De verschillende klachtenbronnen, respondenten en instellingen

Transcriptie

1 Klachten voortgezet onderwijs Vooraf Op 30 maart jl. hebben de scholieren- en studentenorganisaties LAKS (Landelijk Aktie Komitee Scholieren), JOB (Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs) en de LSVb (Landelijke Studenten Vakbond) de uitkomst van de klachteninventarisatie het nieuwe leren aan minister Plasterk en staatssecretaris Van Bijsterveldt overhandigd. Voormalig staatssecretaris Bruins heeft eind januari 2007 toegezegd de klachten serieus te bekijken en over te gaan tot hoor en wederhoor bij de betreffende instellingen. De uitvoering van de analyse van de klachten en de hoor- en wederhoorprocedure is door de Minister aan de Inspectie van het Onderwijs opgedragen. De respons De klachten zijn afkomstig van twee bronnen. In de eerste plaats van de antwoordkaarten die tijdens de scholentoer van het LAKS door leerlingen zijn ingevuld en van dezelfde antwoordkaarten die digitaal zijn verzameld via het meldpunt In de tweede plaats de klachten die digitaal gemeld zijn via het meldpunt maar waar geen gebruik is gemaakt van de voorgestructureerde antwoordkaart. Tabel 1 geeft een overzicht van de totale respons uitgesplitst naar de bron, de daarbij behorende aantallen respondenten en naar het al of niet bekend zijn van de instelling waarover is geklaagd. Tabel 1 De verschillende klachtenbronnen, respondenten en instellingen Bron aantal respondenten aantal betrokken instellingen bekend Scholentoer van het LAKS Reacties Reacties Totaal Uit tabel 1 is op te maken dat er in het totaal van 1082 respondenten een reactie is ontvangen die afkomstig zijn van 87 VO-scholen, waaronder 11 scholen die zijn. De respondenten zijn afkomstig uit alle afdelingen en leerjaren van het voortgezet onderwijs. Representativiteit van de respons Het onderzoek van het LAKS is uiteraard niet opgezet als een onderzoek dat tot een representatief klachtenbeeld over het gehele voortgezet onderwijs moet leiden. Het gaat hier immers om een inventarisatie die een signaalwaarde heeft. Onze minister heeft de inspectie gevraagd de reacties die het LAKS heeft ontvangen te analyseren en te beoordelen. Om tot een verantwoorde beoordeling te komen, is het voor de inspectie van belang na te gaan hoe representatief de resultaten van de inventarisatie van het LAKS genoemd kunnen worden. Dit is immers van belang voor de reikwijdte van de conclusies die de inspectie op basis van de analyse kan trekken. Er zijn twee redenen die representativiteit van de gegevens beperken. In de eerste plaats zijn de meeste reacties (80%) afkomstig van een inzameling via een door het LAKS georganiseerde scholentoer. Aangezien het slechts om 6 scholen gaat die bezocht zijn en niet bekend is op basis van welke criteria deze scholen door het LAKS in hun onderzoek zijn betrokken, is de groep leerlingen van deze scholen die op de antwoordkaart hebben gereageerd, niet representatief voor de gehele populatie. In de tweede plaats is niet alle respons eenduidig te interpreteren. Op de antwoordkaarten werd gevraagd een of meer antwoordcategorieën aan te kruisen waarmee kon worden aangegeven of men het wel of niet was met een of meerdere voorgestructureerde klachten. Er was ook een antwoordcategorie waarop kon worden aangegeven dat de respondent geen klachten had. In bijna 20% van de gevallen is zowel de geen klachtencategorie ingevuld als één of meer voorgestructureerde klachten, waardoor de respons van deze groep leerlingen niet eenduidig geïnterpreteerd kan worden. Resultaten van de analyse De onderstaande analyse is uitgevoerd op de klachten die zijn opgehaald via de voorgestructureerde antwoordkaart tijdens de scholentoer door het LAKS en die zijn binnengekomen bij het digitale 1 Het gaat hier om open reacties, waarbij geen gebruik is gemaakt van de voorgestructureerde antwoordkaart 22144b.doc 1

2 meldpunt (N=1064). Zie daarvoor tabel 2. De reacties die zijn binnengekomen via het digitale meldpunt (N= 18) hadden een open karakter en zijn derhalve niet te vergelijken met de categorieën op de antwoordkaart. Daarom zijn ze niet in tabel 2 opgenomen, maar wel bij de nadere analyse betrokken. Een overzicht van deze reacties is opgenomen in bijlage 5. In totaal hebben 1064 leerlingen gereageerd tijdens de scholentoer en via internet ( Uit de gegeven antwoorden blijkt dat 11% van deze respondentgroep geen van de zes klachten onderschrijft. Bovendien geven ze aan het te zijn met de stelling ik heb niets te klagen. Voor de overige respondenten zijn in tabel 2 de resultaten weergegeven 2. Tabel 2 De mening over de zes stellingen van respondenten verkregen uit de scholentoer en via internet met één of meer klachten (N = 948) in aantallen (n) en percentages (%) Klachten on n % n % n % Ik krijg te weinig begeleiding , ,3 14 1,5 Ik krijg les van slecht opgeleide docenten Ik krijg teveel nutteloze lessen , ,6 15 1, , ,6 15 1,6 Ik krijg te weinig theorie , ,7 16 1,7 Ik krijg te weinig lesuren , ,8 11 1,2 Ik weet niet wat school van mij verwacht , ,6 17 1,8 Klachtenpatroon Tabel 2 laat zien dat de respondenten relatief het meest tevreden zijn over de hoeveelheid theorie (80,6% is het on met de stelling) en de aantallen lesuren (85% is het on met de stelling). Relatief vaak wordt geklaagd over de nutteloosheid van de lessen (68,6% is het daarmee ). Er zijn twee klachtenpatronen die opvallen. De eerste heeft betrekking op de onderwijstijd: 68,6% van de respondenten klaagt over het feit dat ze veel lessen als nutteloos ervaren. Uit het geschreven commentaar op de antwoordkaarten blijkt dat in dit verband onder nutteloos werd verstaan zowel overbodig als ineffectief. Verder valt uit het geschreven commentaar af te leiden dat er veel klachten zijn over de invulling van de verplichte studie- of huiswerkuren die door scholen in het rooster zijn opgenomen. Aansluitend wordt in dit verband tevens geklaagd over de kwaliteit van de lesroosters (veel gaten), de 70 minutenroosters die een aantal scholen hanteert, de verzwaring van de toetsweken door het verplicht stellen van reguliere lessen in die week (naast de toetsen) en de (geringe) mate waarin door ziekte van docenten uitgevallen lessen vervangen worden. Een tweede klachtpatroon betreft de kwaliteit van docenten en uit zich in de stellingen: ik krijg les van slecht opgeleide docenten (46,6%), ik weet niet wat de school van mij verwacht (40,6%) en ik krijg te weinig begeleiding (35,3%). Uit de geschreven commentaren blijkt dat het soms gaat over de kwaliteiten van individuele docenten, maar daarnaast wordt ook geklaagd over de kwaliteiten van docenten of onderwijsassistenten die worden ingezet in de verplichte studie- of huiswerkuren. Ten slotte kunnen we vaststellen dat 11% van de leerlingen die reageerden geen klachten heeft over het onderwijs. In de geschreven commentaren onderstrepen ze dit met uitspraken als: deze school is de beste, leuke school en goede lessen en deze school is goed omdat ik veel mag kiezen. 2 In de tabel zijn ook gegevens opgenomen van respondenten (18,7%) die het zijn met de stelling ik heb niets te klagen. Kennelijk zien deze respondenten de zes stellingen niet direct als een klacht of hebben ze de kaart onzorgvuldig ingevuld b.doc 2

3 De uitkomsten van de analyse van de klachtenkaarten van leerlingen die gereageerd hebben tijdens de scholentoer en via internet ( komen goed overeen met de data in het eindrapport van het LAKS. Klachten per school De klachtenkaarten werden verzameld bij zes scholen. Deze scholen en de bijbehorende scores staan weergegeven in bijlage 1 (absoluut) en bijlage 2 (percentage). De klachtenpatronen verschillen sterk per school: er is een aanzienlijke spreiding over de verschillende scholen in de aangegeven klachten. Als voorbeeld hiervan: de meest voorkomende klacht ( nutteloze lessen ) wordt over het geheel genomen door 66,9% van de leerlingen aangekruist. Er is een spreiding met aan de ene kant school 2 (30,5%) en aan de andere kant school 5 (90,9%). Voor andere klachten gelden ook behoorlijke spreidingen in de gegeven reacties. Bijlage 3 geeft een geanonimiseerd overzicht per school van de mate waarin leerlingen geen of één of meer klachten aangekruist hebben. Ook hier valt een behoorlijke spreiding tussen de scholen op. Ten slotte geeft bijlage 4 een geanonimiseerd overzicht van de, via het internet, ingevulde antwoordkaarten per school/instelling. De relatie tussen de klachten en het nieuwe leren Aangegeven is dat de groep scholen die in de scholentoer bezocht zijn, niet als representatief voor het gehele voortgezet onderwijs beschouwd kunnen worden. In deze groep scholen bevinden zich twee scholen die tot de zogeheten traditionele vernieuwingsscholen behoren en daarmee een uitgesproken onderwijsconcept hanteren, zoals Dalton en Montessori. Ouders en leerlingen kiezen meestal bewust voor dit schooltype. Het onderwijs van de school waar percentueel, tijdens de scholentoer, de meeste klachten genoteerd zijn wordt in het meest recente PKO-rapport door de inspectie getypeerd met de beschrijving: goed maar behoudend onderwijs. Ook van de andere drie scholen kan niet gemeld worden dat het onderwijsconcept recent omgevormd is naar het concept van het nieuwe leren, waarin eigen leervragen, grote eigen verantwoordelijkheid van leerlingen, praktijkgericht onderwijs en veel zelfbeoordeling centraal staan. Samenvattend stellen wij vast dat er geen direct verband is te leggen tussen de omvang van de klachten, het klachtenpatroon en de introductie van het nieuwe leren. Conclusies De meeste klachten gaan over de onderwijstijd op VO-scholen. Met name het opnemen van lessen in de toetsweken is in veel gevallen het directe gevolg van de stringente naleving van de wettelijke norm voor de onderwijstijd. Datzelfde geldt soms ook voor studie- en huiswerkuren. Die worden echter ook vaak gebruikt in het kader van het meer op maat aanbieden van onderwijs of van het opbouwen van meer zelfstandigheid. Maar ook naar de observatie van de inspectie schiet de begeleiding van deze uren nogal tekort. Er zijn ook veel klachten over docenten. De vraag is of de vernieuwingen die in het voortgezet onderwijs geëntameerd zijn voor leerlingen tot voldoende heldere en transparante onderwijssituaties hebben geleid. Deze vraag vloeit voort uit de constatering dat veel leerlingen aangeven dat zij niet weten wat de school van hen verwacht. Vervolg De kwaliteit van de docenten is een verantwoordelijkheid van de schoolbesturen. De inspectie beoordeelt deze kwaliteit door naar de uiteindelijke opbrengsten van de scholen te kijken, de examencijfers voor de verschillende vakken, de verschillen tussen cijfers voor centrale en schoolexamens en de doorstoomrendementen. De kwaliteit van het primaire proces wordt incidenteel beoordeeld door steekproefsgewijze lessen te observeren tijdens periodieke kwaliteitsonderzoeken en door gesprekken met leerlingen te voeren. Uit die gesprekken komt vaak het beeld naar voren dat de door leerlingen ervaren kwaliteit van leraren wisselend is: afhangt van de leraar maar ook van de leerling zelf en zijn (des)interesses. De inspectie ziet in de klachten van de verschillende in het onderzoek genoemde scholen geen aanleiding om bij een van de scholen een nader onderzoek in te stellen. Wel zal zij de betrokken besturen, waar klachten over de onder hun gezag staande instellingen zijn geregistreerd, verzoeken een schriftelijke reactie te geven op het onderzoeksresultaat. Afhankelijk van deze reacties kunnen nadere acties worden ondernomen en kunnen wellicht de hier gepresenteerde conclusies worden aangescherpt b.doc 3

4 Een groot aantal klachten betreft de onderwijstijd: enerzijds klachten over weinig zinvol geachte invulling: zoals verplichte studie- of huiswerkuren, reguliere lessen in toetsweken, verplichte excursies en sportdagen, anderzijds klachten over te weinig onderwijstijd, met name de lesuitval door ziekte. Dit voorjaar zal de Inspectie van het Onderwijs, in vervolg op de eerdere onderzoeken, een onderzoek uitvoeren naar de mate waarin de scholen de geplande onderwijstijd gerealiseerd hebben. Bij dit onderzoek zal uitdrukkelijk de wijze waarop de scholen dit gerealiseerd hebben betrokken worden. Overigens zal stringente naleving van de onderwijstijd de aard van een aantal van de geregistreerde klachten niet oplossen b.doc 4

5 De hoor- en wederhoorprocedure De klachten waren afkomstig van drie bronnen. In de eerste plaats van de antwoordkaarten die tijdens de scholentoer van het LAKS door leerlingen zijn ingevuld; in de tweede plaats dezelfde antwoordkaarten, maar nu digitaal verzameld via In de derde plaats van de klachten die digitaal gemeld zijn via maar waar geen gebruik is gemaakt van de voorgestructureerde antwoordkaart. Aantal scholen/besturen betrokken bij de wederhoorprocedure en de respons Als eerste is geprobeerd de klachten te koppelen aan de daarbij behorende school. Bij lang niet alle klachten was duidelijk vermeld op welke school deze betrekking hadden, over sommige scholen zijn via twee bronnen klachten binnengekomen en er waren ook antwoordkaarten waarop alleen positieve reacties waren vermeld. Uiteindelijk konden met zekerheid 46 scholen (van 45 besturen) worden gekoppeld aan de klachten. De besturen van deze scholen zijn betrokken in de wederhoor-procedure en hebben een brief van de hoofdinspecteur ontvangen. Het verzoek aan de besturen was uiterlijk 21 mei 2007 een reactie op de gestelde vragen te geven. Indien de inspectie op deze datum geen reactie van het bestuur had ontvangen is er vanuit gegaan dat het bestuur niet wenste te reageren. Van 26 besturen die over 27 scholen gaan, heeft de inspectie op genoemde datum een reactie ontvangen (zie onderstaande tabel). Bron aantal scholen wederhoor aantal reacties scholen Scholentoer van het LAKS 6 4 Reacties Reacties Totaal Resultaten 1. De reacties op de verzamelde klachten tijdens de scholentoer van het LAKS. Vier besturen hebben gereageerd op deze categorie klachten, soms zelfs zeer uitgebreid. In hun reacties gaan de besturen in op verschillende facetten van het door het LAKS uitgevoerde onderzoek: De klachten over hun school werden niet representatief geacht (2x) De bedenkelijke kwaliteit van de stellingen op de antwoordkaart, zoals tendentieus en uitsluitend negatief geformuleerd (2x). Het is lastig de stellingen te duiden vanwege de verschillende interpretatiemogelijkheden (1x) Het is lastig de klachten te duiden omdat het bestuur de stellingen op de antwoordkaart van het LAKS niet kent (1x). Alle besturen geven aan dat zij, in het kader van het eigen kwaliteitszorgsysteem, zelf onderzoek verrichten naar de tevredenheid van leerlingen en ouders over het gegeven onderwijs. Als voorbeelden worden genoemd een (jaarlijkse) enquête onder ouders en leerlingen, leerlingenpanels, (afdelings)ouderraden en overleg met de leerlingenraad. De mate waarin de klachten worden herkend verschilt in de gegeven reacties. Twee besturen geven aan dat zij de klachten niet in de aangeven mate herkennen of goed te kunnen duiden. Eén bestuur geeft aan dat het klachtenpatroon op onderdelen niet overeenkomt met de uitkomsten van eigen kwaliteitsonderzoek. Als het gaat om de mate waarin docenten goed zijn opgeleid geven twee besturen aan dat zij bewust kiezen of hebben gekozen om te fungeren als opleidingsschool en dat zij veel investeren in de voortgaande opleiding en professionalisering van het docententeam. Tot slot geven drie besturen aan dat zij de uitkomsten van de LAKS-enquête mogelijk wel zullen betrekken bij onderzoeken in het kader van het eigen kwaliteitszorgsysteem. 2. De reacties verzameld via de digitale antwoordkaart op Van 18 van de 34 besturen zijn reacties binnengekomen (betreft 19 van de 35 scholen). Ook hier is sprake van zeer uiteenlopende reacties. Het merendeel van de besturen (13) geeft aan óf geen antwoord te willen geven (3x), of geen antwoord te kunnen geven omdat de klachten anoniem (6x), niet traceerbaar en/of niet representatief worden geacht (4x). De mate waarin de klachten herkend worden verschilt even: 22144b.doc 5

6 Klachten worden niet herkend (3x) of kunnen niet woorden geduid (2x); Klachten worden geheel of gedeeltelijk herkend (2x); Klacht wordt weliswaar herkend maar als niet structureel beoordeeld (2x).; Vijf besturen geven expliciet aan dat zij de verzamelde klachten niet kunnen verbinden met de invoering van het nieuwe leren. Twee besturen melden dat het type klacht eerder in verband zou moeten worden gebracht met elementen uit het traditionele onderwijs. Evenals bij de reacties gegeven door de besturen betrokken bij de scholentoer van het LAKS (zie onder 1) geeft ook hier een aantal besturen aan dat zij zelf enquêtes onder ouders en leerlingen afnemen in het kader van haar eigen kwaliteitszorgsysteem en dat zij op basis van deze uitkomsten verbeteracties ondernemen. Tot slot geven drie besturen aan dat zij de uitkomsten van de LAKS enquête mogelijk wel zullen betrekken bij onderzoeken en/of gesprekken in het kader van het eigen kwaliteitszorgsysteem. 3. De reacties op de verzamelde klachten via Vier besturen hebben gereageerd op deze categorie klachten. Zij hebben een, soms zeer uitgebreide, inhoudelijke reactie gegeven. Omdat deze klachten duidelijk omschreven en geadresseerd zijn worden de klachten door de besturen herkend. Eén bestuur geeft aan naar aanleiding van de klachten concrete acties te hebben ondernomen en zij gaat ervan uit dat hiermee de klacht is opgelost. Drie besturen herkennen de klacht maar geven tegelijkertijd aan dat zij (onderwijskundige) redenen hebben om de gekozen organisatie/onderwijsvorm te handhaven Conclusie Iets meer dan de helft van de besturen van VO-scholen heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheid een reactie te geven op de hen voorgelegde klachten. De andere besturen hebben afgezien van de mogelijkheid tot wederhoor. In de meeste gevallen werden de klachten waarmee de besturen zijn geconfronteerd niet of slechts ten dele herkend. Volgens de besturen werd dit vooral veroorzaakt door de ambiguïteit van de stellingen en de interpretatie van de gesignaleerde klachten. Zo was bijvoorbeeld voor een aantal besturen onduidelijk wat onder nutteloze lessen dient te worden verstaan en werd niet door iedereen een koppeling gelegd tussen de klachten en het nieuwe leren. Een uitzondering hierop vormen de klachten die via Onderwijstijd.nl zijn binnen gekomen. Kenmerkend voor deze klachten is dat zij concreter waren geformuleerd dan de stellingen op de antwoordkaarten en daardoor mogelijk tot specifieke reacties van besturen hebben geleid. De meeste besturen melden naar aanleiding van de klachten dat zij zelf ook onderzoek doen naar de kwaliteit van hun onderwijs en naar de tevredenheid van leerlingen en ouders hierover. Voorts melden zeven besturen dat de klachten in ieder geval aanleiding zijn om in hun kwaliteitszorgsysteem specifieker aandacht te besteden aan de onderwerpen waarover via het LAKS werd geklaagd. Slechts een enkel bestuur zag in de klachten die hen werden voorgelegd aanleiding om op basis daarvan gerichte actie te ondernemen. Verder kan worden opgemerkt dat de besturen weliswaar van mening zijn dat het goed is dat de minister de signalen van het LAKS serieus neemt, maar dat zij wel vraagtekens plaatsen bij de relevantie en de urgentie van het inspectieonderzoek, omdat ze geacht werden te reageren op een enkele, veelal niet nader te duiden, anonieme klacht. Wanneer wij de conclusies uit de analyse van de klachten, zoals die voorafgaande aan de wederhoorprocedure zijn geformuleerd, confronteren met de reacties vanuit de scholen, dan blijken deze conclusies onverminderd van toepassing. Zo wordt de conclusie dat de klachten onafhankelijk zijn van het al dan niet doorvoeren van nieuw leren onderstreept b.doc 6

7 Bijlage 1 Scholentour, alle respondenten met één of meer klachten (N = 777). Van de totale respondentengroep van 875 hebben 98 respondenten (11,2%) geen klachten gemeld op de klachtenkaart. Overzicht in absolute aantallen begeleiding Les van slecht opgeleide docenten Te veel nutteloze lessen theorie lesuren Weet niet wat school verwacht School on on on on on on School School School School School School Totaal b.doc 7

8 Bijlage 2 Scholentour, alle respondenten met één of meer klachten (N = 777). Van de totale respondenten groep van 875 hebben 98 respondenten (11,2%) geen klachten gemeld op de klachtenkaart. Overzicht uitgedrukt in percentages begeleiding in % Les van slecht opgeleide docenten Te veel nutteloze lessen theorie lesuren Weet niet wat school verwacht School on on on on on on School 1 59,2 39,1 1,7 47,7 51,7 0,6 26,4 73,6 82,2 14,9 2,9 90,2 7,5 2,3 56,3 41,4 2,3 School 2 56,5 39,5 4,0 59,9 36,7 3,4 62,7 30,5 6,8 67,8 27,1 5,1 86,4 10,2 3,4 46,9 48,6 4,5 School 3 70,6 28,2 1,1 55,9 41,8 2,3 20,9 78,5 0,6 91,0 8,5 0,6 88,7 11,3 69,5 29,4 1,1 School 4 60,3 39,7 41,7 56,4 1,9 16,7 82,7 0,6 82,7 17,3 86,5 13,5 53,2 46,2 0,6 School 5 69,7 27,3 3,0 30,3 69,7 6,1 90,9 3,0 78,8 18,2 3,0 66,7 30,3 3,0 60,6 36,4 3,0 School 6 78,3 20,0 1,7 48,3 50,0 1,7 33,3 66,7 88,3 11,7 96,7 3,3 58,3 41,7 Totaal 63,3 34,9 1,8 50,5 47,6 1,9 31,1 66,9 1,9 81,3 16,6 2,1 87,8 10,8 1,4 56,9 41,1 2, b.doc 8

9 Bijlage 3 Aantal en percentage respondenten scholentoer: totale groep, groep met 1 of meer klachten en groep zonder klachten per school (N=875 respondenten) Totaal aantal respondenten Aantal respondenten met 1 of meer klachten Aantal respondenten zonder klachten School N % N % N % School , , ,3 School , , ,9 School , , ,4 School , , ,2 School ,8 33 4,2 0 0 School ,9 60 7,7 9 9,2 Totaal b.doc 9

10 Bijlage 4 VO reacties op de antwoordkaarten via internet. Per school is het aantal respondenten weergegeven dat één of meer klachten heeft aangekruist (N=171). Van de 189 respondenten via internet hebben er 18 (4,2%) geen klachten aangekruist. begeleiding Slecht opgeleide docenten Te veel nutteloze lessen Klachten theorie lesuren Weet niet wat school verwacht on on on on on School (aantal respondenten) al re s on 202 (7) (5) (1) (1) (1) (8) (1) (1) (1) (3) (1) (1) (1) (4) (2) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (2) (1) (1) (1) (2) (1) (1) (1) (1) (1) (1) (1) ) (1) (1) (1) (15) (1) (39) (1) (12) (1) (1) ) b.doc 10

11 begeleiding Slecht opgeleide docenten Te veel nutteloze lessen Klachten theorie lesuren Weet niet wat school verwacht on on on on on on 251 (1) (2) (1) (16) (1) (5) (2) (1) (1) (1) (1) (1) (3) (overige) (2) Totaal b.doc 11

12 Bijlage 5 Klachten geregistreerd via Klachten School begeleiding 2 Slecht opgeleide docenten 2 Te veel nutteloze lessen theorie 2 lesuren Ik weet niet wat school van mij verwacht Ik heb niets te klagen Roosters Verzwaring toetsweken Overige b.doc 12