Handleiding cursus (digitale) leermiddelen arrangeren. nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Transcriptie

1 Handleiding cursus (digitale) leermiddelen arrangeren nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

2

3 Handleiding cursus (digitale) leermiddelen arrangeren December 2011

4 Verantwoording 2011 SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Mits de bron wordt vermeld, is het toegestaan zonder voorafgaande toestemming van de uitgever deze uitgave geheel of gedeeltelijk te kopiëren en/of verspreiden en om afgeleid materiaal te maken dat op deze uitgave is gebaseerd. Informatie SLO Secretariaat VO Onderbouw Postbus 2041, 7500 CA Enschede Telefoon (053) Internet: AN:

5 Inhoud 1. Inleiding 5 2. Verantwoording 7 3. Uitgangspunten, doelstellingen en opzet 9 Gebruikte literatuur 13

6

7 1. Inleiding Deze handleiding informeert lerarenopleiders en onderwijsondersteuners over de cursus (digitale) leermiddelen arrangeren. Na een korte verantwoording over het ontstaan van de cursus volgt achtereenvolgens een beschrijving van de uitgangspunten, doelstellingen en opzet van deze cursus. Vervolgens komen de cursusmaterialen en leerinhouden aan bod. Tot slot volgt een overzicht van gebruikte literatuur die binnen de verschillende cursusmaterialen is gebruikt. 5

8

9 2. Verantwoording Aanleiding De materialen zijn deels afkomstig uit de cursus 'Curriculumontwerp, van les naar leerlijn' en zijn deels ontstaan als resultaat van een vruchtbare samenwerking tussen SLO en het Bonhoeffer College. Laatstgenoemde had behoefte aan scholing voor docenten die lesgeven aan zogenoemde ipad-klassen. Het Bonhoeffer College is met ingang van het schooljaar 2011/2012 gestart met een pilot in de onderbouw waarbij de ipad als nieuw leermiddel wordt ingezet en daarmee de huidige papieren lesmethoden (deels) vervangt. SLO zocht een geschikte manier om haar expertise op het gebied van (digitale) leermiddelen arrangeren uit te dragen in de praktijk. Deze twee ontwikkelingen samen, vormen de basis voor deze cursus. Pilotperiode Gedurende de pilotperiode hebben een uitgebreide intake en drie bijeenkomsten plaatsgevonden, waarbij medewerkers van SLO en docenten van het Bonhoeffer College bijeenkwamen. Parallel hieraan heeft een soortgelijk traject plaatsgevonden op het Mundium College (locatie Mavo Roermond), die begeleid is door een deskundige van de KPC-groep. Gedurende de pilotperiode vond er nauwgezette afstemming plaats over de cursus tussen SLO en de KPC-groep. De ervaringen die met deze pilots zijn opgedaan vormden belangrijke input voor de cursus zoals deze er nu ligt. Lerarenopleidingen en nascholingsinstituten Scholingsinstituten kunnen de cursusmaterialen desgewenst in de Elektronische Leeromgeving (ELO) van de eigen opleiding plaatsen. Besloten kan worden om alle cursusmaterialen integraal over te nemen, maar de materialen kunnen ook naar eigen inzicht worden aangepast, aangevuld of ingeperkt. Het is een bewuste keuze geweest om de cursus via een website aan te bieden, omdat een website goede mogelijkheden biedt voor onderwijs op maat. Via hyperlinks die in documenten zijn aangebracht, kan de cursist naar gelang zijn wensen van het ene naar het andere document doorklikken voor extra informatie en/of uitleg. Daarnaast biedt een website mogelijkheden voor filmpjes en dynamische teksten. 7

10

11 3. Uitgangspunten, doelstellingen en opzet Centraal uitgangspunt van de cursus (digitale) leermiddelen arrangeren is het beredeneerd wijzigen van onderdelen uit de methode volgens een cyclisch proces, zodat voldaan wordt aan de vakcriteria en de visie van de school. De gekozen leermiddelen moeten namelijk passen bij de visie die de school heeft op leren, de beleidsplannen van de school, maatschappelijke ontwikkelingen en de doorlopende leerlijn van het vak. Bij deze laatstgenoemde kan gebruik gemaakt worden van Leerplan in beeld (leerplaninbeeld.slo.nl), een door SLO ontwikkelde website met concrete beschrijvingen van inhouden en (suggesties voor) tussendoelen van de diverse vakgebieden. De arrangeeropdracht die in deze cursus centraal staat, is uiteengezet in een cyclisch proces: analyse - ontwerp - evaluatie. Het cyclische karakter heeft als doel om cursisten stapsgewijs en systematisch te leren arrangeren. Elk van deze stappen wordt behandeld tijdens één blok of bijeenkomst. Alvorens de cursus start is het belangrijk een beeld te hebben van de deelnemende cursisten en de schoolcontext waarbinnen gewerkt wordt. Vandaar dat een intake onderdeel uitmaakt van de cursus. Tevens is ter afsluiting van de cursus een evaluatieformulier ontwikkeld, waarmee achterhaald kan worden in hoeverre de geformuleerde doelstellingen behaald zijn. Hieronder volgen de doelstellingen en opzet van de cursus. Intake en afsluiting Tijdens de intake staat het creëren van een helder beeld van de deelnemende cursisten en de schoolcontext centraal. Als de cursus onderdeel uitmaakt van een veranderingstraject binnen een school (bijvoorbeeld bij de invoering van ipads), is het namelijk verstandig voorafgaand aan de cursus na te gaan wat de verandering inhoudt en hoe er, vanuit verschillende groepen binnen de school, tegen de verandering wordt aangekeken. Door de wensen, ideeën en opvattingen van de verschillende betrokkenen bij elkaar te brengen kan een "platform of ideas", een 'gedeeld resultaat ' ontstaan. De cursus reikt hulpmiddelen aan om tot dit gedeelde resultaat te komen. Tevens is er een hulpmiddel opgenomen om na te gaan wie betrokken zijn bij de verandering en wie daarvan de beslissers zijn. Om na afloop de gehele cursus te evalueren kan gebruik worden gemaakt van het evaluatieformulier 'Cursus (digitale) leermiddelen arrangeren'. Blok 1: Analyse In blok één staat het analyseren centraal. De doelstelling van dit blok luidt als volgt: de cursist kan beredeneren welke onderdelen hij/zij uit de methode wil vervangen, aan de hand van de visie/criteria die gelden voor de school en de (tussen)doelen die gelden voor het vak. De cursist leert een redenering opbouwen waarom bepaalde onderdelen vervangen en/of aangevuld kunnen worden. Aanknopingspunten daarvoor worden aangereikt in de vorm van de (tussen)doelen die gelden voor het vak, of de vakken die de cursist verzorgt en de visie/criteria die gelden voor de school. De opdracht leidt uiteindelijk naar een ontwerpopdracht die de cursist in het vervolg van deze cursus kan uitvoeren. 9

12 Blok 2: Ontwerp In blok twee staat het ontwerpen centraal. De doelstelling van dit blok luidt: de cursist kan beredeneren welke onderdelen optimaal passen bij het ontwerp, aan de hand van de visie/criteria die gelden voor de school en de (tussen)doelen die gelden voor het vak. Opnieuw bieden de (tussen)doelen van het vak en de visie/criteria van de school aanknopingspunten. De opdracht leidt tot één of meer uitgewerkte lessen die de cursist in de klas kan uittesten. Blok 3: Evaluatie In blok drie staat het evalueren van de ontworpen les(sen) centraal. De doelstelling van dit blok luidt: de cursist kan de kwaliteit van het (tussen)resultaat onderzoeken en verbeteren door deze te koppelen aan de visie/criteria van de school en de (tussen)doelen van het vak. Voor het bereiken van dit doel wordt een aantal hulpmiddelen aangereikt. Ten slotte wordt de cursist aan het eind van dit derde blok gevraagd een korte impressie te geven (aan collega's en schoolleiding) van het doorlopen arrangeertraject: Analyse: 'Welk methodedeel heeft u vervangen en waarom?' Ontwerp: 'Welk onderdeel is ervoor in de plaats gekomen en waarom?' Evaluatie: 'In hoeverre bent u tevreden en waarom?' De cursusmaterialen uit de kennisbank, toolkit en reflectiegalerij, die in de volgende paragraaf worden beschreven, faciliteren het onder de knie krijgen van bovengenoemde doelstellingen. Cursusmaterialen De cursus omvat de volgende materialen: handleiding opdrachten, uiteengezet in intake en drie blokken kennisbank toolkit reflectiegalerij. Handleiding Deze handleiding beschrijft de aanleiding, doelstellingen, opzet, cursusmaterialen, leerinhouden en het gebruik van deze cursus. Opdrachten, uiteengezet in intake en drie blokken De cursus bestaat uit verschillende opdrachten die zijn ondergebracht in Intake, Blok 1, Blok 2 en Blok 3. De intake en de blokken kennen verschillende deelopdrachten. Elk blok begint met een inleiding over het doel en de inhoud van dat blok. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van mogelijk te gebruiken hulpmiddelen uit de kennisbank, toolkit of reflectiegalerij. Aansluitend volgen de verschillende opdrachten. Een meer uitgebreide toelichting op de inhoud en doelstellingen van de verschillende blokken staat hierboven reeds beschreven. Kennisbank De cursist kan desgewenst gebruik maken van de achtergrondinformatie uit de kennisbank. De kennisbank heeft geen verplichtend karakter. Afhankelijk van de ervaring met het arrangeren van (digitale) leermiddelen, maar ook afhankelijk van de ontwerpopdracht, zal het ene document meer of minder relevant en bruikbaar zijn dan het andere. 10

13 Toolkit De toolkit bestaat uit verschillende hulpmiddelen/instrumenten ter ondersteuning van het arrangeren van (digitale) leermiddelen. De instrumenten kunnen waardevolle ondersteuning bieden gedurende de cyclus: analyse - ontwerp - evaluatie. Indien gewenst kan de cursist deze instrumenten gebruiken maar ze hebben geen verplichtend karakter. In overleg met cursist en cursusleider kan worden bekeken welke instrumenten worden gebruikt. Welke instrumenten relevant en bruikbaar zijn, zal mede afhankelijk zijn van de ontwerpopdracht van de cursist. Reflectiegalerij De reflectiegalerij bevat verschillende reflectieopdrachten, zogeheten reflectiegangmakers, die de cursist gedurende de cyclus 'analyse - ontwerp - evaluatie' scherp kunnen houden op zijn activiteiten. In overleg met de cursusleider kan worden bepaald welke reflectieopdrachten het meest relevant zijn voor de cursist. Leerinhouden De hierboven geschetste materialen bevatten leerinhouden die in belangrijke mate betrekking hebben op verschillende soorten kennis die als fundament of kader van de cursus kan fungeren. (1) Vakinhoudelijke kennis: (a) kerndoelen (b) eindtermen (c) referentieniveaus. (2) Procedurele kennis: (a) de ADDIE methodiek: analyse, design, development, implementatie, evaluatie (b) vinden en beoordelen van beschikbare (online) onderwijsvoorbeelden of -materialen (c) evaluatiemethodieken voor in te voeren en uitgevoerd onderwijs(materiaal). (3) Conceptuele kennis: (a) het curriculair spinnenweb (b) leerplanniveaus (c) curriculaire verschijningsvormen (het beoogde, in uitvoering zijnde en gerealiseerde curriculum). Het boek: 'Leerplan in ontwikkeling' van Van den Akker & Thijs (2009), zet verschillende van deze inhouden uiteen en biedt daarmee goede achtergrondinformatie. Het boekje is te downloaden of bestellen via 11

14

15 Gebruikte literatuur Akker, van den, J. (2003). Curriculum perspectives: An introduction. In J. van den Akker, W. Kuiper & U. Hameyer (Eds.), Curriculum Landscapes and Trends, (pp. 1-10). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. Akker, van den, J., & Thijs, A. (2009). Leerplan in ontwikkeling. Enschede: SLO. Gratis te downloaden via SLO (2011). Cursus 'Curriculumontwerp, van les naar leerlijn'. Enschede: SLO. Laatst geraadpleegd op op Nieveen, N.M. (1999). Prototyping to reach product quality. In J. van den Akker, R. Branch, K. Gustafson, N. Nieveen &Tj. Plomp (Eds.), Design approaches and tools in education and training. (pp ). Dordrecht: Kluwer. Nieveen, N. (2009). Formative evaluation in educational design research. In Tj. Plomp & N. Nieveen (eds.), An introduction to educational design research (pp ). Enschede: SLO. SLO (2009). Leerplan in beeld. Enschede: SLO. Laatst geraadpleegd op op Strijker, A. (2010). Leerlijnen en vocabulaires in de praktijk. Verkennende studie in opdracht van het Programma 'Stimuleren Gebruik Digitaal Leermateriaal. Enschede: SLO. Valcke, M. (2010). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Een inleiding voor ontwikkelaars van instructie en voor toekomstige leerkrachten. Gent: Academia Press. 13

16

17

18 SLO Postbus CA Enschede T F E info@slo.nl