BILDUNG. Een reflectie op spanningen. Henk Procee em. hoogleraar wijsbegeerte in relatie tot academische vorming

Transcriptie

1 BILDUNG Een reflectie op spanningen Henk Procee em. hoogleraar wijsbegeerte in relatie tot academische vorming

2 WET HOGER ONDERWIJS Artikel1.3 5 De universiteiten, levensbeschouwelijke universiteiten, hogescholen en de Open Universiteit schenken mede aandacht aan de persoonlijke ontplooiing en aan de bevordering van maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef. Zij richten zich in het kader van hun werkzaamheden op het gebied van het onderwijs wat betreft Nederlandstalige studenten mede op de bevordering van de uitdrukkingsvaardigheid in het Nederlands.

3 BILDUNG: thema s Wat is Bildung (Von Humboldt tot Gude)? De lange geschiedenis van het HO in het kort Doorwerkende spanningen uit die geschiedenis Ratio en oratio Vrijheid versus vrijheid Kritisch versus kritisch Onderzoek en onderwijs Formeel en informeel curriculum Ivoren toren en ondernemende universiteit Studenteninitiatieven

4 BILDUNG Jeder ist offenbar nur dann ein guter Handwerker, Kaufmann, Soldat und Geschäftsmann, wenn er an sich und ohne Hinsicht auf seinen besondern Beruf ein guter, anständiger, seinem Stande nach aufgeklärter Mensch und Bürger ist. Bildung en Ausbildung Wilhelm von Humboldt ( ) taalkundige, diplomaat, politicus

5 BILDUNG Bildungs Agora Model 4 levenssferen 4 trainingssferen - Privé - religie - Privaat - sport - Publiek - kunst - Politiek - filosofie René Gude ( ) Filosoof, denker des vaderlands

6 Bildung en hoger onderwijs terug naar het begin

7 DE OUDHEID Socrates bc Plato: Academie bc Aristoteles: Lyceum bc Isocrates: School voor retorica bc

8 DE OUDHEID LOGOS - betekenissen 1. Woord (Isocrates): communicatie 2. Rede (Socrates): kritiek

9 Nederland 1425 Leuven 1575 Leiden 1585 Franeker Vrije Universiteit 1905 Delft 1918 Wageningen 1961 Twente (laatste drie tot 1986 hogeschool) Ca 1990 ontstaan HBO

10 Artes Liberales

11 ORATIO en RATIO Nadruk op trivium: oratorische traditie (woord, Isocrates) Na de VERLICHTING Nadruk op quadrivium rationalistische traditie (rede, Socrates)

12 Twee soorten vrijheid Als God me met de ene hand de waarheid zou aanbieden en met de andere het zoeken naar waarheid, dan zou ik voor de tweede mogelijkheid kiezen. Gotthold Lessing 1. Voor vrije mensen 2. Om mensen vrij te maken Alfred Upman, president van de Miami University,1930: The liberal arts, we say, are the liberalizing arts, the studies that liberate the mind and send it questing on strange and alluring adventures.

13 ROND 1800 Drie hogere faculteiten (overheidstoezicht) Een lagere faculteit ( filosofische ) (Later: indeling in disciplines) Scheiding onderzoek - onderwijs

14 BILDUNG Centrale uitgangspunt van Von Humboldt: Het kenmerk van de universiteit moet wetenschappelijk denken zijn niet wetenschappelijke kennis

15 BILDUNG Dit uitgangspunt heeft gevolgen: 1. onderzoek en innovatie: Bildung und Aufklärung 2. sterke relatie onderzoek onderwijs: Lehre und Forschung 3. geen aansturing door geldschieters: Freiheit und Einsamkeit 4. vorming intellectueel karakter studenten: Bildung durch Wissenschaft 5. rol docenten geen kennisoverdracht maar introductie in wetenschappelijk denken: Einheit von Lehre und Forschung

16 BILDUNG - losse citaten Bij studenten Ihr (universitaire vorming) Wesen besteht darin, innerlich die objektive Wissenschaft mit der subjektiven Bildung, äusserlich den vollendeten Schulunterricht mit dem beginnenden Studium unter eigener Leitung zu verknüpfen. Denn nur die Wissenschaft die aus dem Inneren stammt und in s Innere gepflantzt werden kann, bildet auch den Charakter um.

17 LIBERAL EDUCATION John Henry Newman ( ) classicus, wiskundige, kardinaal

18 LIBERAL EDUCATION Taak van de universiteit: 1 Expansion of the mind 2 Cultivation of the mind verantwoordelijke gentleman

19 LIBERAL EDUCATION: The Idea of the University If then a practical end must be assigned to a University course, I say it is that of training good members of society...

20 LIBERAL EDUCATION GEVOLGEN: 1. scheiding onderzoek onderwijs 2. Sterk tutorial systeem 3. Inzicht in de samenhang der wetenschappen 4. Bevordering van het maatschappelijke verantwoordelijkheidsbesef

21 ACADEMISCHE VORMING in Nederland Mix van von Humboldt en Newman

22 In Nederland Na 1800: de patriottenbeweging Binnen de universiteiten: disputen Universiteiten: formeel curriculum Disputen: informeel curriculum

23 De Kritische Universiteit Steeds meer studenten uit andere milieus Start 1968 Kritiek op ivoren toren (maatschappelijke irrelevantie) regentenmentaliteit (machtsverhoudingen) Gevolgen democratisering, inspraak, verandering bestuursstructuur

24 De ondernemende universiteit Vanaf de jaren 90 van de vorige eeuw maatschappelijke relevantie wordt vertaald naar betaalbaarheid bestuur wordt top-down (CvB, RvT, benoemde decanen) bestuur wordt verantwoordelijk voor de financiën (van ambtelijk naar lump sum) universiteiten de definiëren zichzelf als spelers op een internationale concurrerende markt (research universiteiten)

25 Lessen uit bedrijfsleven Universiteit als productiebedrijf voor onderzoek en onderwijs centrale rol beheer personeel als productiefactor (lean management) student als klant (hebben veel in te brengen) internationale concurrentie rendement

26 Spanningen 1. Vrijheid (van of voor) 2. Kritiek (Popper of Marx) 3. Natuurwetenschap of humaniora 4. Onderwijs en onderzoek 5. Curriculum (formeel en informeel) 6. Student als rite de passage of als volwassene 7. Vorming en opleiding 8. Didactiek versus pedagogiek 9. Studeerbaarheid of zich ontwikkelen

27 Studenteninitiatieven Zoals Bildung academie en Ucademy Vragen die ik kreeg: Is het wenselijk dat deze initiatieven ontstaan? Wat zou de rol van de onderwijsinstelling daarbij moeten zijn? Wat is de waarde van dergelijke trajecten? Mijn antwoorden: - Ja, komt voort uit kritiek op studeerbaarheid als ideologie - Ondersteunend, maar niet te - Groot, zeker voor studenten die daarin investeren Maak onderscheid tussen bedoelde en onbedoelde effecten (voorbeeld UT: van honours naar TOMonderwijs)

28 Aspecten en kritische opmerkingen Onderwijsvisie: veelal vanuit humaniora, maar ook bèta is cultuur lernen belangrijker dan lehren Rol studenten: eigen initiatief, kennis niet als afspiegeling maar als product van interactie Rol instellingen: hulp bij financiering en voorzieningen, geen studiepunten Relatie met excellentietrajecten: zo mogelijk samenwerken