van deze theorie. 30 Bryon, J. (2006), De dialectische relatie tussen stadsbewoners en de toeristisch-stedelijke ruimte, p Ap, J. (1990), Resident s perceptions on the social impacts of tourism, uit Annals of Tourism Research, Vol. 17, No. 4, pp Ap, J. (1992), Resident s perceptions on tourism impacts, uit Annals of Tourism Research, Vol. 19, No. 4, pp Ap, J. (1992), Resident s perceptions on tourism impacts, uit Annals of Tourism Research, Vol. 19, No. 4, pp

35 voordelen een aanvaardbaar niveau van behoeften bevredigen. Dit niveau wordt vooraf bepaald door het individu. 3. Reciprociteit (wederkerigheid): de te ruilen goederen moeten gelijkwaardig zijn aan elkaar: wat de ene partij geeft, moet ongeveer in dezelfde mate worden teruggekregen. De ruilgoederen die bewoners aanbieden aan toeristen, zijn bijvoorbeeld gastvrijheid, verdraagzaamheid, vriendelijkheid. Wanneer toeristen iets van dezelfde waarde teruggeven, zullen bewoners het toerisme als positief ervaren. 4. Principe van rechtvaardigheid: elke ruil moet plaatsvinden op basis van rechtvaardigheid en moet als fair worden beschouwd. Daarnaast is de relatie tussen de actoren die bij de sociale ruil betrokken zijn erg belangrijk. Er zijn twee soorten relaties: een evenwichtige en een onevenwichtige. Bij een evenwichtige relatie hebben beide actoren óf een even hoog niveau van social power, waardoor de ruil voor hen beide voordelen oplevert, óf ze hebben een even laag niveau van social power, waardoor het niet waard is om de ruil aan te gaan. Bij een onevenwichtige relatie, waarbij de ene actor een hoger niveau van social power heeft dan de ander, zal de actor het hoge niveau een positieve attitude ontwikkelen, omdat deze voordelen uit de ruil kan halen. De actor met het lage niveau van social power zal een negatieve attitude ontwikkelen omdat hij een ruilrelatie aangaat waaruit niets te halen valt. Als laatste worden ruilrelaties voortdurend geherevalueerd. Als de gevolgen van een ruil als negatief worden ervaren, zal er in de toekomst hoogstwaarschijnlijk geen ruil meer plaatsvinden. Andersom zal dat juist wel het geval zijn. Op basis van deze elementen kan het volgende model worden gemaakt van de attitudevorming tegenover toerisme op basis van de sociale ruiltheorie 34 : Model sociale ruiltheorie 34 Bryon, J. (2006), De dialectische relatie tussen stadsbewoners en de toeristisch-stedelijke ruimte 35

36 3.3 Onderzoek naar relatie tussen bewoners en bezoekers Er hebben in het verleden enkele onderzoeken plaatsgevonden naar de opinie van bewoners ten aanzien van toeristen, maar de meeste onderzoekers gebruikten hiervoor verschillende onderzoeksmethoden, schalen en statistische analyses, waardoor een vergelijking van de onderzoeksresultaten moeilijk is. Dus ondanks het feit dat het mogelijk is om de conclusies en aanbevelingen van eerder attitudeonderzoek naast elkaar te leggen, moet men zich realiseren dat deze bevindingen zijn voortgekomen uit heel verschillende metingen. Er zijn in het verleden enkele onderzoeken gedaan naar de attitudes van bewoners ten aanzien van toeristen. Hieronder worden 3 van deze onderzoeken kort samengevat. Utrecht (2001) In 2001 nam Utrecht met toeristische bezoeken van Nederlanders een derde plaats in op de ranglijst van Nederlandse steden. En hoewel de positieve bijdragen van toerisme aan de stad werden onderkend, waren er ook negatieve geluiden te horen over de effecten van toerisme. Zo waren bewoners soms bang dat toerisme de leefbaarheid zou aantasten en daarom ook huiverig voor nieuwe toeristische activiteiten. Omdat de Gemeente Utrecht inzag dat toeristische projecten niet kunnen slagen zonder draagvlak onder de bewoners, die als gastvrouwen/-heren mede bepalend zijn voor de belevingswaarde van het bezoek dat een toerist aan de stad brengt, werd in de zomer van 2002 een onderzoek uitgevoerd onder bewoners en bedrijven naar de effecten van toerisme op de leefbaarheid van de stad. De algemene houding van de Utrechtse bewoners en bedrijven ten aanzien van toerisme was zeker positief. Op de vraag om alles overziend een oordeel over toerisme te geven, gaf slechts 3% van de bewoners en 2% van de bedrijven een negatief oordeel, terwijl 81% van de bewoners en 78% van de bedrijven positief oordeelt. De positieve effecten van toerisme op de leefbaarheid in de stad wogen dus duidelijk zwaarder dan eventuele negatieve gevolgen. Bewoners en ondernemers vonden vooral de gezelligheid, de toename van de levendigheid en werkgelegenheid de grootste voordelen van toerisme. Hoewel de meerderheid van de bewoners vond dat er geen negatieve kanten aan toerisme zitten, werd ook wel eens overlast ervaren. Genoemd werd bijvoorbeeld rommel en drukte op straat, geluidsoverlast en hoge parkeerdruk. Deze overlast bleek echter zeer tijdsgebonden te zijn, en zou o.a. door het goed kanaliseren van bezoekers tijdens evenementen voor een deel kunnen worden tegengegaan. Toerisme werd wel belangrijk gevonden voor de toekomst van Utrecht. Men verwachtte dan ook niet dat toerisme in de toekomst tot meer problemen zou leiden. Kortom: bezoekers, bewoners en bedrijven leken goed samen te gaan. 36

37 Florida, USA (1988) Een onderzoek van Davis (1988) kan worden geschouwd als één van de eerste pogingen in de wetenschappelijke literatuur om groepen te onderscheiden door middel van clustering. De onderzoekers ontwikkelden een methode, waarbij ze gebruik maakten van standaard technieken en ondervraagden 415 bewoners van Florida. De respondenten kregen een vragenlijst opgestuurd bestaande uit vijf vragen om de kennis over het toerisme in Florida te meten, 31 vragen met een 5-punts Likert-schaal over attitudes, interesses en meningen ten aanzien van toerisme, twee vragen waarbij de respondent werd gevraagd om vijf positieve en vijf negatieve effecten van toerisme te schalen en een aantal vragen om de demografische gegevens van de respondent te verzamelen. Uiteindelijk kon naar aanleiding van de resultaten een onderscheid worden gemaakt tussen vijf clusters, namelijk: 1. Lovers (20%): deze bewoners hielden er een buitengewoon positieve mening ten aanzien van toeristen op na. Ze werden lovers genoemd omdat ze nagenoeg géén negatieve punten konden opnoemen. 2. Haters (16%): deze bewoners kenmerkten zich door een extreem negatieve mening ten aanzien van toerisme. Davis beschreef dat deze groep eerder een radicale antipathie had richting de toeristische industrie in zijn geheel. 3. Cautious romantics (21%): deze bewoners onderscheidden zich van de lovers, omdat ze, ondanks het feit dat ze positief staan tegenover toerisme, ze sommige negatieve effecten ook onderschreven. 4. In-betweeners (18%): deze bewoners hielden er een meer gematigde mening op na. Ze waren het in mindere mate eens met de haters en lovers. 5. Love em for a reason (26%): deze bewoners waren vóór toerisme, maar minder sterk dan de lovers. Terwijl de laatste groep het niet eens was met stellingen over negatieve effecten van toerisme, is deze groep dat wel. Daarnaast keurden ze toerisme voornamelijk goed omdat ze zagen dat toerisme economische voordelen oplevert. Demografische gegevens, zoals leeftijd, geslacht, opleiding, beroep, hoe lang men in Florida woont en of familieleden in de toeristische industrie werken werden verzameld om onderscheid te maken tussen de clusters. Maar hierin werden aanvankelijk geen significantie verschillen gemeten. Het tegendeel bleek toen men de geboorteplaats van de respondenten vergeleek met de resultaten van een 5-punts schaal die de kennis van de effecten van toerisme meette. Hieruit bleek dat de meeste haters waren geboren in Florida en weinig kennis hadden van het toerisme in hun stad, terwijl het omgekeerde het geval was bij de lovers. 37

38 Antalya, Turkije (1992) Er is een toenemend bewijs dat de lokale bevolking het juiste kader is om de effecten van toerisme te analyseren, omdat de grootste effecten van deze industrie juist hier worden ervaren (Tyrell en Toepper, 1991) 35. Literatuur over toerisme benadrukt dat de attitudes van bewoners een belangrijke bijdrage leveren aan een gastvrije en aantrekkelijke omgeving voor toeristen. Dit bleek vooral uit een onderzoek dat werd gedaan in Antalya, Turkije, één van de belangrijkste toeristische steden van Turkije. In de zomer van 1992 werden er in totaal 401 face-to-face interviews gehouden met bewoners van Antalya. De vragenlijst bestond uit 77 vragen. Bij de eerste 35 kon de respondent via een 6-punts Likert-schaal zijn mening geven over een aantal stellingen over de economische, sociale en milieu-technische effecten van toerisme. De laatste 13 vragen betroffen demografische gegevens van de respondent en hun relatie met toeristische activiteiten. Uit de eerste 35 stellingen, waarbij de respondent wel of niet akkoord kon gaan met een aantal stellingen, bleek dat 25 stellingen (71%) positief en 10 (29%) negatief bevonden werden. De meest positief bevonden effecten van toerisme waren meer werkgelegenheid voor de lokale bevolking en meer aandacht voor het onderhouden van historische gebouwen. Daarna werden nog een aantal effecten van toerisme als positief beoordeeld, waaronder bijvoorbeeld: Meer begrip ten opzichte van andere mensen Beter onderhoud van wegen en openbare ruimtes Een breder vrijetijdsaanbod voor de lokale bevolking Bevordering van culturele activiteiten door lokale bevolking De meest negatieve effecten van toerisme waren volgens de respondenten het feit dat de huizenprijzen en de prijs van land toenamen en dat de prijs van goederen en diensten toenam. Om te kijken of er duidelijke verschillen waren tussen demografische groepen, werden de resultaten van de 35 stellingen vergeleken met demografische gegevens verkregen uit de laatste 13 vragen. Dit leverde enkele interessante gegevens op. Bijvoorbeeld, mensen die vaak naar het strand gingen stonden positiever tegenover de effecten van toerisme dan mensen die het strand minder vaak bezochten. Ook bleek dat de negativiteit ten aanzien van de effecten van toerisme toenam, naarmate de afstand tussen de respondents woonplaats en het toeristische centrum afnam. Dit werd voorafgaand aan het onderzoek al aangenomen. 35 Korça, P. (1996), Resident attitudes toward tourism impacts, uit Annals of Tourism Research, Vol. 23, No. 3, pp

39 Nieuw-Zeeland In Nieuw-Zeeland werd in opdracht van het Ministerie van Toerisme ook onderzoek gedaan naar de attitudes van bewoners ten aanzien van toerisme. Hiervoor werden telefonische interviews afgenomen. Onderzoeker Evans (1993) kon naar aanleiding van de resultaten vier clusters onderscheiden. Bij dit onderzoek waren er opvallende veel verschillen te zijn bij de demografische gegevens per cluster. 1. Lovers (20%): deze bewoners gingen het meest akkoord met stellingen die vóór toerisme pleitten en gingen niet akkoord met stellingen tégen toerisme. Demografsich waren dit rijke, getrouwde, werkende Paheka s (Nieuw-Zeelanders van Britse/Europese afkomst) van middelbare leeftijd. 2. Haters (11%): deze bewoners waren het eens met de meeste stellingen tégen toerisme. Ze waren in alle opzichten anders dan de lovers, echter, ze gingen met enkele stellingen vóór toerisme akkoord. Het waren vooral vrouwelijke non- Paheka s, meest weduwe of gescheiden, werkloos of gepensioneerd. 3. Controlled (32%): deze groep bewoners leek veel op de lovers, zag de voor- én nadelen van toerisme, maar was het in mindere mate eens met stellingen dan lovers en haters. Dit waren vooral getrouwde, werkende of gepensioneerde, vrouwelijke Paheka s. 4. Selfish (37%): deze bewoners gingen akkoord met stellingen vóór en tégen toerisme, maar in mindere mate dan de haters en controlled. Ze waren het voornamelijk eens met stellingen over uitbreiding van het nachtleven, meer casino s en meer investeringen uit het buitenland. Ze waren vooral vóór toerisme omdat het hun zelf voordelen zou kunnen opleveren. Dit waren voornamelijk vrijgezelle mannelijke studenten, non-paheka s. Ze waren jonger dan in andere groepen. De voornaamste reden voor het feit dat er zoveel demografische verschillen waren in de groepen onderling, in tegenstelling tot het onderzoek dat in Florida werd gedaan, is dat hier veel meer mensen werden ondervraagd. 39

40 4 VRAAGSTELLING EN ONDERZOEKSMETHODIEK 4.1 Centrale vraag Naar aanleiding van de doelstelling van dit onderzoek, is een centrale vraag geformuleerd. Deze luidt: Welke attitudes hebben bewoners van de stadsdelen Westerpark en Oud-West ten aanzien van (dag)toeristen en in hoeverre dit kan worden meegenomen bij de ontwikkeling van toeristisch beleid? In deze vraagstelling worden een aantal begrippen gebruikt, die hieronder nader worden uitgelegd. attitudes Attitude is a psychological tendency that is expressed by evaluating a particular entity with some degrees of favor or disfavor [ ] evaluating refers to all classes of evaluative responding, whether over or covert, cognitive, affective, or behavioral, Eagly & Chaiken, Uit deze definitie zijn een aantal dingen op te maken: Een attitude is gericht op een object, persoon, instantie of gebeurtenis: het attitude-object. Een attitude is evaluatief: het attitude-object wordt positief of negatief geëvalueerd. Een attitude bevat een cognitief component die naar het systeem van overtuigingen en denkbeelden die een persoon heeft tegenover het object. Een attitude bevat een affectief component die refereert naar de richting en de intensiteit van de beoordeling van een bepaald object. Hierbij kun je het attitudeobject afstoten of juist aantrekken. Een attitude bevat een gedragsmatig component die refereert naar de neiging om op een bepaalde manier te reageren tegenover het object. Tijdens dit onderzoek worden de attitudes van bewoners ten opzichte van toeristen gemeten. In dit geval is het attitude-object de toerist. Er wordt dus onderzocht hoe de bewoner denkt over de toerist, welke gevoelens hij heeft ten opzichte van de toerist en hoe hij zich gedraagt naar aanleiding van de toerist. 36 Bryon, J. (2006), De dialectische relatie tussen stadsbewoners en de toeristisch-stedelijke ruimte, p

41 Westerpark Westerpark is een stadsdeel van de Gemeente Amsterdam. Het telt op 30 september inwoners 37. Het stadsdeel bestaat uit een aantal buurten, waaronder de Staatsliedenbuurt, Frederik Hendrikbuurt, Zeeheldenbuurt en Spaarndammerbuurt. Tijdens dit onderzoek worden niet álle bewoners van het stadsdeel ondervraagd. Alleen de bewoners die rond een vrijetijdsactiviteit woonachtig zijn zullen worden ondervraagd. Het precieze onderzoeksgebied is terug te lezen in de bijlagen. Oud-West Oud-West is een stadsdeel van de Gemeente Amsterdam. Het telt op 30 september inwoners 38. Het stadsdeel bestaat uit een aantal buurten, waaronder de Kinkerbuurt, de Helmersbuurt, de Bellamybuurt en de Vondelbuurt. Tijdens dit onderzoek worden niet álle bewoners van het stadsdeel ondervraagd. Alleen de bewoners die rond een vrijetijdsactiviteit woonachtig zijn zullen worden ondervraagd. Het precieze onderzoeksgebied is terug te lezen in de bijlagen. toerist Er bestaan meerdere definities van het woord toerist. Omdat toerisme een studiegebied is dat meerdere disciplines bevat, zoals geografie, economie, sociologie en antropologie, is een universele definitie uiteraard niet mogelijk. De definitie verandert wanneer het doel of de context waarin het staat verandert. Eén van de eerste definities die algemeen werd aangenomen was van de Zwitsers Hunziker en Krapf: Toerisme is het geheel van betrekkingen en verschijnselen dat voortvloeit uit de reis en het verblijf van mensen buiten hun woonplaats, voor zover dit verblijf geen duurzame vestiging betekent en evenmin voortvloeit uit een beroepsactiviteit. Omdat deze omschrijving kritiek kreeg uit de zaken- en congreswereld, werd het laatste gedeelte en evenmin voortvloeit uit een beroepsactiviteit verwijderd. Het Nederlands Research Instituut voor Recreatie en Toerisme kwam toen met de volgende definitie: Toerisme is het verschijnsel dat alle gedragsvormen omvat die geheel of gedeeltelijk zijn gericht op het ontspannend verlangen en waarbij het verblijven in een andere omgeving centraal staat. De World Tourism Organization hanteert de volgende definitie: The activities of a person travelling to a place outside his or her usual environment for less than a specified period of time and whose main purpose of travel is other than the exercise of an activity

42 remunerated from within the place is visited. Usual environment wordt gebruikt om trips buiten te sluiten binnen het gebied van de woonplaats en ook de frequente en regelmatige reizen van de woning naar de werkplek en andere gemeenschappelijke tripjes van een routine karakter. Less than a specified period of time wordt gebruikt om lange-tijd migratie niet mee te rekenen en met exercise of an activity remunerated from the place visited wordt de migratie van tijdelijk werk buiten gesloten. 39. Tijdens dit onderzoek wordt de definitie van Hunziker en Krapf gehanteerd. Hiertoe worden zowel verblijfsbezoeken (meerdaags, gebruik makend van overnachtingsmogelijkheden) als dagbezoeken (ééndaags, niet gebruik makend van overnachtingsmogelijkheden) gerekend. 4.2 Deelvragen Deze centrale vraag wordt onderzocht aan de hand van 4 deelvragen. Elke deelvraag is gebaseerd op een thema. De thema s zijn hetzelfde als de deelthema s die Gerritsma heeft gehanteerd tijdens haar onderzoek naar de bewonersbeleving in de Amsterdamse Binnenstad. De 4 deelvragen luiden als volgt: 1. In hoeverre ervaren bewoners van Westerpark en Oud-West een gevoel van trots over het feit dat hun wijk (dag)toeristen aantrekt, en hoe gastvrij zijn ze ten opzichte van (dag)toeristen? 2. Wat is de attitude van bewoners van Westerpark en Oud-West ten aanzien van (dag)toeristen in hun directe woonomgeving (d.w.z. hun stadsdeel), en wat vinden ze van het plan om toeristen over alle stadsdelen te spreiden? 3. Wat is de attitude van bewoners van Westerpark en Oud-West ten aanzien van (dag)toeristen in de openbare ruimte (d.w.z. de stad Amsterdam)? 4. Wat is de attitude van bewoners van Westerpark en Oud-West ten aanzien van (dag)toeristen die een bezoek brengen aan evenementen, festivals en koopzondag? In de volgende paragrafen worden de 4 thema s nader omschreven Thema 1: Trots en gastvrijheid Trotse en gastvrije bewoners zijn het visitekaartje van een stad. Uit de Amsterdamse Burgermonitor 2007 van Onderzoek en Statistiek Amsterdam komt reeds naar voren dat de inwoners van de stadsdelen Westerpark en Oud-West de meeste verbondenheid voelen met hun stadsdeel. Toerisme kan bijdragen aan deze verbondenheid en kan de trots van bewoners ten aanzien van de buurt vergroten. Voor beide stadsdelen zijn deze

43 2 effecten van toerisme één van de belangrijkste redenen om het toerisme in het stadsdeel te ontwikkelen. In hoeverre ervaren de bewoners een gevoel van trots, omdat toeristen een bezoek brengen aan hún stadsdeel? Daarnaast wordt onderzocht hoe gastvrij bewoners zijn ten aanzien van toeristen en tot hoever die gastvrijheid gaat Thema 2: Toeristen in het stadsdeel Hoe staan de bewoners tegenover toeristen in hun directe woonomgeving, d.w.z. in hun eigen straat, voor hun raam, in hun park? Het zou kunnen zijn, dat bewoners op een andere manier aankijken tegen bewoners in hun directe woonomgeving, dan in de rest van Amsterdam. Bewoners zouden in hun eigen leefomgeving minder tolerant kunnen zijn tegenover toeristen dan in de rest van de stad. Mede naar aanleiding van het plan van de Gemeente Amsterdam om toeristen over alle stadsdelen van Amsterdam te spreiden, wordt onderzocht wat bewoners vinden van het feit dat toeristen zich verplaatsen van de Binnenstad naar hun stadsdeel. Merken ze dat het aantal toeristen is toegenomen? Hoe zouden bewoners het vinden als het aantal toeristen in hun stadsdeel toeneemt? Thema 3: Toeristen in de stad Amsterdam Hoe staan de bewoners tegenover toeristen in de openbare ruimte, d.w.z. in de rest van Amsterdam? De stad, met name het Centrum, vormt steeds meer een decor voor vermaak: pleinen worden gebruikt voor markt, terrassen en festivals. Bij het indelen van de openbare ruimte wordt vaak rekening gehouden met toeristen. Wat vinden bewoners hiervan? Vinden zij wellicht dat er teveel rekening wordt gehouden met toeristen? Of vinden zij juist dat dat meer kan, door bijvoorbeeld de bewegwijzering voor toeristen te verbeteren? Thema 4: Evenementen, festivals en koopzondag In de stadsdelen worden steeds meer evenementen georganiseerd. Ook zoeken de stadsdelen aansluiting op bestaande evenementen in het Centrum om toeristen aan te trekken. Ervaren de bewoners het toenemende aanbod van evenementen in hun stadsdeel als een verrijking van hun uitgaansmogelijkheden? Of ontvluchten zij juist hun buurt tijdens deze evenementen vanwege de drukte van dagtoerisme? Vooral in het Westerpark neemt het aantal festivals en evenementen gestaag toe. Onderzocht wordt in hoeverre bewoners hier overlast van ondervinden. Ook is het openstellen van de winkels op zondag een manier om meer toeristen aan te trekken. Onderzocht wordt wat bewoners hiervan vinden. 43

44 4.3 Onderzoeksmethodiek Net als het onderzoek Aantrekkelijk Amsterdam van Gerritsma uit 1998, is gekozen voor de triangulatie-aanpak. Triangulatie wordt toegepast om de betrouwbaarheid van het onderzoek te vergroten. Tijdens het onderzoek worden 3 soorten triangulatie toegepast: data-triangulatie, theoretische triangulatie en onderzoekerstriangulatie. Data-triangulatie omdat er zowel gebruik is gemaakt van kwantitatief onderzoeksmateriaal, namelijk een enquête, als kwalitatief onderzoeksmateriaal, namelijk interviews. Theoretische triangulatie vanwege het gebruik van verschillende theoretische invalshoeken. Zo wordt naast de mening van de bewoners ook de mening van een aantal sleutelfiguren in het onderzoek verwerkt. Onderzoekerstriangulatie omdat er tijdens het onderzoek sprake is geweest van teamwork. Het onderzoek is door 4 studenten in 8 onderzoeksgebieden uitgevoerd. Tijdens het onderzoek is er tussen de 4 studenten onderling een nauwe samenwerking geweest Dataverzameling: enquête Om kwantitatieve gegevens te verzamelen is een enquête opgesteld. De vragenlijst had als basis de enquête die Gerritsma destijds voor haar onderzoek heeft gebruikt. Omdat één van de doelstellingen is om een vergelijking te maken tussen nu en 10 jaar geleden, is ervoor gekozen om als basis dezelfde vragenlijst aan te houden. Deze vragenlijst bestond uit 4 stellingen per deelthema. Het onderzoek wordt door 4 studenten in 8 stadsdelen uitgevoerd. Iedere student heeft een eigen aanvullend thema gekozen, dat past bij de huidige tijdsgeest. Naar aanleiding van dit thema, is elk bestaand deelthema aangevuld met een aantal extra stellingen. Deze aanvullende stellingen zijn tot stand gekomen in samenwerking met een beleidsonderzoeker van Economische Zaken van de Gemeente Amsterdam. De vragenlijst bestond uiteindelijk uit een aantal algemene vragen, gevolgd door een aantal stellingen. Deze stellingen konden door de respondent beantwoordt worden door middel van een 5-punts Likertschaal. De enquête is alleen in de Nederlandse taal opgesteld, omdat een goede vertaling een tijdrovende klus zou zijn en het daarbij de vraag is of alle allochtone bewoners Engels kunnen lezen en spreken. Naast de enquête is een begeleidende brief opgesteld. Hierin werden bewoners uitgenodigd om deel te nemen aan de enquête, werd hen uitgelegd waarom het onderzoek wordt gehouden en waarom hun mening belangrijk is voor het onderzoek. Ook deze brief is tot stand gekomen in samenwerking met een beleidsonderzoeker bij Economische Zaken van de Gemeente Amsterdam en het Lectoraat Citymarketing & Leisure Management. Deze begeleidende brief is terug te vinden in de bijlagen. 44

45 Aanvankelijk is ervoor gekozen om alleen schriftelijke enquête te verspreiden. Uiteindelijk is besloten om de enquête óók op internet te publiceren. De opkomst van internet heeft in de afgelopen 10 jaar een opmars heeft gemaakt en in 2007 beschikt volgens de Amsterdamse Burgermonitor (O&S) 81% van de Amsterdammers thuis over een internetverbinding. Echter, 14% heeft noch thuis, noch op het werk een internetverbinding. Om deze respondenten niet uit te sluiten, is voor beide opties gekozen. Respondenten werden in de begeleidende brief de keuze geboden om de enquête op papier of online in te vullen. Op deze manier zijn de mogelijkheden voor de respondent om de enquête in te vullen vergroot. Om de enquête online beschikbaar te maken, is door een professioneel internetbureau, namelijk puntnl bv internetdiensten Amsterdam, een website gemaakt: De domeinnaam moest voor de respondent makkelijk in te toetsen zijn, maar moest ook de naam INHOLLAND bevatten. Om de enquête online te zetten, is speciale software gebruikt, namelijk het programma Survey Monkey. Dit is een veelgebruikt programma voor online enquêtes. Elke student heeft zelf zijn vragenlijst in dit programma ingevoerd. Daarna heeft het internetbureau (puntnl bv internetdiensten Amsterdam) het zó geprogrammeerd, dat de respondenten bij het invoeren van hun postcode op de website automatisch bij de juiste vragenlijst uitkwamen. Op onderstaande afbeelding is de website te zien. Website 45

46 Op onderstaande afbeelding is een screenshot te zien van de online enquête. Fragment online enquête Onderzoekspopulatie Om een zo relevant mogelijk beeld te krijgen van de attitudes van bewoners ten aanzien van toeristen, is ervoor gekozen om het onderzoek te concentreren in een aantal gebieden van het stadsdeel die het meest door toeristen worden bezocht. Deze onderzoeksgebieden zijn terug te vinden in de bijlagen Steekproef Om de grootte van de steekproefgrootte te berekenen, is gebruik gemaakt van een steekproefcalculator. Met een betrouwbaarheidsgraad van 95% en een betrouwbaarheidsinterval van 5 zou de steekproefgrootte per stadsdeel 380 moeten zijn. Echter, na overleg met het Lectoraat en de beleidsonderzoekster van Economische Zaken van de Gemeente Amsterdam is besloten om per stadsdeel 400 enquêtes te verspreiden. Economische Zaken gaf aan in totaal 1000 bruikbare enquêtes nodig te hebben (125 enquêtes per stadsdeel) om uitspraken te kunnen doen over de gehele populatie (de stad Amsterdam). De verwachte respons was dus 125 respondenten per stadsdeel. Omdat er geen adressenbestand beschikbaar was van bewoners, is de enquête door de studenten zelf verspreid. In de geselecteerde straten is bij willekeurige bewoners een envelop in de brievenbus gedaan, met daarin de enquête, de begeleidende brief met daarin de link naar de online enquête en een portvrije retourenvelop waarmee de respondenten de schriftelijke enquête kostenloos konden retourneren. De verspreiding van deze enveloppen heeft op de volgende data plaatsgevonden: 46

47 Westerpark: Woensdag 26 maart 2008, s avonds Donderdag 27 maart 2008, s avonds Vrijdag 28 maart 2008, s avonds Oud-West: Zaterdag 29 maart 2008, overdag Zondag 30 maart 2008, overdag Bij het verspreiden van de enveloppen is rekening gehouden met stickers die bewoners op hun brievenbus geplakt hebben om reclamedrukwerk te weren. Noch bij bewoners met een nee/nee-sticker (weert zowel ongeadresseerd reclamedrukwerk, als huis-aanhuis bladen en wijkbladen), noch bij bewoners met een nee/ja-sticker (weert alleen ongeadresseerd reclamedrukwerk) is een enquête door de brievenbus gedaan. Deze bewoners stellen het mogelijk niet op prijs om een dergelijke enquête per post te ontvangen, waardoor de kans op respons in verhouding kleiner is dan bij bewoners die géén sticker op hun brievenbus hebben. Wel hebben hierdoor niet alle bewoners van de geselecteerde straten een evengrote kans gehad om in de steekproef te komen. Daarom is de steekproef select. Tevens zijn er tijdens het verspreiden van de enveloppen een aantal bewoners, dat bij toeval op straat liep, aangesproken. Bijvoorbeeld bewoners die terugkwamen van hun werk of de vuilnis buiten zetten. Aan deze bewoners is persoonlijk gevraagd of zij de enquête zouden willen invullen. Een week na het verspreiden van de 400 enveloppen leek de respons tegen te vallen. Daarom zijn een aantal aanvullende acties ondernomen. In de eerste plaats is de link naar de online enquête door middel van een digitale nieuwsbrief verspreid onder leden van de Vereninging van Eigenaren van Blok 2C aan de Haarlemmerweg. Dit blok huizen ligt recht tegenover het Westergasfabriekterrein en valt binnen het onderzoeksgebied van Westerpark. Het huizenblok telt ongeveer 200 appartementen. Daarnaast is de link naar de online enquête geplaatst op de website van De Echo Westerpark en De Echo Oud-West. De Echo is een buurtkrant die in een aantal stadsdelen van Amsterdam wordt verspreid. Als laatste zijn er in de 2 stadsdelen nog een aantal brieven verspreid waarin bewoners werden uitgenodigd om deel te nemen aan de online enquête. Deze bewoners hadden uitsluitend de mogelijkheid om de enquête via internet in te vullen. In Westerpark zijn 50 van deze uitnodigingen verspreid en in Oud-West 200. De brieven zijn verspreid binnen het vastgestelde onderzoeksgebied. De brieven zijn op de volgende data verspreid: Westerpark: Maandag 7 april 2008, s avonds Oud-West: Dinsdag 8 april 2008, s avonds 47

48 De einddatum voor de werving van respondenten stond in eerste instantie op 8 april Daarna is de einddatum uitgesteld naar woensdag 30 april. Enquêtes die na die datum zijn binnengekomen (per post of online) zijn niet meer meegenomen in de dataverwerking. Van de 400 enquêtes die eind maart zijn verspreid was de uiteindelijke respons: Stadsdeel Per post Online Totaal Westerpark Oud-West In totaal zijn er in Westerpark dus 128 bruikbare enquêtes binnengekomen, in Oud-West 82. Economische Zaken van de Gemeente Amsterdam verwachtte een respons van 125 enquêtes per stadsdeel. In Westerpark is dit verwachte aantal gehaald, in Oud-West niet Dataverzameling: interviews Om kwalitatieve gegevens te verzamelen, zijn ten eerste een aantal bewoners geïnterviewd. Het voordeel van een interview met een bewoner is de mogelijkheid tot het stellen van de waarom-vraag. Aan het einde van de vragenlijst kregen bewoners de mogelijkheid om zich hiervoor aan te melden. In Westerpark hebben 16 bewoners zich aangemeld voor een interview, in Oud-West 10 bewoners. Per stadsdeel zijn willekeurig 5 bewoners geselecteerd. Hiermee is telefonisch of per mail een afspraak gemaakt voor het afnemen van een interview bij de bewoner thuis. Tijdens dit interview werd een semi-gestructureerde vragenlijst afgenomen; de stellingen werden nogmaals doorgenomen, echter niet bij elke geïnterviewde in dezelfde volgorde. Na het doornemen van de stellingen werden nog een aantal vragen gesteld dat niet in de enquête voorkwam, maar wel relevant was voor het onderzoek. Het gesprek werd opgenomen op een voicerecorder. Hiervoor is gekozen, omdat de interviewer op deze manier goed op het non-verbale gedrag van de geïnterviewde kan letten. Daarnaast kunnen de antwoorden van de geïnterviewden letterlijk worden uitgewerkt en kan er in het rapport nauwkeurig worden geciteerd. Om het interview op te nemen is eerst toestemming gevraagd aan de respondenten. Daarbij werd duidelijk uitgelegd waarom is gekozen voor deze manier van registreren. Géén van de geïnterviewden had bezwaar tegen het opnemen van het gesprek. Gemiddeld duurde een interview met een bewoner 40 minuten. Na afloop van het gesprek kregen de geïnterviewden een kleine vergoeding in de vorm van een fles wijn. De interviews zijn afgenomen tussen 31 maart en 6 mei Naast interviews met respondenten, zijn per student (minimaal) 3 sleutelfiguren geïnterviewd. Sleutelfiguren zijn personen uit die voor dit onderzoek een belangrijke rol spelen, zoals beleidsmakers, vertegenwoordigers van bewonersverenigingen en personen uit het toeristisch werkveld. Deze sleutelfiguren zijn hiervoor telefonisch of per 48

49 mail benaderd. Voor elk sleutelfiguur is van te voren een vragenlijst opgesteld, afhankelijk van zijn of haar functie. Hiermee konden de sleutelfiguren hun visie geven op de onderzoeksvraag. Om het interview af te nemen zijn de sleutelfiguren op hun werkplek bezocht. Ook de interviews met de sleutelfiguren zijn opgenomen op voicerecorder. De interviews zijn afgenomen tussen 11 april en 22 mei De volgende sleutelfiguren zijn geïnterviewd: Medewerker van Economische Zaken Stadsdeel Westerpark (14 april 2008) Medewerker van Economische Zaken Stadsdeel Oud-West (22 mei 2008) Lid van de bewonersgroep Mooi Westerpark (11 april 2008) Directeur van een managementadviesbureau voor de vrijetijdssector (5 mei 2008) Alle interviews zijn na het afnemen letterlijk uitgewerkt. De uitwerking van de interviews met de sleutelfiguren zijn naar de betreffende personen per mail verstuurd en aan hen is toestemming gevraagd voor het gebruiken van citaten uit het interview. Het lid van debewonersgroep Mooi Westerpark heeft geen toestemming gegeven voor het gebruik van het interview. De medewerker van Economische Zaken van Stadsdeel Oud-West gaf alleen toestemming voor het gebruik van formeel aangepaste citaten; het uitgewerkte interview is niet in de bijlagen opgenomen. Voor een goede interpretatie zijn de antwoorden van de interviews gecodeerd. 4.4 Dataverwerking Per stadsdeel zijn de binnenkomen vragenlijsten genummerd. Om de vragenlijsten te kunnen invoeren in SPSS (versie 15 onder Windows) zijn alle antwoorden gecodeerd. Daarna konden de antwoorden worden ingevoerd in SPSS. Om na te gaan of er statistisch sygnificante verbanden bestaan tussen variabelen, is voor een aantal variabelen de Chi-kwadraattoets uitgevoerd. Omdat het niet mogelijk is om een Chi-kwadraattoets uit te voeren bij variabelen met 5 waarden (in het geval van de stellingen), zijn de 5 waarden van de stellingen gehercodeerd naar 3 waarden: oneens, neutraal en eens. 4.5 Validiteit en betrouwbaarheid De validiteit van een onderzoek houdt in, in hoeverre de resultaten van een onderzoek en de werkelijkheid met elkaar overeenkomen. Er bestaan een aantal soorten validiteit. Gekeken wordt in hoeverre dit onderzoek betekenisvaliditeit heeft, of het methodologisch valide is en in hoeverre het onderzoek extern valide is. Als laatste wordt de betrouwbaarheid van dit onderzoek getoetst. 49

50 Om de betekenisvaliditeit te controleren, wordt eerst naar de inhoudsvaliditeit gekeken: in hoeverre wordt onderzocht wat onderzocht moet worden? Ten tweede wordt naar de constructvaliditeit gekeken: is het te meten begrip voldoende uitgewerkt in de verschillende aspecten die met dit begrip samenhangen? In deel één van dit onderzoeksrapport is een theoretisch kader gekozen, zijn een aantal relevante begrippen uitgewerkt en is een inventarisatie gemaakt van een aantal trends en ontwikkelingen binnen het onderzoeksdomein. Aan de hand daarvan zijn de 4 bestaande deelthema's van het onderzoek van Gerritsma (1998) geactualiseerd, zodat ze aansluiten bij de huidige tijdsgeest. De 4 deelthema's omvatten zoveel mogelijk de verschillende attitudes van bewoners ten aanzien van toeristen, wat het onderzoek betekenisvalide maakt. De methodologische validiteit kan worden getoetst door te kijken naar de onderzoeksopzet. Aangezien het onderzoek een herhalingsonderzoek betreft, was de onderzoeksopzet van te voren reeds bepaald. De onderzoeksopzet van Gerritsma (1998) is hetzelfde gebleven en waar nodig verbeterd en geactualiseerd. Zo is er tijdens dit onderzoek, naast een schriftelijke enquête, gebruik gemaakt van een online enquête. Wanneer gekeken wordt in hoeverre de steekproef op de juiste wijze getrokken is, kan gezegd worden dat juist het publiceren van de enquête op internet de methodologie van dit onderzoek enigszins heeft aangetast. Zo heeft het publiceren van de link naar de online enquête op de website van De Echo, methodologische gevolgen gehad voor het onderzoek. Hierdoor hebben namelijk ook bewoners die buiten het onderzoeksgebied vallen de mogelijkheid gehad om de enquête in te vullen. Daarnaast is de enquête alleen in de Nederlandse taal verspreid. Dit heeft als gevolg dat alleen bewoners die de Nederlandse taal spreken de enquête hebben kunnen invullen. Hierdoor zijn bewoners die niet Nederlands spreken of lezen uitgesloten van de enquête. Volgens O&S is het percentage westerse en niet-westerse allochtonen van de totale bevolking in Westerpark 44%. In Oud-West is dit percentage 38%. Bij O&S zijn geen cijfers bekend over het aantal niet Nederlands sprekende of lezende allochtonen. In Westerpark is 9% van de respondenten buitenlands; in Oud-West 13%. Overigens is niet gezegd dat deze bewoners de Engelse taal kunnen spreken of lezen, dus kan afgevraagd worden in hoeverre een Engelstalige enquête nut gehad heeft. Om te kijken in hoeverre het onderzoek extern valide is, wordt gekeken in hoeverre de verkregen onderzoeksresultaten gegeneraliseerd kunnen worden naar de 'echte' wereld. Zijn de onderzoeksresultaten generaliseerbaar naar andere situaties (ecologische validiteit) of andere populaties (populatievaliditeit)? De ecologische validiteit van dit onderzoek is enigszins aan te tonen omdat het onderzoek in dezelfde opzet is uitgevoerd in 2 verschillende onderzoeksgebieden: Stadsdeel Westerpark en Stadsdeel Oud-West. De onderzoeksresultaten komen in zoverre overeen, dat de resultaten wellicht kunnen worden gegeneraliseerd naar andere stadsdelen in Amsterdam waar het onderzoek niet is uitgevoerd (bijvoorbeeld: Stadsdeel Noord, Stadsdeel Watergraafsmeer). 50

51 De populatievaliditeit kan getoetst worden door te kijken of de steekproef een goede afspiegeling is van de werkelijke populatie. Om te kijken in hoeverre de steekproef in Westerpark representatief is voor de bevolking van Westerpark, zijn een aantal demografische gegevens van de respondenten vergeleken met kerncijfers van het stadsdeel zoals die bekend zijn bij Onderzoek en Statistiek (O&S) van de Gemeente Amsterdam. In onderstaande grafiek worden de leeftijd van de respondenten vergeleken met de leeftijd van de bevolking zoals bekend bij O&S. Leeftijdsklasse Respondenten O&S 0-3 jaar 0% 4,4% 4-7 jaar 0% 3,5% 8-12 jaar 0% 4,0% jaar 0% 3,7% jaar 2,4% 10,5% jaar 11,4% 10,5% jaar 26,2% 22,4% jaar 31,7% 18,1% jaar 18,9% 15,4% 65 jaar e.o. 8,7% 7,6% Vergelijking leeftijdsklasses Westerpark Vastgesteld kan worden dat de leeftijdsklasse jaar is ondervertegenwoordigd en de leeftijdsklasse is oververtegenwoordigd. De andere leeftijdsklasses komen voldoende overeen met de werkelijkheid. Ook kan het geslacht van de respondenten vergeleken worden met de gegevens van O&S. Volgens O&S is het percentage mannen in Westerpark 50% en het percentage vrouwen 50%. Van de 128 ondervraagde respondenten is het percentage mannen 40% en het percentage vrouwen 60%. De verdeling man/vrouw wijkt dus enigszins af van de werkelijkheid. 51

52 Voor de steekproef in Oud-West wordt dezelfde vergelijking gemaakt: Leeftijdsklasse Respondenten O&S 0-3 jaar 0% 4,4% 4-7 jaar 0% 2,9% 8-12 jaar 0% 2,7% jaar 0% 2,7% jaar 2,4% 9,3% jaar 11,0% 12,4% jaar 29,3% 24,3% jaar 9,8% 16,8% jaar 41,5% 16,8% 65 jaar e.o. 6,1% 7,8% Vergelijking leeftijdsklasses Oud-West Hier kan worden vastgesteld dat de leeftijdsklasse jaar en is ondervertegenwoordigd en de leeftijdsklasse is oververtegenwoordigd. De andere leeftijdsklasses komen voldoende overeen met de werkelijkheid. De verdeling man/vrouw bij de respondenten van Oud-West is 52% man en 48% vrouw. Volgens O&S is verdeling man/vrouw van de bevolking in Oud-West 50% man en 50% vrouw. Deze verdeling bij de respondenten is dus redelijk representatief. Wanneer gekeken wordt naar de betrouwbaarheid van dit onderzoek, kan worden afgevraagd of dit onderzoek, wanneer het herhaald zou worden met een andere steekproef, het dezelfde resultaten zou opleveren. Omdat dit onderzoek niet het gewenste aantal respondenten heeft opgeleverd, kan het onderzoek vanwege een grote kans op toevalligheden niet als betrouwbaar worden gezien. Echter, dit onderzoek heeft in twee verschillende onderzoeksgebieden plaatsgevonden (Westerpark en Oud-West). Aangezien de onderzoeksresultaten in beide gebieden op veel punten overeenkomen, kan gezegd worden dat de resultaten betrouwbaar zijn. 52

53 DEEL II ONDERZOEKRESULTATEN 53

54 5 ONDERZOEKSRESULTATEN 5.1 Wie zijn de respondenten? De enquête begon met een aantal algemene vragen. Door middel van deze vragen is het mogelijk om iets meer te kunnen zeggen over de respondenten. Per stadsdeel worden een demografische en andere aanvullende geven van de respondenten beschreven. WESTERPARK Van de 128 bewoners, woont het grootste gedeelte 10 tot 25 jaar in Westerpark, namelijk 27%. 25% woont 5 tot 10 jaar in het stadsdeel, 23% 2 tot 5 jaar en 15 % zelfs langer dan 25 jaar. Het is dus opvallend dat het grootste gedeelte van de bewoners die de enquête heeft ingevuld, al minstens 2 jaar in Westerpark woonachtig is. Slechts 13 bewoners (10%) wonen korter dan 2 jaar in het stadsdeel. 1 bewoner heeft de vraag naar de woonduur niet beantwoord. Het aantal bewoners dat in een huurwoning of koopwoning woont is bijna gelijk verdeeld. 62 bewoners (49%) wonen in een huurwoning, 65 (51%) bewoners in een koopwoning. 1 bewoner heeft deze vraag niet beantwoord. Van de bewoners zijn 51 (40%) alleenstaand en 33 (26%) samenwonend zonder kinderen. 31 bewoners (24%) zijn samenwonend met kinderen en 12 bewoners (9%) zijn alleenstaand met kinderen. 1 bewoner heeft deze vraag niet beantwoord. De verdeling tussen het geslacht van de bewoners, is niet helemaal gelijk: 51 mannen (40%) tegenover 77 vrouwen (60%) hebben de enquête ingevuld. De leeftijd van de bewoners varieert tussen de 23 en 79 jaar. Het grootste gedeelte, 43% van de bewoners is tussen de 21 en 40 jaar. 41% is tussen de 41 en 60 jaar en 15% is tussen de 61 en 80 jaar. 2 bewoners hebben hun leeftijd niet ingevuld. Het opleidingsniveau van de bewoners is hoog: bijna de helft (48%) heeft een universitaire studie genoten, bijna een derde van de bewoners (30%) heeft een HBOstudie genoten. 20% heeft een MBO-studie of lager genoten. 2 bewoners hebben hun opleidingsniveau niet ingevuld. Ook is de bewoners gevraagd wat hun geboorteplaats is. Deze vraag is gesteld, om te kijken of er een verband is tussen bijvoorbeeld de geboorteplaats van de bewoners en hun trots op hun stadsdeel. Bewoners die in Amsterdam zijn geboren zouden wellicht trotser op hun buurt kunnen zijn dan bewoners die buiten Amsterdam zijn geboren. 42 bewoners gaven aan in Amsterdam te zijn geboren, 74 bewoners zijn geboren in een 54

55 andere plaats dan Amsterdam, maar bínnen Nederland. 11 bewoners zijn geboren in een ander land dan Nederland. 1 bewoner heeft zijn geboorteplaats niet ingevuld. Ook is de vraag gesteld of de bewoner, of iemand binnen zijn of haar huishouden, werkzaam is in de toeristische sector. Dit gegeven kan interessant zijn, omdat mensen die werkzaam zijn in de toeristische sector wellicht toleranter zijn ten opzichte van toeristen in hun buurt. Slechts 8 bewoners gaven aan dat zij, of iemand binnen hun huishouden, werkzaam is binnen de toeristische sector. 1 bewoner heeft deze vraag niet beantwoord. Als laatste is de bewoners gevraagd hoe vaak zij uit recreatieve belangstelling een bezoek brengen aan een stad binnen Nederland of over de grens. Dit gegeven kan interessant zijn, omdat mensen die zelf vaak toerist zijn, zich wellicht beter in de toerist kunnen verplaatsen en zo gastvrijer zijn ten aanzien van toeristen. Maar liefst 71% brengt 1 tot 5 keer per jaar een bezoek aan een stad. 21% doet dit zelfs nog regelmatiger: 5 tot 10 keer per jaar. 8% is het meest reislustig en bezoekt meer dan 10 keer per jaar een stad. 3 bewoners hebben deze vraag niet beantwoord. OUD-WEST In Oud-West woont het ruim de helft van de bewoners langer dan 10 jaar in het stadsdeel: maar liefst 51%. 32 % woont tussen de 2 en 10 jaar in Oud-West, 17% woont korter dan 2 jaar in het stadsdeel. Ook hier is opvallend dat het grootste gedeelte, dat de enquête heeft ingevuld al langer woonachtig is in Oud-West. Het aantal bewoners dat in een huurwoning of koopwoning woont, is net als in Westerpark bijna gelijk verdeeld: van de 82 bewoners wonen er 37 (48%) in een huurwoning en 40 (52%)in een koopwoning. Net als in Westerpark is het grootste gedeelte van de bewoners alleenstaand (46%). 30% is samenwonend zonder kinderen, 22% samenwonend met kinderen en 3% is alleenstaand met kinderen. Het geslacht van de bewoners is ook hier bijna gelijk verdeeld: van de 82 respondenten zijn er 40 man en 36 vrouw. De leeftijd van de bewoners varieert tussen de 20 en 87 jaar. 31 bewoners zijn tussen de 21 en 40 jaar, 31 bewoners zijn tussen de 41 en 60 jaar. 10 bewoners zijn tussen de 61 en 80 jaar, 3 bewoners 81 jaar en ouder. 2 bewoners 20 jaar of jonger. Ook in Oud-West is het opleidingsniveau van de bewoners die de enquête hebben ingevuld hoog. 79% heeft een HBO-opleiding of hoger genoten, waarvan 39% een universitaire studie. 21% heeft een MBO-studie of lager genoten. 55

56 Ook aan de bewoners in Oud-West is hun geboorteplaats gevraagd. 52 bewoners gaven aan te zijn geboren buiten Amsterdam (bínnen Nederland), 15 bewoners zijn in Amsterdam geboren en 10 bewoners in een ander land dan Nederland. In Oud-West gaven 8 van de 82 bewoners aan dat zij of iemand binnen hun huishouden werkzaam is binnen de toeristische sector. Van de 82 bewoners gaf 61% aan 1 tot 5 keer per jaar uit recreatieve belangstelling een bezoek te brengen aan een stad binnen Nederland of over de grens. Bijna een kwart (25%) doet dit tussen de 5 en 10 keer per jaar en 14% meer dan 10 keer per jaar. 56

57 5.2 Trots & gastvrijheid in Westerpark Het eerste thema van de enquête is Trots & gastvrijheid. Dit thema bevat 7 stellingen. In deze paragraaf wordt aan de hand van een tabel aangegeven wat de bewoners in Westerpark hebben geantwoord. Daarna zal aan de hand van deze antwoorden en een aantal uitspraken van de geïnterviewde respondenten een korte analyse worden gegeven van elke stelling. 1. Het geeft me een gevoel van trots te weten dat Westerpark aantrekkelijk is voor (dag)toeristen. 2. Ik woon graag in een stadsdeel dat populair is voor (dag)toeristen. 3. De waardering van (dag)toeristen voor mijn buurt zorgt ervoor dat ik ook zelf mijn buurt meer waardeer. 4. Ik wil dat (dag)toeristen van mijn buurt genieten. 5. Als bewoner van Westerpark vind ik het belangrijk om (dag)toeristen welkom te heten in mijn buurt. 6. Ik zou het leuk vinden om mijn woning open te stellen voor (dag)toeristen, bijvoorbeeld voor een bezichtiging of in het kader van een huizenruil. zeer oneens 5% (6) 7% (9) 11% (14) 5% (6) 3% (4) 31% (39) oneens 10% (13) 15% (19) 23% (29) 6% (8) 17% (22) 39% (50) neutraal 12% (16) 26% (33) 21% (27) 20 % (26) 28% (35) 16% 7. Wanneer een (dag)toerist mij de 3% 8% 21% weg vraagt, geef ik hem graag wat (4) (10) (27) extra uitleg over mijn buurt. Stellingen rond het thema trots en gastvrijheid Westerpark (N=128) (21) mee eens 56% (72) 39% (50) 34% (44) 51% (65) 42% (53) 9% (11) 53% (67) zeer mee eens 14% (18) 11% (14) 9% (11) 16% (20) 8% (10) 3% (4) 13% (17) missing values 2% (3) 2% (3) 2% (3) 2% (3) 2% (3) 2% (3) 2% (3) Trots op het stadsdeel Voor 70% van de 128 ondervraagde bewoners uit Westerpark geldt dat zij (zeer) eens zijn met de uitspraak dat de komst van (dag)toeristen naar Westerpark hen een gevoel van trots geeft. Bij de respondenten in Westerpark is het opvallend dat mensen van buitenlandse afkomst een trotsere houding hebben dan mensen die in Amsterdam zijn geboren. Bij het uitvoeren van de Chi-kwadraattoets is dit verband significant (P=0,036) blijkt dat 100% van de buitenlandse respondenten het (zeer) eens is met deze stelling, terwijl ruim een kwart (27%) van de Amsterdamse respondenten aangeeft het (zeer) 57

58 oneens te zijn, 63% van de Amsterdamse respondenten is het (zeer) eens met de stelling. Dit is af te lezen uit onderstaande grafiek. Verband tussen geboorteplaats en trots op de buurt Tijdens de interviews met Westerparkers kwam naar voren dat ze het leuk vinden dat er specifiek voor hún buurt aandacht is. Een 36-jarige bewoonster van het GWL-terrein bewoordt dit als volgt: "Je ziet dat er dan specifiek voor deze wijk aandacht is, en dat vind ik wel heel leuk, ik heb dan zoiets van: daar woon ik mooi wel even!" Een geboren en getogen Amsterdammer die aan het Zaanhof woont, bewoordt het als volgt: "[...] mensen die hier in de buurt komen, en die komen er veel vanwege Museum het Schip, komen híer eigenlijk uit nieuwsgierigheid. Ze zien die poort en dan willen ze weten wat erachter zit. En dat is erg leuk." Een andere bewoner gaf aan dat het andersom, wanneer toeristen je buurt juist onaantrekkelijk vinden, ook niet leuk is. Eén van de doelstellingen van de visie op de toeristische ontwikkeling van Stadsdeel Westerpark is het verhogen van de trots van de bewoners op hun buurt. Volgens een medewerker van Economische Zaken van het Stadsdeel, die verantwoordelijk is voor toerisme zijn er namens het Stadsdeel voldoende initiatieven waarmee deze doelstelling bereikt kan worden. Kijk, die realisatie van het park is natuurlijk óók voor de bewoners, dat is iets heel groots. Maar ik heb bijvoorbeeld een kleine folder uitgegeven met wat er allemaal te doen is. Ik probeer steeds zichtbaar te maken, ook via de website, en via publicaties die ik samen met het ATCB doe, wát er allemaal te doen is in het stadsdeel. Culturele dingen, horeca, bioscopen, je kunt sporten, een hamam hebben we, een hele handel. Dus de reactie van mensen is dan juist van hé, dat is ook, daar moet ik ook eens heen!. Dat is iets heel kleins, maar ik merk dat dat wel gewerkt heeft. Maar het gaat eigenlijk ook heel veel vanzelf. 58

59 5.2.2 Wonen in een populair stadsdeel De helft van de geënquêteerde Westerparkers geeft aan graag in stadsdeel te wonen dat populair is voor toeristen. 22% zegt het hiermee (zeer) oneens te zijn en ruim een kwart van de respondenten heeft hierover geen mening. Bij de geïnterviewde Westerparkers waren de meningen hierover enigszins verdeeld. "[...] als er toeristen naar je buurt toekomen, is dat voor mij een teken dat er leuke dingen te doen zijn. En dat is voor mezelf ook aantrekkelijk. Kijk, in Slotervaart bijvoorbeeld, ik noem maar even een stadsdeel, dáár komen geen toeristen. Maar dat komt omdat het best een probleemwijk is. Als het daar uiteindelijk weer beter gaat en er komen uit zichzelf toeristen op af, dán is het echt een teken dat het weer goed gaat met de buurt." Een andere geïnterviewde gaf aan dat het mooie hiervan is, dat het de buurt levendig maakt. Andere geïnterviewden gaven aan dat deze populariteit wel een zekere grens heeft. Een 46-jarige bewoner van de Staatsliedenbuurt woont graag in een populair stadsdeel "tenzij het je buurt zodanig duur maakt in je dagelijkse levensbehoeften en je huur. Dus alleen als het geen directe één op één relatie heeft met de lokale economie heeft". Een bewoonster van de Van Hallstraat gaf aan dat het niet net zoals in het Centrum "rijen dik hoeft te lopen" Waardering van toeristen voor Westerpark Voor 43% van de 128 respondenten uit Westerpark geldt dat het feit dat toeristen hun buurt waarderen, ervoor zorgt dat hun waardering voor de buurt toeneemt. Voor 34% vormt dit echter geen reden om hun buurt meer te waarderen en 21% heeft hierover geen mening. Uit de interviews met Westerparkers kwam naar voren dat dit voor hen geen directe relatie heeft, omdat bewoners hun buurt sowieso al waarderen. "Ik ben sowieso al blij om hier te wonen, dus dat doet daar niets aan af". Een andere bewoonster van Westerpark gaf aan dat het niet zo is dat alleen de toeristen ervoor zorgen dat ze haar buurt meer waardeert, maar dat het wel een leuk extraatje is. Een andere bewoonster legt uit: "Kijk, ik waardeer mijn buurt ook wel zonder dat hier toeristen komen. Maar het feit dát ze hier komen, zorgt er wel een beetje voor dat ik mijn buurt nóg leuker vind ja." Toeristen van mijn buurt laten genieten Ruim 67% van de respondenten wil dat bezoekers van Westerpark genieten. Slechts 11% is het niet eens met de stelling Ik wil dat toeristen van mijn buurt genieten. 20% heeft hier geen mening over. Een alleenstaande bewoonster van de Staatsliedenbuurt geeft aan: "Nou, dat lijkt me wel enigszins logisch. Dit is de buurt waar ik woon, waar ik het naar mijn zin heb, dus ik vind het leuk als toeristen het hier ook naar hun zin hebben. Je bent toch gehecht aan je buurt, dus wil je dat toeristen hier een leuke tijd hebben." Een 75-jarige bewoner legt uit: 59

60 "[...] ik geniet er zelf ook ontzettend van! Dus ik denk dat toeristen er ook van genieten ja." Een andere, iets meer kritische bewoner geeft hier wel een kanttekening bij: "Ze moeten de buurt nemen zoals hij is. Net zoals je in Barcelona de volkswijk het leukste vindt als je deze in zijn meest authentieke vorm aantreft, en niet wanneer je merkt als een stad of een buurt zich in allerlei bochten wringt om die buurt aantrekkelijker te maken. Dat kan een geforceerdheid met zich meebrengen die heel averechts werkt" Toeristen welkom heten in mijn buurt De helft van de respondenten uit Westerpark (50%) vindt het (zeer) belangrijk om toeristen welkom te heten in hun buurt. 20% is het hier niet mee eens, ruim een kwart (28%) heeft hier geen mening over. Uit de interviews bleek dat bewoners welkom heten voornamelijk associëren met het beantwoorden van vragen van de toerist. Een 75-jarige bewoner legt uit: "Nou ik ben er niet zo mee bezig hoor, maar, er zijn natuurlijk wel eens mensen die je wat vragen als je buiten komt, die vragen dan hoe lang ik hier woon enzo." Overigens is bij de 128 ondervraagde respondenten geen aantoonbaar verband te vinden tussen het aantal keren dat men een bezoek brengt aan een stad en het feit dat men toeristen welkom heet in hun buurt. Echter, een aantal geïnterviewden gaf aan zich juist wel beter in de toerist te kunnen verplaatsen omdat ze zelf ook regelmatig toerist zijn. Een bewoonster die zo n 2 tot 5 keer per jaar een stad bezoekt vertelt: "Ik ben laatst zelf ook weer 3 maanden toerist geweest. Dan vind ik het ook leuk als ík gezien wordt, als ik deel mag uitmaken van zo n leefomgeving." Een bewoonster van de Staatsliedenbuurt bewoordt dit als volgt: "Het is niet dat ik ze persoonlijk welkom heet ofzo. Het gaat meer om een gevoel dat je als buurt in z n geheel uitstraalt naar toeristen. Als ik ben in het buitenland dan vind ik het ook fijn om het gevoel te hebben dat je welkom bent, dat de lokale bewoners vriendelijk tegen je doen." Een andere geïnterviewde Westerparker gaf aan dat het welkom heten van toeristen vooral te maken heeft met je levenshouding in het algemeen, "[...] je stelt je op zoals jij hoopt dat anderen zich naar jou opstellen. Dat is een wederkerigheid die ik in alle opzichten aangenaam vind, dus ook naar toeristen toe." Na het uitvoeren van de Chi-kwadraattoets op deze stelling en de geboorteplaats van de respondent, bleek er op een paar decimalen na een significant verband te zijn (P=0,085). Uit de volgende grafiek is af te lezen dat het aantal Amsterdamse respondenten dat het eens is met deze stelling in verhouding veel kleiner is dan het aantal respondenten dat buiten Amsterdam (binnen of buiten Nederland) is geboren. Dit zou kunnen betekenen dat bewoners die niet in Amsterdam zijn geboren het belangrijker vinden om toeristen welkom te heten dan geboren Amsterdammers, omdat zij zelf ook eens als bezoeker naar Amsterdam kwamen om er te gaan wonen. 60

61 Verband tussen geboorteplaats en welkom heten in de buurt Mijn woning openstellen voor toeristen Om te onderzoeken tot hoever de gastvrijheid van de bewoners van Westerpark gaat, is de vraag gesteld of zij hun woning open zouden stellen voor toeristen, bijvoorbeeld voor een bezichtiging of in het kader van een huizenruil. Maar liefst 70% procent van de 128 ondervraagde Westerparkers is het hier niet mee eens. Zelfs 31% is het hier zeer mee oneens. Slechts 12% zou het leuk vinden om toeristen toe te laten in hun woning. 16% heeft hier geen mening over. Cirkeldiagram stelling 6, thema trots en gastvrijheid Westerpark Onder de geïnterviewde Westerparkers waren toevalligerwijs 2 respondenten die hier welwillend tegenover staan. Een bewoonster, die zelf 1 à 2 keer per jaar een recreatief bezoek brengt aan een stad, legt uit: "[...] daar ben ik dan niet vies van, dan mogen ze 61