De verschillen tussen gelukte en niet gelukte bedrijfsoverdrachten

Transcriptie

1 De verschillen tussen gelukte en niet gelukte Drs. Lex van Teeffelen Maart 2010 Kenniscentrum InnBus, Faculteit Economie & Management, Hogeschool Utrecht

2 Samenvatting Aanleiding Er is weinig bekend over het verschil tussen gelukte en niet gelukte. In dit onderzoek worden de ondernemers-, ondernemings- en transactiekenmerken vergeleken bij gelukte en niet gelukte bedrijfsoverdracht. Steekproef Er is een selecte steekproef van 72 ondernemingen getrokken: 37 gelukte en 35 niet gelukte zijn met elkaar vergeleken. De verschillen zijn statistisch getoetst met een T-toets. Vraagstelling Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen ondernemers, hun bedrijven en de transactiekenmerken bij gelukte en niet gelukte? Resultaten Het zijn vooral de ondernemingskenmerken die verschillen bij gelukte en niet gelukte overdrachten. Het lukken of niet lukken van een overdracht lijkt het meest verband te houden met de rechtsvorm van het bedrijf, de afhankelijkheid van het bedrijf van de ondernemer en de omzet van het bedrijf voorafgaande aan de overdracht. Eenmanszaken komen meer voor bij niet gelukte dan bij gelukte overdrachten. Een grotere afhankelijkheid van de ondernemer en een lagere omzet in de jaren voor overdracht lijken ook te leiden tot het niet lukken van een bedrijfsoverdracht. Ook de hoge huur/verkoopprijs van het vastgoed als transactiekenmerk is een obstakel bij de overdracht. Mogelijk is het voor verkopers verstandig het vastgoed niet in de transactie te betrekken, aangezien dit de te financieren aankoopsom voor het bedrijf aanzienlijk verhoogt. Net als in voorgaand onderzoek blijkt een hoger opleidingsniveau van de ondernemer de kansen op een (gelukte) overdracht te verkleinen. Planning is geen onderscheidend kenmerk bij (het slagen van). Ook de personeelsomvang is geen voorspeller voor wel of niet lukken van een bedrijfsoverdracht. Er is wel een indicatie dat bij niet gelukte overdrachten ondernemers moeilijker afstand kunnen nemen van hun bedrijf dan bij gelukte overdrachten. Gezien de beperkte omvang van de steekproef is voorzichtigheid met de reikwijdte van de conclusies geboden. De onderzochte groep betreft bedrijven met maximaal 20 medewerkers. 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 2 Voorwoord 4 Hoofdstuk 1 Steekproef 5 Hoofdstuk 2 Ondernemerskenmerken 7 Hoofdstuk 3 Ondernemingskenmerken 8 Hoofdstuk 4 Transactiekenmerken 11 Hoofdstuk 5 Conclusies 12 3

4 Voorwoord In maart 2009 publiceerden wij ons laatste rapport Adviseurs aan het woord 1. Daaruit bleek dat er veel te verbeteren valt aan de advisering bij. In dit rapport ligt de nadruk op de verschillen tussen gelukte en niet gelukte overdrachten. Hoe komt het dat de ene bedrijfsoverdracht wel en de andere niet lukt? Daarover is weinig bekend. In Nederland zijn er ca gelukte per jaar 2. Het is onbekend hoeveel overdrachten niet lukken. Een niet gelukte overdracht kan leiden tot een liquidatie (naar schatting 10-40% 3 van alle pogingen tot bedrijfsoverdracht) of een continuering van het bedrijf (een onbekend aantal). Niet gelukte overdrachten zijn nergens geregistreerd. Daarnaast treden overnamespecialisten niet graag naar buiten met cijfers over het aantal niet gelukte overdrachten. Onze dank gaat uit naar de overnamespecialisten verbonden aan onder meer Diligence, Bedrijventekoop.nl en de Kamers van Koophandel Noord-Nederland, Noordwest- Holland, Amsterdam en Den Haag, die ons met ondernemers in contact brachten. Tevens danken wij een drietal HU-studenten die hebben bijgedragen aan de dataverzameling en - analyse: Imad Qutob, Bob Stamhuis en Robbert Hendriks. Dit rapport kent een aantal onverwachte uitkomsten. Het aantal medewerkers is niet bepalend voor het lukken of niet lukken van een overdracht. En de mate van planning is ook niet een onderscheidend kenmerk. Dit komt overeen met de resultaten van ons onderzoek uit Het gaat vooral om de rechtspersoon van het bedrijf, de omzet van het bedrijf en of het bedrijf kan draaien in de afwezigheid van de ondernemer(s). Ook de huur van het bedrijfspand of de verkoop van het onroerend goed is een obstakel bij overdrachten. Drs. Sevkan Cevirgen Projectmanager Overdracht & Overname Kamer van Koophandel Nederland sevkan.cevirgen@kvk.nl Drs. Lex van Teeffelen Onderzoeksleider Bedrijfsovername Kenniscentrum InnBus, HU lex.vanteeffelen@hu.nl 1 Adviseurs aan het woord, HU/KvK Nederland, Utrecht, maart Bedrijfsoverdrachten in het MKB, EIM, Zoetermeer, februari Exploring success and failure in small business transfer, Nyenrode Business University, 2010, in druk 4 Bedrijfsopvolging in het Kleinbedrijf, HU/KvK Nederland, Utrecht, april

5 Hoofdstuk 1: Steekproef 1.1 Terminologie Onder een bedrijfsoverdracht verstaan wij een overdracht van meer dan 50% van eigendom (in aandelen of bezittingen) aan een andere rechtspersoon. In dit rapport worden de termen gelukte en niet gelukte overdrachten gebruikt. Bij gelukte overdrachten vindt er een overdracht van eigendom plaatst. Niet gelukte overdrachten zijn overdrachten die niet direct tot stand komen. Wij hanteren met opzet de term niet gelukte overdrachten, omdat bij een volgende poging tot verkoop de overdracht alsnog tot een goed einde kan komen. In de figuren in dit rapport zijn de niet gelukte overdrachten in rood en de gelukte overdrachten in groen weergegeven. 1.2 Steekproef, respons en afname De steekproef van 72 ondernemers is select getrokken via overnameadviseurs, accountants en KvK overnameconsulenten. Bij 37 ondernemers is de overdracht gelukt, bij 35 ondernemers is de overdracht niet gelukt. Het traceren van ondernemers die recent hun bedrijf hebben verkocht is erg arbeidsintensief 5. Nog moeilijker is het achterhalen van ondernemers die het niet is gelukt hun bedrijf te verkopen. Zij staan nergens geregistreerd. De gelukte en niet gelukte overdrachten in deze studie zijn uit hetzelfde tijdvak. Veruit de meeste (pogingen tot) overdrachten (88%) vonden plaats voor de kredietcrises in De nadruk in de dataset ligt op de jaren 2006 en 2007 (60%). De kenmerken van de ondernemer, qua leeftijd, geslacht, opleidingsniveau en het aantal jaren eigenaar zijn representatief voor MKB Nederland 6. Alleen het aantal medewerkers dat de ondernemers gemiddeld in dienst hebben is met 8 fte hoger dan de 3 fte uit eerder onderzoek. Met een gemiddelde van 8 fte betreft het onderzoek vooral bedrijven met een personeelsomvang van 1 tot en met 20 medewerkers (93%). 1.3 Operationalisering Uit eerdere onderzoeken 7 is gebleken dat de ondernemings- en ondernemerskenmerken een belangrijke rol spelen binnen bedrijfsoverdracht. Daaraan zijn transactiekenmerken in deze studie toegevoegd. 5 Bedrijfsopvolging in het Kleinbedrijf, HU/KvK Nederland, Utrecht, april Ibid 5 7 Exploring success and failure in small business transfer, Nyenrode Business University, 2010, in druk 5

6 Ondernemerskenmerken: Eigenschappen en vaardigheden van de ondernemers Oprichter of overnemer Geslacht, leeftijd en opleiding Mate van emotionele betrokkenheid bij het bedrijf Opleidingsniveau Ondernemingskenmerken: Juridische vorm Aantal eigenaren en medewerkers in fte Ontwikkeling winst en omzet Mate van afhankelijkheid kleine groep klanten Mate van afhankelijkheid van de persoon van de ondernemer Transactiekenmerken: Mate van voorbereiding van de overdracht Gebruik van adviseurs Goodwill uitgedrukt in aantal jaren van de winst Mate waarin kosten bedrijfspand een obstakel waren bij de overdracht 1.4 Analyse en beperkingen De verschillen tussen gelukte en niet gelukte overdrachten zijn statistisch getoetst met behulp van een (tweezijdige) T-toets. Als er verschillen optreden wordt een onderscheid gemaakt tussen een trend en een significant verschil. Bij een trend is er een kans tussen de 5-10% dat het verschil op toeval berust. Bij een significant verschil is de kans dat het verschil op toeval berust kleiner dan 5%. Het onderzoek is beperkt generaliseerbaar, doordat de steekproef select is getrokken. De uitspraken die wij doen berusten op een relatief klein aantal waarnemingen. Bij een klein aantal waarnemingen zijn er grote verschillen nodig om tot een statistisch significant verschil te komen. De bevindingen zijn daarmee grof van aard en kunnen niet worden gedifferentieerd naar bijvoorbeeld branche en bedrijfsgrootte. 6

7 Hoofdstuk 2: Ondernemerskenmerken Om niet gelukte en gelukte overdrachten te kunnen vergelijken zijn de kenmerken van ondernemers uit tabel 1 mogelijk van belang. De resultaten uit tabel 1 tonen dat bij gelukte de verkopers de koper beter kennen. Echter dit verschil is niet significant. Ook zijn bij gelukte overdrachten een lager percentage oprichters betrokken dan bij niet gelukte overdrachten, maar ook dit verschil is niet significant. In het aantal jaren ondernemer, de leeftijd en het geslacht ontlopen ondernemers in de twee groepen elkaar niet of niet veel. Tabel 1: Ondernemerskenmerken N Kenmerken Gelukt Verschil Niet gelukt 66 Bekendheid met de koper redelijk > niet tot redelijk 72 Oprichter of overgenomen 65 % oprichter < 75% oprichter 72 Aantal jaren eigenaar 15 jaar = 15 jaar 70 Koper met dezelfde zienswijze/aanpak neutraal = neutraal 71 Leeftijd bij de overdracht 52 jaar > 55 jaar 72 Geslacht 80% man < 81% man 59 Afstand nemen van het bedrijf weinig moeite < enigszins moeite 70 Opleiding MBO < HBO Trend (p < 0.10) Er zijn twee verschillen (trends) te ontdekken. Bij niet gelukte overdrachten hebben ondernemers meer moeite met afstand nemen dan bij gelukte overdrachten (zie figuur 2). Figuur 2: Afstand nemen van het bedrijf 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% geen - weinig moeite neutraal enigszins - veel moeite Niet gelukte Gelukte 7

8 Wat ook opvalt is dat bij niet gelukte overdrachten gemiddeld meer hoger opgeleiden zijn betrokken. Eerder is aangetoond dat hoger opgeleiden eerder kiezen voor liquidatie en een grotere kans maken om (blijvend) zonder werk te geraken 8. Mogelijk maken hoogopgeleiden ook inschattingsfouten tijdens een overdracht. Hoofdstuk 3: Ondernemingskenmerken In dit hoofdstuk worden de ondernemingskenmerken vergeleken. Tabel 3 toont acht ondernemingskenmerken. Tabel 3: Ondernemingskenmerken N kenmerken Gelukt Verschil Niet gelukt 72 Rechtsvorm 19% eenmanszaak < 46% eenmanszaak 71 Aantal eigenaren per bedrijf 1,7 eigenaren > 1,3 eigenaren 67 Aantal medewerkers 10,3 > 5,7 72 Draaien zonder aanwezigheid ondernemer deels > geringe mate 48 Onwikkeling winst laatste 3 jaar constant - stijgend = constant - stijgend 72 Afhankelijkheid van één of enkele klanten niet - geringe mate < geringe mate 72 Onwikkeling omzet laatste 3 jaar stijgend > constant 72 Omzet laatste jaar voor overdracht goed > gemiddeld Trend (p < 0.10)Significant (p < 0.05) Opvallend is dat de meeste ondernemingseigenschappen verschillen bij gelukte en niet gelukte overdrachten. Het aantal medewerkers verschilt, maar is bij toetsing niet significant. De ontwikkeling van de winst lijkt hetzelfde in beide groepen. Bij de ontwikkeling van de winst zijn echter minder waarnemingen beschikbaar (48) dan bij de overige variabelen. Het eerste ondernemingskenmerk waarbij verschillen optreden, is de rechtsvorm van de onderneming. Bij niet gelukte komen relatief veel eenmanszaken (46%) voor, terwijl er bij gelukte overdrachten maar weinig eenmanszaken aanwezig zijn (19%). In figuur 4 is dit zichtbaar gemaakt. De verklaring voor dit effect kan zijn dat in eenmanszaken de enige eigenaar vertrekt, terwijl bij BV s mogelijk maar een van de eigenaren vertrekt. Toetsing toont aan dat BV s in ons onderzoek significant meer eigenaren hebben dan eenmanszaken. Een andere verklaring kan zijn dat bij BV s een aandelentransactie mogelijk is, waarbij niet 100% van het eigendom wordt overgedragen. De verkoper blijft dan als minderheidaandeelhouder betrokken bij het bedrijf. Eenmanszaken kennen deze mogelijkheid niet. 8 Bedrijfsstaking in het Kleinbedrijf, HU/KvK Nederland, maart

9 Figuur 4: Rechtsvormen 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Niet gelukte Gelukte Het tweede ondernemingskenmerk is het aantal eigenaren. Gemiddeld zijn er bij gelukte overdrachten twee eigenaren betrokken, terwijl bij mislukte overdrachten eerder sprake is van één eigenaar. Dit verschil is niet significant, maar wel een trend. Het is ook duidelijk dat bij niet gelukte overdrachten de onderneming meer afhankelijk is van de ondernemer dan bij gelukte overdrachten, zie figuur 5. Figuur 5: Kan het bedrijf draaien zonder aanwezigheid van de ondernemer? 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% niet - geringe mate deels grotendeels -volledig Niet gelukte Gelukte 9

10 Niet gelukte overdrachten scoren hoger op hun de afhankelijkheid van een kleine groep klanten dan gelukte overdrachten. Grotere en significante verschillen treden op bij de ontwikkeling van de omzet in het jaar en de drie jaar voor de overdracht. Figuur 6 geeft de ontwikkeling van de omzet weer in de drie jaar voor overdracht. Figuur 6: Ontwikkeling van de omzet in de laatste 3 jaar voor overdracht 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% sterk dalend -dalend constant stijgend - sterk stijgend Niet gelukte Gelukte 10

11 Hoofdstuk 4: Transactiekenmerken Er zijn vier transactiekenmerken opgenomen in tabel 7: de huur/verkoopprijs van het vastgoed, de mate van planning, de goodwill en het aantal betrokken adviseurs. Tabel 7: Transactiekenmerken N Kenmerken Gelukt Verschil Niet gelukt 47 Huur/verkoopprijs vastgoed als obstakel niet < deels 53 Mate van planning gedeeltelijk = gedeeltelijk 30 Goodwill in jaren winst 4,5 < 5,9 71 Aantal adviseurs 1 = 1 Significant (p < 0.05) Net als in eerder onderzoek 9 blijkt dat de mate van planning gemeten met 10 items niet onderscheidend is. De goodwill die wordt gevraagd bij mislukte overdrachten is duidelijk hoger, maar niet significant hoger. Dat er geen verschil wordt gevonden, kan worden veroorzaakt door het geringe aantal waarnemingen. Ook het gemiddelde aantal adviseurs, dat bij de gelukte en niet gelukte overdrachten is betrokken, is gelijk. Alleen de huur/verkoopprijs van het vastgoed dat bij de transactie is betrokken, geeft een significant verschil te zien. Bij niet gelukte overdrachten is de huur of de verkoopprijs een groter obstakel dan bij gelukte overdrachten. In figuur 8 is het verschil aangegeven. Mogelijk is het voor verkopers verstandig het vastgoed niet in de transactie te betrekken, aangezien dit de te financieren aankoopsom voor het bedrijf aanzienlijk verhoogt. Figuur 8: Huur/verkoopprijs van vastgoed als obstakel 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% helemaal geen -geen deels wel - helemaal wel Niet gelukte Gelukte 9 Exploring success and failure in small business transfer, Nyenrode Business University, 2010, in druk 11

12 Hoofdstuk 5: Conclusies De verschillen tussen gelukte en niet gelukte overdrachten zijn in de onderstaande tabel 9 weergegeven. Tabel 9: Overzicht van alle gevonden verschillen N Ondernemerskenmerken Gelukt Verschil Niet gelukt 59 Afstand nemen van het bedrijf weinig moeite < enigszins moeite 70 Opleiding MBO < HBO N Ondernemingskenmerken Gelukt Verschil Niet gelukt 72 Rechtsvorm 19% eenmanszaak < 46% eenmanszaak 71 Aantal eigenaren per bedrijf 1,7 eigenaren > 1,3 eigenaren 72 Draaien zonder aanwezigheid ondernemer deels > geringe mate 72 Afhankelijkheid van één of enkele klanten niet - geringe mate < geringe mate 72 Onwikkeling omzet laatste 3 jaar stijgend > constant 72 Omzet laatste jaar voor overdracht goed > gemiddeld N Transactiekenmerken Gelukt Verschil Niet gelukt 47 Huur/verkoopprijs vastgoed als obstakel niet < deels Trend (p < 0.10)Significant (p < 0.05) De meest opvallende uitkomsten van het onderzoek is dat er vooral significante verschillen op treden bij de ondernemingskenmerken. Het lukken of niet lukken van een overdracht lijkt het meest verband te hebben met de rechtsvorm van het bedrijf, de afhankelijkheid van het bedrijf van de ondernemer en de omzet van het bedrijf voorafgaande aan de overdracht. Ondernemers- en transactiekenmerken lijken van ondergeschikt belang met uitzondering van de huur/verkoopprijs van het vastgoed dat bij de overdracht is betrokken. Net als in voorgaand onderzoek vinden wij dat een hoger opleidingsniveau 10 de kansen op een (gelukte) overdracht verkleint, dat planning 11 niet een onderscheidend aspect is bij (het slagen van) en dat de personeelsomvang 12 geen voorspeller is voor gelukte. 10 Bedrijfsstaking in het Kleinbedrijf, HU/KvK Nederland, maart Exploring success and failure in small business transfer, Nyenrode Business University, 2010, in druk 12 Ibid 11 12

13 Vervolgonderzoek is raadzaam naar de wijze waarop hoog en middelbaar opgeleiden verschillen in hun aanpak van een overdracht en hun waarneming van de kansen in de (overname)markt. Mogelijk overschatten hoogopgeleiden hun kansen in de overname en arbeidsmarkt. Ook is er een indicatie dat bij niet gelukte overdrachten de ondernemers moeilijker afstand kunnen nemen van hun bedrijf dan bij gelukte overdrachten. Gezien de beperkte omvang van onze steekproef en de selecte trekking is voorzichtigheid met de reikwijdte van de conclusies geboden. De onderzochte groep betreft overwegend bedrijven met maximaal 20 medewerkers. Grootschaliger onderzoek naar slaag- en faalfactoren tijdens een overdracht zal een verfijnder beeld geven en mogelijk verschillen aantonen tussen branches en het klein- en middenbedrijf. 13