Concept-werkplan projectteam NAS, uitvoering Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) 1 e helft 2017 Versie 20 februari 2017

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Concept-werkplan projectteam NAS, uitvoering Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) 1 e helft 2017 Versie 20 februari 2017"

Transcriptie

1 Concept-werkplan projectteam NAS, uitvoering Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) 1 e helft 2017 Versie 20 februari 2017 Inleiding Op 2 december 2016 is de Nationale klimaatadaptatiestrategie (kortweg NAS) aan de TK aangeboden. Het kabinet heeft de NAS als hamerpunt aanvaard. Daarmee is een breed gedragen strategie tot stand gekomen die vele handvatten biedt om klimaatadaptatie hoger op de agenda te krijgen en een bijdrage te leveren aan een meer klimaatbestendig Nederland. De klimaatproblematiek heeft ook de afgelopen maanden volop in het nieuws gestaan. Het bewustzijn van klimaatadaptatie groeit nog steeds. Inmiddels zijn ook de werkzaamheden om te komen tot een Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie in het kader van het Deltaprogramma goed op gang gekomen. Dit Deltaplan komt op Prinsjesdag 2017 uit. In de NAS zijn in hoofdstuk 4 een groot aantal acties geformuleerd langs 6 hoofdlijnen: verhogen van bewustzijn; stimuleren van in praktijk brengen van klimaatadaptatie, benutten en uitbouwen van de kennisbasis, adresseren van de urgente klimaatrisico s, verankeren van klimaatadaptatie in beleid en wet- en regelgeving en monitoring van de voortgang en effectiviteit van het adaptatiebeleid. Het projectteam dat de NAS heeft opgesteld is vanaf december 2016 in iets afgeslankte vorm actief geweest met het nadenken over vervolgstappen en het deels al meteen oppakken van bepaalde acties. Een aanbestedingstraject gericht op het aantrekken van structurele externe ondersteuning t/m het einde van 2017 is inmiddels afgerond. Vanaf half februari is het projectteam weer op sterkte en kunnen meer acties worden opgepakt. Vooruitlopend daarop heeft het projectteam echter al een voorlopig werkplan opgesteld met een aantal prioritaire acties. Voor de eerste helft van 2017 geeft bijgaand document een overzicht van prioritair op te starten activiteiten. Alleen die activiteiten zijn uit de NAS opgenomen die door het projectteam NAS op dit moment kunnen worden opgepakt. Dit is nodig om een voor het projectteam NAS behapbaar werkplan te krijgen. Dat betekent ook dat het werkplan aangevuld kan (en moet) worden met activiteiten die door andere partijen worden opgepakt. Voor de uitvoeringslijn adresseren urgente risico s zijn nu nog relatief weinig acties benoemd. Dat heeft 2 redenen: 1. Veel van deze onderwerpen liggen op het beleidsterrein van anderen en 2. Voor een aantal onderwerpen willen we initiatief nemen om een adaptatiedialoog te organiseren. Daarmee besteden we evenzeer volop aandacht aan een aantal van deze urgente risico s. Niet alle activiteiten liggen bij het NAS team. Denk bijvoorbeeld aan het Deltaprogramma, waarmee de activiteiten intensief worden afgestemd (zowel DPRA als deltaplan RA), andere departementen of andere organisaties, zoals de andere overheden, marktpartijen, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. Het projectteam NAS wil graag zoveel mogelijk samenwerken met andere partijen. Alleen zo kunnen we de strategie uitvoeren. De NAS is tenslotte van ons allemaal. We dagen dan ook alle partners uit om eigen acties en initiatieven uit te werken. Daarmee maken we het werkplan meer compleet en bouwen we samen organisch aan een Uitvoerings (of Adaptief?) programma Klimaatadaptatie. Van elk onderdeel van het werkplan is kort beschreven welke activiteit loopt en wie daar aan bijdragen. Dit document is een groeidocument dat met de inbreng van vele andere partijen een bouwsteen zal vormen voor het Uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie; dat verschijnt in de 2 e helft van dit jaar. Voor het uitvoeren van deze werkzaamheden is vanaf nu rond de 3,5 fte beschikbaar, waarvan 1,0 fte door de projectleider wordt geleverd. Op dit moment bestaat het projectteam NAS uit de volgende mensen: Meijs (projectleider), Tis Solleveld van Helden (projectondersteuning), Paul van Hemert (ontwerp), Charles Aangenendt (tot eind februari), Vylon Ooms (stagiaire tot begin maart), Gerard Wijland (stagiaire t/m juni, allen IenM), Westera (RWS) en Kim van Nieuwaal (CAS). Vanaf half februari wordt ter ondersteuning en versterking van het projectteam capaciteit ingezet van een consortium, bestaande uit ORG-ID, Klimaatverbond en Platform 31. Vragen aan partners zijn kortom: - Op welke punten wil men bijdragen aan de werkzaamheden van het projectteam NAS? - Zijn er aanvullingen/opmerkingen bij de voorgestelde activiteiten? - Welke activiteiten worden zelf ondernomen om invulling te geven aan de NAS en een bijdrage te leveren aan de opbouw van het Uitvoeringsprogramma? 1

2 Overzicht prioritaire acties Verhogen bewustzijn klimaatadaptatie Trekker vanuit PT NAS en andere betrokkenen 1. Uitdragen NAS: presentaties, uitbouwen netwerk,, consortium communicatiestrategie Stimuleren uitvoering en praktijk 2. Adaptatiedialoog Verzekerbaarheid klimaatrisico s i.s.m. Verbond van Verzekeraars, DNB, FIN, projectteam Deltaplan RA, enz 3. Interactief maken bollenschema s Paul 4. Versterking van beeldmateriaal NAS Paul 5. Uitbouwen kennisportaal RA naar KA 6. Uitwerking instrument klimaatadaptatiedialoog en (laten) organiseren van meerdere dialogen, b.v. rondom gezondheid/hittestress, natuur, landbouw, Cultureel Erfgoed, Charles consortium 7. Onderzoek klimaatbestendigheid Rijksgebouwen en i.s.m. RVB (Hans ten Velden en Crystal Ririassa), BZK, RWS en OCW 8. Indicatoren voor klimaatadaptatie/operationaliseren van Kim, consortium begrip Kennisontwikkeling 9. Actualisatie van kennisagenda 10. Netwerk opbouwen op Europees niveau/bijeenkomst i.s.m. Willem-Jan Goossen organiseren Adresseren urgente risico s 11. Gevolgen klimaatverandering in infrastructuur (met name weg en spoor) en Annemarieke Grinwis i.s.m. DGB, Prorail, RWS, VenJ Verankering in beleid en regelgeving 12. Klimaatadaptatie in handreiking MIRT en MIRT spelregels Voortouw bij RWS, Patricia Beuving 13. Ondersteuning regionale klimaatadaptatiestrategieën, consortium Monitoring 14. Monitoring: voorstel maken; basisfaciliteit opzetten Kim, betrokkenheid van kennisinstellingen en departementen 15. Inventariseren acties/beleid/monitoring bij één of Kim meerdere specifieke sectoren (ondermeer gezondheid) Vylon* *Vylon Ooms (stagiair jan-maart) **Gerard Wijland (stagiair feb-juni) 2

3 Nadere uitwerking acties Ad 1. Uitdragen NAS: presentaties, uitbouwen netwerk Nu de NAS is uitgebracht is het van belang om het gedachtegoed breed uit te dragen onder stakeholders d.m.v. presentaties en deelname aan bijeenkomsten waar de NAS aan de orde kan worden gesteld. In veel gevallen zal de projectleider dit voor zijn rekening nemen, maar ook andere leden van het PT NAS kunnen uiteraard hiervoor benaderd worden. Daarnaast wordt gezorgd voor het faciliteren van anderen (b.v. leden van het programmateam RA, of andere IenM ers en andere direct betrokkenen van andere partijen) dat zij ook kunnen beschikken over up to date communicatiemateriaal. Daartoe is ondermeer een basispresentatie ontwikkeld (zowel NLals Engelstalig). Eea moet er toe leiden dat het bewustzijn van klimaatadaptatie wordt verhoogd zodanig dat het een stimulans vormt voor de praktijk. Belangrijkste doelgroepen: IenM onderdelen, andere departementen, koepels (IPO, VNG, UvW), individuele gemeenten, provincies en waterschappen, brancheorganisaties. Daarnaast is het van belang om te werken vanuit een goede communicatiestrategie: wat is onze boodschap en verhaal? Wat willen we wanneer bereiken? Welke doelgroepen staan centraal en hoe moeten die benaderd worden? Planning: met name 1 e helft van Op de rol staan inmiddels: januari: DRO, netwerkdag RA; februari: ICRV, Ronde tafel cultureell erfgoed, DGMI, EPA workshop; maart: VNG, Congres Overijssel. Nog inplannen: Stuurgroep Nationale Veiligheid etc. Ad 2. Adaptatiedialoog verzekerbaarheid van klimaatrisico s Een van de instrumenten die vanuit de NAS zullen worden ingezet in de uitvoering is het opzetten en organiseren van zogenaamde adaptatiedialogen. Een adaptatiedialoog is bedoeld om partijen rondom een specifiek klimaatrisico en/of NAS thema bij elkaar te brengen, kennis uit te wisselen en eventuele acties op touw te zetten en gezamenlijk uit te voeren. De dialoog leidt er niet alleen toe dat het bewustzijn van klimaatadaptatie wordt verhoogd maar ook dat partijen gestimuleerd raken om adaptatie in de dagelijkse praktijk te brengen. Een eerste adaptatiedialoog wordt georganiseerd rondom het thema verzekerbaarheid van klimaatrisico s. Deze dialoog wordt door het NAS-team samen georganiseerd met De Nederlandsche Bank, het projectteam Deltaplan RA, het Verbond van Verzekeraars en het ministerie van Financiën. Een groep van 30 personen vanuit rond de 20 direct betrokken partijen vanuit beleid, wetenschap en verzekeringswereld ontmoeten elkaar in deze dialoog. Planning: 1 e bijeenkomst 14 februari 2017 Mogelijk een grotere bijeenkomst rond april 2017 Ad 3. Interactief maken bollenschema s Er zijn meerdere mogelijkheden om de bollenschema s interactief te maken. Van het online zetten van de huidige 14 schema s tot het met query s kunnen bevragen van een excell-tabel met alle variabelen die onderdeel zijn van de bollenschema s, waarbij de output in tabelvorm kan worden gegeven, dan wel in bollen -vorm (b.v. Toon voor de sector gezondheid alle positieve gevolgen van klimaateffecten ). Vele tussenvarianten zijn denkbaar. De eerste variant is (bijna) gratis, de laatste variant kan erg duur worden. Een keuze hierin wordt gemaakt in overleg met de betrokken kennisinstellingen en waar mogelijk met vertegenwoordigers van gebruikers, zoals de gemeente Leiden en provincie Noord Brabant. Daarnaast wordt een beperkte verbeterslag voorgesteld in de ordening van de klimaattrends en de klimaateffecten, zodat eea iets logischer is ingedeeld. Hiervoor zal een bijeenkomst worden georganiseerd, waarbij ook de bruikbaarheid van de bollen voor monitoring wordt geagendeerd, evenals de gebruikte / te gebruiken terminologie en de mogelijkheid om per gevolg een doel te formuleren (suggestie Prov NB). Op grond van de resultaten van de bijeenkomst zal een voorstel aan het projectteam worden voorgelegd. Het streven is om met de interactieve bollenschema s duidelijker te maken in welke sectoren en op welke plaatsen klimaatverandering een (negatieve) rol kan spelen. Het is niet de bedoeling een stresstest te maken. Planning: start vindt plaats in feb 2017 Ad 4 Versterking beeldmateriaal NAS Bij het opstellen van de NAS is gebleken dat het ontworpen beeldmateriaal de bewustwording en communicatie over de klimaatrisico s ondersteunt. Met ontwerp zal een verdere bijdrage geleverd worden aan de ontwikkeling en verwerking van beelden tot een NAS beeldverhaal met een consistente lijn (zowel inhoudelijk als grafisch). Onderdelen van dit beeldverhaal zijn bruikbaar voor presentaties, gedrukte en digitale (web) publicaties en ook bij ateliers en adaptatiedialogen. Daarmee zetten we deze lijn met ervaringen voort. Middels de applicatie Storymaps zal de 3

4 verzamelde content van de NAS (tekst en beeldverhaal) interactief worden ontsloten. Deze applicatie kan online worden aangeboden of als presentatiemiddel gebruikt. De doorontwikkeling van bollenschema s passen hierin maar zijn als aparte prioriteit aangemerkt. Planning: start vindt plaats in feb 2017 Ad 5 Uitbouwen kennisportaal RA naar KA Voor de NAS zal geen apart kennisportaal worden gebouwd. Vanuit de NAS willen we wat meer aandacht voor onderwerpen die binnen DP nu wat minder worden belicht. We willen een plaatsje hebben waarbinnen de brede opgave rond klimaatadaptatie binnen het Kennisportaal RA kan verspreid worden. Wat en hoe, dat staat nog helemaal open. Handig is dat de titel van het kennisportaal de lading dekt. Planning: verkennen mogelijkheden uitbouwen kennisportaal in feb 2017 Maken van aanpak voor het uitbouwen. Ad 6. Uitwerking instrument klimaatadaptatiedialoog en (laten) organiseren van meerdere dialogen Een van de instrumenten die vanuit de NAS zullen worden ingezet in de uitvoering is het opzetten en organiseren van zogenaamde adaptatiedialogen. Een adaptatiedialoog is bedoeld om partijen rondom een specifiek klimaatrisico en/of NAS thema bij elkaar te brengen, kennis uit te wisselen en eventuele acties op touw te zetten en gezamenlijk uit te voeren. Dit doen we om in verschillende sectoren het bewustzijn van klimaatverandering te verhogen en te investeren in (latente) actiebereidheid in de praktijk. Er zijn diverse dialogen denkbaar. We richten ons op dialogen waar (maatschappelijk) energie is om praktisch aan de slag te gaan. Er is een eerste selectie gemaakt van onderwerpen waar deze energie waarschijnlijk voorhanden is: Woningbouw corporatie/bouwsector, gezondheid/hittestress, gezondheid/allergieën en teken, natuur (sluipende gevolgen), cultureel erfgoed en regionale/lokale klimaatadaptatie strategieën. Gezien de omvang en urgentie van de problematiek in de gezondheidshoek wordt overwogen om het initiatief te nemen tot een grotere werkconferentie op dit onderwerp. Andere denkbare dialogen die op termijn kunnen worden opgepakt betreffen onderwerpen als landbouw, wateroverlast, kansen verbinding mitigatie en adaptatie in de praktijk, governace, internationale veiligheid & migratiestromen. Een dialoog kan verschillende vormen aannemen en groot of klein van opzet zijn. De dialogen moeten bestaande initiatieven niet vervangen; dat wordt uitgezocht zodat afspraken kunnen worden gemaakt (o.m. DP). Er is per dialoog een groep van partijen die daar uitvoering aan wil geven met IenM/DGRW. In de bijlage is een eerste overzicht opgenomen van de dialogen en de aanpak. Planning: 1 e en 2 e kwartaal 2017 De uitwerking van de opzet en de aanpak nader bespreken en polsen waar energie is. Ad 7. Onderzoek klimaatbestendigheid rijksgebouwen De overheid heeft veel gebouwen en grond in bezit. In de NAS is aangekondigd dat het Rijk in 2017 de klimaatbestendigheid van rijksgebouwen en rijksgronden gaat onderzoeken en dat uit dat onderzoek beleidsdoelen kunnen worden afgeleid. Om dit onderzoek op gang te brengen is nauwe samenwerking nodig met het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Vanuit het RVB is aangegeven dat men ook een uitvoerbaarheidtoets wil laten uitvoeren ivm de potentieel grote impact van dit onderzoek. Er is bereidheid bij het RVB om zonodig financiële middelen vrij te maken voor nadere analyse. Eerste stap is het opstellen van een onderzoeksopdracht en de afbakening van de scope; Planning: eerste overleg met RVB: eind januari, vervolgoverleg in 2 e helft februari; 16 februari A4 met eerste gedachten in de ICRV; april voorstel inbrengen in ICRV Start onderzoek: april Looptijd: NNB. Ad 8. Indicatoren: zie ad 7 klimaatbestendigheid rijksgebouwen, ad 12 MIRT handreiking en 13 monitoring Via de aandacht voor monitoring en het operationaliseren in het kader van het onderzoek naar klimaatbestendigheid van rijksgebouwen en in het kader van de handreiking die voor het MIRT wordt opgesteld, wordt gewerkt aan indicatoren. Eventuele aanvullende activiteiten moet nog nader in beeld worden gebracht. Ad 9. Actualisatie kennisagenda Samen met de kennisinstellingen zal bekeken worden of er een (nieuwe) kennisagenda moet komen en hoe deze eruit kan zien. De resultaten van de programma s KvK en RvK, en de eventuele open eindjes die deze hebben, zullen hierbij als uitgangspunt dienen. Hierbij kan gedacht worden 4

5 aan onderzoek dat het RIVM in het kader van één van deze programma s heeft ingediend, maar dat nooit is uitgevoerd. Daarnaast zal bekeken worden in hoeverre er mogelijkheden zijn om aan te sluiten bij de NKWK. Planning: februari april 2017 Aanpak: bepalen welke kennisinstellingen worden betrokken. Ad 10. Netwerk opbouwen Europees/internationaal Conform de NAS zal initiatief worden genomen om een Europees netwerk te vormen rond makers van adaptatiestrategieën om kennis uit te wissel en elkaar te inspireren. Daartoe zullen contacten gelegd worden met een aantal koploperlanden. Idee is om rond de zomer van 2017 een bijeenkomst te organiseren met een aantal Europese landen om die kennisuitwisseling daadwerkelijk tot stand te brengen. Ter voorbereiding wordt contact gelegd met de Europese Commissie en één of meer lidstaten om samen op te trekken in de voorbereiding. Daarbij wordt gedacht aan Duitsland. Uiteindelijk doel is om 1. Klimaatadaptatie ook grensoverstijgend tot onderwerp van gesprek te maken en andere niet-koploperlanden over de streep te trekken actief toe worden. Planning: eerste contacten/gesprekken: maart 2017 Bijeenkomst met koploperlanden: juni 2017 Ad 11. Gevolgen klimaatverandering in infrastructuur (met name weg en spoor) Voor alle transportmodaliteiten zal in nauwe samenwerking tussen DP/Vitaal en Kwetsbaar (DP/VenK), de NAS, DGBereikbaarheid, RWS en Prorail stappen worden gezet om in te spelen op de gevolgen van klimaatveranderingen. Dit betekent onder meer dat waar nog nodig- risico s en de gevolgen daarvan in beeld worden gebracht zodat praktische stappen gezet kunnen worden om de afspraken die binnen het DP/VenK zijn gemaakt te realiseren. De NAS en DP/VenK werken samen door in personele unie dit onderwerp verder te brengen richting door DGB op te stellen beleid of regelgeving en -waar mogelijk- richting uitvoering door en met DGB en beheerders van de relevante transportinfrastructuur. Voor wat betreft spoor is in de NAS aangekondigd dat onderzoek naar de ketenafhankelijkheden van zwakke schakels bij een mogelijke overstroming nog moet plaatsvinden en dat voor het transportsysteem als geheel de impact van het (tijdelijk) uitvallen van de infra nog inzichtelijk wordt gemaakt. De betekenis hiervan en benodigde vervolgstappen wordt in het overleg met collega s van DGB, RWS en Prorail verder uitgewerkt. Start uitvoering NAS is gekoppeld aan de lopende planning van DP/VenK. Afspraak van DP/VenK & NAS met DGB, Prorail en RWS medio februari. Resultaat wordt besproken in Directeurenoverleggen van VenK en NAS medio april. Daarnaast heeft VenJ aangeboden om in het 2 e kwartaal een sessie te organiseren over intersectorale afhankelijkheden bij vitale infra. Planning: 1 e bespreking feb 2017 Ad 12. Klimaatadaptatie in Handreiking MIRT Eind 2016 zijn de geactualiseerde MIRT-spelregels aan de TK toegezonden. Daarin is aangekondigd dat in 2017 een handreiking zal worden opgesteld om klimaatadaptatie verder te operationaliseren in het MIRT. Daarbij gaat het in het bijzonder om de fasen van MIRT-onderzoek, verkenning en planuitwerking. De handreiking moet concrete handvatten bieden voor projectleiders over de wijze waarop klimaatadaptatie/klimaatbestendigheid verankerd kan worden in onderzoeken, projecten en programma s. Vanuit het projectteam NAS wordt een actieve bijdrage geleverd aan de totstandkoming van deze handreiking. Voortouw ligt bij RWS. Planning: werkzaamheden gestart, verdere planning PM. Ad 13. Bevorderen regionale klimaatadaptatiestrategieën In de NAS wordt aan provincies gevraagd het voortouw te nemen in het opstellen van regionale klimaatadaptatiestrategieën. Enkele provincies zijn inmiddels daarmee al aan de slag gegaan, zoals Noord-Brabant en Overijssel. Vanuit het projectteam wordt dit de komende maanden verder actief gestimuleerd en zonodig ondersteuning geboden, zowel inhoudelijk als procesmatig. Planning: vanaf februari 2017 Ad 14 en 15. Monitoring Er zijn/worden in januari en februari verkennende gesprekken gevoerd met o.a. PBL, KNMI, Deltares, WUR, TNO, Deltaprogramma, DGRW RA en EZ om na te gaan wat hun gedachten zijn ten aanzien van Monitoring NAS en hoe zij daaraan zouden kunnen bijdragen. De bedoeling is dat dit eind februari resulteert in een concept-plan van aanpak. Tenminste zes elementen dienen daarbij 5

6 geadresseerd te zijn ( 1 ). Mogelijk is het opportuun om nog een gezamenlijke bijeenkomst te houden over monitoring. Vervolgens dient na te worden gegaan hoe het vervolgtraject bestuurlijk, financieel en organisatorisch op de rails te krijgen. Onderdeel van het concept-plan van aanpak is mogelijke suggesties daartoe. Deel van de aanpak is dat met EZ en/of VWS wordt nagegaan welke indicatoren nu reeds naar tevredenheid bestaan en of deze een bijdrage kunnen leveren aan het plan de indicatoren voor klimaatadaptatie nader te bepalen. Eind tweede kwartaal zou dit tot duidelijkheid en commitment moeten leiden, gevat in een plan van aanpak (niet-concept). Belangrijk is steeds te beseffen dat samenwerking op het gebied van monitoring zeer complex is. Daarbij, de bedoeling is om aan een langjarige en duurzame samenwerking te bouwen. Door na te denken over monitoring wordt tevens aandacht besteed aan het operationaliseren van het begrip klimaatadaptatie en klimaatadaptief handelen. Planning: feb 2017 Voeren verkennende gesprekken met diverse partijen tbv op te stellen Plan van Aanpak. Vaststellen definitieve PvA eind 2 e kwartaal In de NAS zijn - vrij vertaald - de volgende elementen genoemd: - doen we wat is afgesproken in (het kader van) de NAS? - boeken we resultaat? - komen er nieuwe risico s op ons af, of bestaande risico s sneller op ons af? - hoe kunnen we een basisfaciliteit opzetten die voor decentrale overheden praktisch bruikbaar is? - hoe kunnen een inventarisatie van schades door effecten van klimaatverandering onderdeel worden gemaakt van monitoring? - hoe houden we de systematiek van risicoanalyses actueel? 6

7 Tijdsplanning Hieronder is de tijdsplanning van de verschillende werkzaamheden tot de zomer opgenomen. een aantal werkzaamheden zullen dan beëindigd zijn; andere werkzaamheden lopen in herziene vorm door; bijv door het uitvoeren van een opgesteld plan van aanpak. Of de activiteit doorgang vindt na de zomer is tzt te besluiten. Verhogen bewustzijn klimaatadaptatie Trekker feb-17 mrt-17 apr-17 mei-17 jun-17 jul-17 Uitdragen NAS: presentaties, uitbouwen netwerk Stimuleren uitvoering en praktijk Adaptatiedialoog Verzekerbaarheid klimaatrisico s Interactief maken bollenschema s Versterking van beeldmateriaal NAS Uitbouwen kennisportaal RA naar KA Paul Paul 14-feb Organiseren van meerdere klimaatadaptatiedialogen Onderzoek klimaatbestendigheid Rijksgebouwen Indicatoren voor klimaatadaptatie/ operationaliseren van begrip Kennisontwikkeling Actualisatie van kennisagenda en Kim Netwerk opbouwen op Europees niveau/bijeenkomst organiseren Adresseren urgente risico s Gevolgen klimaatverandering in infrastructuur (met name weg en spoor) Verankering in beleid en regelgeving Klimaatadaptatie in handreiking MIRT en MIRT spelregels Monitoring, Willem- Jan, Annemari eke Monitoring: voorstel maken; basisfaciliteit Kim opzetten Inventariseren acties/beleid/ monitoring bij Kim één of meerdere specifieke sectoren o.m. Vylon* gezondheid) 14-feb 7

8 Bijlage Aanpak klimaatadaptatie dialogen De aard van de dialoog in fases/stappen: 1. Oriënterend (knelpunten/kansen, partijen, e.d). 2. Explorerend (wat is ieders agenda, uitdieping kansen gezamenlijke aanpak, opties) 3. Convergerend (polsen voorstel en ideeën, uitwerking) 4. Besluitvormend (besluitvorming verschillende niveaus, wat zijn mogelijke vervolgactiviteiten, wie speelt daarin welke rol, waarin te landen?) Het doel van een dialoog is meerledig; het gaat er om de bewustwording te verhogen bij deelnemende partijen en die partijen ook te verbinden, de uitvoering in de praktijk te stimuleren en de doorwerking van bestaande kennis naar de praktijk te vergroten. Door dialogen te organiseren neemt IenM een stimulerende rol op zich en voert IenM regie. Eerste inventarisatie mogelijke onderwerpen voor adaptatiedialogen: Wat Wie? Vervolg op Actie Loopt Verzekerbaarheid van klimaatrisico s NAS Afgesproken met DPRA en deltaplan RA Vervolg op sessie juni 15 en nov 16 Afspraak 14 feb Potentiële dialogen waar projectteam NAS het voortouw zou willen nemen, ism direct betrokken partijen Woningbouwcorporaties (en evt hele bouwsector) Rol woningbouwcorporaties, betrekken van deze doelgroep, stimulus van klimaatadaptatie in de bouwsector NAS Nog afstemmen met DPRA/deltaplan Vervolg op IVbouw Verder verkennen. O.a. contact leggen met BZK. Cultureel erfgoed Relatie met klimaatadaptatie in beeld krijgen en potentiële samenhang bespreken Gezondheid hitte Bewustwording, agendering en aanpak Gezondheid teken/lyme Bewustwording, agendering en aanpak Natuur Sluipende gevolgen inventariseren en denkbare handelingsperspectieven bepalen Regionale/lokale klimaatadaptatie strategieën Dialoog overheden om te leren van elkaars aanpak NAS Overige mogelijke adaptatiedialogen Landbouw Kansen voor verbinding mitigatie en adaptatie Governance adresseren; Waar gaat het over? Welke beelden/problemen en oplossingen? Internationale veiligheid en migratiestromen Na overleg met VWS en GGD Na overleg met VWS en GGD Na overleg met EZ door NAS. Nog afstemmen met DP In overleg met DP-RA Vervolg op intentieverklaring RA met GGD en hitteplan Afspraak in de planning met collega s OCW Nog afstemmen met DPRA/deltaplan en Klimaatverbond Nog afstemmen met DP en vervolgens Klimaatverbond Overleg met EZ en andere betrokkenen. Tzt 8

NAS Stef Meijs Netwerkdag Ruimtelijke Adaptatie 19 jan 2017

NAS Stef Meijs Netwerkdag Ruimtelijke Adaptatie 19 jan 2017 NAS 2016 Stef Meijs Netwerkdag Ruimtelijke Adaptatie 19 jan 2017 Het verhaal van de NAS Voorgeschiedenis Trends en bollenschema s Focus op urgente risico s Vervolg: proces en acties 2 Ministerie van Infrastructuur

Nadere informatie

Overzicht stand van zaken uitvoering acties uit H4 NAS, stand van zaken per 11 mei 2017

Overzicht stand van zaken uitvoering acties uit H4 NAS, stand van zaken per 11 mei 2017 Overzicht stand van zaken uitvoering acties uit H4 NAS, stand van zaken per 11 mei 2017 Onderstaande tabel bevat een overzicht van alle acties die zijn opgenomen in H4 (en H5) van de NAS. Bij elke actie

Nadere informatie

Deltaprogramma 2014. Bijlage F. Bestuurlijke Planning DP2015

Deltaprogramma 2014. Bijlage F. Bestuurlijke Planning DP2015 Deltaprogramma 2014 Bijlage F Bestuurlijke Planning DP2015 Deltaprogramma 2014 Bijlage F Bestuurlijke Planning DP2015 Deltaprogramma 2014 Bijlage F 2 Bestuurlijke planning In deze bijlage is de bestuurlijke

Nadere informatie

Klimaatbestendige stad

Klimaatbestendige stad Klimaatbestendige stad Joke van Wensem Samenwerken aan water en klimaat Programmaplan en kennisagenda Algemeen en programmering: Deltaprogramma RA/IenM, STOWA, RWS, CAS, Deltares Projectentournee: Deltaprogramma

Nadere informatie

Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond

Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond Samen met decentrale overheden en maatschappelijke organisaties werkt het Rijk aan ambitieus beleid voor bodem en ondergrond - Werken met één UP Bodem en Ondergrond

Nadere informatie

KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET. Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018

KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET. Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018 KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018 Klimaatverandering: mitigatie en adaptatie Klimaatadaptatie: een voorgeschiedenis 1980s 1990 : Klimaatwetenschap

Nadere informatie

Op weg naar klimaatbewuste regio. Marcel Houtzager Hoogheemraadschap van Delfland

Op weg naar klimaatbewuste regio. Marcel Houtzager Hoogheemraadschap van Delfland Op weg naar klimaatbewuste regio Marcel Houtzager Hoogheemraadschap van Delfland Klimaateffecten Nederland Neerslag Het regent minder vaak 7% tot 30% Maar buien zijn heftiger! 8% tot 24% Wake-up call -

Nadere informatie

Verkenning Bodemdaling

Verkenning Bodemdaling Verkenning Bodemdaling Versterking bestaande aanpak Foto: G. Boerekamp Aanpak De verkenning is uitgevoerd door Tommy Bolleboom (RWS/Bodem+) i.s.m. Niels Kinneging (RWS), Gilles Erkens (Deltares) en Michiel

Nadere informatie

Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie

Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie Bouwberaad West-Brabant 26 oktober 2017 Yigall Schilp #DeltaplanRA Inhoud Deltabeslissing 2015 Urgentie Scope Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie Weten, willen, werken Zeven

Nadere informatie

Nationaal programma Regionale Energie Strategieën (NP RES) Samen aan de slag voor het klimaat

Nationaal programma Regionale Energie Strategieën (NP RES) Samen aan de slag voor het klimaat Nationaal programma Regionale Energie Strategieën (NP RES) Samen aan de slag voor het klimaat Opwek- & isolatiemaatregelen Regionale samenwerkingen op o.a. energie Windenergie op land Ervaringen op doen

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Charles Aangenendt

Klimaatadaptatie. Charles Aangenendt Klimaatadaptatie Charles Aangenendt Adaptatie Ruimte en Klimaat 2006: start Nationaal Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK) Doel: klimaatbestendig maken van ruimtelijke inrichting lange termijn:

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst Proeftuinen vernieuwing KK GZ. 15 December 2015 Domstad Utrecht

Informatiebijeenkomst Proeftuinen vernieuwing KK GZ. 15 December 2015 Domstad Utrecht Informatiebijeenkomst Proeftuinen vernieuwing KK GZ 15 December 2015 Domstad Utrecht Programma 14:00: Welkom en toelichting programma 14:15: presentatie vernieuwd KK GZ 14:45: presentatie proeftuinen 15:15:

Nadere informatie

Uitvoeren met ambitie

Uitvoeren met ambitie Uitvoeren met ambitie Uitvoeringsprogramma 2018 2019 Nationale klimaatadaptatie strategie (NAS) maart 2018 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Management samenvatting 3 1. Inleiding 5 2. Bouwstenen Uitvoerings programma

Nadere informatie

NAS en de LIFE-IP aanvraag NL- NASCCELERATE

NAS en de LIFE-IP aanvraag NL- NASCCELERATE NAS en de LIFE-IP aanvraag NL- NASCCELERATE Maandag 10 december 2018 Jeroen van Leuken (RIVM), Coördinator LIFE- IP aanvraag Doelstelling van LIFE IP Leer- en faciliteermechanisme organiseren zodat belangrijke

Nadere informatie

Bouwsteen A Welke dijken tellen mee? Een verdiepingsslag op het veiligheidsdenken

Bouwsteen A Welke dijken tellen mee? Een verdiepingsslag op het veiligheidsdenken Bouwsteen A Welke dijken tellen mee? Een verdiepingsslag op het veiligheidsdenken Auteurs: Ester Olij ( trekker), Annemargreet de Leeuw (Deltares), Conny van Zuijlen (provincie Noord-Holland), Jannes Haanstra

Nadere informatie

Projectplan Detailhandelsvisie gemeente Drimmelen, alle kernen

Projectplan Detailhandelsvisie gemeente Drimmelen, alle kernen Projectplan Detailhandelsvisie gemeente Drimmelen, alle kernen Afdeling grondgebied 26-0-205 INLEIDING Voor u ligt het projectplan Detailhandelsvisie gemeente Drimmelen, alle kernen. 2 AANLEIDING PROJECT

Nadere informatie

Klimaatbestendige stad

Klimaatbestendige stad Klimaatbestendige stad Nú bouwen aan de stad van de toekomst Deltaprogramma Nieuwbouw & Herstructurering Hoe is het begonnen? Veel onderzoek Nationale adaptatiestrategie Advies van Commissie Veerman Deltaprogramma

Nadere informatie

Het verbinden van water en MIRT VAN WENS NAAR MEERWAARDE

Het verbinden van water en MIRT VAN WENS NAAR MEERWAARDE Het verbinden van water en MIRT VAN WENS NAAR MEERWAARDE Rond het verbinden van water en ruimte zijn al veel stappen gezet. In het kader van de Vernieuwing van het MIRT is door Rijk, provincies en waterschappen

Nadere informatie

Plan van aanpak Centrum Jeugd en Gezin BMWE-gemeenten Februari 2010

Plan van aanpak Centrum Jeugd en Gezin BMWE-gemeenten Februari 2010 Plan van aanpak Centrum Jeugd en Gezin BMWE-gemeenten Februari 2010 1. Aanleiding De BMWE-gemeenten willen zoveel mogelijk gezamenlijk het Centrum Jeugd en Gezin realiseren. Dit plan van aanpak is hierop

Nadere informatie

Klimaatverandering. Een brede maatschappelijke opgave. Kasper Spaan

Klimaatverandering. Een brede maatschappelijke opgave. Kasper Spaan Klimaatverandering Een brede maatschappelijke opgave Kasper Spaan Water governance 2015 1 Nationale overheid 10 Drinkwaterbedrijven 12 Provincieën 24 Waterschappen 393 Gemeenten Ruimtelijke adaptatie Gemeente

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Programmaplan duurzame en gezonde stad

Klimaatadaptatie. Programmaplan duurzame en gezonde stad Klimaatadaptatie Programmaplan duurzame en gezonde stad Inhoud Ons klimaat verandert Wat betekent het voor Nederland? De uitdagingen voor onze regio Wat doen we al in Helmond en waar dragen we aan bij?

Nadere informatie

Delta-aanpak Waterkwaliteit en Zoetwater. Emissiesymposium 6 april 2017

Delta-aanpak Waterkwaliteit en Zoetwater. Emissiesymposium 6 april 2017 Delta-aanpak Waterkwaliteit en Zoetwater Emissiesymposium 6 april 2017 1 Ministerie van 11 april Infrastructuur 2017 en Milieu Waarom een Delta-aanpak? Waterkwaliteit is verbeterd, maar nog niet voldoende

Nadere informatie

Omgevingsvisie Giessenlanden. Plan van aanpak V1.3. Inleiding

Omgevingsvisie Giessenlanden. Plan van aanpak V1.3. Inleiding Omgevingsvisie Giessenlanden Plan van aanpak V1.3 Inleiding De omgevingsvisie van de gemeente Giessenlanden moet inspireren, ruimte bieden en uitnodigen. Een uitnodiging aan burgers, bedrijven en instellingen

Nadere informatie

Statenvoorstel. Weerkrachtig Zuid-Holland, Adaptatiestrategie voor een klimaatbestendig Zuid-Holland

Statenvoorstel. Weerkrachtig Zuid-Holland, Adaptatiestrategie voor een klimaatbestendig Zuid-Holland Statenvoorstel Vergaderdatum GS: 11 december 2018 Portefeuillehouder: Janssen, RA Uiterlijke beslistermijn: n.v.t. Documentnummer: PZH-2018-670832850 Onderwerp Weerkrachtig Zuid-Holland, Adaptatiestrategie

Nadere informatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Intentieverklaring Deltawet (2011) Deltaprogramma met deelprogramma s Deltafonds Een pot geld Deltacommissaris Wim Kuijken Deltabeslissingen Deltaprogramma

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen:

Nieuwe ontwikkelingen: Nieuwe ontwikkelingen: KNMI werkt aan scenario s 2021 Nieuwe thema s in Deltaprogramma 2019: Bodemdaling Klimaatadaptatieve Nieuwbouw Zeespiegelstijging Strategische verkenningen klimaatadaptatie in VJN:

Nadere informatie

Project ZON. Hoofdvraag. Uitvoering. Regionale afstemming op en inbreng Deltaprogramma. Samenwerking met regio Zuid

Project ZON. Hoofdvraag. Uitvoering. Regionale afstemming op en inbreng Deltaprogramma. Samenwerking met regio Zuid Project ZON Hoofdvraag huidige droogte situatie (2010) gevolgen van de klimaatverandering (2050) zinvolle maatregelen Uitvoering gebied Regio-Oost aansturing vanuit RBO projectgroep Regionale afstemming

Nadere informatie

Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie

Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie Het Deltaprogramma: een nieuwe aanpak Een goede kwaliteit van de leefomgeving is een basisvoorwaarde voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat

Nadere informatie

Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk

Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk 1.1 Rode loper coaching 2019-2020 Er is in 2019-2020 ondersteuning vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid beschikbaar

Nadere informatie

ONTWIKKEL EEN GEZAMENLIJKE VISIE OP HET DUURZAAM BODEMGEBRUIK. Bijeenkomst XXX dag-maand-jaar, Locatie

ONTWIKKEL EEN GEZAMENLIJKE VISIE OP HET DUURZAAM BODEMGEBRUIK. Bijeenkomst XXX dag-maand-jaar, Locatie ONTWIKKEL EEN GEZAMENLIJKE VISIE OP HET DUURZAAM BODEMGEBRUIK Bijeenkomst XXX dag-maand-jaar, Locatie OPZET VAN DE PRESENTATIE Bodemvisie Waarom? Doel Middel Ingrediënten SPRONG Wie, wat, waarom? Het proces

Nadere informatie

Oproep: Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied

Oproep: Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied Oproep: Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied Meld nu uw bouwproject aan voor het Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied. Daarin bundelen overheden,

Nadere informatie

BESTUURS AKKOORD KLIMAAT. ADAPTATIE 20 november Bestuursakkoord klimaatadaptatie 3

BESTUURS AKKOORD KLIMAAT. ADAPTATIE 20 november Bestuursakkoord klimaatadaptatie 3 BESTUURS AKKOORD KLIMAAT ADAPTATIE 20 november 2018 Bestuursakkoord klimaatadaptatie 3 7 ambities voor een waterrobuuste en klimaatbestendige inrichting van Nederland Kwetsbaarheid in beeld brengen Uitvoeringsagenda

Nadere informatie

Pagina 1 van 10. Legenda voortgang. Resultaten Veilig Thuis NHN Datum 1 april 2019

Pagina 1 van 10. Legenda voortgang. Resultaten Veilig Thuis NHN Datum 1 april 2019 Inhoud Tabel 1: Wachtlijsten Grafiek 1: en prognose wachtlijst en werkvoorraad Grafiek 2: Begroting en realisatie instroom meldingen per maand Grafiek 3: Percentage triages binnen 5 dagen afgerond Grafiek

Nadere informatie

Klimaatakkoord. Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus EK 'S-GRAVENHAGE

Klimaatakkoord. Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus EK 'S-GRAVENHAGE Klimaatakkoord Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus 20401 2500 EK 'S-GRAVENHAGE BETREFT Procesbrief Klimaatakkoord DEN HAAG ONS KENMERK 5 oktober 2018 18.34838

Nadere informatie

Foto plaatsen. Wat te doen ter voorbereiding op de Omgevingswet? Gaston Gelissen Programma-management

Foto plaatsen. Wat te doen ter voorbereiding op de Omgevingswet? Gaston Gelissen Programma-management Foto plaatsen Wat te doen ter voorbereiding op de Omgevingswet? Gaston Gelissen Programma-management Programma Aan de slag Ow Rijk, Provincie, Gemeenten, Waterschappen Inhoud Waarom de Omgevingswet? Hoe

Nadere informatie

Startnotitie Omgevingsvisie Nijmegen

Startnotitie Omgevingsvisie Nijmegen Startnotitie Omgevingsvisie Nijmegen Inleiding In juni van dit jaar is met de gemeenteraad gesproken over de Nijmeegse Omgevingsvisie aan de hand van de Menukaart Omgevingsvisie (zie bijlage). Afgesproken

Nadere informatie

Waterveiligheid in Westpoort

Waterveiligheid in Westpoort Pilotstudie 2012 / 2013 Atlas samengesteld 15 interviews 3 workshops Opbrengst Ketenafhankelijkheden Handelingsperspectieven Deltaprogramma Nieuwe normen voor Waterveilighied Zoetwatervoorziening voorspelbaarder

Nadere informatie

Leergang Deelnemeradministraties

Leergang Deelnemeradministraties DEFINITIEF Leergang Deelnemeradministraties 1/9 21 november 2013 PBLQ HEC - Leergang Deelnemeradministraties Leergang Deelnemeradministraties Plan van Aanpak versie 1.0 datum 21 november 2013 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Water Netwerk. Implementatie EU ROR 2 e fase februari Presentatie ten behoeve van. Jan Kruijshoop

Water Netwerk. Implementatie EU ROR 2 e fase februari Presentatie ten behoeve van. Jan Kruijshoop Implementatie EU ROR 2 e fase 2016-2012 Presentatie ten behoeve van Water Netwerk 11 februari 2016 Jan Kruijshoop Rijkswaterstaat Projectleider implementatie 2 e fase EU ROR 2016-2021 EU ROR Richtlijn

Nadere informatie

Regionale Energie- Strategieën

Regionale Energie- Strategieën Ontwerp van het Regionale Energie- Strategieën Woningen en gebouwen 7 februari 2019 Presentatie RES Kennisfestival Lokale Energie Zwolle 1 Klimaatakkoord: nationale opgave voor de RES-sen Tafel elektriciteit:

Nadere informatie

Uitvoeringsprogramma Deltapoort

Uitvoeringsprogramma Deltapoort Stuurgroep DP/LT 10 juli 2014 Bijlage 6.2 Bestuurlijke trekker: A. Kamsteeg Ambtelijke trekker: Myra Zeldenrust Uitvoeringsprogramma Deltapoort Aansluiting Onderwijs Arbeidsmarkt Conceptversie Myra Zeldenrust

Nadere informatie

Projectplan Monitor bevordering arbeidsparticipatie (2009-2012)

Projectplan Monitor bevordering arbeidsparticipatie (2009-2012) -1- Projectplan Monitor bevordering arbeidsparticipatie (2009-2012) 1 Aanleiding voor het project Arbeidsparticipatie is een belangrijk onderwerp voor mensen met een chronische ziekte of functiebeperking

Nadere informatie

Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad. 15 februari 2018 U Lbr. 18/004. Stand van zaken Interbestuurlijk Programma.

Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad. 15 februari 2018 U Lbr. 18/004. Stand van zaken Interbestuurlijk Programma. Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad Datum 15 februari 2018 Ons kenmerk COS/U201800112 Lbr. 18/004 Telefoon 070 373 83 93 Bijlage(n) 1 Onderwerp Stand van zaken Interbestuurlijk Programma Samenvatting

Nadere informatie

Swung-2. Voortgang en ontwikkelingen. Toon Giele Ton Bos

Swung-2. Voortgang en ontwikkelingen. Toon Giele Ton Bos Swung-2 Voortgang en ontwikkelingen Toon Giele Ton Bos Stand van zaken Voortgang Swung-1 voor rijksinfra in Wet milieubeheer sinds 1 juli 2012 Regeling decentrale wegen en industrie in Swung-2 Uitvoering

Nadere informatie

- Veilig. Noord-Holland Noord. Resultaten Veilig Thuis NHN Datum 1 mei 2019

- Veilig. Noord-Holland Noord. Resultaten Veilig Thuis NHN Datum 1 mei 2019 - Veilig Noord-Holland Noord Inhoud Tabel 1: Wachtlijsten Grafiek 1: en prognose wachtlijst en werkvoorraad Grafiek 2: Begroting en realisatie instroom meldingen per maand Grafiek 3: Percentage triages

Nadere informatie

SAMENWERKINGSARRANGEMENT LANDSDEEL NOORD PLATFORM BÈTA TECHNIEK 2014-2016

SAMENWERKINGSARRANGEMENT LANDSDEEL NOORD PLATFORM BÈTA TECHNIEK 2014-2016 SAMENWERKINGSARRANGEMENT LANDSDEEL NOORD & PLATFORM BÈTA TECHNIEK 2014-2016 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Raak onderzoek 2015, 2016 Wiebe Bakker

Raak onderzoek 2015, 2016 Wiebe Bakker De klimaatbestendige stad, inrichting in de praktijk Raak onderzoek 2015, 2016 Wiebe Bakker Een hot item Aandacht voor klimaatadaptatie Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Klimaatbestendige Stad

Nadere informatie

Plan van aanpak 2014. Werkgroep Gezondheidsvaardigheden. GGD Twente 2014 04-02-2014

Plan van aanpak 2014. Werkgroep Gezondheidsvaardigheden. GGD Twente 2014 04-02-2014 Plan van aanpak 2014 Werkgroep Gezondheidsvaardigheden GGD Twente 2014 04-02-2014 Namens de werkgroep Gezondheidsvaardigheden: Christa Molenveld Ilona Reilink Judith Keizers Karlien Zomer Marlie Cerneus

Nadere informatie

Stand van zaken strategische heroriëntatie Cliëntenbelang Amsterdam. Vrijdag 30 oktober 2015

Stand van zaken strategische heroriëntatie Cliëntenbelang Amsterdam. Vrijdag 30 oktober 2015 Stand van zaken strategische heroriëntatie Cliëntenbelang Amsterdam Vrijdag 30 oktober 2015 1. Huidige stand van zaken strategische heroriëntatie De volgende stappen zijn gezet in de strategisch heroriëntatie:

Nadere informatie

Nationale Adaptatie Strategie: wie is aan zet? Publieke en private verantwoordelijkheden voor klimaatadaptatie

Nationale Adaptatie Strategie: wie is aan zet? Publieke en private verantwoordelijkheden voor klimaatadaptatie Nationale Adaptatie Strategie: wie is aan zet? Publieke en private verantwoordelijkheden voor klimaatadaptatie Marleen van Rijswick H.vanRijswick@uu.nl 'Met kennis van klimaat naar de Nationale Adaptatiestrategie'

Nadere informatie

Werkconferentie woensdagmiddag 24 april Erfgoednota Leiden Startdocument voor hoofdthema Stad van (internationale) kennis en collecties

Werkconferentie woensdagmiddag 24 april Erfgoednota Leiden Startdocument voor hoofdthema Stad van (internationale) kennis en collecties Werkconferentie woensdagmiddag 24 april Erfgoednota Leiden Startdocument voor hoofdthema Stad van (internationale) kennis en collecties Erfgoed is in de nieuwe erfgoednota een breed begrip; de cultuurhistorie

Nadere informatie

Instrument: de Actorenanalyse. 1. Wat is een Actorenanalyse. 2. Doel van een Actorenanalyse. Instrumenten Actorenanalyse

Instrument: de Actorenanalyse. 1. Wat is een Actorenanalyse. 2. Doel van een Actorenanalyse. Instrumenten Actorenanalyse Instrument: de Actorenanalyse Instrument: de Actorenanalyse 1 1. Wat is een Actorenanalyse 1 2. Doel van een Actorenanalyse 1 3. Het opstellen van een Actorenanalyse 2 4. Eisen aan een goede Actorenanalyse

Nadere informatie

Onderwerp Regionale Energiestrategie (RES) regio Noordoost-Brabant. Geachte bestuursleden,

Onderwerp Regionale Energiestrategie (RES) regio Noordoost-Brabant. Geachte bestuursleden, Onderwerp Regionale Energiestrategie (RES) regio Noordoost-Brabant Geachte bestuursleden, De decentrale overheden (gemeenten, waterschappen en provincies) werken vanaf het najaar 2018 in 30 regio s aan

Nadere informatie

Presentatie PILOT REGIONALE ENERGIESTRATEGIE

Presentatie PILOT REGIONALE ENERGIESTRATEGIE Presentatie PILOT REGIONALE ENERGIESTRATEGIE 15 nov 2017, SER Marjon Bosman, VNG Mariëlle Hetem, IPO Aanleiding Uitvoering & resultaten Aanbevelingen & vervolg Programma Regionale Energie Strategieën:

Nadere informatie

COMPENDIUM VOOR KUST EN ZEE

COMPENDIUM VOOR KUST EN ZEE COMPENDIUM VOOR KUST EN ZEE DRAAIBOEK voor de uitbouw van een geïntegreerd kennisdocument over de socio economische, ecologische en institutionele aspecten van de kust en zee in Vlaanderen en België COMPENDIUM

Nadere informatie

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 PROGRAMMA 1. Inleiding (Daan Russchen) 2. Startnotitie Klimaatvisie (Jur Marringa/Roland Roijackers) 3.

Nadere informatie

Bijlage 1. Plan van aanpak omgevingsplan voor het buitengebied.

Bijlage 1. Plan van aanpak omgevingsplan voor het buitengebied. Bijlage 1. Plan van aanpak omgevingsplan voor het buitengebied. Naar een uitgebalanceerd Omgevingsplan voor het Buitengebied in Nederweert meebewegend met wat er buiten gebeurt. Inhoudsopgave 1 Waarom

Nadere informatie

Qii BA R organisatie LN GEKOMEN. "2 FEB gem. r3y^ Convenant windenergit stadsregio Rotterdam

Qii BA R organisatie LN GEKOMEN. 2 FEB gem. r3y^ Convenant windenergit stadsregio Rotterdam STADSREGIO «JJW ROTTERDAM reg. nr. Qii BA R organisatie LN GEKOMEN "2 FEB. 2015 gem. r3y^ Aan College van B&W CC ambtenaren platform duurzaamheid dalutt ons kenmerk steller telefoon betreft 7 januari 2015

Nadere informatie

De BRO, hoe komen we daar?

De BRO, hoe komen we daar? De BRO, hoe komen we daar? Robert Jan van Leeuwen Geologische Dienst Nederland,TNO 14 maart 2011 Drie vragen Wat moet er eigenlijk gebeuren? Hoe denken Alterra en TNO dat te gaan doen? Hoe beginnen we

Nadere informatie

Voortgangsbericht projectopdrachten en voortgang Strategische Agenda Versterking Veiligheidsregio's

Voortgangsbericht projectopdrachten en voortgang Strategische Agenda Versterking Veiligheidsregio's Aan Veiligheidsberaad Van DB Veiligheidsberaad Datum 17 september Voortgangsbericht projectopdrachten en voortgang Strategische Agenda Versterking Veiligheidsregio's Context en aanleiding Tijdens het Veiligheidsberaad

Nadere informatie

Programma uur Opening en mededelingen (door Mark van Gurp, CROW) Kort voorstelrondje

Programma uur Opening en mededelingen (door Mark van Gurp, CROW) Kort voorstelrondje CROW Levende Stad Regiobijeenkomst Noord-Holland Klimaatbestendig - Klimaatadaptatie 10 juni 2015, Den Helder #levendestad Programma 13.30 uur Opening en mededelingen (door Mark van Gurp, CROW) Kort voorstelrondje

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

We spreken af bij de waterkant. Winterswijk, 12 april 2017

We spreken af bij de waterkant. Winterswijk, 12 april 2017 We spreken af bij de waterkant Winterswijk, 12 april 2017 1 We spreken af bij de waterkant Ruim 40 deelnemers kwamen op 12 april 2017 naar Winterswijk voor de workshop We spreken af bij de waterkant. Het

Nadere informatie

Dijken versterken en rivieren verruimen

Dijken versterken en rivieren verruimen Dijken versterken en rivieren verruimen Josan Tielen Rijkswaterstaat Water, Verkeer & Leefomgeving Waterveiligheid in Nederland Al eeuwen bescherming door dijken Waterveiligheid geregeld bij wet Sinds

Nadere informatie

Openbaar. Rijk van Nijmegen Alleen ter besluitvorming door het College Actief informeren van de Raad. Collegevoorstel.

Openbaar. Rijk van Nijmegen Alleen ter besluitvorming door het College Actief informeren van de Raad. Collegevoorstel. Openbaar Onderwerp Rijk van Nijmegen 2025 Programma Economie & Werk BW-nummer Portefeuillehouder H.M.F. Bruls / T. Tankir Samenvatting De Rabobank Rijk van Nijmegen heeft in 2015 het initiatief genomen

Nadere informatie

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

JAARPLAN HV AFDELING OOST-BRABANT 2017

JAARPLAN HV AFDELING OOST-BRABANT 2017 JAARPLAN HV AFDELING OOST-BRABANT 2017 Inleiding De afdeling Oost-Brabant van het Humanistisch Verbond bestaat nu twee jaar en we mogen rustig zeggen dat het HV ondertussen stevig geworteld is in onze

Nadere informatie

Plan van aanpak. Taskforce op zoek naar Evenwicht. Achtergrond bij Agendapunt 3 van de AV van NOC*NSF op 18 mei

Plan van aanpak. Taskforce op zoek naar Evenwicht. Achtergrond bij Agendapunt 3 van de AV van NOC*NSF op 18 mei Plan van aanpak Taskforce op zoek naar Evenwicht Achtergrond bij Agendapunt 3 van de AV van NOC*NSF op 18 mei Plan van aanpak; op zoek naar evenwicht Inleiding Na de vorige extra Algemene Vergadering van

Nadere informatie

Samenvatting projectplan Versterking bevolkingszorg

Samenvatting projectplan Versterking bevolkingszorg Aanleiding en projectdoelstellingen Aanleiding In 2011 werd door de (toenmalige) portefeuillehouder Bevolkingszorg in het DB Veiligheidsberaad geconstateerd dat de nog te vrijblijvend door de gemeenten

Nadere informatie

Datum Plaats Tijd Kenmerk 5 maart 2014 Perscentrum IenM, Plesmanweg, Den Haag

Datum Plaats Tijd Kenmerk 5 maart 2014 Perscentrum IenM, Plesmanweg, Den Haag m CONCEPT VERSLAG Koningskade 40 Postbus 93218 2509 AE DEN HAAG Telefoon (070) 260 00 57 Bestuurlijke tafel preventie funderingsschade info@watergovernancecentre.nl www.watergovernancecentre.nl KvK 52781194

Nadere informatie

PROCESPLAN INTERACTIEF WERKEN LANGEDIJK ONTWIKKELT MET WATER Vastgesteld door college van B&W d.d. 26 april 2016

PROCESPLAN INTERACTIEF WERKEN LANGEDIJK ONTWIKKELT MET WATER Vastgesteld door college van B&W d.d. 26 april 2016 PROCESPLAN INTERACTIEF WERKEN LANGEDIJK ONTWIKKELT MET WATER Vastgesteld door college van B&W d.d. 26 april 2016 Conform: De Langedijker werkwijze, Notitie interactief werken gemeente Langedijk op basis

Nadere informatie

De werkgroep ziet ook voor 2011 de volgende opdracht voor zichzelf:

De werkgroep ziet ook voor 2011 de volgende opdracht voor zichzelf: JAARPLAN 2011 In 2010 heeft de werkgroep opleidingen een gedetailleerd jaarplan gemaakt, waarin ze haar opdracht en deelopdrachten heeft benoemd en gekoppeld aan een jaarplanning. Enkele opdrachten uit

Nadere informatie

KRIMP INLEIDING. voor de welvaart. Bevolking -1,2% Banen -4% In 2012 hebben het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de provincie Zuid-Holland

KRIMP INLEIDING. voor de welvaart. Bevolking -1,2% Banen -4% In 2012 hebben het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de provincie Zuid-Holland SMART WATER INLEIDING In 2012 hebben het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de provincie Zuid-Holland - nieuw te ontwikkelen) projecten en activiteiten aan worden verbonden en worden KRIMP voor de welvaart

Nadere informatie

Statenmededeling aan Provinciale Staten

Statenmededeling aan Provinciale Staten Statenmededeling aan Provinciale Staten Onderwerp Voortgang streeknetwerken 2012-2014 Aan Provinciale Staten van Noord-Brabant, Kennisnemen van De voortgang van de streeknetwerken Aanleiding In de vergadering

Nadere informatie

Herzien voorstel winstbestemming jaarrekening 2016 Metropoolregio Eindhoven

Herzien voorstel winstbestemming jaarrekening 2016 Metropoolregio Eindhoven Herzien voorstel winstbestemming jaarrekening 2016 Metropoolregio Eindhoven Vergadering Algemeen Bestuur d.d. 28 juni 2017 AGENDAPUNT Aan het Algemeen Bestuur, In de vergadering van het Algemeen Bestuur

Nadere informatie

Traject Tilburg. Aanvragers: Gemeente Tilburg. Adviseur: Monique Postma, Alleato, CMO-net

Traject Tilburg. Aanvragers: Gemeente Tilburg. Adviseur: Monique Postma, Alleato, CMO-net Traject Tilburg Aanvragers: Gemeente Tilburg Adviseur: Monique Postma, Alleato, CMO-net Opgave: Beantwoorde ondersteuningsvraag In Tilburg is het traject Welzijn Nieuwe Stijl onderdeel van een groter programma

Nadere informatie

Plan van aanpak aanvulling Regionale bedrijventerreinenstrategie Holland Rijnland in verband met aansluiting gemeenten in de Rijnstreek

Plan van aanpak aanvulling Regionale bedrijventerreinenstrategie Holland Rijnland in verband met aansluiting gemeenten in de Rijnstreek Plan van aanpak aanvulling Regionale Holland Rijnland in verband met aansluiting gemeenten in de Rijnstreek Projectnaam/ onderwerp: Aanvulling Regionale Holland Rijnland met de Rijnstreekgemeenten Status:

Nadere informatie

Sociaal Economisch Masterplan: Uitvoeringsagenda Netwerk Noordoost

Sociaal Economisch Masterplan: Uitvoeringsagenda Netwerk Noordoost Aan de Raadscommissie Agendapunt: 5 Onderwerp: Sociaal Economisch Masterplan: Uitvoeringsagenda Netwerk Noordoost Kenmerk: Status: VROM - Ruimtelijke Ordening / FK Informerend Kollum, 11 januari 2011 Samenvatting

Nadere informatie

Versneld aan de slag met klimaatadaptatie

Versneld aan de slag met klimaatadaptatie Uitnodiging Versneld aan de slag met klimaatadaptatie Wij ervaren klimaatverandering in Zuid-Nederland als urgent én acuut. Droogte, hitte, hagel of wateroverlast zijn haast aan de orde van de dag. Wij

Nadere informatie

OCW, provincie Zuid-Holland, provincie Noord-Holland, gemeente Leiden, gemeente Haarlem

OCW, provincie Zuid-Holland, provincie Noord-Holland, gemeente Leiden, gemeente Haarlem Cultuurconvenant 2005 2008 OCW, provincie Zuid-Holland, provincie Noord-Holland, gemeente Leiden, gemeente Haarlem De Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, mevrouw mr. M.C. van der Laan

Nadere informatie

Startnotitie Visie winkelcentra Heemstede- fase 2

Startnotitie Visie winkelcentra Heemstede- fase 2 Startnotitie Visie winkelcentra Heemstede- fase 2 1. Inleiding In het collegeakkoord voor de periode 2014-2018 is als één van de doelstellingen geformuleerd: Het college zet zich in voor een florerende

Nadere informatie

SROI Quick Scan als basis voor contractinnovatie

SROI Quick Scan als basis voor contractinnovatie SROI Quick Scan als basis voor contractinnovatie Het contracteren van de juiste zorg op de juiste plek Vitaal Thuis is een veldcoalitie: van en voor veldpartijen. Samen zetten we met de Werkgroep Structurele

Nadere informatie

Planning toezichtthema s verzekeraars

Planning toezichtthema s verzekeraars Planning toezichtthema s verzekeraars 2014 dec Q1 jan feb mrt Q2 apr mei jun 2015 jul Q3 Q4 aug sept okt nov dec jan 2016 Q1 feb mrt De Nederlandse financiële sector voldoet tijdig en adequaat aan nieuwe

Nadere informatie

Spoorboekje. Beeldvorming. Oriëntatie op de bestuurlijke toekomst van de gemeente Landsmeer. Oordeelsvorming Besluitvorming

Spoorboekje. Beeldvorming. Oriëntatie op de bestuurlijke toekomst van de gemeente Landsmeer. Oordeelsvorming Besluitvorming Spoorboekje Oriëntatie op de bestuurlijke toekomst van de gemeente Landsmeer Beeldvorming Oordeelsvorming Besluitvorming maart 2014 november 2014 Inleiding De gemeenteraad heeft op 29 oktober 2013 het

Nadere informatie

KAS: een handelingsperspectief

KAS: een handelingsperspectief KAS: een handelingsperspectief workshop door Living Lab Ruimtelijke Adaptatie Overijssel Twentse Stedenband: Brenda Koopman (waterschap Vechtstromen) Marcel Roordink (gemeente Almelo) IJssel-vechtdelta:

Nadere informatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie Wateroverlast Wateroverlast is waarschijnlijk het meest zichtbare probleem. Steeds vaker staan winkels en kelders vol

Nadere informatie

Onderwerpen Wanneer gereed Trekker Resultaat Toelichting. projectmedewerker, BO. Projectleider AWBZ, Emmen

Onderwerpen Wanneer gereed Trekker Resultaat Toelichting. projectmedewerker, BO. Projectleider AWBZ, Emmen Uitvoeringsagenda 3 D 2014, herinrichting sociaal domein, BOCE samenwerking 18 november 2013 Onderwerpen Wanneer gereed Trekker Resultaat Toelichting 1. Analyse doelgroepen /in Ambtelijke 3D projectmedewerker,

Nadere informatie

Jaargang 2, Nummer 4, 20 november 2014

Jaargang 2, Nummer 4, 20 november 2014 Ministerie IenM - ProRail Bekijk de online versie Jaargang 2, Nummer 4, 20 november 2014 Landelijk Verbeterprogramma Overwegen (LVO) Inhoud Ondertekening bestuursovereenkomsten Ermelo en Groningen Inspirerende

Nadere informatie

B en W Adviesnota ADVIES

B en W Adviesnota ADVIES Onderwerp Update Baanwijs Zaaknummer 324980 Teammanager Ernst-Jan Meerbeek B & W datum 29 mei 2017 Team Maatschappelijke ontwikkeling Naam steller Sanne Bloemen Portefeuillehouder Lucien Peeters/Martijn

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 20 april 2018 Rapportage plancapaciteit

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 20 april 2018 Rapportage plancapaciteit Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Turfmarkt 147 Den Haag Postbus 20011 2500 EA Den Haag www.rijksoverheid.nl

Nadere informatie

Aan de slag Plan van aanpak Naar een meer Leeftijdsbewust Personeelsbeleid Waterschap..

Aan de slag Plan van aanpak Naar een meer Leeftijdsbewust Personeelsbeleid Waterschap.. Aan de slag Plan van aanpak Naar een meer Leeftijdsbewust Personeelsbeleid Waterschap.. Datum Versie Afdeling/auteurs 1. PROJECTDEFINITIE 1.1 Vraagstuk Welke problemen doen zich voor omdat een leeftijdsbewuste

Nadere informatie

Naam: Draaiboek decentrale implementatie PAUW en Tridion

Naam: Draaiboek decentrale implementatie PAUW en Tridion Programma Aanpak Universitaire Website (PAUW) Draaiboek decentrale implementatie PAUW en Tridion Inleiding In het kader van het Programma Aanpak Universitaire Website (PAUW) is afgesproken dat alle decentrale

Nadere informatie

Van Peilbuis tot Portal

Van Peilbuis tot Portal Van Peilbuis tot Portal Esther Wattel Mari van Dreumel Wat er aan vooraf ging: 2005/2007: opzet KRW monitoring grondwaterkwaliteit, drempelwaarden, draaiboek, stoffenlijst, etc. Juli 2008: Rapport Structureren

Nadere informatie

Samen naar de Europese Agenda Stad

Samen naar de Europese Agenda Stad Samen naar de Europese Agenda Stad VNG Bestuurdersdag 30 November 2015 Nicolaas Beets Dutch Urban Envoy Inhoud Doelstellingen van het NL se EU Voorzitterschap 12 Thema s voor de Europese Agenda Stad Partnerschappen

Nadere informatie

HOOFDLIJNENAKKOORD WATERZUIVERING IN DE GLASTUINBOUW

HOOFDLIJNENAKKOORD WATERZUIVERING IN DE GLASTUINBOUW HOOFDLIJNENAKKOORD WATERZUIVERING IN DE GLASTUINBOUW LTO Glaskracht Nederland, Nederlandse Stichting voor Fytofarmacie (Nefyto), Unie van Waterschappen (UvW), Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG),

Nadere informatie

Wat is INTERREG?

Wat is INTERREG? Wat is INTERREG? www.vrom.nl 0 INTERREG is een Europese subsidieregeling, waarbinnen partijen uit meerdere landen samenwerken in projecten op het terrein van de ruimtelijke en regionale ontwikkeling. Projecten

Nadere informatie

Nr. KJB-572. Agenda nr. 15. Nr /15 Middelburg, 29 april 1998

Nr. KJB-572. Agenda nr. 15. Nr /15 Middelburg, 29 april 1998 Vaststellen Nota Globale aanpak strategische visie provincie Zeeland Commissie: algemeen bestuur Nr. KJB-572 Vergadering 15 mei 1998 Agenda nr. 15 Gedeputeerde met de verdediging belast: D.J.P. Bruinooge

Nadere informatie

7.1 Aandachtspunten en acties per hoofdstuk advies

7.1 Aandachtspunten en acties per hoofdstuk advies Dit document is een onderdeel uit het advies Drie routes naar een valide examenproduct van mei 2016. De uitwerking van het advies vindt plaats vanaf augustus 2016 door de hiervoor aangestelde kwartiermaker

Nadere informatie

* * ADVIESNOTA AAN B&W. Postregistratienummer. Onderwerp en inhoud. Maatschappelijke opgaven Pact van West Friesland 19.

* * ADVIESNOTA AAN B&W. Postregistratienummer. Onderwerp en inhoud. Maatschappelijke opgaven Pact van West Friesland 19. ADVIESNOTA AAN B&W Onderwerp en inhoud Maatschappelijke opgaven Pact van West Friesland Postregistratienummer *19.0003788* 19.0003788 Vertrouwelijk Sector Afdeling Medewerk(st)er Grondgebiedzaken RO M.

Nadere informatie