Bibliotheken in Borger- Odoorn Van klassieke collecties naar maatschappelijke connecties

Transcriptie

1 Bibliotheken in Borger- Odoorn Van klassieke collecties naar maatschappelijke connecties

2 Inhoudsopgave 1. Voorwoord Inleiding Wat weten we van onze bibliotheken? Wat vinden gebruikers en bezoekers van bibliotheken? Wat moeten we regelen volgens de wet? Wat willen we regelen in het sociaal domein? Waarom vinden we onze bibliotheken belangrijk? Hoe zien we de rol en positie van onze bibliotheken? Wat zijn relevante provinciale ontwikkelingen? Wat willen we bereiken met onze bibliotheken? Wat zijn onze bibliotheken ons waard? Focusgroepen bibliotheken Bijlage I. Overzicht en spreiding van bibliotheken in Drenthe Bijlage II. Producten Biblionet Drenthe

3 1. Voorwoord De meeste bezoekers van de bibliotheek komen nog altijd voor het lenen van boeken. In onze gemeente kunnen ze daarvoor bij vier vestigingen terecht, maar ook in Emmen, Assen en Stadskanaal zijn mooie bibliotheken. Al onze vestigingen worden gerund door een enkele professionele kracht, met hulp van vele vrijwilligers. Over deze dienstverlening zijn de bezoekers in het algemeen tevreden. Toen we hen naar hun ideeën over de toekomst van de bibliotheek vroegen, was de zorg bij velen dat we aan het bestaan ervan zouden tornen. De tendens is echter ook al jaren dat het aantal bibliotheekleden afneemt en dat er minder boeken worden uitgeleend. Ook jongeren lenen minder boeken, terwijl het aantal jeugdleden juist constant is gebleven. De reden hiervan is dat de gemeente het lidmaatschap van alle jongeren betaalt. We willen hen aanzetten tot lezen en hen vertrouwd maken met alle informatieve voorzieningen die de bibliotheek levert. Maar dat is blijkbaar niet genoeg om hen als volwassen leden te behouden. In feite is op dit moment minder dan 1 op de 10 volwassenen in onze gemeente lid van de bibliotheek. De traditionele rol van de bibliotheek staat daardoor onder druk. In ons regenboogmodel voor het sociaal domein zien we voor de bibliotheek een belangrijke rol, als algemene voorziening, weggelegd. Wij vinden dat de bibliotheek een bijdrage moet leveren aan educatie, participatie en integratie. Naast haar klassieke rol als uitlener van mooie en informatieve boeken (en andere informatiedragers). Biblionet Drenthe, de instantie die voor Borger-Odoorn zowel het bibliotheekwerk verzorgt als daar bestuurlijke verantwoordelijkheid voor heeft, wil deze uitdaging oppakken en samen met de gemeente vormgeven. We ontmoeten elkaar dan ook in verschillende gremia, zoals het Brede Schooloverleg, de Lokale Educatieve Agenda en het Actieplan Laaggeletterdheid. In deze beleidsvisie Van klassieke collecties naar maatschappelijke connecties maken we onze prioriteiten voor de periode duidelijk en geven we wat we daar als gemeente voor over hebben. Albert Trip Wethouder cultuur, economische ontwikkeling, werkgeversdienstverlening, brede school en onderwijs Exloo, november

4 2. Inleiding Voor u ligt de notitie Bibliotheken in Borger-Odoorn Van klassieke collecties naar maatschappelijke connecties. In deze nota wordt richting gegeven aan de toekomst, de opdracht, het wat van de vier bibliotheken in onze gemeente. Dit hebben we niet alleen gedaan. Er is samengewerkt met collega s, buurgemeenten, de provincie, medewerkers, vrijwilligers en gebruikers van de bibliotheken en ook is inwoners gevraagd naar hun ideeën en wensen ten aanzien van het bibliotheekwerk in onze gemeente. Het bibliotheekwerk is in ontwikkeling, maar dat is het eigenlijk al jaren. De trends die in de vorige beleidsnota s Boeken en meer (2007) en Bibliotheekwerk Borger-Odoorn 2013 en verder (2013) zijn beschreven zijn nog steeds actueel. Bijvoorbeeld als het gaat om de verdere afname van het gebruik van de fysieke bibliotheek en de toename van het gebruik van digitale diensten via internet, al dan niet via de bibliotheek. Maar ook als het gaat om de zoektocht naar de taken en rollen van de maatschappelijke bibliotheek. Uit cijfers van Biblionet Drenthe blijkt dat het aantal leden in onze gemeente de afgelopen vijf jaar (tussen 2010 en 2015) is teruggelopen van naar Dat is een daling van 15%. De daling onder de volwassen gebruikers is zelfs nog groter (34%), want jongeren zijn gratis en automatisch lid. Ook het aantal uitleningen is teruggelopen van naar Een daling van 37%. Dit percentage geldt zowel voor jeugdigen als voor volwassenen. Het aantal elektronische boeken dat in 2015 in Drenthe gedownload is, bedroeg Dat was een toename van 80% ten opzichte van Deze cijfers laten zien dat de klassieke functie van de bibliotheek, het uitlenen van boeken via een lidmaatschap, in kwantitatieve zin een steeds minder prominente rol vervult in het leven van onze inwoners. Dat wil niet zeggen dat deze functie van bibliotheken volledig is uitgespeeld, omdat onze bibliotheken voor veel mensen in kwalitatieve zin nog steeds van grote betekenis zijn. Toch zullen we in verband met de maatschappelijke ontwikkelingen op zoek moeten naar een (deels) andere invulling van het bibliotheekwerk. Dat doen wij in deze nota. Hierbij zijn we als volgt te werk gegaan. Ten eerste hebben we gekeken naar wat we weten van onze bibliotheken. We presenteren cijfers over de klassieke functie van onze bibliotheken (zoals hierboven) en over de maatschappelijke rol die de bibliotheken volgens gebruikers vervullen. Dit geeft een helder beeld van de uitdagingen waar we de komende jaren voor staan. Vervolgens proberen we te verhelderen waar de bibliotheken van (kunnen) zijn, door te kijken naar: 1) wat we als gemeente moeten regelen volgens de wet 2) wat we als gemeente willen regelen in het sociaal domein 3) waarom we het belangrijk vinden dat bibliotheken hier een rol in hebben 4) hoe we de rol en positie van het bibliotheekwerk zien Voordat we afsluiten met de doelstellingen voor het bibliotheekwerk de komende jaren, verwijzen we kort naar relevante provinciale ontwikkelingen. Deze kunnen namelijk van invloed zijn op het door ons gevoerde lokale beleid. 1 Merk op dat het absolute aantal gedownloade digitale boeken nog altijd ver achterblijft ten opzichte van het aantal uitgeleende fysieke boeken. Ook dit is een landelijke trend. 4

5 3. Wat weten we van onze bibliotheken? De provincie Drenthe kent ruim veertig bibliotheken, verdeeld over twaalf gemeenten. De Drentse bibliotheken lenen jaarlijks meer dan vier miljoen boeken, dvd's, cd's en tijdschriften uit. De bibliotheeksites worden bijna een miljoen keer per jaar bezocht. In totaal wordt ruim een derde van de inwoners in Drenthe bereikt. Zie bijlage I voor het overzicht en de spreiding van de bibliotheken in de provincie Drenthe. Onze gemeente kent vier bibliotheekvestigingen: Borger, Odoorn, Nieuw-Buinen en Valthermond. Het aantal bibliotheekvestigingen in onze gemeente sluit aan bij het gemiddelde in de andere acht plattelandsgemeenten. Hieronder vermelden wij het aantal uitleningen per jaar per vestiging en de omvang van onze bibliotheken in vergelijking met de andere bibliotheken in de provincie. Bibliotheek Aantal uitleningen per jaar Omvang Borger tot Medium Odoorn* tot Small Nieuw-Buinen tot Extra Small Valthermond tot Extra Small * is als enige vestiging niet opgenomen in een MFA Zoals in de inleiding reeds geschetst, zagen we in onze gemeente tussen 2010 en 2015 een (forse) afname in het aantal leden en het aantal uitleningen. In verband met het gratis lidmaatschap voor jeugdigen is het aantal jeugdleden nauwelijks afgenomen Wel zien we dat het aantal uitleningen onder die groep flink is afgenomen. Een (gratis) lidmaatschap leidt dus niet per definitie tot uitleningen. Aantal leden Jeugd Volwassenen Nieuwe jeugdleden Nieuwe leden volwassenen Aantal uitleningen Jeugd Volwassenen In het Drents Panel Cultuur 2016 is de vraag gesteld waarom mensen geen bezoek (meer) afleggen aan de bibliotheek. De meest genoemde redenen zijn geen interesse (40%) en geen tijd/te druk (22%). Gezondheid/handicap (4%), te hoge kosten/te duur (6%) en niet in de buurt/te ver weg (5%) blijken hierin nauwelijks een rol te spelen. Reden geen bezoek (%) Geen interesse 35% 40% Geen tijd/te druk 26% 22% Gezondheid/handicap 4% 4% Te hoge kosten/te duur 4% 6% Niet in de buurt/te ver weg 5% 5% Anders 26% 24% Totaal 100% 100% 5

6 4. Wat vinden gebruikers en bezoekers van bibliotheken? ProBiblio heeft vorig jaar met behulp van de zogenaamde BiebPanels onderzoek gedaan naar de ontmoetings- en verblijfsfunctie van bibliotheken, de communicatie door bibliotheken en de klanttevredenheid onder gebruikers. Ook is er onderzoek gedaan naar de toegevoegde waarde van bibliotheken ten opzichte van andere voorzieningen ( waarom bezoeken mensen de bibliotheek en waarom vinden ze de bibliotheek een belangrijke voorziening? ), de maatschappelijke waarde van bibliotheken en de persoonlijke waarde die mensen aan het bibliotheekwerk ontlenen. Wat heeft dit onderzoek aan inzichten opgeleverd? Mensen bezoeken de bibliotheken voor ontspanning, plezier en vrijetijdsbesteding (72%), persoonlijke ontwikkeling en het vergroten van kennis (30%) en het kunnen genieten van kunst en literatuur (30%). Bibliotheken blijken een belangrijke voorziening te zijn vanwege de toegang tot boeken en andere materialen (88%), de prettige omgeving (47%) en het feit dat de dienstverlening goedkoop dan wel gratis is (37%). De maatschappelijke waarde van bibliotheken zit met name in de toegang tot informatie en kennis voor mensen met een kleine beurs (93%), het bieden van ontspanning (91%) en het aantrekkelijker maken van de woonomgeving (90%). De persoonlijke waarde van mensen ligt vooral in kennis opdoen (72%), genieten van kunst en literatuur (66%) en geld besparen (60%). Deze percentages gelden voor alle Drentse plattelandsgemeenten en voor alle leeftijden. 2 Wij zien op basis van deze gegevens, ondanks de in het vorige hoofdstuk geschetste ontwikkelingen, een toekomst voor de bibliotheken weggelegd. Er zal dan echter wel een verschuiving plaats moeten vinden van de klassieke bibliotheek naar een maatschappelijk bibliotheek. Is het heel gek dat wij dit denken? Nee en ja. Waarom is het niet gek? Uit onderzoek van de Koninklijke Bibliotheek uit 2015 is gebleken dat professionals (zoals beleidsmedewerkers en bibliotheekdirecteuren) in de nabije toekomst ook nog steeds een rol voor het bibliotheekwerk zien weggelegd en wel op de volgende domeinen: 1) Educatief Een leven lang leren en informatie zoeken 2) Economisch Solliciteren, trainen en ondernemen 3) Sociaal Stimuleren van connectie en interactie 4) Cultureel Artistieke ontwikkeling en culturele participatie Waarom is het wel gek? Uit hetzelfde onderzoek is gebleken dat de bibliotheken door (oud) bezoekers en gebruikers op alle domeinen nog steeds gezien worden als partij waar je een beroep doet op de meer klassieke diensten (dus het lenen van een boek of het zoeken naar informatie) in plaats van meer maatschappelijke dienstverlening. Er wordt door professionals dus anders gedacht over de toekomst van het bibliotheekwerk dan wat het bibliotheekwerk in de ogen van gebruikers op dit moment doet of zou moeten doen. De komende jaren zullen we een antwoord moeten vinden op de vraag: Waar zijn bibliotheken van en kunnen ze het ook? In het vervolg van deze nota proberen wij in ieder geval te verhelderen waar bibliotheken (volgens ons) van zijn. 2 De genoemde resultaten worden door het bijbehorende percentage van de gebruikers van bibliotheken als meest van toepassing beschouwd. 6

7 5. Wat moeten we regelen volgens de wet? Per 1 januari 2015 is de nieuwe Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (WSOB) in werking getreden. Deze bibliotheekwet bevat een algemeen kader en beschrijft de verantwoordelijkheden op landelijk, provinciaal en lokaal niveau. De drie overheidslagen moeten gezamenlijk zorgen voor een sluitend netwerk van bibliotheken. De Koninklijke Bibliotheek (KB) heeft als landelijk instituut een overkoepelende en aanjagende functie. Hieronder wordt verstaan: Aansturing netwerk openbare bibliotheken In stand houden digitale bibliotheek Netwerkverantwoordelijkheid Opstellen jaarlijkse monitor Collectieplan De provincies zijn verantwoordelijk voor de infrastructuur. Dit behelst onder andere: De distributie van fysieke werken door middel van het interbibliothecaire leenverkeer binnen en tussen de provincies De ontwikkeling van innovatie ten behoeve van de lokale bibliotheken De gemeenten zijn verantwoordelijkheid voor de zogenaamde vijf kernfuncties. Dit zijn: 1) Ter beschikking stellen van kennis en informatie 2) Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie 3) Bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur 4) Organiseren van ontmoeting en debat 5) Laten kennismaken met kunst en cultuur Gemeenten hebben hierin wel een grote beleidsvrijheid, omdat: De kernfuncties door fysieke en digitale bibliotheken ingevuld mogen worden De kernfuncties ook door semi-commerciële partijen ingevuld mogen worden De kernfuncties niet ingevuld hoeven worden, als er vooraf overeenstemming met alle betrokkenen is bereikt (zoals inwoners en buurgemeenten) 7

8 6. Wat willen we regelen in het sociaal domein? De gemeente Borger-Odoorn organiseert de maatschappelijke dienstverlening sinds 2015 in vier leefgebieden: Nieuw-Buinen, De Monden, Borger en Odoorn. Hier zijn drie sociale teams actief, omdat één gecombineerd team zowel het leefgebied Borger als het leefgebied Odoorn bedient. De doelstelling is dat de sociale teams een goed werkend systeem voor de toegang tot maatschappelijke dienstverlening vormen. De uitvoering van de professionele dienstverlening vindt waar mogelijk plaats in de dorpen en wijken. De sociale teams hebben een belangrijke rol bij de screening van problemen zoals laaggeletterdheid en dit heeft bredere impact binnen het sociaal domein. De ervaring is namelijk dat laaggeletterdheid vaak gepaard gaat met andere problemen. Dit geldt bijvoorbeeld voor vereenzaming. Het geldt ook voor problemen op het gebied van financiën, het lezen van voorschriften, bijsluiters van medicijnen of een brief van de woningcorporatie, het digitaal aanvragen van toeslagen of zoiets gewoons als een paspoort. Tot slot op het gebied van schooluitval, solliciteren en een gezonde leefstijl. Op al deze gebieden kunnen de bibliotheken in de aanpak van laaggeletterdheid, via de sociale teams, bijdragen aan passende hulp en ondersteuning aan kwetsbare inwoners. Eenzame mensen kunnen bijvoorbeeld via de sociale teams op een cursus of opleiding worden geattendeerd of aan een (taal)maatje worden gekoppeld. Het veelvuldig lezen op basisscholen en bij voorschoolse voorzieningen draagt tevens bij aan een preventieve aanpak van laaggeletterdheid. Ook de ouders van kinderen komen op deze manier opnieuw, of voor het eerst, in aanraking met (voor)lezen. Als gemeente willen we dit in stand houden en stimuleren. De resultaten van ondersteuning van het basisonderwijs (de Bibliotheek op School) zijn goed. Zo blijft het aantal uitleningen onder jeugdigen in die gevallen gelijk of stijgt het in sommige gevallen zelfs. Het aantal voorzieningen de Bibliotheek op School (dbos) blijft in onze gemeente tot op heden echter ver achter in vergelijking met de andere plattelandsgemeenten in Drenthe (twee versus dertien). De verklaring is dat drie van de vier bibliotheekvestigingen gehuisvest zijn in een MFA. In of vlakbij deze MFA s is ook het basisonderwijs in die dorpen gehuisvest. De (vanzelfsprekende) korte lijnen die dit tot gevolg heeft, maakt dat de Bibliotheek op School in de MFA s niet nodig is. We willen dat in de basisscholen in de omliggende dorpen vanaf 2017 wordt toegewerkt naar dbos. We willen tevens dat iedereen mee kan blijven doen in de maatschappij. Dit geldt voor autochtone, maar ook voor allochtone inwoners. Het geldt dus ook voor nieuwkomers in onze gemeente. De bibliotheek kan ervoor zorgen dat deze doelgroep (voor het eerst) in aanraking komt met onze taal en cultuur. Zo kunnen bibliotheken bijdragen aan de (verdere) integratie van nieuwkomers in onze samenleving. Tot slot kunnen de bibliotheekvoorzieningen een belangrijke informatievindplaats zijn voor kwetsbare inwoners die zijn aangewezen op hulp (zie beleidsnota sociaal domein). Wij zien kortom op de volgende terreinen een rol voor het bibliotheekwerk weggelegd: 1) Laaggeletterdheid (o.a.taalscholen, VVE) 2) Basisonderwijs (o.a. de Bibliotheek op School, cultuureducatie) 3) Nieuwkomers 4) Informatievindplaats sociaal domein 8

9 7. Waarom vinden we onze bibliotheken belangrijk? Lezen, leren en informeren worden in onze kennisintensieve en talige samenleving steeds belangrijker. Deze functies staan tevens in nauw verband met elkaar. Om te leren moet iemand zich kunnen informeren. En om zich te informeren, moet iemand kunnen lezen. Lezen is kortom het beginpunt van verdere zelfontplooiing. En we willen dat iedereen mee kan (blijven) doen in de samenleving. Ook leren vinden we belangrijk. Bibliotheken verzorgen het leren van oudsher in samenwerking met het onderwijs. We denken dat de bibliotheken het leren binnen de formele schoolse omgeving goed kunnen (blijven) ondersteunen, maar ook dat ze het leren in informeel verband mogelijk maken. En dat is belangrijk. De klassieke invulling van de kernfunctie informeren is als gevolg van de digitalisering het meest aan erosie onderhevig. De digitalisering vraagt niet alleen het beschikbaar stellen van elektronische boeken, maar ook een andere rol van de bibliotheek in de ontwikkeling van informatievaardigheden. Bijvoorbeeld het leren ordenen van de veelheid aan digitale informatie en het leren signaleren van goede en minder goede bronnen op het internet. We denken dat de bibliotheken hier op de basisscholen een belangrijke rol in kunnen spelen. De kernfunctie ontmoeting kan bijdragen aan de connectie die de moderne bibliotheek moet realiseren. Schrijvers die over hun boeken vertellen, debatten over boeken en boekenclubs. Er zijn talloze voorbeelden van activiteiten die ertoe kunnen leiden dat er in de bibliotheek bijna altijd wel iets te doen is. Hierbij is het wel noodzakelijk dat onze bibliotheken op een ondernemende en dynamische manier geleid worden. Wij denken dat de bibliotheken cultuur kunnen versterken door samenwerking te zoeken met andere culturele spelers. De samenwerking kan plaatsvinden op inhoudelijk gebied, maar ook op gebied van gezamenlijke marketing (bijvoorbeeld kortingsregelingen). Voor culturele instellingen kan de bibliotheek bovendien een aantrekkelijke partner zijn vanwege de grotere toeloop en de laagdrempeligheid die zorgt dat mensen de weg naar theater of concertzaal beter via de bibliotheek weten te vinden dan rechtstreeks. De bibliotheken zijn tevens reeds actief in het sociaal domein, bijvoorbeeld op gebied van laaggeletterdheid en nieuwkomers. In de bibliotheken in de drie MFA s zijn onlangs Taalhuizen geopend. Hier kunnen mensen terecht voor cursussen of andere instrumenten om hun taalvaardigheid te vergroten. De gemeente Borger-Odoorn kent momenteel ongeveer 2750 laaggeletterden. Dit is 14% van de bevolking en iets hoger dan het landelijk gemiddelde (11%). De gemeente Borger-Odoorn streeft naar het verlagen van het aantal laaggeletterden met 10% voor de komende 4 jaren (ook genoemd in het convenant van het Bondgenootschap voor een geletterd Drenthe). Samenwerking tussen bibliotheken en sociale teams is hierin cruciaal. Biblionet Drenthe heeft de zes asielzoekerscentra in Drenthe eind 2015 een collectie boeken en een aantal pc s geschonken. De computers bieden toegang tot de PressReader. Dit is een internationale digitale databank met meer dan internationale dagbladen en tijdschriften in zo n 60 talen die ook via een app te lezen zijn. Nieuwkomers kunnen hierop bijvoorbeeld de krant uit hun thuisland lezen. Bovendien is PressReader eind 2015 in alle Drentse bibliotheken in gebruik genomen. Hoewel deze service dus vooral bedoeld is voor nieuwkomers, kunnen ook autochtone inwoners via deze weg de nieuwste kranten en tijdschriften lezen. 9

10 8. Hoe zien we de rol en positie van onze bibliotheken? Wij zien het bibliotheekwerk als algemene voorziening binnen het Regenboogmodel. Dit model is leidend in ons beleid binnen het sociaal domein. Het bepaalt ook voor een groot deel hoe wij de rol en positie van het bibliotheekwerk zien. Hieronder beschrijven we de kenmerken en verantwoordelijkheden van een algemene voorziening in onze gemeente. Algemene voorzieningen zijn niet geïndiceerde voorzieningen. Ze zijn in principe toegankelijk voor iedereen. Een algemene voorziening helpt mensen zelfstandig te zijn en mee te (blijven) doen. Behalve bibliotheken gaat het bijvoorbeeld om scholen, huisartsen, kinderopvang, dorpshuizen en kerken. Algemene voorzieningen zijn laagdrempelig en worden daarmee als heel toegankelijk ervaren. Er gelden geen of slechts beperkte voorwaarden om van een dergelijke voorziening gebruik te maken. In het figuur hieronder is de positie van algemene voorzieningen binnen het Regenboogmodel te zien. Algemene voorzieningen kunnen voorkomen dat duurdere voorzieningen of individuele ondersteuning nodig is. Hierbij is het van belang dat algemene voorzieningen beter aansluiten op de vragen van inwoners en dat ze onderzoeken op welke gebieden er eventueel uitbreiding nodig is, zodat er minder collectieve en individuele voorzieningen nodig zijn. In dit proces is een belangrijke rol weggelegd voor de sociale teams en Andes. Zij zijn de oren en ogen in onze samenleving en kunnen de behoeften peilen onder onze inwoners. Op basis daarvan kunnen de bibliotheken vervolgens verder meedenken in de verdere ontwikkeling van hun functioneren als algemene voorziening. Dat wij het bibliotheekwerk zien als algemene voorziening betekent dat ze toegankelijk en beschikbaar zijn voor alle inwoners. Dat wat de bibliotheek doet en kan doen, is dus bekend bij onze inwoners en onze samenwerkingspartners. Bovendien moeten bibliotheken de doorstroom en doorverwijzingen naar duurdere of individuele ondersteuning in samenwerking met de sociale teams zoveel mogelijk voorkomen. 10

11 9. Wat zijn relevante provinciale ontwikkelingen? De bibliotheken in de Drentse gemeenten worden ondersteund en gefaciliteerd door Biblionet Drenthe. Dit geldt voor managementondersteuning, automatisering, ICT, financiën, administratief beheer, transport en logistiek, marketing, drukwerk, onderzoek, personeelsbeleid, mediacollecties, leespromotie, schoolmediatheekwerk en informatieverkeer. Dit worden ook wel de backoffice taken genoemd. Biblionet Drenthe kent vanaf 2015 een nieuw bestuursmodel. De bibliotheken ( frontoffices ) in de plattelandsgemeenten zullen stapsgewijs met Biblionet Drenthe ( backoffice ) fuseren. Per 1 januari 2015 zijn de bibliotheekstichtingen van onze gemeente en die van Aa en Hunze met Biblionet Drenthe gefuseerd. De besturen in de gemeenten Coevorden en Meppel fuseren met ingang van 1 januari De rest van de plattelandsgemeenten volgt later. De bibliotheken in Assen, Emmen en Hoogeveen participeren niet in de nieuwe organisatie maar nemen wel een aantal producten en facilitaire diensten af van Biblionet Drenthe. De reden voor het integreren van de frontoffices in de negen plattelandsgemeenten met de backoffice is het creëren van efficiëntie en het vergroten van slagkracht. Biblionet Drenthe wil zich van een klassieke bibliotheek ontwikkelen naar een maatschappelijke bibliotheek. Het verder ontwikkelen van de digitale bibliotheek en de intensivering van de samenwerking met het onderwijs achten ze, naast het (blijven) uitlenen van fysieke werken, van cruciaal belang. De afgelopen jaren zijn een aantal nieuwe landelijke producten geïmplementeerd, die proberen in te spelen op de huidige tijd en actuele behoeften en wensen van verschillende doelgroepen. Deze producten zijn, inclusief een korte beschrijving, te vinden in bijlage II. De discussie over waar zijn bibliotheken van en kunnen ze het ook? wordt ook op provinciaal niveau gevoerd. Tijdens het schrijven van deze nota is er veelvuldig (voorbereidend) overleg gevoerd om te komen tot een Innovatieagenda De verwachting is dat deze Innovatieagenda begin 2017 gereed is. Tevens is er gewerkt aan een Uitvoeringsovereenkomst Deze Uitvoeringsovereenkomst wordt door (in principe) alle ingefuseerde gemeenten afgesloten met Biblionet Drenthe en bevat afspraken die voor alle plattelandsgemeenten gezamenlijk gelden. Ook bevat de overeenkomst een apart maatwerkdeel, waarin de lokale afspraken met Biblionet Drenthe worden vermeld. De uitvoeringsovereenkomst is, net als de innovatieagenda, nog niet gereed op moment van afronding van deze beleidsnotitie. 11

12 10. Wat willen we bereiken met onze bibliotheken? Onze wens en verwachting is dat de bibliotheken zich zullen moeten blijven richten op de kennis- en taalontwikkeling van onze inwoners en dat zij in het verlengde hiervan ook een belangrijke maatschappelijke rol gaan spelen. Dit leidt tot de volgende doelstellingen. Kernfuncties Lezen: Bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur De bibliotheken bieden jeugd en jongeren van 0 tot 18 jaar een doorlopende leeslijn en een daarop aansluitende collectie De collectie voor volwassenen sluit aan op het leesgedrag van de lokale bevolking De bibliotheken bieden eenvoudige toegang tot de totale collectie van de Nederlandse openbare bibliotheken De bibliotheken doen aan leesbevordering via lezingen en voordrachten Leren: Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie De bibliotheken stellen rondom specifieke thema s regelmatig projectcollecties samen door combinaties van leesboeken, informatieve boeken, liedjes, gedichtjes en audiovisuele media en brengen dit zichtbaar onder de aandacht De bibliotheken bieden studiemogelijkheden voor scholieren en autodidacten met bijbehorende passende (digitale) voorzieningen Informeren: Ter beschikking stellen van kennis en informatie De bibliotheken bieden alle inwoners van Borger-Odoorn de mogelijkheid tot het uitlenen (fysiek) en raadplegen (fysiek en digitaal) van informatie De bibliotheken stimuleren de (digitale) informatievaardigheden van onze inwoners, zowel volwassenen als jeugdigen Ontmoeting: Organiseren van ontmoeting en debat De bibliotheken zijn een neutrale, objectieve en onpartijdige plaats waar alle groepen in de samenleving elkaar ontmoeten en sociale en culturele activiteiten organiseren en nodigen de bevolking hier zichtbaar toe uit De bibliotheken bieden ruimte voor lokale initiatieven, voor debat over maatschappelijke thema s, voor voorlichting over complexe onderwerpen en voor discussie over onderwerpen van lokaal, regionaal, landelijk of mondiaal belang en nodigen de bevolking hier zichtbaar toe uit Cultuur: Laten kennismaken met kunst en cultuur De bibliotheken presenteren uitingen van en materialen over intellectuele en artistieke activiteiten, historische of anderszins belangwekkende collecties De bibliotheken sluiten aan op de lokale en provinciale culturele tradities In samenwerking met andere culturele instellingen geven de bibliotheken informatie over de achtergronden van presentaties, tentoonstellingen en muzieken toneeluitvoeringen De bibliotheken kunnen culturele instellingen gerichte dienstverlening bieden, zoals programma-informatie en kaartverkoop 12

13 Sociaal Domein Informatievindplaats De bibliotheken zijn voor inwoners een toegankelijk informatiepunt voor kennis en informatie over de gemeente, het sociaal domein en een gezonde leefstijl De samenwerking tussen de bibliotheken en de sociale teams wordt geïntensiveerd, zodat de sociale teams burgers actief kunnen doorverwijzen naar de bibliotheken als algemene (informatie)voorziening Laaggeletterdheid De bibliotheken stellen collecties beschikbaar voor laaggeletterden, bieden cursussen taal en/of digitale basisvaardigheden aan en organiseren ontmoetingen en leesclubs om laaggeletterdheid aan te pakken Nieuwkomers De bibliotheken stimuleren het gebruik van PressReader door nieuwkomers in samenwerking met Vluchtelingenwerk Nederland De bibliotheken brengen nieuwkomers, zoals vluchtelingen en statushouders, (digitale) informatievaardigheden bij en maken de doelgroep meer baanvaardig Basisonderwijs De bibliotheken ondersteunen vanaf 2017 het basisonderwijs in de omliggende dorpen via de Bibliotheek op School (dbos) en bevorderen zo het lezen en de informatievaardigheden onder de schoolgaande jeugd in die dorpen De bibliotheken bieden een bijdrage in cultuureducatie op school Monitoring De Biebpanels van ProBiblio uit 2015 geven ons informatie over de gebruikers van bibliotheken. Deze cijfers kunnen als nulmeting dienen voor de komende beleidsperiode tot en met het jaar Op deze manier kunnen wij de tevredenheid van gebruikers en het functioneren van de bibliotheken toetsen. Wij hebben in deze nota beschreven waar er een rol voor een bibliotheekwerk is weggelegd. In de komende jaren moet duidelijk worden of de bibliotheken deze rol op een goede manier (kunnen) invullen. Hieronder de kengetallen uit de Biebpanels die al nulmeting kunnen dienen. 60% heeft gedaan aan zelfstudie en persoonlijke ontwikkeling via de bibliotheek 72% heeft de kennis vergroot via de bibliotheek 21% raakt in de bibliotheek in gesprek met onbekenden 11% voelt zich door de bibliotheek minder eenzaam 77% ziet de bibliotheek als een plek waar je met vragen terecht kunt 74% doet door de bibliotheek beter mee in de samenleving 60% verwijst een laaggeletterde buurman/-vrouw door naar de bibliotheek 40% verwijst een laag digitaal vaardige buurman/-vrouw door naar de bibliotheek 13

14 11. Wat zijn onze bibliotheken ons waard? Biblionet Drenthe werkt met een meerjarenbegroting en vraagt per jaar subsidie aan bij de gemeente Borger-Odoorn. Ten opzichte van de meerjarenbegroting zien we een aantal (significante) verschillen: de inkomsten van gebruikers zijn afgenomen in verband met het afnemende aantal leden in onze gemeente de mediakosten van de bibliotheken zijn afgenomen in verband met de (reeds doorgevoerde) aanpassing van de collecties er wordt geïnvesteerd in de Bibliotheek op School (dbos) Het maximaal beschikbare bedrag dat wij als gemeente in onze meerjarenbegroting hebben opgenomen, blijft hetzelfde als de voorgaande beleidsperiode. Per inwoner van de negen plattelandsgemeenten gaat dit om gemiddeld 13,- per inwoner. Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Baten Maximaal beschikbaar bedrag gemeente Inkomsten gebruikers Subsidie projecten Opbrengsten gebruikers Overige inkomsten Totaal baten Lasten Lonen/salarissen Media Huisvesting Organisatie Automatisering Afschrijvingen Administratie Overige Totaal lasten Resultaat , , , ,- Het negatieve resultaat zal binnen de bibliotheekorganisatie moeten worden opgevangen. Hierover zullen wij met biblionet in overleg gaan. 14

15 12. Focusgroepen bibliotheken In september 2016 zijn bewoners, gebruikers, medewerkers en vrijwilligers van de vier bibliotheken in een viertal bijeenkomsten ( focusgroepen ) gevraagd naar hun ideeën en wensen met betrekking tot de toekomst van het bibliotheekwerk in onze gemeente. De bevindingen zijn integraal in deze beleidsnota opgenomen. Hier lichten we er een aantal specifieke bevindingen uit: 1) De primaire functie van bibliotheken blijft volgens inwoners het beschikbaar stellen van informatie en het bevorderen van geletterdheid, bijvoorbeeld door middel van het uitlenen van boeken (de klassieke functie) 2) Er wordt onderkend dat de bibliotheek meer en beter moet samenwerken met de sociale teams in de aanpak van laaggeletterdheid, met de basisscholen om kinderen en hun ouders in aanraking te laten komen met taal, en ook voor ouderen meer thema- of cursusdagen zou moeten organiseren om het welzijn en de (digitale) kennis van die doelgroep te vergroten 3) In de bibliotheken werken veel vrijwilligers. In de transitie van de rol van de bibliotheken is het van belang hiermee rekening te houden. Niet alles kan van vrijwilligers worden gevraagd en ook is wellicht niet alles mogelijk. 15

16 Bijlage I. Overzicht en spreiding van bibliotheken in Drenthe 16

17 Bijlage II. Producten Biblionet Drenthe Boekstart Met BoekStart komen kinderen al vroeg in aanraking met lezen en ontwikkelen ze een voorsprong waar ze hun hele leven plezier van hebben. Samen boekjes kijken, lezen en luisteren versterkt bovendien de band tussen ouder en kind. Bij dit programma werken bibliotheken, consultatiebureaus, kinderdagverblijven en gemeenten samen aan leesplezier en taalstimulering. In alle gemeenten in de provincie Drenthe ontvangen ouders van baby s van circa drie maanden de BoekStart waardebon via de gemeente of het consultatiebureau. Hiermee kunnen ze hun kind gratis lid maken van de bibliotheek en ontvangen ze het BoekStart koffertje. Dit koffertje bevat een babyboekje, een boek/cd met liedjes en boekentips. Zo komen kinderen al jong in aanraking met lezen en boeken en ervaren ouders de mogelijkheden van de bibliotheek. Een aantal bibliotheken en kinderopvanginstellingen in Drenthe zijn gestart met BoekStart in de kinderopvang. Dit project wil voorlezen een vaste plek geven in het pedagogische beleid en het dagprogramma. Onderdelen zijn onder andere een training tot voorleescoördinator, interactief voorlezen en een aantrekkelijke leesplek met een inspirerende boekencollectie op de locatie. De Bibliotheek op School De Bibliotheek op School (dbos) is een gezamenlijke strategische aanpak van bibliotheken, basisonderwijs en gemeenten. Het vergroot het plezier in lezen en verbetert daardoor de taal-, lees- en informatievaardigheden van kinderen. De inhoudelijke pijlers van de Bibliotheek op School zijn een aantrekkelijke collectie boeken op de school, leesbevordering en mediawijsheid. De bibliotheek en de school kunnen samen de resultaten voor taal verbeteren door kinderen te stimuleren om meer te lezen, zowel op school als thuis. Binnen de Bibliotheek op School werken de leesconsulent van de bibliotheek en de leescoördinator van de school intensief samen. Zo wordt er structureel tijd voor lezen en mediawijsheid ingeroosterd. De resultaten worden periodiek gemeten door middel van de Leesmonitor. Doorgaande leeslijn Onder de noemer 'Doorgaande leeslijn' biedt Biblionet Drenthe producten aan op het gebied van taal- en leesbevordering, mediawijsheid en de schoolmediatheek. Ook kunnen bibliotheken worden ondersteund bij activiteiten als de Drentse Kinderjury, Leesprikkel en Leesvirus. Digisterker Digisterker is gebaseerd op de visiebrief Digitale Overheid uit De kern van deze brief is dat de overheid het gebruik van het digitale kanaal sterk zal stimuleren met als resultaat dat nagenoeg alles in 2017 via de e-overheid kan worden afgehandeld. Uit onderzoek blijkt volgens Biblionet Drenthe dat 75 tot 80% van de mensen digitaal zelfredzaam is. 15 tot 20% van de mensen is functioneel digibeet. Deze mensen kunnen weliswaar met computers en internet omgaan, maar hebben moeite met de digitale overheid. 5% van de mensen heeft blijvende ondersteuning nodig. Digisterker is een cursus van vier dagdelen waarin de functioneel digibeten stap voor stap, door zelf veel te oefenen onder begeleiding van gecertificeerde docenten, leren werken in de 17

18 persoonlijke omgeving van de digitale overheid (DigiD, digitaal loket gemeente, MijnOverheid, toeslagen.nl, Regelhulp, Mijn SVB, werk.nl, etc.). De bus jouw.buzz Biblionet Drenthe zet in haar strategie in op de domeinen klassieke en digitale bibliotheek, onderwijs en sociaal domein. De Bibliotheek op School speelt in op de digitale bibliotheek en onderwijs. Digisterker speelt in op de digitale bibliotheek en sociaal domein. Beide projecten kunnen in jouw.buzz worden georganiseerd. jouw.buzz is een truck met oplegger die is ingericht als rijdend leslokaal c.q. mobiel laboratorium en biedt een laagdrempelige, mobiele, inspirerende omgeving om 21st century skills te leren (3D printen, lasercutter, bananenpiano, Botje Bij, elektrotechniek, virtual reality, drones, internetveiligheid, programmeren, etc.). Werken aan basisvaardigheden Laaggeletterden werken aan hun basisvaardigheden, opdat ze (beter) mee kunnen doen in de samenleving. Biblionet Drenthe levert hier een bijdrage via verschillende actielijnen die te maken hebben met leesbevordering. Preventie laaggeletterdheid De Drentse bibliotheken steken veel tijd en zorg in de bestrijding van laaggeletterdheid. In Drenthe heeft naar schatting 11% grote moeite met lezen en schrijven. Met de hulp van Biblionet Drenthe kan laaggeletterdheid preventief bestreden worden. Ze hebben programma s voor laagtalige gezinnen en faciliteiten als Taalkit Dutch, Tel mee met taal en het Taalpunt. 18