Actief aandeelhouderschap en PGGM

Transcriptie

1 Verantwoord Beleggen Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap Twee kwartaal 2010

2 Actief aanelhourschap en PGGM PGGM biedt haar klanten een breed scala aan diensten van pensioenadministratie tot integraal vermogensbeheer. Als vermogensbeheerr stelt PGGM zich op als actief aanelhour namens haar klanten. Dit doen wij onr anre door actief gebruik te maken van het spreek- en stemrecht op aanelhoursvergaringen. Wij zijn van mening dat het gebruik maken van ze rechten, waarmee wij invulling geven aan mezeggenschap binnen onrnemingen, bijdraagt aan het creëren van aanelhourswaar op korte en lange termijn. Daarnaast gaan wij regelmatig een constructieve dialoog (engagement) aan met onrnemingen in portefeuille en met marktpartijen. Het doel van engagement is bij te dragen aan een stabiel en verantwoord renment door verbeteringen op het gebied van milieu, sociale aspecten en onrnemingsbestuur (ESG thema s) na te streven en af te dwingen. Ook geeft engagement op voor ons belangrijke thema s als mensenrechten, klimaatveranring en gezondheid uiting aan onze intiteit en die van onze klanten. Waarom verantwoord beleggen? Verantwoord beleggen is één van onze Investment Beliefs. Wij zien verantwoord beleggen als een logisch onrel van onze opdracht. Het is bovendien een belangrijk onrel van onze intiteit en die van onze klanten. Wij streven er daarom naar om bij onze beleggingsactiviteiten bewt rekening te houn met invloed van milieu-, sociale en corporate governance factoren (ESG). Het gaat hierbij niet alleen om beleggings beslissingen (met name ESG-integratie en gerichte ESG-beleggingen), maar ook om brere beleggingsactiviteiten (zoals uitsluiten, stemmen, engagement en juridische procedures). Openheid in kwartaalrapportage PGGM hecht veel waar aan transparantie over onze uitgangspunten en activiteiten. Met dit verslag willen wij geïnteresseer partijen informeren over onze stem- en engagementactiviteiten. Wij streven ernaar zoveel mogelijk openheid te geven over onze specifieke activiteiten. In sommige gevallen stellen wij ons terughound op in verband met vertrouwelijkheid van informatie, bijvoorbeeld bij engagementprojecten met onrnemingen. Dit kwartaal: De responsperio bij Philips, ING en Fortis Certificering ING en Unilever Stemmen op milieugerelateer aanelhoursvoorstellen PGGM stemt in Portugal Zorgen over Shell en Nigeria Nay on Pay Meer aandacht voor sociale thema s bij Wal-Mart Alle stemmen tellen in Taiwan PGGM stapt uit Vedanta Resources Wij geloven dat verantwoord beleggen bijdraagt aan een hoog en stabiel renment, omdat wij door integratie van analyse van ESG-factoren in beleggingsbeslissingen, risico s en kansen beter in kaart kunnen brengen, beheersen en benutten. Als universeel belegger hebben wij bovendien belang bij kwaliteit en continuïteit van het financiële en maatschappelijke systeem. Daarom stimuleren wij goed functioneren markten. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

3 Stemmen in cijfers Q2 Stemcijfers in Q2 Q2 Q1 Cumulatief Aantal vergaringen Aantal gestem vergaringen Aantal niet-gestem vergaringen Aantal gestem vergarpunten Percentage gestemd (doel %) 99,48% 98,8% 99,4% Percentage niet-gestemd 0,52% 1,2% 0,6% Aanelhoursvergaringen in Q2 4% 1% Verling stemgedrag naar vergarpunten in Q2 Managementvoorstellen Aanelhoursvoorstellen 703 Totaal aantal vergarpunten Vergarpunten voor gestemd Vergarpunten tegen gestemd Vergarpunten onthoun van stemming Totaal aantal vergarpunten Vergarpunten gestemd conform managementaanbeveling Vergarpunten gestemd tegen managementaanbeveling Totaal aantal vergarpunten % Gestemd Niet gestemd wegens blokkering Niet gestemd overig Aanelhoursvoorstellen voor gestemd 481 Aanelhoursvoorstellen tegen gestemd 193 Aanelhoursvoorstellen onthoun van stemming 29 Totaal aantal aanelhoursvoorstellen 703 Verling steminstructies in Q2 Verling managementvoorstellen Q2 (per categorie) 6% % 67% Voor Tegen Onthoun Beschermingsconstructie Bestuurrsbenoemingen Kapitaaluitbreiding Beloningen Fies en overnames Overig Verling van aanelhoursvergaringen naar regio Verling aanelhoursvoorstellen Q2 (per categorie) 10% 1% 10% % 43% Nerland Europa (excl. Nerland) Noord-Amerika Azië Rest van Wereld Beloningen Bestuurrsbenoemingen en milieu Sociale omstandighen Overig PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

4 Engagement in cijfers Q2 Verling van engagementactiviteiten in Q2 Verling van engagementactiviteiten naar regio in Q2 9% 5% 2% 32% 36% PGGM F&C REO* 91% *REO staat voor Responsible Engagement Overlay van F&C. Het REO programma is van toepassing op gehele PGGM portefeuille en is een overlay dienst die PGGM, samen met anre institutionele beleggers, van F&C afneemt en waarmee F&C namens PGGM invulling geeft aan ESG-engagement met onrnemingen. 25% Nerland Europa (excl. Nerland) Noord-Amerika Azië Rest van Wereld Engagementactiviteiten en mijlpalen in Q Corporate governance Klimaatveranring Anre onrwerpen* Aantal projecten Aantal mijlpalen** PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

5 Engagementactiviteiten en mijlpalen dit jaar (cumulatief) Corporate governance Klimaatveranring Anre onrwerpen* Aantal projecten Aantal mijlpalen** * Anre onrwerpen zijn corruptie, milieumanagement, transparantie en biodiversiteit en behoren niet tot engagementspeerpunten waarin PGGM zelf rechtstreeks betrokken en/of actief wil zijn. ** Mijlpalen zijn positieve ontwikkelingen bij onrnemingen die (me) kunnen worn toegeschreven aan gevoer dialoog. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

6 Onze activiteiten nar toegelicht Stemactiviteiten In het twee kwartaal van 2010 hebben wij op aanelhoursvergaringen gestemd op in totaal vergarpunten. Wij streven er naar om op alle aanelhoursvergaringen te stemmen, met uitzonring van markten waarin aanlen voor een bepaal duur niet verhanld kunnen worn als er op gestemd is (blokkeringsmarkten). Voor onrnemingen op stemfoclijst stemmen wij in die gevallen wel. Dit kwartaal is op 144 aanelhoursvergaringen niet gestemd omdat vergaring plaatsvond in een blokkeringsmarkt. Op 16 vergaringen (ongeveer 0,5% van alle vergaringen in dit kwartaal) kon niet worn gestemd door incintele tekortkomingen in het functioneren van stemketen zelf. Voor ze vergaringen waren er geen elektronische stembewijzen, zogeheten ballots, binnengekomen en kon er geen steminstructie worn ingelegd. Engagementactiviteiten In het twee kwartaal van 2010 is wereldwijd met 274 onrnemingen uit portefeuille dialoog gevoerd over milieu, sociale aspecten en goed onrnemingsbestuur. PGGM heeft zelf met 25 onrnemingen actief dialoog gevoerd, vooral over mensenrechten en milieu management. Ons stembeleid Wij stemmen op aanlen in portefeuille volgens ons eigen stembeleid dat in 2007 is vastgesteld. Sinds 2008 passen wij meer getailleer stemrichtlijnen toe. Deze zijn beschikbaar op onze website. Op stemfoclijst staan onrnemingen, waaronr alle Nerlandse onrnemingen, waar te allen tij voor gehele positie wordt gestemd. We bezoeken vergaringen van Nerlandse onrnemingen waar mogelijk zelf of brengen onze stem uit door midl van een vertegenwoordiger. Indien ze mogelijkheid niet bestaat, zullen wij op afstand onze stem uitbrengen via het zogenoem proxy voting. Proxy voting is gecentraliseerd en een gespecialiseer dienstverlener faciliteert ons in uitvoering. Hierbij maken wij gebruik van stemadviezen waarbij onze stemrichtlijnen en onze grondbeginselen zijn geïntegreerd. Het stemgedrag van PGGM en - waar nodig - toelichting hierop zijn terug te vinn op onze website Responsible Engagement Overlay De engagementactiviteiten worn sinds 2001 voor een groot el door en in samenwerking met F&C uitgevoerd, vooral via het speciaal hiertoe door F&C ontworpen Responsible Engagement Overlay (REO) programma. Bij invulling van dit programma worn jaarlijks onrnemingen geselecteerd voor dialoog op basis van het belang dat verschillen klanten in ze onrnemingen hebben. Dit product benart daarmee goed onze portefeuille. Naast ze dialoog met grootste onrnemingen in onze portefeuille, voert F&C ook, op speciaal verzoek, dialoog met anre onrnemingen uit onze portefeuille. Deze onrnemingen zijn vooral geselecteerd vanuit onze eigen speerpunten voor engagement gericht op betrokkenheid van onrnemingen bij mensenrechtenschendingen. In toenemen mate onrneemt PGGM zelfstandig engagementactiviteiten. Onze activiteiten in verschillen regio s In volgen hoofdstukken treft u per regio achtergrondinformatie en uitleg aan over wijze waarop wij stemmen en onze engagementprojecten uitvoeren. Deze regiohoofdstukken bevatten naast regiospecifieke gegevens, uitgebreire beschrijvingen van belangrijke thema s en voorbeeln. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

7 Nerland Stemactiviteiten In het twee kwartaal van 2010 heeft PGGM in Nerland op 21 aanelhoursvergaringen gestemd voor in totaal 234 vergarpunten. Er zijn meerre aanelhoursvergaringen persoonlijk bezocht. Op ze vergaringen (waaronr ING Groep, Unibail-Rodamco en Unilever) hebben mewerkers van PGGM het woord gevoerd en gestemd. De overige, niet in persoon bezochte, aanelhoursvergaringen die in dit kwartaal binnen regio Nerland vielen, zijn allen op afstand gestemd. Stemresultaten Nerland Q2 Verling engagementactiviteiten naar onrwerp % 34% Voor Klimaatveranring 212 Tegen Onthoun 11% 11% 11% Anre onrwerpen De responsperio bij Philips, ING en Fortis In het afgelopen kwartaal barstte traditioneel het aanelhoursseizoen los. Een bijzonr punt van aandacht was discsie over responsperio, een bepaling uit geactualiseer Nerlandse Corporate Governance Co van 2009 (Co Frijns). De responsperio is een termijn van maximaal 180 dagen waarin aanelhours in dialoog moeten tren met onrneming over onrwerpen die strategie en/of het ontslag van bestuurrs en commissarissen betreffen. Het doel is om te voorkomen dat aanelhours die gebruik willen maken van hun aanelhoursrechten onrneming overvallen met ingrijpen voorstellen. PGGM vindt termijn van 180 dagen echter erg lang en heeft dit in consultatiefase van aangepaste Corporate Governance Co eerr kenbaar gemaakt. Het per finitie instemmen met een termijn van 180 dagen is namelijk zeker in het geval van belangrijke en urgente kwesties waarop responstijd-bepaling betrekking heeft, te lang. Anre institutionele beleggers, verenigd in Eumedion, len ze opvatting. Uiteraard zal PGGM in dialoog met onrnemingen hen alle gelegenheid bien een standpunt te formuleren op door PGGM aangedragen issues. Er lijkt een trend te ontkken in manier waarop een aantal onrnemingen ze Cobepaling interpreteren. Zij verplichten aanelhours gestel termijn na te leven, en d aanelhours te instrueren een bepaald gedrag te vertonen, terwijl bepaling over responstijd gericht is aan aanelhours, en niet bedoeld is als een instrument van het bestuur van onrneming. Om die ren heeft PGGM geageerd tegen agendapunten die (impliciete) instemming verlangn van aanelhours. Dit was bijvoorbeeld aan or bij aanelhoursvergaringen van Philips, ING en Fortis waar PGGM namens haar klanten en overige institutionele aanelhours het woord heeft gevoerd. Voorafgaand aan ze aanelhoursvergaringen heeft PGGM haar bezwaren kenbaar gemaakt en via overleg met onrnemingen bewerkstelligd dat verplichtingen voor aanelhours zijn teruggedraaid. ING heeft dat gedaan door voorafgaand aan AVA het Corporate Governance Statement aan te passen. Philips en Fortis n dit door tijns AVA een publieke verklaring af te leggen dat relevante bepaling in het Corporate Governance Statement niet beoog ze verplichtingen op aanelhours te leggen en dat zij Statements zullen aanpassen. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

8 Certificering ING en Unilever PGGM vraagt al jaren aandacht voor het afschaffen van certificering (waarbij zeggenschap wordt afgeschein van kapitaalinbreng). ING en Unilever hanteren nog certificering van aanlen. ING In AVA van 2009 hebben wij het opheffen van certificering van ING werom aan or gesteld. In ze vergaring werd aan door ING zelf gestel condities voor opheffing voldaan (een opkomstpercentage van meer dan 35% geduren meer dan drie opeenvolgen jaren). Daarop kondig ING een interne beraadslaging over rol en noodzaak van certificering aan, die bijna een jaar duur. De teleurstellen uitkomst is dat ING heeft aangekondigd certificering nog tot tenminste 2013 te willen handhaven totdat aangekondig herstructureringsmaatregelen zijn afgerond. PGGM heeft over dit onrwerp me namens anre beleggers het woord gevoerd op AVA van 2010, en naast bestuurrs en commissarissen het Administratiekantoor bevraagd over diens opstelling. Het Administratiekantoor van ING onrsteunt opstelling van ING en stem voor het agendapunt waarin ING uiting gaf hoe zij certificering invullen. Zonr steun van het Administratiekantoor was het punt massaal afgestemd, omdat met name buitenlandse beleggers niets begrijpen van het typisch Nerlandse verschijnsel certificering. PGGM heeft na discsie kunnen bewerkstelligen dat certificering binnen ING in het vervolg wel Tabaksblat proof zal worn ingericht. Dat wil zeggen dat belangen van certificaathours van ING voorop komen te staan, dat certificaathours mogelijkheid krijgen eigen kandidaten aan te bevelen als bestuurr van het Administratiekantoor, en dat er in het najaar van 2010 voor het eerst een vergaring van certificaathours zal worn gehoun. Unilever De situatie bij Unilever is geheel omgekeerd. Hier wil het bestuur graag overgaan tot het afschaffen van certificering, maar verzetten hours van preferente aanlen zich tegen het opheffen hiervan, omdat daarmee het onevenredige stemrecht van preferente aanlen wordt opgeheven. De preferente aanlen beschikken namelijk over grofweg een r van het totaal aantal stemmen, terwijl ze een kapitaalinbreng van nog geen 0,5% vertegenwoordigen. In AVA van 2010 bracht het bestuur een voorstel ter stemming waarmee zij werd gemachtigd om preferente aanlen te kunnen inkopen. Ter vergaring eln preferente aanelhours, te weten AEGON, ASR en ING, mee dat (i) zij tegen dit voorstel zoun stemmen en (ii) zij onr gegeven voorwaarn niet zoun ingaan op een door Unilever uit te brengen bod op preferente aanlen. Na stemming bleek een overweldigen meerrheid van overige aanelhours voor het voorstel te hebben gestemd. Deze stemuitslag is echter een pyrroverwinning, omdat zonr instemming van preferente aanelhours het opheffen van het onevenredige stemrecht van preferente aanlen niet mogelijk is. Wij len mening van het bestuur dat voor het opheffen van certificering bij Unilever eerst het onevenredig stemrecht van preferente aanlen dient te worn opgeheven, omdat ze indruist tegen het one share one vote principe. Onr ze omstandighen kunnen wij instemmen met certificering bij Unilever en hoe het administratiekantoor conform Nerlandse Corporate Governance Co (2008) is ingericht en zich van haar taak kwijt. Het is ook om ze ren dat wij preferente aanelhours hebben opgeroepen het one share - one vote principe, zoals neergelegd in Nerlandse Corporate Governance Co, te onrschrijven en constructief mee te werken aan een snelle opheffing van het onevenredige stemrecht van ze preferente aanlen. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

9 Europa (exclief Nerland) Stemactiviteiten In het twee kwartaal van 2010 heeft PGGM in regio Europa bij 317 aanelhoursvergaringen haar stem uitgebracht voor in totaal vergarpunten. In vergelijking tot anre regio s waar veel aanelhoursvergaringen plaatsvonn in het twee kwartaal (zoals regio Noord-Amerika) is in regio Europa (exclief Nerland) het aantal aanelhoursvoorstellen dat wordt geagenerd relatief beperkt. Dit kan worn verklaard door gemidld hogere eisen die worn gesteld aan aanelhour (in Amerika ligt bijvoorbeeld agenringsdrempel aanzienlijk lager dan in Europese lann). Hier staat tegenover dat aanelhoursvoorstellen in Verenig Staten veelal een adviserend (en d niet-binnd) karakter hebben en vaak onrwerpen betreffen waarin veel Europese onrnemingen al een stap verr zijn dan hun Amerikaanse tegenhangers (zoals splitsing Chairman/CEO, majority voting en say-onpay). Voorts hebben aanelhours in Verenig Staten ook minr midlen tot hun beschikking om invloed uit te kunnen oefenen. Onrzoek naar acceptatie van aanelhoursvoorstellen heeft echter uitgewezen dat over perio slechts 19% van aanelhoursvoorstellen in Verenig Staten vereiste meerrheid van stemmen heeft ontvangen. Dit cijfer lag bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk over zelf perio aanzienlijk hoger (namelijk 45%). De mogelijkheid om betrekkelijk eenvoudig aanelhoursvoorstellen in te dienen betekent d geenszins dat er vervolgens ook relatief meer voorstellen door vergaring worn goedgekeurd. In volgen case wordt nar ingegaan op aanelhoursvoorstellen met een groen karakter. Stemresultaten Europa (excl. Nerland) Q2 Voorstellen totaal Q2 Managementvoorstellen Q2 Aanelhoursvoorstellen Q Voor Tegen Onthoun Stemmen op milieugerelateer aanelhoursvoorstellen In het twee kwartaal stemn wij op 81 aanelhoursvoorstellen die milieugerelateerd waren. Het grootste el van ze voorstellen werd ingediend bij onrnemingen uit Verenig Staten: 48. Deze voorstellen betroffen in meerrheid verzoeken tot het publiceren van duurzaamheidsverslagen en gerichte rapportages over gevoelige onrwerpen zoals gevaarlijk afval bij kolencentrales en milieu-impact van gaswinning uit leisteen (shale gas). Zulke voorstellen wern door ons gesteund. Hetzelf gold voor het grote aantal voorstellen waarin werd verzocht tot het opstellen van kwantitatieve doelen voor reductie van uitstoot van broeikasgassen. Ook Japan scoor hoog met 27 voorstellen. Deze 27 voorstellen wern ingediend bij zes energiebedrijven en waren vooral gericht op nucleaire activiteiten. Een aantal van ze voorstellen waren erg restrictief en gericht op snelle beëindiging van het opwekken van kernenergie. Deze voorstellen hebben wij niet gesteund. In Europa zijn op aanelhoursvergaringen van BP en Shell voorstellen over meer openheid over oliewinning uit teerzann ter stemming gebracht. Bij bei onrnemingen hebben ze voorstellen geen meerrheid van stemmen gekregen. PGGM heeft zich op bei voorstellen onthoun van stemming. De ren hiervoor is dat bei onrnemingen in aanloop naar vergaringen meer openheid hebben gegeven over economische, sociale en milieuaspecten van oliewinning uit teerzann aan PGGM en anre belanghebbenn. Daarmee kwamen zij voor het grootste el tegemoet aan vragen van voorstellen. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

10 Echter, gezien grote gevolgen voor mens en milieu van oliewinning uit teerzann, verwachten wij van onrnemingen meer dan alleen een verantwoor bedrijfsvoering en openheid daarover. Het is belangrijk dat onrnemingen die actief zijn in oliewinning een lange termijn visie hebben op energiemarkt en rol van uitstoot van broeikasgassen daarin, en dat zij hun verantwoorlijkheid nemen om CO 2 uitstoot terug te dringen. Een klimaatvrienlijke economie biedt kansen en bedreigingen voor oliesector. Onrnemingen die een voortrekkersrol spelen kunnen daarbij profiteren van mogelijke kansen. Grote investeringen in CO 2 intensieve energiebronnen als oliezann zien wij niet als een teken van leirschap in het klimaatbat. Wij blijven dan ook in gesprek met ze onrnemingen over hun lange termijn strategie en hebben het belang hiervan willen onrstrepen met een onthouding op voorstellen over teerzann. PGGM stemt in Portugal Zoals in eerre kwartaalverslagen gemeld is Europese richtlijn aanelhoursrechten al enige tijd gelen in werking getren, maar is implementatie van ze richtlijn binnen gehele EU nog niet door alle lidstaten voltooid. Eén van consequenties hiervan is dat in een aantal Europese lann (België, Italië, Luxemburg, en tot voor kort Portugal) nog steeds aanlen worn geblokkeerd indien er een steminstructie is ingelegd. Veel van ze lann hanteren geen systeem waarbij een datum wordt vastgesteld waarop stembare positie wordt bepaald (een zogenoem record date ). Dit leidt ertoe dat uitgeven instellingen dan eisen dat positie in zijn geheel wordt aangehoun tot dag na aanelhours vergaring. Portugal heeft echter in mei een record date systeem ingevoerd (door introductie van artikel 23-C van Portugese Securities Co) waardoor blokkering ook nu voor ze markt tot het verlen is gaan behoren. PGGM stemt rhalve nu ook in Portugal namens haar klanten en zal zich actief blijven inzetten om blokkering binnen Europese Unie binnen korte termijn tot het verlen te laten behoren. Engagementactiviteiten Verling van engagementactiviteiten naar land Verling van engagementactiviteiten naar onrwerpen 16% 3% 5% 4% 2% Verenigd Koninkrijk 42% 28% Duitsland Frankrijk Scandinavië Spanje Zwitserland Overige lann 29% 36% Klimaatveranring 16% 6% 13% Anre onrwerpen Zorgen over Shell en Nigeria In juni zond Zembla een kritische documentaire uit over Shell in Nigeria. De situatie in Nigeria is één van onrwerpen uit onze voortduren dialoog met Shell. In ze gesprekken hebben wij onze zorgen uitgesproken over mensenrechtensituatie, gevolgen van olielekkages voor lokale bevolking en over veiligheid van mewerkers in Nigeria. Wij hebben Shell gevraagd hier meer openheid over te geven en daarnaast aan te geven hoe zij met schoonmaak en compensatie om zullen gaan. Daarnaast hebben wij er bij onrneming op aangedrongen zo snel mogelijk te stoppen met het affakkelen van het gas dat bij oliewinning vrijkomt. Hoewel Shell een responsieve gesprekspartner is gebleken, len wij zorgen van verschillen stakeholrs en zullen wij daarom dialoog over ze onrwerpen ook in toekomst voortzetten. Zo spreken wij in juli directeur die verantwoorlijk is voor activiteiten van Shell in Nigeria. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

11 Noord-Amerika Stemactiviteiten PGGM heeft in regio Noord-Amerika (welke bestaat uit Verenig Staten en Canada) in het twee kwartaal van 2010 bij aanelhoursvergaringen haar stem uitgebracht voor in totaal vergarpunten. Het grote aantal onthoudingen wordt in ze regio vrijwel volledig veroorzaakt door het feit dat bij bestuurrsbe- noemingen in Verenig Staten er geen stem tegen maar slechts een onthouding van stemmen tot mogelijkhen behoort als aanelhours niet akkoord zijn met benoeming van (niet-uitvoeren) bestuurr. Dit betreft het zogenoem plurality voting (voor meer informatie hierover zie pagina 11 van het Q1, 2009 verslag Actief Aanelhourschap). Stemresultaten Noord-Amerika Q2 Voorstellen totaal Q2 Managementvoorstellen Q2 Aanelhoursvoorstellen Q Voor Tegen Onthoun Nay on Pay In Verenig Staten hebben in het twee kwartaal van 2010 verschillen van inzicht tsen onrnemingen en aanelhours gezorgd voor een omwenteling van formaat. Zo stem meerrheid van aanelhours bij jaarlijkse aanelhoursvergaringen van Motorola en Occintal Petroleum tegen voorstellen over bestuurrsbeloningen (het zogenoem Say on Pay ). Dit is een unicum voor onrnemingen van ze omvang. Voorts was bij AVA van Abercrombie & Fitch meerrheid van aanelhours tegen het lange termijn bon plan dat ter goedkeuring was voorgelegd. Alle drie ze onrnemingen liggen al enige tijd onr vuur vanwege het feit dat beloningen te hoog zoun liggen en/of vanwege het scheve verband tsen beloning en prestaties van onrneming (pay for failure i.p.v. pay for performance). Hoewel het er d op lijkt dat het principe van Say on Pay inmidls vaste voet aan grond heeft gekregen in Verenig Staten, is PGGM van mening dat dit principe in zijn huidige vorm niet helemaal tot zijn recht komt. De beloningstructuur is nu in veel gevallen rmate complex dat het lastig is om te overzien hoe hoog een beloning kan uitpakken. PGGM ziet daarom meer in een systematiek waarbij onrneming het beloningsbeleid vooraf ter stemming voorlegt en waarbij vervolgens op jaarbasis remuneratiecommissie invulling en uitvoering van het beloningsbeleid door midl van een remuneratierapport als stempunt inbrengt op vergaring. Indien aanelhours van mening zijn dat beloning excessief is geweest en niet conform het vastgestel beleid, dan biedt dit mogelijkheid om in te grijpen. De uitkomst van stemming is overigens nu slechts adviserend waardoor onrneming uitslag naast zich neer kan leggen. PGGM vindt dat beloningsvoorstellen een binnd karakter zoun moeten hebben. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

12 Oliezann in Canada: voortzetting van dialoog In het vier kwartaal van 2009 hebben wij in Canada informatie ingewonnen over oliewinning uit oliezann. Wij hebben daar gesproken met diverse onrnemingen, maatschappelijke organisaties en met premier van Alberta. Dit bezoek bleek een uitstekend startpunt voor verre dialoog, die dit kwartaal dan ook heeft plaatsgevonn met enkele Europese bedrijven in ze sector. Eind vorig jaar hebben enkele aanelhours voorstellen over oliezann ingediend voor vergaringen van BP en Shell. Deze aanelhours willen meer openheid. Zo willen zij duilijkheid over aannames over vraag naar olie, (milieu) wetgeving, prijs van CO 2 en reputatierisico s die bij beslissing om te investeren in oliezann zijn gemaakt. De voorstellen liggen in lijn met vragen die wij aan onrnemingen hebben voorgelegd. De onrnemingen hebben onrtsen goe stappen gezet en geven meer informatie over wijze waarop sociale- en milieugevolgen van oliewinning in Canada worn beheerst. Ook geven zij meer inzicht in onrliggen aannames van investeringsbeslissingen. Toezicht op oliewinning door wetgever in Canada is streng en onrnemingen, die er actief zijn, laten zien dat ze zich bewt zijn van hun verantwoorlijkhen tegenover lokale bevolking, natuur en biodiversiteit en het klimaat. De impact van oliewinning uit oliezann hierop is echter zo groot dat wij verre openheid wenselijk achten. Vooral relatief grote uitstoot van broeikasgassen is een punt van zorg. Deze zorg hebben wij dit kwartaal besproken met Shell en BP, waarbij mogelijke oplossingen als efficiencyverbetering en afvang en opslag van CO 2 aan bod kwamen. Met Shell werd daarnaast stilgestaan bij grote hoeveelheid opgelost restmateriaal dat vrijkomt bij hun oliewinning door midl van mijnbouw, en die langzaam bezinkt in grote bekkens. De verre uitkomsten van onze dialoog met ze onrnemingen wegen wij mee in onze positiebepaling ten opzichte van aanelhoursvoorstellen die in het twee kwartaal van dit jaar worn geagenerd. Engagementactiviteiten Verling van engagementactiviteiten naar land Verling engagementactiviteiten naar onrwerp 6% 94% Canada Verenig Staten 41% 3% 13% 5% 38% Klimaatveranring Anre onrwerpen Meer aandacht voor sociale thema s bij Wal-Mart In juni van dit jaar spraken PGGM en een groep beleggers met Chief Administrative Officer (CAO) van Wal-Mart. Dit gesprek kwam voort uit een dialoog die al eerr gestart was. In 2008 reisn wij met een kleine groep internationale beleggers af naar het hoofdkantoor van Wal-Mart om daar te spreken over naleving van nationale arbeidswetgeving. Naar aanleiding van ze bijeenkomst formuleer groep beleggers een document met verre vragen en verwachtingen voor Wal-Mart, voornamelijk over transparantie. In ons gesprek met CAO borduurn wij hierop voort. De senior managers waarmee wij in 2008 spraken rapporteren aan CAO. Hij gaf aan dat niet al onze aanbevelingen op juiste plaats terecht zijn gekomen, maar dat hij alsnog naar onze suggesties gaat kijken. Hij vertel ook dat er inmidls een aantal interne veranringen heeft plaatsgevonn, waardoor er nu meer aandacht is voor sociale kwesties, zoals diversiteit, werknemerstevrenheid en het verantwoord omgaan met vakbonn. Deze nieuwe foc is na wat ons betreft eenzijdige aandacht voor alleen groene kant een welkome stap. Wij hebben werom aangedrongen op meer transparantie en een aantal concrete suggesties gedaan over onr anre rapportage over diversiteit, relaties met vakbonn en regelingen voor klokkenluirs. Wij zullen hier later dit jaar in een volgend gesprek weer aandacht aanbesten. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

13 Azië Stemactiviteiten In het twee kwartaal van 2010 heeft PGGM in regio Azië bij aanelhoursvergaringen haar stem uitgebracht voor in totaal vergarpunten. Het piekseizoen in Japan, dat traditioneel aan het ein van het twee kwartaal plaatsvindt, heeft in grote mate bijgedragen aan het aantal gestem vergaringen en vergarpunten. Stemresultaten Azië Q2 Voorstellen totaal Q2 Managementvoorstellen Q2 Aanelhoursvoorstellen Q Voor Tegen Onthoun Engagementactiviteiten Verling van engagementactiviteiten naar land Verling van engagementactiviteiten naar onrwerp 17% 5% 3% 7% 34% 9% 11% 3% 11% Hong Kong China India Zuid-Korea Japan Signapore Taiwan Maleisië Overige lann 38% 2% 3% 14% 43% Klimaatveranring Anre onrwerpen Alle stemmen tellen in Taiwan In veel markten, ook in Nerland, is het niet ongebruikelijk om bij een stemming tijns een aanelhoursvergaring (AVA) van beursgenoteer onrnemingen niet alle stemmen te tellen, maar te volstaan met een stemming per acclamatie. In dit verband zijn wij dit kwartaal naar Taiwan afgereisd om daar het belang van het tellen van alle stemmen te benadrukken bij onr anre wetgever ( Ministry of Economic Affairs (MOEA) ), afgevaardign van het Taiwanees Parlement ( Legislative Yuan ), toezichthour ( Securities and Futures Bureau (SFB) ), effectenbeurs ( Taiwan Stock Exchange (TWSE) ) en Taiwanese beursgenoteer onrnemingen. Wij steln voor om het tellen van alle stemmen en het publiceren van getailleer uitslag van stemming verplicht te stellen voor alle (grote) beursgenoteer onrnemingen, of in ier geval tot algemene praktijk te maken. De reacties op ze voorstellen waren zeer wisselend. Veelal toonn onze gesprekpartners zich zeer bereidwillig, maar gaven zij daarbij meteen aan dat zij van anre partijen afhankelijk zijn om ze veranringen te bewerkstelligen. Sommigen weten zich echter uit ze, els cultureel ingegeven, vicieuze cirkel te onttrekken, zoals bijvoorbeeld Taiwan Semiconductor Manufacturing Company Ltd. (TSMC). Met TSMC voeren wij al enige tijd een constructieve dialoog. TSMC heeft op door ons bezochte AVA dit jaar bij ier agendapunt alle stemmen geteld en uitslag ter vergaring getoond. Daarmee geven zij het goe voorbeeld aan anre beursgenoteer onrnemingen en Taiwanese markt als geheel. Hoewel er nog een lange weg is te gaan alvorens het tellen van alle stemmen breed zal worn gedragen en gepraktiseerd in Taiwan, kunnen wij d nu eerste successen noteren. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

14 PGGM stapt uit Vedanta Resources Vanwege het uitblijven van verbeteringen en onvoldoen coöperatieve houding, besloot PGGM op 1 juni 2010 Vedanta Resources PLC aan uitsluitingenlijst toe te voegen. Dit besluit kwam voort uit een in intensiteit oplopen dialoog die PGGM afgelopen twee jaar met Vedanta voer over sociale en milieuproblematiek rond hun mijnbouwactiviteiten in Indiase staat Orissa. Om druk op te voeren is daarbij ook samenwerking gezocht met anre internationale institutionele beleggers. Naast gebruikelijke manieren voor engagement initieer ze groep beleggers een rontafelbijeenkomst voor Vedanta met verschillen experts om mogelijke oplossingen te bespreken voor problemen in Orissa. Vedanta wil niet meewerken aan ze bijeenkomst. Concrete verbeteringen bij Vedanta op het gebied van mensenrechten en milieu bleven eveneens uit. Het risico op reputatiescha, dat zich bovendien kan vertalen naar financiële risico s, nam daardoor toe voor onrneming. Dit tezamen ed PGGM besluiten om Vedanta toe te voegen aan uitsluitingenlijst. Ook dochteronrnemingen Sterlite Indtries, Hindtan Zinc en Sesa Goa zijn uitgesloten. Alle posities, die onrel uitmaakten van het PGGM Global Equity Fonds en eind mei een totale omvang kenn van ruim 13 miljoen euro, zijn inmidls volledig afgebouwd. PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

15 Rest van Wereld Stemactiviteiten In het twee kwartaal van 2010 heeft PGGM in rest van wereld bij 300 aanelhoursvergaringen haar stem uitgebracht voor in totaal vergarpunten. Ruim een r (119) van ze vergaringen vonn plaats in Brazilië en ook Rland was het stemhoogseizoen in volle gang (bijna 89% van Rsische onrnemingen in portefeuille heeft in het twee kwartaal haar jaarlijkse vergaring van aanelhours gehoun). Stemresultaten Rest van Wereld Q2 Voorstellen totaal Q2 Managementvoorstellen Q2 Aanelhoursvoorstellen Q Voor Tegen Onthoun Engagementactiviteiten Verling engagementactiviteiten naar land Verling engagementactiviteiten naar onrwerp 15% 38% 31% 8% 8% Atralië Rland Mexico Zuid Afrika Brazilië 50% 0% 4% 15% 31% Klimaatveranring Anre onrwerpen PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

16 Bijlage 2: Onrnemingen waarmee engagement is gevoerd in het twee kwartaal van 2010 Noot: indien dit kwartaal een mijlpaal is bereikt met engagement, dan wordt dat aangegeven met een cel met gele achtergrondkleur. Onrneming Land Klimaatveranring Anre onrwerpen Onrneming Land Klimaatveranring Anre onrwerpen Abercrombie & Fitch Co. Absa Group ZA Acer Inc. tw Adidas Advanced Semiconductor Engineering (ASE) tw Alcoa Inc. Allergan Inc. Alliant Energy Corporation US AlstoM fr Aluminium CorP cn Amgen Inc. Anglo American Anglogold Ashanti ZA Anhui ExpresswAY cn Aon Corporation Apple Inc. Associated British Foods UK Astellas Pharmaceutical Astek Computer tw AU Optronics tw Autonomy CorP AXA fr B Sky B Banco Bilbao-Vizcaya (BBVA) es Banco Santanr es Bank of America Corporation US Bank of East AsiA hk Bank of Montreal ca Bank of New York Mellon Corp. US Bank of Nova Scotia/Scotiabank CA Barclays Barrick Gold Corporation CA BAsf Bayer BCE Inc. Beiersdorf AG Belgacom BE BG GrouP BHP Billiton Plc BMw BNP Paribas fr Boston Properties BP Bridgestone Bristol-Myers Squibb Company British American Tobacco US UK British Land CompanY BurberrY CA Inc. Campbell Soup CompanY Carrefour fr Casino Guichard fr Cathay Financial Holding Celesio Central Japan Railway Co CentricA Centurytel Inc. TW Chesapeake Energy Corporation US Chevron Corporation China Coal EnerGY cn China Mengniu Dairy Co China Mobile China Petroleum & Chemical cn cn Corp (Sinopec) cn China Resources Enterprise Ltd HK China Resources Land hk China ShenhuA cn China Steel Citic Pacific tw hk Citigroup Inc. CNPC (Hong Kong) Ltd hk Comfortlgro Corporation Ltd SG CommerzbanK Commonwealth Bank of Atralia AU Compass GrouP Compuware Corporation Conocophillips CompanY Credit Agricole fr Credit Suisse ch D.R. Horton, Inc. Daiichi Sankyo Co Ltd Daimler Denso US PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

17 Onrneming Land Klimaatveranring Anre onrwerpen Onrneming Land Klimaatveranring Anre onrwerpen Deutsche Bank AG Deutsche Boerse Deutsche Post Deutsche TelekoM Development Securities UK Dongfeng Motor GrouP cn Dowa Holding E.On East Japan Railway Eastman Chemical Company US Eisai Co NPV Elbit il Eli Lilly & Co. EMC Corporation Exxonmobil Corporation US Fortis nl Foxconn International Holdings Ltd. hk Foxconn Tech tw France TelecoM fr Fraport Freeport-Mcmoran Copper & Gold US Freseni FTI ConsultinG Fubon Financial Holdings TW Gap Inc. GazproM ru GDF SueZ fr Gerdau Sa Sirurgia BR GlaxoSmithKline Goln Agri Resources SG Goldman Sachs Group, Inc. US Group4 Securicor Groupe Danone fr GrupoMexico S.A.B. C.V. Mx Heilbergcement AG Heineken nl Henkel Hennes & MauritZ se Hewlett-Packard Company US Hitachi Chemical Co Hitachi Metals Hochtief AG HSBc HTC CorP tw Hubbell Inc. Hynix Semiconductor Inc KR Hyundai Motor Company KR Hyundai Steel Co. KR IberdrolA es ICAP Imperial Tobacco Group UK Indocement Tunggal Prakarsa ID Inpex Corp IOI Corporation MY Itau Unibanco Banco Multiplo SA BR JFE Holdings Johnson & Johnson Morgan Chase & Co. JS Group Corp K&S AG Kalbe Farma TBK id Kazakhmys KB Home Konica Minolta KPn nl Kraft Foods Inc. KT Corporation KR Kubota Kumba Iron Ore Ltd ZA Lafarge fr Lanxess LG Chem KR LG Corp KR LG Electronics KR Li & FunG hk Lifepoint Hospitals Inc. US Lin GrouP Lloyds Banking GrouP Lotte Shopping KR LottomaticA it LufthansA Lupin Demat in Man GrouP PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

18 Onrneming Land Klimaatveranring Anre onrwerpen Onrneming Land Klimaatveranring Anre onrwerpen Manila Water PH Manulife Financial Corporation CA Marathon Oil Corporation Mariner Energy, Inc. Marks & Spencer Mcdonald's Corporation US MediateK tw Microsoft Corporation Miraca Holdings Mitsubishi Corporation Morgan StanleY Motorola Inc. MRV Engenharia Br Muenchener Rueckversicherung (MunichRe) Nestlé ch Next Nikon Nippon Meat Packers Nippon Shokubai Noble GrouP hk NokiA fi Novartis International AG ch Novo NordisK dk Occintal Petroleum Corporation Oil & Natural Gas Corp. Ltd. in Pepsico Inc. Perahaan Gas Negara ID Petrofac Ltd Petroleo Brasileiro Sa (Petrobras) BR Pfizer Inc. Philips nl Potash Corp.of Saskatchewan US Powertech Technologies TW PPr fr Precision Castparts Corporation US Pruntial Plc Pruntial Financial Inc. US Publicis Groupe fr Pulte Homes Inc. QBE Insurance AU Qiagen Reckitt Benckiser Reinsurance Group of America, Incorporated Resmed Inc. Rio Tinto Royal & Sun Alliance Insurance GrouP Royal Bank Of Scotland Group UK Royal Dutch Shell RPM International rwe Ryohin Keikaku Co Ltd SABMiller Samsung Electronics KR Sanofi-Aventis fr SAP AG Schlumberger Ltd. Scottish & Southern Energy UK Sembcorp Indtries sg Shimano Shinhan Financial Group KR Shire Pharmaceuticals UK Shiseido Co Ltd Sime Darby MY Singapore Exchange sg Solarworld Southwestern Energy Company US Standard Chartered Staples Inc. State Street Corporation US Statoil no Sumitomo Mitsui Finance Sunoco Inc. SyngentA ch T&D Holdings T. Rowe Price Group, Inc. US Taiwan Fertilizer Co tw Taiwan Mobile tw Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) TW Takashimaya Company, Ltd Takeda PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal

19 Onrneming Land Klimaatveranring Anre onrwerpen Tata Consultancy Services IN Tesco TevA il The 77Bank Ltd The Coca-Cola CompanY The JM Smucker Company US The TJX Companies Inc. Tiger Brands ZA Tokyo Gas Tomkins Plc Total fr Tractebel Energia SA Br Turkiye Garanti Bankasi TR TW Telecom Inc. Unibail-Rodamco fr Unilever nv nl Vedanta Resources Veolia Environnement fr Virgin Group Ltd Vodafone Volkswagen AG Wadll & Reed Financial, Inc. US Wal-Mart Stores, Inc. WartsilA fi Weichai Power Co Ltd cn Wistron tw XstratA Yamada Denki Co Yue Yuen Indtrial cn Disclaimer PGGM biedt ze rapportage aan als een vorm van dienstverlening voor haar cliënten en overige geïnteresseern. Hoewel PGGM grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht neemt bij samenstelling van ze rapportage op grond van diverse in- en externe bronnen die betrouwbaar mogen worn geacht, kan PGGM niet garanren dat ze informatie altijd volledig, juist, en/of tijdig is. Evenmin garanert PGGM dat het gebruik ervan leidt tot juiste analyses en/of resultaten en/of dat informatie geschikt is voor specifieke doeleinn. PGGM kan rhalve nimmer verantwoorlijk worn gesteld voor onr anre - maar niet uitsluitend - eventuele onvolkomenhen, onjuisthen en/of op een later tijdstip aangebrachte wijzigingen. Zonr voorafgaan schriftelijke toestemming van PGGM is het gebruik van ze rapportage niet toegestaan anrs dan het specifieke doel waarvoor PGGM ze rapportage heeft opgesteld augt 2010 PGGM Kwartaalverslag Actief Aanelhourschap twee kwartaal