Nieuwe vestigingen van Holland Casino in Venlo & Leeuwarden

Transcriptie

1 Nieuwe vestigingen van Holland Casino in Venlo & Leeuwarden Een onderzoek naar veranderingen in de aard en omvang van kansspeldeelname en kansspelproblematiek in voormalige witte vlekken D.E. de Bruin Utrecht, 2008 Stichting CVO Keulsekade JX Utrecht

2 Inhoudsopgave HOOFDSTUK 1 INLEIDING PROBLEEMSTELLING EN ONDERZOEKSVRAGEN METHODE VAN ONDERZOEK ANALYSES LEESWIJZER... 8 HOOFDSTUK 2 DEELNAME AAN KANSSPELEN PREVALENTIE DEELNAME KANSSPELEN VERGELIJKING : DEELNAME KANSSPELEN VERGELIJKING : RECENTE DEELNAME AAN KANSSPELEN KANSSPELEN DIE BLIJVEN TREKKEN NIEUWE SPELERS AANGETROKKEN VERDELING LONG- EN SHORT-ODDSKANSSPELEN HOOFDSTUK 3 SPEELLOCATIES KANSSPELAUTOMATEN STIJGING RECENTE DEELNAME KANSSPELAUTOMATEN IN HOLLAND CASINO GROEPEN KANSSPELAUTOMATENSPELERS BIJ DE NULMETING SUBSTITUTIE OF ADDITIE HOOFDSTUK 4 SPEELLOCATIES CASINOSPELEN DE BEGINSITUATIE VERANDERINGEN IN DEELNAME AAN CASINOSPELEN IN DE REGIO KANSSPELAUTOMATEN EN CASINOSPELEN IN HOLLAND CASINO DE HELFT VAN DE BEZOEKERS VAN HOLLAND CASINO SPEELT NIET (LJP) CASINO IN DE BUURT HOOFDSTUK 5 BEZOEKEN NIEUWE VESTIGING HOLLAND CASINO BEZOEKINTENTIE TIJDENS NULMETING VERGELIJKING : VAKER SPELEN IN HOLLAND CASINO HOOFDSTUK 6 KANSSPELVERSLAVING: DE OMVANG VAN HET PROBLEEM AANTAL PROBLEEMSPELERS AANTAL RISICOSPELERS ALTERNATIEVE SCHATTING BIJLAGE 1: METHODE VAN ONDERZOEK BIJLAGE 2: REPRESENTATIVITEIT VAN DE STEEKPROEF CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 2

3 Samenvatting Met het oog op de opening van twee nieuwe vestigingen van Holland Casino in Venlo (8 maart 2006) en Leeuwarden (1 december 2006) heeft Stichting CVO in samenwerking met TNS NIPO een bevolkingsonderzoek uitgevoerd. Om de gevolgen van deze twee nieuwe vestigingen op kansspeldeelname en kansspelproblematiek in kaart te brengen is voorafgaand aan de opening van genoemde vestigingen een nulmeting uitgevoerd. Bijna 2 jaar na de opening is een vervolgmeting uitgevoerd in de twee regio s Venlo en Leeuwarden. Steekproef en respons In 2006 werden voor de nulmeting in totaal 2223 respondenten bereid gevonden om mee te werken aan het onderzoek. Voor de 1-meting in 2008 bedroeg dat aantal 2007 respondenten. De vragenlijsten zijn zowel telefonisch, schriftelijk als via internet afgenomen. Mogelijk vanwege de kortere tijd van dataverzameling bij de nulmeting in Venlo lag de respons daar iets lager dan in Leeuwarden. In Venlo lag de respons op 23% terwijl deze in Leeuwarden op 27% lag. Bij de 1-meting zien we echter eveneens verschillen in de respons tussen Venlo en Leeuwarden. Bij de 1-meting Venlo lag de respons op 25%, bij Leeuwarden op 28%. De respons op het landelijk bevolkingsonderzoek uit 2004 lag op 28% (de Bruin e.a., 2006). De steekproeven vormen een goede afspiegeling van de bevolking. Voor afwijkingen is middels een weging gecorrigeerd. Onderzoeksvragen De centrale onderzoeksvraag is of een nieuwe vestiging van Holland Casino tot een grotere deelname, tot hogere speelfrequenties en tot meer probleemspelers in de regio zal leiden. Een deelvraag van het onderzoek is of sprake is van een substitutie-effect. Gaan vooral bestaande spelers (uit bijvoorbeeld de amusementscentra of de horeca) in de nieuwe vestiging van Holland Casino spelen? En zo ja, gebeurt dit als een substituut voor, of als aanvulling op, het bestaande gokpatroon? Een hiermee samenhangende vraag is of de nieuwe vestiging van Holland Casino ook een nieuw, niet aan kansspeldeelnemend, publiek heeft aangetrokken. Hogere deelname aan kansspelen De verwachting dat een nieuwe vestiging van Holland Casino tot een grotere deelname aan kansspelen zal leiden werd enerzijds gevoed door de uitkomsten van het landelijke bevolkingsonderzoek uit 2004 maar ook door de intentie die de respondenten bij de nulmeting in de regio s Venlo en Leeuwarden uitspraken om de nieuwe vestiging te gaan bezoeken. Een groot deel van de respondenten (38% in Venlo en 40% in Leeuwarden) dacht de nieuwe vestiging van Holland Casino in Venlo te gaan bezoeken. Hoewel niet in die mate hebben relatief veel mensen die intentie gestalte gegeven. Bij de 1-meting In 2008 blijkt het percentage van de bevolking dat recent een vestiging van Holland Casino bezocht sterk te zijn toegenomen. In de regio Venlo verdubbelden de recente bezoekcijfers zich van 9% in 2006 naar 18% in In de regio Leeuwarden zien we een verdrievoudiging van dit percentage: in 2006 had 7% in het afgelopen jaar een vestiging van Holland Casino bezocht, in 2008 bedroeg dit 20%. Niet alleen de bezoekcijfers maar ook de deelnamecijfers voor kansspelautomaten en casinospelen zijn na de komst van de nieuwe vestigingen gestegen. In de regio Venlo steeg de recente deelname aan kansspelautomaten van 11% naar 14%, en in de regio Leeuwarden van 10% naar 16%. Voor de recente deelname aan casinospelen zien we een sterkere stijging dan bij de kansspelautomaten. In de regio Venlo stegen de recente deelnamecijfers voor casinospelen van 5% naar 10%, in Leeuwarden van 5% naar 13%. De lifetime deelname aan kansspelautomaten en casinospelen is in de regio Venlo in de genoemde periode niet significant toegenomen. Dit duidt er op dat als gevolg van de opening van de nieuwe vestiging in Venlo geen nieuwe casinospelers zijn bijgekomen maar dat vooral bestaande spelers de weg naar de nieuwe vestiging hebben gevonden. In de regio Leeuwarden zien we in dit opzicht een ander beeld. Ook de lifetime deelname aan kansspelautomaten en casinospelen is hier significant toegenomen. Bij de kansspelautomaten van 36% naar 39%, bij de casinospelen van 22% naar 27%. Deze cijfers geven derhalve een indicatie dat de nieuwe vestiging in Leeuwarden een publiek heeft aangetrokken dat niet eerder met casinospelen en kansspelautomaten in aanraking was gekomen. Substitutie of aanvullend? Over het algemeen staat de deelname aan een bepaald kansspel niet op zichzelf. De meeste de respondenten die aan kansspelen deelnemen, nemen niet aan één maar aan meerdere kansspelen deel. Gemiddeld genomen hadden de respondenten in 2006 aan twee kansspelen deelgenomen (LTP). In 2008 is dit onveranderd gebleven. Deze gegevens duiden er op dat niet zozeer sprake is van additie maar veeleer van substitutie. Substitutie blijkt in de regio Venlo aanzienlijk vaker voor te komen dan in Leeuwarden. In de regio Venlo zien we vaker dat er sprake is van substitutie dan van additie. Naar schatting 70% van de veranderingen in kansspeldeelname bestaat uit substitutie in de zin dat bestaande spelers uit de horeca en amusementscentra hun CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 3

4 speelgedrag hebben verplaatst naar Holland Casino, naar schatting 30% van de veranderingen in kansspeldeelname bestaat uit additie in de zin dat spelers hun speelgedrag aanvullen met het spelen in Holland Casino. In de regio Leeuwarden liggen deze verhoudingen vrijwel omgedraaid. Daar is veel vaker sprake van additie (85%) dan van substitutie (15%). In de regio Leeuwarden blijken vooral veel kansspelautomatenspelers uit de horeca hun speelgedrag te hebben uitgebreid met het spelen op kansspelautomaten in Holland Casino. Op grond van de analyses kan geconcludeerd worden dat de nieuwe vestiging van Holland Casino Leeuwarden een breder publiek heeft aangetrokken dan Holland Casino Venlo. In de regio Leeuwarden zien we bijvoorbeeld dat het aandeel niet-spelers in 2008 is afgenomen, hetgeen er op duidt dat ook zij de gang naar de nieuwe vestiging hebben gevonden. Ook zien we in de regio Leeuwarden duidelijker dan in Venlo dat het aandeel exspelers is afgenomen. Tot slot zien we in Leeuwarden ook dat loterijspelers de gang naar de nieuwe vestiging hebben gemaakt. Speelfrequenties toegenomen als gevolg van de nieuwe vestiging? Uit de nulmetingen in Venlo en Leeuwarden blijkt dat de frequentie van het casinobezoek hoger is naarmate een vestiging meer in de buurt is. In de regio Venlo werden ten tijde van de nulmeting vooral de vestigingen in Eindhoven, Nijmegen en Valkenburg frequent bezocht terwijl de andere vestigingen van Holland Casino alleen incidenteel werden aangedaan. In de regio Friesland zagen we hetzelfde en werden vooral de vestigingen in Groningen en in mindere mate die van Scheveningen en Amsterdam gemiddeld vaker dan één keer per jaar te bezocht. Anno 2008 is dat beeld gewijzigd in de zin dat nu vooral de vestigingen van Holland Casino Venlo en Leeuwarden het meest frequent worden bezocht. Het merendeel van de respondenten uit de regio Venlo en Leeuwarden is in de nieuwe vestiging in de stad gaan spelen. In de regio Leeuwarden geeft een groter deel van de spelers aan dat ze vaker zijn gaan spelen sinds de komst van de nieuwe vestiging dan in Venlo. In Leeuwarden zegt 35% (veel) vaker te zijn gaan spelen, in Venlo ligt dit op 23%. Meer risico en probleemspelers? Hoewel het aandeel risicospelers en probleemspelers in de regio Venlo bij de nulmeting iets boven het landelijk gemiddelde lag, zijn deze verschillen niet significant. In Leeuwarden daarentegen zijn ten tijde van de nulmeting significant minder risicospelers en probleemspelers aangetroffen dan in Venlo en het landelijk gemiddelde. Bij de nulmeting kwam uit de SOGS-analyse naar voren dat 0,5% van de respondenten uit de regio Venlo een score heeft van vijf of meer en als probleemspeler is getypeerd 1. Anno 2008 is bij de 1-meting in de regio Venlo 0,1% als probleemspeler getypeerd. In de regio Leeuwarden is bij de nulmeting geen enkele recente probleemspeler uit de SOGS-analyse naar voren gekomen. Bij de 1-meting in 2008 is dit percentage gestegen naar 0,4%. Nog de daling in de regio Venlo (van 0,5% naar 0,1%), noch de stijging in de regio Leeuwarden van (0,0% naar 0,4%) is in statistisch opzicht significant. In de regio Leeuwarden zien we bij de 1-meting wel een significante toename van het aandeel risicospelers. Bij de nulmeting bedroeg het aandeel risicospelers o,1%, anno 2008 is dit gestegen naar 0,7%. De stijging van het aandeel risicospelers zien we niet terug in de regio Venlo. Het gebruik van de nominee-techniek leverde bij de nulmeting in Venlo een schatting op van nul probleemspelers omdat niemand van de respondenten iemand uit hun huishouden als mogelijk probleemspeler had getypeerd. In Leeuwarden levert de nominatietechniek een vergelijkbaar percentage op als bij het landelijk onderzoek rond de 0,2%. In 2008 zien we hier geen veranderingen in optreden. Door de al dan niet tijdelijke toename van het aantal casinobezoeken in de regio Venlo en Leeuwarden zal het aantal probleemspelers in de toekomst mogelijk gaan toenemen. Vanwege de incubatietijd die nodig is voor het ontwikkelen van een kansspelverslaving zullen daar vermoedelijk nog de nodige jaren overheen gaan. In de literatuur wordt wel gesproken van een incubatietijd van gemiddeld 5 jaar. Er zal op deze wijze redenerend de nodige tijd overheen gaan alvorens een toename van het probleemspelers in de statistieken is terug te vinden. Anderzijds is het mogelijk dat de nieuwe vestiging een publiek aantrekt dat al op een risicovolle manier aan kansspelen deelneemt en door de komst van het casino in Venlo en Leeuwarden over de streep wordt getrokken richting een kansspelverslaving. In het onderzoek zijn daar nog geen aanwijzingen voor gevonden. Als meer spelers vaker naar het casino gaan zal het aantal probleemspelers in de toekomst mogelijk gaan toenemen. Er zijn ook andere argumenten denkbaar om te veronderstellen dat de groei van het aantal probleemspelers niet direct zichtbaar zal worden en de groei van het aantal probleemspelers kan remmen, zo heeft Holland Casino een uitgebreid preventiebeleid ontwikkeld waarin risicospelers en probleemspelers worden aangesproken op hun speelgedrag en ook op vrijwillige basis een entreeverbod of bezoekbeperking kunnen aanvragen. Dit preventiebeleid is een beschermende factor. 1 We gebruiken hier de term probleemspelen (en niet kansspelverslaving) omdat een SOGS5+ ook kan ontstaan door problemen op andere gebieden dan verslaving. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 4

5 Samenvattend kunnen we stellen dat de komst van de nieuwe vestigingen van Holland Casino in Venlo en Leeuwarden de nieuwsgierigheid van de bevolking heeft geprikkeld. De recente deelname aan kansspelautomaten en casinospelen is daarbij sterkt gestegen maar heeft vooralsnog nog niet geleid tot een stijging van het aandeel probleemspelers. In de regio Leeuwarden zien we daarentegen wel een stijging van het aandeel risicospelers. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 5

6 Hoofdstuk 1 Inleiding Uit het bevolkingsonderzoek dat het CVO in 2004/2005 in opdracht van het Ministerie van Justitie heeft uitgevoerd (de Bruin e.a., 2006) is gebleken dat recente deelname aan casinospelen onder de bevolking in de regio s waar onlangs een nieuwe vestiging van Holland Casino werd geopend (Utrecht en Enschede) hoger lag dan in de regio s waar al langer een Holland Casino was gevestigd. In Utrecht en Overijssel lagen de percentages destijds rond de 7%, in de provincies waar al langer een vestiging van Holland Casino bestond lag dit percentage rond de 5%, terwijl de deelnamecijfers voor casinospelen in de regio s waar geen casino is gevestigd rond de 2% lag. Het bovengenoemde fenomeen duidt wellicht op een van de meest kenmerkende eigenschappen van de menselijke soort: nieuwsgierigheid. De meeste mensen willen wel eens een kijkje gaan nemen in een nieuwe vestiging van Holland Casino in hun stad. De verwachting is dat na verloop van tijd voor een deel van de bevolking de nieuwigheid er weer van af zal zijn en weer met het casinobezoek zal stoppen. Een ander deel van de bevolking zal mogelijk blijven terugkeren en juist vaker gaan spelen dan voorheen. Holland Casino heeft 8 maart 2006 een nieuwe vestiging in Venlo geopend en in december 2006 een vestiging in Leeuwarden. De vraag die we met dit onderzoek willen beantwoorden is of bovenstaande ook voor de regio s Venlo en Leeuwarden is gaan gelden. Met dit onderzoek willen we achterhalen hoe groot deze groep nieuwsgierigen is geweest. Of het vooral bestaande spelers zijn geweest die naar de nieuwe vestiging kwamen of dat de vestiging ook werd bezocht door een niet eerder aan kansspeldeelnemend publiek? Zijn spelers vaker gaan spelen sinds er een vestiging van Holland Casino in de buurt is? En tot slot, neemt met een hogere deelnamefrequentie ook het aantal kansspelverslaafden toe? 1.1 Probleemstelling en onderzoeksvragen De belangrijkste drie onderzoeksvragen zijn: Leidt een nieuw aanbod van kansspelen in de nabije omgeving tot een grotere deelname aan kansspelen. Leidt een nieuw aanbod van kansspelen in de nabije omgeving tot een hogere speel- of bezoekfrequentie? Leidt een nieuw aanbod van kansspelen in de nabije omgeving tot meer risico- en probleemspelers? Deelvragen van het onderzoek gaan in op mogelijke substitutie effecten. In hoeverre gaan bestaande spelers naar de nieuwe vestiging van Holland Casino? In hoeverre trekt de nieuwe vestiging een nieuw, niet aan kansspel deelnemend publiek aan? Gaan bestaande spelers van Holland Casino vaker spelen nu er een vestiging in de buurt is? Gaan ook niet-spelers in de nieuwe vestiging van Holland Casino spelen? Zo ja, hoe groot is hun aandeel en hoe vaak doen zij dit? In hoeverre gaan deze niet-spelers (die in de nieuwe vestiging van Holland Casino zijn gaan spelen) aan andere kansspelen of op andere locaties aan kansspelen deelnemen? Gaan spelers uit de amusementscentra of de hoogdrempelige horeca (café, restaurant, discotheek) in de nieuwe vestiging van Holland Casino spelen? Zo ja, hoe groot is hun aandeel en hoe vaak doen zij dit? Hypothesen Bovenstaande vraagstellingen kunnen ook worden vertaald naar hypothesen. De hypothesen geven richting aan de verwachtingen die bij de beantwoording van de onderzoeksvragen bestonden. De hypothesen berusten op de aanname dat er een verband bestaat tussen de (frequentie van) deelname aan kansspelen en de nabijheid (reisafstand) van een vestiging van Holland Casino. Als gevolg van de opening van een nieuwe vestiging in Venlo en Leeuwarden zal de laatstejaarprevalentie van deelname aan casinospelen en kansspelautomaten toenemen. De verwachting is dat de life-time prevalentie van deelname aan casinospelen niet veel zal stijgen omdat vooral bestaande spelers tot het nieuwe aanbod worden aangetrokken. De continuation-rate 2 voor casinospelen en kansspelautomaten zal daarmee toenemen. 2 De continuation rate is een percentage dat aangeeft welk deel van de lifetime-spelers (LTP) de afgelopen twaalf maanden (LJP) nog aan het kansspel heeft deelgenomen: LJP/LTP * 100%. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 6

7 In de loop der jaren zal de laatstejaarprevalentie en de continuation rate van deelname aan casinospelen en kansspelautomaten in deze regio s afnemen en zich stabiliseren op een niveau overeenkomstig de regio s waar al langer een vestiging van Holland Casino bestaat. Opening van een nieuwe vestiging zal (vanwege de incubatietijd voor het ontwikkelen van een kansspelverslaving) niet binnen twee jaar leiden tot een toename van het aantal probleemspelers in de regio. Het aantal probleemspelers zal mogelijk toenemen als bestaande risicospelers over de drempel worden getrokken door de komst van een casino in de omgeving. Het is van belang eventuele veranderingen in het aantal probleemspelers in het licht te zien van een landelijke trend waarbij sinds 2003 sprake is van een stijgend aantal hulpzoekers bij de professionele verslavingszorg. We moeten er met andere woorden voor waken dat de komst van een nieuwe vestiging van Holland Casino ten onrechte als oorzaak van een stijgend aantal probleemspelers wordt gezien. Een toename van het aantal probleemspelers in de regio zal in het licht moeten worden gezien van landelijke (en/of andere regionale) gegevens over het aantal hulpzoekers in de verslavingszorg. Omdat in het onderzoek geen gebruik is gemaakt van een controlegroep (van regio s zonder een vestiging van Holland Casino) is kunnen geen causale relaties doch alleen een samenhang (of correlaties) worden vastgesteld tussen de opening van een nieuwe vesting en het aantal recreatieve spelers, risicospelers en probleemspelers. Aan de hand van vervolgmetingen 1½ en bijna 2 jaar na opening van de vestigingen kunnen wel uitspraken worden gedaan over de mogelijke invloed van een nieuw kansspelaanbod op de prevalentie en frequentie van deelname aan kansspelen. Het onderzoeksdesign ziet er als volgt uit: Nulmeting Interventie Een-meting [ Regio Venlo Regio Leeuwarden t0 [feb/mrt 2006] t0 nov 2006 Opening HC Venlo [8 mrt 2006] Opening HC Leeuwarden t1 (sept/okt 2008) t1 (sept/okt 2008) 1.2 Methode van onderzoek Ten behoeve van dit onderzoek zijn in 2006 voor opening van de nieuwe vestigingen van Holland Casino en in 2008 twee bevolkingsenquêtes afgenomen; onder de bevolking van Venlo en omgeving (dat wil zeggen in een straal van 30 minuten reistijd rond de vestiging van Holland Casino Venlo) en onder de bevolking van Leeuwarden e.o. (in een straal van 30 minuten reistijd rond de nieuwe vestiging van Holland Casino Leeuwarden). De metingen zijn op dezelfde wijze uitgevoerd als het landelijke bevolkingsonderzoek uit De verschillen ten opzichte van deze meting zijn: De steekproefgrootte (bij deze metingen is gestreefd naar 1000 interviews per regio, bij het landelijk onderzoek lag dat op 5000 interviews) Er is een regionale dekking in plaats van een landelijke dekking De dataverzameling is uitbesteed aan TNS NIPO. De telefonische interviews zijn afgenomen door ervaren en getrainde interviewers. Het CVO heeft de vragenlijst ontwikkeld in het kader van het landelijk bevolkingsonderzoek (de Bruin e.a., 2006). De vragenlijst bestaat uit drie onderdelen: - de deelname aan diverse kansspelen; - de achtergrond en demografische gegevens van de respondent, - een screeningsinstrument voor kansspelverslaving (SOGS - South Oaks Gambling Screen) Hoewel de hier gebruikte vragenlijst in grote lijnen identiek is aan de vorige, zijn een aantal kleine wijzigingen aangebracht die onder meer ingaan op de intentie van de respondenten om de nieuwe vestigingen van Holland Casino te gaan bezoeken. Ook zijn een aantal vragen toegevoegd om de reisafstand tot speelgelegenheden te kunnen bepalen. Tot slot is de respondenten die wel eens een Holland Casino bezochten gevraagd welke specifieke vestiging zij bezochten. De telefonische vragenlijst neemt 10 tot 15 minuten in beslag. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 7

8 Respons In totaal is voor de nulmeting bij mensen in de regio Venlo (n=1062) en Leeuwarden (1.161) telefonisch, schriftelijk of via internet een vragenlijst afgenomen. Bij de 1 meting werden in totaal respondenten bereid gevonden aan het onderzoek mee te doen (993 in de regio Venlo; en 1074 in de regio Leeuwarden). Respondenten Respons Aantal gebruikte adressen Venlo (2008) % Leeuwarden (2008) % Venlo (2006) % Leeuwarden (2006) % Landelijk (2004) % De respons op de enquête bedroeg in het landelijk onderzoek 28%, bij de nulmeting Leeuwarden lag de respons op 27% terwijl die in Venlo op 23% lag. Een verklaring voor de lagere respons in Venlo is de kortere looptijd van de dataverzamelingsperiode bij de nulmeting. Om de nulmeting in Venlo voor opening van de nieuwe vestiging plaats te laten vinden dienden de data in drie weken te worden verzameld. Daardoor konden bijvoorbeeld geen afspraken op langere termijn met respondenten worden gemaakt; dienden de belpogingen in een kortere periode plaats te vinden en was het niet zinvol om herinneringsbrieven of -mails te versturen. Overigens zien we ook bij de 1-meting responsverschillen tussen de bevolking uit de regio Venlo (23%) en Leeuwarden (28%). Mogelijk zijn noordelingen eerder bereid tot deelname aan het onderzoek dan zuiderlingen. Hoewel gestreefd is naar een zo representatief mogelijke steekproef, bleken jonge mannen licht ondervertegenwoordigd en vrouwen van middelbare leeftijd licht oververtegenwoordigd (zie bijlage 2). Ook voor etniciteit en opleidingsniveau zijn verschillen gevonden met de samenstelling van de Nederlandse bevolking. Met behulp van een wegingsfactor is binnen de analyses voor deze afwijkingen gecorrigeerd, zodat de resultaten beter gegeneraliseerd kunnen worden naar de bevolking. 1.3 Analyses Om bovenstaande onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden zijn de volgende indicatoren in de metingen in de regio Venlo en Leeuwarden opgenomen: Postcode (provincie) / reisafstand tot HC en/of andere speelgelegenheden. Prevalentie en frequentie van deelname aan de diverse kansspelen (en op verschillende locaties). Vooral de verhouding tussen bepaalde groepen spelers en niet-spelers (short/long recent/voormalig op verschillende locaties) staan centraal. Hoe vaak en welke vestiging van HC worden bezocht (hier zitten ook bezoekers van Holland Casino bij die niet spelen) De intentie van de respondenten om de nieuwe vestiging van Holland Casino in Venlo te bezoeken. Screener voor problematisch speelgedrag (SOGS) Bij de statistische analyses is gebruik gemaakt van Pearson Chi-kwadraat en t-toetsen om verschillen tussen de nulmetingen Venlo en Leeuwarden. Dit betreft: verschillen ten aanzien van de lifetimeprevalentie (LTP) en laatstejaarprevalentie (LJP) van deelname aan de diverse kansspelen verschillen tussen deelname aan casinospelen in Holland Casino / en het spelen op kansspelautomaten in Holland Casino verschillen tussen het bezoeken van Holland Casino (LTP en LJP) Verschillen tussen LTP en LJP van risicospelers en probleemspelers Relatie tussen speelfrequentie van het afgelopen jaar en de reisafstand Om profielen van bestaande en potentiële bezoekers (personen die de intentie uitspreken om de nieuwe vestiging te gaan bezoeken of vaker te gaan bezoeken) van Holland Casino te bepalen zijn CHAID analyses (Chi-kwadraat Automatic Interaction Detector) uitgevoerd. 1.4 Leeswijzer Het rapport is opgebouwd uit drie delen. In hoofdstuk 2 wordt een eerste indruk gegeven van de veranderingen die in de 1-meting ten opzichte van de nulmeting zijn opgetreden in de deelname aan kansspelen. In de twee CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 8

9 volgende hoofdstukken worden de veranderingen in deelname aan kansspelen gerelateerd aan de locaties waar op kansspelautomaten (H3) en casinospelen (H4) wordt gespeeld. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op veranderingen in het bezoeken van Holland Casino, de voorkeur van de respondenten voor een bepaalde vestiging en of zij Holland Casino vaker zijn gaan bezoeken. Tot slot zal in hoofdstuk 6 worden ingegaan veranderingen in de omvang van kansspelproblematiek. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 9

10 Hoofdstuk 2 Deelname aan kansspelen In dit hoofdstuk zal eerst worden ingegaan op de populariteit van kansspelen onder de bevolking in de regio s Venlo en Leeuwarden. De gegevens uit de nulmeting zijn daarbij vergeleken met de uitkomsten van het landelijke bevolkingsonderzoek dat in 2004 is uitgevoerd (de Bruin e.a., 2006). Net zoals in het landelijke bevolkingsonderzoek blijken vooral loterijen populair, gevolgd door kansspelautomaten, krasloten en casinospelen. Vervolgens zijn de uitkomsten van de nulmeting (2006) vergeleken met de uitkomsten van de 1- meting uit Omdat de steekproef niet volledig representatief is op de variabelen leeftijd, sekse, opleiding, gezinsgrootte en etniciteit worden in dit hoofdstuk steeds de gewogen gegevens gepresenteerd (zie bijlage 3). 2.1 Prevalentie deelname kansspelen De respondenten is gevraagd naar hun deelname aan een grote verscheidenheid aan kansspelen. In het bevolkingsonderzoek zijn zeven categorieën kansspelen onderscheiden (en een restcategorie overige kansspelen ). Als eerste zijn de kansspelen onderscheiden waarvoor de overheid vergunningen verleent. Dit leverde de volgende kansspeltypen op: loterijen, krasloten, kansspelautomaten, casinospelen en het wedden op paardenkoersen. Hoewel de Nederlandse overheid daar geen vergunning voor verleent, zijn via internet aangeboden kansspelen als zesde categorie opgenomen. Als zevende categorie zijn de illegale kansspelen toegevoegd. Hierbij is de respondenten niet gevraagd of ze aan illegale kansspelen meedoen maar of ze aan kansspelen deelnemen waarvan ze wéten dat het illegaal is. Bij de beschrijving van laatstejaarprevalenties is de restcategorie overige kansspelen verder opgesplitst in bingo, het meedoen aan sportpoules en het (buitenshuis) kaarten en dobbelen om geld. Bij de diverse kansspelen zijn zowel de lifetimeprevalentie (LTP = ooit aan een kansspel deelgenomen) en de laatstejaarprevalentie (LJP = recent, in de afgelopen twaalf maanden aan een kansspel deelgenomen). Kansspelprofiel van Friezen & Limburgers Om de effecten van de opening van nieuwe vestigingen van Holland Casino in Venlo en Leeuwarden te kunnen vaststellen is het van belang om bestaande verschillen voor wat betreft de deelname aan kansspelen mee te nemen in de analyses. Daarom is eerst een kansspelprofiel van de twee regio s bepaald aan de hand van de nulmeting. Dit profiel is gebaseerd op een vergelijking met het bevolkingsonderzoek uit 2004 en op een vergelijking tussen de twee regio s op basis van de nulmeting. Loterijen, krasloten, kansspelautomaten & casinospelen meest populair Uit de nulmeting in Venlo en Leeuwarden blijkt dat loterijen verreweg het populairst zijn: 81% van de respondenten uit de nulmetingen in de regio Venlo en Leeuwarden heeft ooit aan een loterij deelgenomen. Ten opzichte van het landelijk onderzoek ligt de deelname aan loterijen in de regio s Venlo en Leeuwarden hoger 3. Kansspelautomaten nemen een tweede plaats in: 35% van de bevolking in de regio Venlo, en 36% in de regio Leeuwarden heeft daar ooit op gespeeld. Dit is conform het landelijk gemiddelde, dat op 35% ligt. Ook krasloten en casinospelen zijn populaire kansspelen: in de regio Venlo en Leeuwarden had respectievelijk 30% en 34% van de bevolking ooit krasloten gekocht, 24% respectievelijk 23% heeft ooit aan casinospelen meegedaan. Ten opzichte van het landelijk onderzoek uit 2004 ligt de deelname aan de krasloterij in 2006 iets hoger. Het aantal mensen dat ooit aan casinospelen deelnam is in de regio s Venlo en Leeuwarden conform het landelijke gemiddelde. Gekeken naar recente deelname aan kansspelen(laatstejaarprevalentie = LJP) zien we een vergelijkbare beeld als bij het landelijke onderzoek. Opvallend hierbij is evenwel de grotere populariteit van loterijen en krasloten in de regio Venlo en Leeuwarden ten opzichte van het landelijk beeld uit Vervolgonderzoek zal hierbij moeten uitwijzen of de groeiende populariteit van loterijen en krasloten zich ook landelijk heeft vertaald. Paardenwedden in de buurt Het meest opvallende onderscheid tussen de regio s Venlo en Leeuwarden heeft van doen met het wedden op paarden. In de regio Venlo had 5% ooit op paarden gewed, een percentage dat niet veel afwijkt van het landelijk gemiddelde, dat op 4% ligt. In de regio Leeuwarden daarentegen is het aandeel respondenten dat ooit op paarden wedde ruim twee keer zo groot en ligt op 11%. De relatie tussen deelname aan kansspelen en een kansspelaanbod in de nabije omgeving met renbanen in Wolvega en Alkmaar lijkt evident. De vraag die we hier kunnen stellen is of de nabijheid van een kansspelaanbod een vraag schept of dat de vraag uiteindelijk het aanbod schept. In het eerste geval kan het bijvoorbeeld zijn dat de nieuwsgierigheid wordt 3 Pearson Chi-kwadraat = 20.7; df=2; p = < CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 10

11 geprikkeld door een paardenrenbaan in hun directe omgeving en het aanbod de vraag creëert. Het kan ook zijn dat Friezen gemiddeld vaker paardenliefhebbers zijn en de renbaan om die reden heeft kunnen blijven bestaan. Anders gezegd, de vraag creëert het aanbod en houdt het aanbod in stand. Deze kip-en-ei kwestie zal niet met het onderzoek worden opgelost. Wat bij de vergelijking tussen de deelname aan het wedden op paarden in de regio s Venlo en Leeuwarden wel duidelijk wordt is dat een aanbod van kansspelen in de nabije omgeving een sterke samenhang vertoont met de deelname aan dit type kansspel. Illegale kansspelen en kansspelen via internet Omdat het (semi-) illegale aanbod van kansspelen de afgelopen jaren sterk is aangepakt zien we dat recente deelname aan illegale kansspelen gering is: in de regio Venlo lag dit in 2006 op o,2%, in Leeuwarden op 0,5% (landelijk lag dit op 0,6%). De lifetimeprevalenties liggen aanzienlijk hoger: 2% van de bevolking van Venlo heeft ooit aan een illegaal kansspel deelgenomen, in Leeuwarden en landelijk lag dit twee keer zo hoog op 4%. In de regio Venlo werd derhalve minder aan illegale kansspelen deelgenomen dan in de regio Leeuwarden. Ook de deelname aan kansspelen via internet is vergeleken met de deelname aan andere kansspelen gering. Conform het landelijk gemiddelde (1,4%) had 1,3% van de bevolking in Venlo ooit via internet aan kansspelen deelgenomen. In de regio Leeuwarden lag dit percentage in 2006 hoger: op 3,2%. De laatstejaarprevalenties van kansspelen via internet laten een vergelijkbaar beeld zien: rond de 1% in Venlo; rond de 2% in Leeuwarden. Ook kaarten, dobbelen, bingo & sportpoules populair Ter aanvulling op genoemde kansspelen is respondenten gevraagd of ze het afgelopen jaar aan kansspelen hebben deelgenomen waarvoor de overheid geen vergunning verleend; kaarten en dobbelen om geld (buitenshuis), de bingo (voor de bingo bestaat alleen een meldingsplicht bij de gemeente waar de bingo wordt georganiseerd.) en het deelnemen aan sportpoules (op het werk, sportclub, vriendenkring, café). De drie genoemde kansspelen genieten een grotere populariteit dan bijvoorbeeld de casinospelen en het paardenwedden: 5 tot 10% van de bevolking neemt aan één van genoemde kansspelen deel. We zien daarbij een tweetal verschillen tussen de drie onderzoeken; in Venlo wordt vaker gekaart en gedobbeld om geld dan in Leeuwarden; landelijk gezien wordt vaker aan sportpoules deelgenomen dan in Venlo en Leeuwarden. 2.2 Vergelijking : deelname kansspelen Een van de centrale onderzoeksvragen betreft de vraag in hoeverre een nieuwe vestiging tot een hogere deelname aan kansspelen (i.h.b. casinospelen) zal leiden. Om te beginnen zal daarom worden ingegaan op veranderingen die in de periode in de lifetimeprevalenties van de diverse kansspelen zijn geconstateerd. De verwachting die voor aanvang van het onderzoek is uitgesproken was dat de lifetimeprevalenties van deelname aan kansspelen niet veel zullen veranderen als gevolg van opening van een nieuwe vestiging omdat vooral bestaande spelers de nieuwe vestigingen zouden gaan bezoeken en de nieuwe vestiging in beperkte mate spelers zou aantrekken die nooit aan kansspelen deelnemen. Die verwachting wordt bevestigd door de uitkomsten van de 1-meting. Tabel 1 Lifetime prevalentiecijfers voor deelname aan kansspelen. NL 2004 Venlo 2006 Venlo 2008 Loterijen 76,2 80,9 81,0 Kansspelautomaten 35,2 35,0 35,5 Krasloten 31,0 29,5 28,0 Casinospelen 4 23,7 23,7 24,5 Wedden op paarden 4,4 4,9 2,5 ** Illegale kansspelen 5 3,9 1,7 1,0 Kansspelen internet 1,4 1,3 2,9 * Uit de vergelijking tussen de nulmeting en 1-meting Venlo zijn twee trends zichtbaar. De eerste is dat de deelname aan het wedden op paarden is afgenomen van 4,9% in 2006 naar 2,5% in De tweede trend is dat het deelnemen aan kansspelen via internet is toegenomen van 1,3% in 2006 naar 2,9% in De lifetime 4 Het betreft hier uitsluitend de deelname aan de karakteristieke casinotafelspelen als roulette, blackjack en niet het spelen op kansspelautomaten die in casino s staan opgesteld. 5 De respondent is gevraagd of zij aan kansspelen hebben deelgenomen waarvan ze weten dat dit illegaal is. In principe is ook het aanbieden van kansspelen via internet in Nederland illegaal, veel mensen zijn hier echter niet van op de hoogte en hebben dit niet als illegaal benoemd. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 11

12 deelname aan kansspelautomaten en casinospelen is in de genoemde periode niet significant toegenomen. Dit duidt er op dat als gevolg van de opening van de nieuwe vestiging geen casinospelers zijn bijgekomen die niet eerder aan kansspelen hebben deelgenomen. Lifetime prevalentie (LTP) NL 2004 Leeuwarden 2006 Leeuwarden 2008 Loterijen 76,2 81,1 81,6 Verschil Kansspelautomaten 35,2 35,9 38,8 ** Krasloten 31,0 33,8 32,1 Casinospelen 23,7 22,3 27,0 ** Wedden op paarden 4,4 10,7 7,6 * Illegale kansspelen 3,9 3,8 3,0 Kansspelen internet 1,4 3,2 3,8 In de regio Leeuwarden zien we in dit opzicht andere trends. De lifetime deelname aan kansspelautomaten en casinospelen is hier significant toegenomen. Bij de kansspelautomaten van 36% naar 39%, bij de casinospelen van 22% naar 27%. Deze cijfers geven derhalve een indicatie dat de nieuwe vestiging in Leeuwarden een publiek heeft aangetrokken dat niet eerder met casinospelen en kansspelautomaten in aanraking is gekomen. Dat mogelijk sprake is van een substitutie effect kan worden afgeleid uit de dalende deelnamecijfers bij het wedden op paarden, die zijn in de periode van 11% naar 8% gedaald. Aan de hand van dit onderzoek kan niet worden vastgesteld of deze gesignaleerde trends oorzakelijk met elkaar samenhangen. 2.3 Vergelijking : Recente deelname aan kansspelen De verwachting die voorafgaand aan het onderzoek is uitgesproken was dat opening van een nieuwe vestiging van Holland Casino tot een toename van de recente deelname aan kansspelen (LJP) zou leiden. Ook deze verwachting wordt door de uitkomsten van de 1-meting bevestigd. We kijken daarbij eerst naar de regio Venlo. Hoewel in de regio Venlo de lifetime prevalenties van kansspelautomaten en casinospelen niet zijn toegenomen zien we dit wel bij de laatstejaarprevalenties. Recente deelname aan kansspelautomaten is licht gestegen van 11% in 2006 naar 14% in Bij de casinospelen zien we een sterkere stijging van de recente deelname: in 2006 gaf 5% van de respondenten aan dat ze in het afgelopen jaar aan casinospelen hadden deelgenomen, in 2008 is dit percentage verdubbeld en ligt op 10%. Recente deelname (LJP) NL 2004 Venlo 2006 Venlo 2008 Loterijen 60,1 67,4 65,2 Kansspelautomaten 9,3 10,8 13,9 * Krasloten 12,0 17,9 12,3 ** Casinospelen 6 4,8 4,9 9,5 ** Wedden op paarden 0,5 1,5 1,1 Illegale kansspelen 7 0,6 0,2 0,2 Kansspelen internet 0,9 0,9 2,6 ** Kaarten of dobbelen 6,5 8,7 8,4 Bingo 8,4 7,6 5,3 * Sportpoules 9,0 5,6 9,3 ** Anders 0,7 0,8 0,6 * significantieniveau p < 0,05 ** significantieniveau p < 0,01 Dezelfde trend zien we ook in de regio Leeuwarden. Deelname aan kansspelautomaten is significant gestegen van 10% in 2006 naar 16% in De deelname aan casinospelen laat evenals in de regio Venlo een sterkere stijging zien dan de deelname aan kansspelautomaten. In 2006 had 5% van de respondenten uit de regio Leeuwarden recent aan casinospelen deelgenomen, in 2008 is dat percentage gestegen naar 13%. 6 Het betreft hier uitsluitend de deelname aan de karakteristieke casinotafelspelen als roulette, blackjack en niet het spelen op kansspelautomaten die in casino s staan opgesteld. 7 De respondent is gevraagd of zij aan kansspelen hebben deelgenomen waarvan ze weten dat dit illegaal is. In principe is ook het aanbieden van kansspelen via internet in Nederland illegaal, veel mensen zijn hier echter niet van op de hoogte en hebben dit niet als illegaal benoemd. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 12

13 NL Leeuwarden Leeuwarden Loterijen 60,1 65,6 65,7 Kansspelautomaten 9,3 10,1 15,5 ** Krasloten 12,0 16,2 16,0 Casinospelen 8 4,8 4,9 12,7 ** Wedden op paarden 0,5 1,7 1,3 Illegale kansspelen 9 0,6 0,5 0,3 Kansspelen internet 0,9 2,0 3,0 Kaarten of dobbelen 6,5 5,1 8,4 ** Bingo 8,4 9,9 9,7 Sportpoules 9,0 6,1 8,7 * Anders 0,7 0,9 0,8 * significantieniveau p < 0,05 ** significantieniveau p < 0, Kansspelen die blijven trekken Een van de indicatoren waaraan de aantrekkelijkheid van kansspelen af te meten is, is de mate waarin spelers die ooit aan een kansspel hebben meegedaan, dat ook het afgelopen jaar nog deden. Dit geeft inzicht in de mate waarin men, eenmaal begonnen aan een kansspel, er mee door is gegaan. Om hier zicht op te krijgen wordt de zogenaamde continuation rate berekend. Een continuation rate van 50% in de vergelijking van lifetimeprevalentie met laatstejaarprevalentie wil zeggen dat de helft van de groep spelers die ooit aan dat kansspel heeft deelgenomen, dit het afgelopen jaar ook nog heeft gedaan. Wanneer bepaalde kansspelen een hoge continuation rate hebben, wil dat zeggen dat mensen die dit spel ooit speelden, blijkbaar geneigd zijn dit weer te doen. Het voert te ver om op basis hiervan een uitspraak te doen over de verslavingsgevoeligheid van het spel, omdat de frequentie waarmee iemand aan kansspelen deelneemt buiten beschouwing blijft (ook de mensen die ooit één keer gespeeld hebben en het laatste jaar ook hebben gespeeld tellen mee in de continuation rate). Ook hoeft het gecontinueerde spelen niet perse met het spel te maken te hebben. Bepaalde spelers kunnen zich meer aangetrokken voelen tot een bepaald spel dan anderen. In dit verband is een vergelijking van de continuation rates van 2006 en 2008 interessant. Is bijvoorbeeld de continuation rate van kansspelautomaten en casinospelen (of de aantrekkelijkheid van deze kansspelen) vergroot door de komst van een nieuwe vestiging van Holland Casino? In onderstaande tabellen zijn de continuation rates weergegeven van de zeven onderscheiden typen kansspelen. De continuation rates zijn voor de nulmeting en de 1-meting in de regio s Venlo en Leeuwarden berekend. De continuation rate is berekend voor het laatste jaar (LJP) ten opzichte van ooit (LTP) en geeft aan welk deel van de respondenten die ooit aan het betreffend kansspel heeft deelgenomen dat ook het afgelopen jaar nog heeft gedaan. Bij loterijen ligt dit percentage gemiddeld het hoogst: meer dan 80% van de respondenten die ooit aan een loterij hebben deelgenomen, had dat het afgelopen jaar ook nog gedaan. 8 Het betreft hier uitsluitend de deelname aan de karakteristieke casinotafelspelen als roulette, blackjack en poker en niet het spelen op kansspelautomaten die in casino s staan opgesteld. 9 De respondent is gevraagd of zij aan kansspelen hebben deelgenomen waarvan ze weten dat dit illegaal is. In principe is ook het aanbieden van kansspelen via internet in Nederland illegaal, veel mensen zijn hier echter niet van op de hoogte en hebben dit niet als illegaal benoemd. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 13

14 Tabel 2 Continuation rates Venlo 2006 en 2008 Venlo Venlo Verschil Loterijen 83% 80% -3% Krasloten 61% 44% -17% Kansspelautomaten 31% 39% 8% Casinospelen 21% 39% 18% Wedden op paarden 31% 44% 13% Illegaal 12% 20% 8% Internet 69% 90% 20% Tabel 3 Continuation rates Leeuwarden 2006 en 2008 Leeuwarden Leeuwarden Verschil Loterijen 81% 81% 0% Krasloten 48% 50% 2% Kansspelautomaten 28% 40% 12% Casinospelen 22% 47% 25% Wedden op paarden 16% 17% 1% Illegaal 13% 10% -3% Internet 63% 79% 16% Opvallend zijn de hoge continuation rates voor kansspelen via internet: in regio Venlo is de continuation rate van 69% in 2006 gestegen naar 90% in 2008, en van 63% naar 79% in de regio Leeuwarden. Hoewel maar een klein deel van de bevolking ooit aan kansspelen via internet heeft deelgenomen (1,3% Venlo; 3,2% Leeuwarden) heeft een relatief groot deel van de mensen die dat ooit deden, ook het afgelopen jaar nog via internet aan kansspelen deelgenomen. De aantrekkelijkheid van de deelname aan kansspelen via internet lijkt in de loop der jaren vergroot te zijn. Ook de continuation rate van krasloten ligt relatief hoog (gemiddeld rond de 50%). Overigens lijkt de aantrekkelijkheid van krasloten in de regio Venlo af te nemen. De continuation rate daalde van 61% in 2006 naar 44% in Voor de andere kansspelen (kansspelautomaten, casinospelen, paarden wedden en illegale kansspelen) ligt de continuation rate gemiddeld lager. Dit duidt erop dat veel respondenten de betreffende kansspelen als minder aantrekkelijk beschouwen. Naar verwachting zijn de continuation rates van casinospelen en in iets mindere mate die van de kansspelautomaten in de periode gestegen. Een steeds groter deel van de bevolking dat ooit aan casinospelen deelnam heeft dit met andere woorden ook recent nog gedaan. In de regio Venlo steeg de continuation rate van kansspelautomaten met 8% en van casinospelen met 18%. In de regio Leeuwarden is een stijging van de continuation rates aangetroffen van respectievelijk 12% en 25%. De komst van de nieuwe vestiging van Holland Casino lijkt hier in belangrijke mate debet aan te zijn. De aantrekkelijkheid van kansspelautomaten en casinospelen lijkt te zijn vergroot door de komst van de nieuwe vestigingen van Holland Casino in Venlo en Leeuwarden. 2.5 Nieuwe spelers aangetrokken Anno 2006 had 10% van de respondenten in de regio s Venlo en Leeuwarden dat nog nooit gegokt, dat percentage is in 2008 onveranderd gebleven. Het is met andere woorden niet zo dat de nieuwe vestiging van Holland Casino een nieuw publiek heeft getrokken dat nooit eerder aan kansspelen had deelgenomen. Nu is de deelname aan loterijen wijd verbreid. Als we dit kansspel buiten beschouwing laten kan inzicht worden verkregen in de vraag of de nieuwe vestiging van Holland Casino tot een mogelijke toename van het aantal short-oddsspelers heeft geleid en in hoeverre dit bestaande of nieuwe spelers waren. We zien daarbij saillante verschillen tussen de twee regio s. In Venlo is het percentage respondenten dat ooit aan short-oddskansspelen had deelgenomen in de periode gedaald van 65% naar 60%, terwijl dit in Leeuwarden juist licht is toegenomen, van 63% naar 66%. Dit duidt er op dat de nieuwe vestiging van Holland Casino in de regio Leeuwarden deels een publiek heeft aangetrokken dat niet eerder aan short-oddskansspelen had deelnomen. In de regio Venlo lijkt hier geen sprake van te zijn. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 14

15 Het percentage respondenten dat recent (in het afgelopen jaar) aan kansspelen heeft deelgenomen is in 2008 alleen in Leeuwarden toegenomen ten opzichte van In de regio Leeuwarden is recente deelname aan kansspelen gestegen van 73% naar 78%. In de regio Venlo zien we geen significante verschillen tussen de twee metingen. Als de loterijen weer buiten beschouwing worden gelaten zien we bij de recente deelname aan shortoddskansspelen opvallende verschillen tussen de twee regio s. In Venlo zien we een lichte (niet significante) afname van het percentage recente short-oddsspelers (van 40% in 2006 naar 37% in 2008), in Leeuwarden een significante toename van 34% in 2006 naar 44% in Hieruit kan worden afgeleid dat de vestiging van HC Leeuwarden zowel nieuwe als bestaande spelers heeft getrokken. In de regio Venlo heeft de opening van de nieuwe vestiging minder grote gevolgen gehad op de deelname aan kansspelen onder de bevolking. Er zijn in geringe mate nieuwe spelers aangetrokken. Wel zien we in de regio Venlo een toename van het aandeel recente casinospelers. Over het algemeen staat de deelname aan een bepaald kansspel niet op zichzelf. De meeste de respondenten die aan kansspelen deelnemen, nemen niet aan één maar aan meerdere kansspelen deel. Gemiddeld genomen hadden de respondenten in 2006 aan twee kansspelen deelgenomen (LTP). In 2008 is dit onveranderd gebleven. Deze gegevens duiden er op dat niet zozeer sprake is van additie maar veeleer van substitutie. 2.6 Verdeling long- en short-oddskansspelen Om een beter inzicht te krijgen in de verschuivingen die in de deelname aan kansspelen zijn opgetreden in de twee regio s zijn de respondenten in vier groepen onderverdeeld en is bezien of hun verhoudingen zijn gewijzigd. Het gaat om de volgende vier groepen 1. een groep die niet aan kansspelen deelneemt 2. een groep die uitsluitend aan long-oddskansspelen deelneemt 3. een groep die uitsluitend aan short-oddskansspelen deelneemt 4. een groep die aan zowel long als short-oddskansspelen deelneemt. In onderstaande figuren is voor elk van de twee regio s de verdeling van bovenstaande groepen (LTP) weergegeven zoals die in de nulmeting en de 1-meting naar voren kwamen. Figuur 1 Venlo : Groepen long en short-oddsspelers (LTP) Figuur 2 Leeuwarden Groepen long en short-oddsspelers (LTP) CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 15

16 We zien daarbij de reeds eerder gesignaleerde trends. In de regio Venlo zien we dat de groep longoddsspelers is toegenomen ten koste van de groep die zowel aan long-odds als shortoddskansspelen meedoet. In Leeuwarden is de trend precies andersom. Daar is de groep longoddsspelers juist geslonken en is de groep die aan long- en shortoddskanspelen meedoet juist gestegen. Dit duidt er op dat in de regio Leeuwarden een deel van de mensen die voorheen alleen aan loterijen meededen nu ook aan shortoddskansspelen (lees kansspelautomaten en casinospelen) zijn gaan deelnemen. Op vergelijkbare wijze is de recente deelname aan kansspelen in kaart gebracht. Figuur 3 Venlo : Groepen long en short-oddsspelers (LJP) Figuur 4 Leeuwarden : Groepen long en short-oddsspelers (LJP) In de regio Venlo zien we dat de groep recente long-oddsspelers in 2008 groter is dan in En dat dit ten koste is gegaan van de groep long- en shortoddsspelers. In de regio Leeuwarden zien we wederom een ander beeld, daar is het aandeel long-oddsspelers en het aandeel niet-spelers afgenomen en is het aandeel short-odds spelers toegenomen. Uit het bovenstaande blijkt dat er vele manieren zijn om groepen spelers te creëren. Bijvoorbeeld op basis van het soort spel (long en/of shortodds), of op basis waarin zij ooit en/of recent aan het kansspel hebben deelgenomen (waardoor niet-spelers, ex-spelers en recente spelers kunnen worden onderscheiden). Als deze twee indelingscriteria worden gecombineerd kunnen in theorie negen groepen worden onderscheiden. 1. Niet-speler: nooit aan kansspelen heeft deelgenomen 2. Ex-speler: gestopt met shortoddskansspelen 3. Ex-speler: gestopt met longoddskansspelen 4. Ex-speler: gestopt met long en shortodds. 5. Shortoddsspeler: recentelijk short odds, gestopt met longodds 6. Shortoddsspeler: recentelijk short odds, nooit longodds 7. Longoddsspeler: recentelijk long odds, gestopt met shortodds 8. Longoddsspeler: recentelijk long odds, nooit shortodds 9. Long- en shortoddsspeler: recentelijk aan beide type kansspelen deelgenomen CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 16

17 Aan de hand van vervolgmetingen is wederom bezien of zich verschuivingen hebben voorgedaan in de verhouding tussen groepen long en shortoddsspelers, ex-spelers en niet-spelers. Voorafgaand aan het onderzoek is de verwachting uitgesproken dat als gevolg van de opening van een nieuw casino vooral de groep ex-spelers zal afnemen, en de groepen met recente shortoddsspelers zullen toenemen. Als we de cijfers uit de regio Leeuwarden bezien wordt deze verwachtingen gestaafd. Bij Venlo zien we daarentegen dat hier alleen in geringe mate sprake van is. Figuur 5 Venlo : verhoudingen tussen negen groepen Uit bovenstaande figuur blijkt dat in de regio Venlo de groep ex-shortoddsspelers naar verwachting is afgenomen. We zien een geringe stijging van de groep recente short-oddsspelers (groep 7). Bij de groep spelers die zowel aan short als aan longsoddskansspelen meedoen (groep 9) zien we in 2008 een daling ten opzichte van Dit duidt er op dat in de regio Venlo vooral recente shortoddsspelers en deels de ex-spelers de gang naar de nieuwe vestigingen hebben gevonden. De komst van de nieuwe vestiging heeft er niet toe geleid dat nietspelers de nieuwe vestiging zijn gaan bezoeken. In de regio Leeuwarden zien we wel dat het aandeel niet-spelers in 2008 (licht) is afgenomen ten opzichte van Ook het aandeel ex-spelers (groep 3 en 4) laat in 2008 een daling zien ten opzichte van Ook de andere groepen van longodds spelers (5 en 6) zijn verhoudingsgewijs kleiner geworden in In de figuur is goed te zien dat de laatste drie groepen recente shortoddsspelers (Groep 7,8 en 9) allen zijn toegenomen. Figuur 6 Leeuwarden : verhoudingen tussen negen groepen Op grond van het bovenstaande kunnen we concluderen dat de nieuwe vestiging van Holland Casino Leeuwarden een breder publiek heeft aangetrokken dan Holland Casino Venlo. In de regio Leeuwarden zien we bijvoorbeeld dat het aandeel niet-spelers in 2008 is afgenomen, hetgeen er op duidt dat ook niet-spelers de gang CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 17

18 naar de nieuwe vestiging hebben gevonden. Ook zien we in de regio Leeuwarden duidelijker dan in Venlo dat het aandeel ex-spelers is afgenomen. Tot slot zien we in Leeuwarden ook dat loterijspelers de gang naar de nieuwe vestiging hebben gemaakt. CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 18

19 Hoofdstuk 3 Speellocaties kansspelautomaten Uit het vorige hoofdstuk is gebleken dat zowel in de regio Venlo als in de regio Leeuwarden het spelen op kansspelautomaten is toegenomen. Het percentage van de bevolking dat recent op kansspelautomaten speelde is in de regio Venlo gestegen van 11% in 2006 naar 14% in In de regio Leeuwarden zagen we in die periode een sterkere stijging namelijk van 10% naar 16%. De vraag is in hoeverre de stijging van de laatstejaarprevalentie valt toe te schrijven aan een stijging van de deelname aan kansspelautomaten in Holland Casino. Kansspelautomaten mogen tenslotte op drie typen locaties aangeboden worden: in de hoogdrempelige horeca (café, bar, restaurant), in de amusementscentra (of speelautomatenhallen) en in Holland Casino. Bij de analyses zijn de overige locaties waar respondenten gespeeld hebben buiten beschouwing gelaten. In het onderstaande is de deelname aan kansspelautomaten en casinospelen naar speellocatie en regio uitgesplitst en is weer een vergelijking gemaakt tussen de nulmeting en 1-meting. Daarbij is tevens ingegaan op de frequentie waarmee op diverse locaties wordt gespeeld en op de veranderingen die zich hierin hebben voorgedaan. 3.1 Stijging recente deelname kansspelautomaten in Holland Casino De stijging van het percentage recente kansspelautomatenspelers in 2008 valt vooral toe te schrijven aan een stijging van het aantal kansspelautomatenspelers van Holland Casino. In de regio Venlo is de laatstejaarprevalentie gestegen van 2,6% in 2006 naar 7,3% in 2008, dat is bijna een verdriedubbeling. In de regio Leeuwarden zijn de deelnamecijfers voor kansspelautomaten in Holland Casino bijna vervijfvoudigd: in 2006 lag dit op 1,3%, in 2008 op 6,4%. De hoogdrempelige horeca blijkt de meest favoriete locatie om op kansspelautomaten te spelen, 6% van de bevolking in Venlo en 7% in Leeuwarden had in 2006 recent op kansspelautomaten gespeeld. Anno 2008 liggen deze cijfers in Venlo weliswaar iets lager en in de regio Leeuwarden iets hoger maar zijn de verschillen in statistisch opzicht niet significant. Het percentage kansspelautomatenspelers in de amusementscentra ligt in 2006 aanzienlijk lager dan in de horeca, zo rond de 2%. Anno 2008 zijn deze deelnamecijfers in de regio Venlo licht gestegen naar 3% maar in Leeuwarden gelijk gebleven op 2%. Tabel 4 Spelen op kansspelautomaten (LJP) naar locatie Locatie Kansspelautomaten Steekproef Laatstejaarprevalentie (in %) Gemiddeld aantal bezoeken in het afgelopen jaar (aantal) Marges Mediaan 10% vaker dan Amusementscentra Venlo ,0 27,6 8,7 46,5 3,3 100 keer Venlo ,3 10,7 3,5 18,0 3,0 60 keer Pearson Chi 2 = 3,6; df=1; p = o,056 ; n.s. t-toets: t = 1,7 ; df=26; p = 0,095; n.s. Amusementscentra Leeuwarden ,2 5,1 2,3 7,9 2,0 19 keer Hoogdrempelige horeca Hoogdrempelige horeca Leeuwarden ,7 2,8 1,4 4,2 2,0 10 keer Pearson Chi 2 = 0,8; df=1; p = o,356 ; n.s. t-toets: t = 1,4 ; df=36; p = 0,124 ; n.s. Venlo ,3 13,7 7,1 20,3 3,0 52 keer Venlo ,5 9,4 4,8 13,9 3,0 30 keer Pearson Chi 2 = 4,5; df=1; p = o,451; n.s. t-toets: t = 1,0; df=110; p = 0,309 ; n.s. Leeuwarden ,7 7,0 4,2 9,9 3,0 17 keer Leeuwarden ,8 15,5 5,5 25,5 3,0 43 keer Pearson Chi 2 = 1,0 ; df=1; p = o,322 ; n.s. t-toets: t = -1,6; df=95; p = 0,108 ; n.s. Holland Casino Venlo ,6 3,0 1,8 4,1 2,0 8 keer Venlo ,3 3,0 2,2 3,7 2,0 7 keer Pearson Chi 2 = 4,5; df=1; p < o,0005; ** t-toets: t = -,016 ; df=93; p = 0,987 ; n.s. Holland Casino Leeuwarden ,3 2,2 0,8 3,9 1,0 7 keer CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 19

20 Locatie Kansspelautomaten Steekproef Laatstejaarprevalentie (in %) Gemiddeld aantal bezoeken in het afgelopen jaar (aantal) Marges Mediaan 10% vaker dan Leeuwarden ,4 3,0 2,1 3,8 1,0 9 keer Pearson Chi 2 = 40,2 ; df=1; p < o,0005; ** t-toets: t = -,757 ; df=26; p = 0,451 ; n.s. Totaal Venlo ,8 17,0 7,9 26,2 3,0 33 keer Venlo ,9 9,8 5,1 14,6 3,0 15 keer Pearson Chi 2 = 4,5 ; df=1; p = o,035 ; * t-toets: t = 1,419 ; df=138 ; p = 0,170 ; n.s. Totaal Leeuwarden ,1 7,6 5,0 10,2 3,0 20 keer Leeuwarden ,5 13,1 5,9 20,3 3,0 31 keer Pearson Chi 2 = 14,8 ; df=1; p < o,0005; ** t-toets: t = -1,428 ; df=145 ; p = 0,155 ; n.s Hoewel de deelnamecijfers voor kansspelautomaten in Holland Casino aanzienlijk zijn gestegen is de gemiddelde speelfrequentie niet toegenomen. Gemiddeld speelt men ongeveer 3 keer per jaar op kansspelautomaten in Holland Casino. De helft van de spelers op kansspelautomaten in Holland Casino doet dat 1 á 2 keer per jaar. Tien procent van de spelers speelt vaker dan 7 keer per jaar. 3.2 Groepen kansspelautomatenspelers bij de nulmeting Bij de interpretatie van de uitkomsten moet rekening worden gehouden met het feit dat er een belangrijke overlap is tussen de onderscheiden groepen spelers op kansspelautomaten. Respondenten kunnen zowel op kansspelautomaten in Holland Casino als in de amusementscentra als in de hoogdrempelige horeca spelen. In onderstaande figuur is voor de nulmeting uit 2006 de overlap weergegeven voor wat betreft de locaties waar op kansspelautomaten is gespeeld. Naast drie groepen respondenten die uitsluitend op één locatie spelen, en een restgroep die alleen elders op kansspelautomaten heeft gespeeld, kunnen twee groepen worden onderscheiden die op twee locaties spelen, en een groep die het afgelopen jaar op alle drie locaties speelde. Er is één groep die niet voorkomt in de regio s Venlo en Leeuwarden. Dat is de groep die zowel in de amusementscentra als in Holland Casino op kansspelautomaten speelt maar niet in de horeca. Figuur 7 Type speler naar locaties Uit figuur 7 blijkt dat de groep die uitsluitend op kansspelautomaten in de horeca speelt het grootst is; meer dan de helft van de respondenten uit Venlo en Leeuwarden die op kansspelautomaten speelt doet dat uitsluitend in de horeca respectievelijk 52% en 59% (landelijk lag dit aandeel overigens een stuk lager, namelijk op 40%). Dan volgt een groep spelers die uitsluitend op kansspelautomaten in een Holland Casino speelt (Venlo 18%, Leeuwarden 6%, landelijk 15%). Een groep die in de horeca en in amusementscentra speelt (Leeuwarden 13%; Venlo 7%; landelijk 8%). CVO Vervolgmeting Venlo & Leeuwarden 20