FINANCIERING Crowdfunding wordt volwassen Robert De Boeck Al ruim twintig jaar succesvol investeerder in Nederlandse MKB-bedrijven

Transcriptie

1 groei, financiering i & bedrijfsovername Top 50 Advocaten kantoren + OUTLOOK 2015 Het wordt een mooi overnamejaar INTERNATIONAAL Airborne scoort met luchtvaart-innovaties FINANCIERING Crowdfunding wordt volwassen Robert De Boeck Al ruim twintig jaar succesvol investeerder in Nederlandse MKB-bedrijven SPECIAL GOEDE DOELEN Hoe kunt u als ondernemer bijdragen en het verschil maken? N O V / D E C / 9, 9 5 voor professionele ondernemers

2 FUEL YOUR FUTURE BUSINESS VALUATION ESSENTIALS OF BUSINESS VALUATION NEW GENERATION MANAGEMENT CONSULTING Sinds 1995 dé opleiding voor bedrijfswaardering in Nederland. Gedurende 14 intensieve maanden wordt je tijdens theorie- en praktijkmodules opgeleid tot zelfstandig waarderingsdeskundige. RSM.NL/BV 120 Ontdek de verschillende waarderingsmodellen en de belangrijkste bouwstenen. Deze tweedaagse praktische cursus biedt je de juiste basiskennis en vaardigheden van bedrijfswaardering. RSM.NL/EBV 12 Een innovatief programma voor senior management consultants. Gedurende negen workshops en persoonlijke coaching vanuit de faculteit leer je effectief omgaan met de uitdagingen van deze eeuw. RSM.NL/NGMC De Executive Education programma s van Rotterdam School of Management, Erasmus University (RSM) hebben impact. Op jezelf, je werkzaamheden en je organisatie. Verhoog je waarde en kies het programma dat bij jouw carrière past. RSM wordt consequent gerekend tot de top 10 business schools in Europa en tot de top 3 in onderzoek. RSM.NL/OPEN Accredited by ROTTERDAM SCHOOL OF MANAGEMENT ERASMUS UNIVERSITY

3 INHOUD 48 Fundraisers Victor Neyndorff (Move), traint lopers die voor Kika en Human Rights Watch deelnemen aan de marathon van New York. thema Legal Issues Juridische adviseurs spelen een steeds grotere rol bij overnametrajecten. Vooral bij kleinere MKB-overdrachten treden juristen regelmatig op als dealmaker en procesregisseur. + Top 50 Advocaten-kantoren 14 Q&A Robert De Boeck De oprichter en directeur van Antea Participaties over investeren in MKB-bedrijven, informals die steeds jonger worden en het management als doorslaggevende succesfactor. Dossier Internationaal Airborne International verovert de wereld met innovatieve luchtvaart-technologie. Onlangs werd een contract getekend met het Franse Airbus Helicopters. 43 special Goede Doelen Ondernemers die hun bedrijf hebben verkocht hebben legio mogelijkheden om een gedeelte aan een goed doel te schenken. Maar waar kiest u voor en hoe maakt u het verschil? + Top 35 Goede Doelen november/december 2014 brookz 03

4 COLOFON select 07 Nieuws Outlook 2015 het wordt een mooi overnamejaar Opvolgingsprobleem 40 procent Duitse ondernemers heeft geen opvolger DCFA Award 2014 prestigieuze prijs voor de beste midmarket deal van Nederland. 10 Financieringsalternatief Crowdfunding steeds vaker ingezet voor nanciering overnamedeals. 13 Circulaire economie Nederland streeft naar een duurzame toekomst en de overheid stimuleert een circulaire economie. deals 18 deal 01 Joep van Wessem, Robbert Hoopman Buisman 20 deal 02 Ronald van der Vlist, Klaas Scholtens Alukwa 22 deal 03 Hendrik Jan Molenaar WDH elk nummer 04 Colofon 05 Voorwoord Brookz is een uitgave van C365 Business Media Science Park XH Amsterdam Uitgever/hoofdredacteur Peter Rikhof Eindredactie Wietze Willem Mulder Vormgeving Wonderworks, Heemstede Basisontwerp Marjolein Rams Medewerkers Mark van Baal, Peter Bak, Marcel Bakker, Miloe van Beek, Willemijn van Benthem, Martine Berendsen, Martin Dijkstra, Rob Hartgers, Dennis Mensink, Wietze Willem Mulder, Koos Plegt, Sietske Raaijmakers, Koen van Santvoord, Bram van Veelen, Simon de Wilde Marketing Alex Turkawski Adverteren Online Wietze Willem Mulder Abonneren Een lidmaatschap op Brookz kost 199 (ex btw). Abonnementen lopen tot wederopzegging tenzij u uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnement hier schriftelijk van afziet. Voor vragen over abonnementen kunt bellen met 0900-ABOLAND of ( 0,10 per minuut) 2014 C365 Business Media. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden gekopieerd of verveelvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever brookz november/december 2014

5 redactioneel PETER RIKHOF Hoogtepunt IK WEET NIET HOE HET U VERGAAT, maar om mezelf een beetje scherp te houden heb ik een doel nodig. Bij voorkeur zo concreet mogelijk. Dat geldt zowel voor mijn bedrijf als privé. Zo had ik me dit jaar voorgenomen de marathon van New York te lopen. Noem het een persoonlijk statement: volgend jaar word ik vijftig, maar dat is eigenlijk het nieuwe veertig, dus dat moest nog makkelijk kunnen. En om er geen ultieme egotrip van te maken liep ik samen met nog honderd andere ambassadeurs voor de Stichting Kinderen Kankervrij (KiKa). Een extra motivatie om deze uitdaging aan te gaan. Ik zie de marathon, en de voorbereiding daarop, als een treffende metafoor voor het ondernemerschap. Je hebt een concreet doel (over 9 maanden in New York 42 kilometer hardlopen), een planning (het trainingsschema) en een aantal randvoorwaarden om de slagingskans zo groot mogelijk te maken (7 kilo eraf, geen alcohol, gezond eten, op tijd naar bed). Heb ik me uiteraard niet allemaal en altijd aan gehouden, maar het gaat om de gedachte: leven als een topsporter. Begin februari van dit jaar ben ik eraan begonnen en vervolgens week in week uit langzaam naar de grote dag in New York toegewerkt. Natuurlijk verliep niet alles zoals gepland: opstartproblemen, blessures, motivatiedip; het kwam allemaal voorbij. Maar zondag 2 november stond ik toch aan de start. Windkracht 7 op de kop en honderdduizenden uitzinnige New Yorkers langs de kant: Come on Peter, looking good, way to go. Ruim 42 kilometer non-stop worden toegejuicht doet iets met een mens. Je waant je even een echte held, een beetje zoals Erben Wennemars of Michael Boogerd die allebei ook meeliepen wel vaker hebben meegemaakt. Na 4 uur en 21 minuten kwam ik kapot over de nish. Nog net niet in tranen, maar zeker emotioneel. Mezelf verbaasd en samen met de hele groep bijna een miljoen euro op gehaald voor KiKa. Een zeer voldaan gevoel en mijn absolute persoonlijke hoogtepunt van Voor volgend jaar staat mijn nieuwe doel al weer vast: zondag 27 september 2015, de marathon van Berlijn. Als het even kan binnen de 4 uur. Waarvan akte. Peter Rikhof uitgever/hoofdredacteur peter@brookz.nl november/december 2014 brookz 05

6 De grootste onafhankelijke bedrijfsovername specialist Bent u op zoek naar een bedrijf dat te koop staat en geschikt is voor u of denkt u er juist aan uw eigen bedrijf te koop te zetten? Dan bent u bij Marktlink Fusies & Overnames aan het juiste adres. Wij zijn adviseur bij de aan- en verkoop van bedrijven zowel nationaal als internationaal. Wij begeleiden zowel kopers (MBI, Strateeg of PE) als verkopers bij het totale proces van het zoeken naar partijen, dealmaking, financiering tot de (juridische) afronding. Op basis van onze ervaring en pragmatische aanpak brengen wij 95% van de opdrachten die wij oppakken samen met de betreffende ondernemer tot een goed einde! Amsterdam Deventer Gouda

7 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername Outlook 2015 MET HET EINDE VAN HET JAAR in zicht kijkt Brookz alvast vooruit naar En om maar meteen met de deur in huis te vallen: de geluiden zijn overwegend positief. De internationale overnameactiviteit intensiveert sterk, ook in het MKB-segment. Laten we eerlijk zijn: 2014 heeft de MKB-overnamemarkt niet de upswing gebracht waar op was gehoopt. Verkopers houden zich nog steeds schuil, bancaire nanciering blijft een uitdaging en kopers gaan uiterst omzichtig te werk. Maar nu ook gelijk maar het goede nieuws: voor 2015 staan er veel signalen op groen. Een belangrijke indicator voor transacties in het midden- en kleinbedrijf zijn de activiteiten van de grote en beursgenoteerde bedrijven; een toename van het aantal deals in de top van de ondernemingspiramide is vaak een voorbode voor een stijging van de hoeveelheid MKB-overnames. Afgaande op deze indicator is het een feit dat er de afgelopen tijd veel (beoogde) overnames in corporate november/december 2014 brookz 7

8 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS FINANCIERING DUURZAAMHEID Q&A Met het afsluiten van het boekjaar 2014 en het gereedkomen van de jaarrekeningen zal het economisch herstel, hoe broos dan ook, in de boeken terug te vinden zijn Nederland in gang zijn gezet. Zo toonde het Britse SABMiller interesse in bierbrouwer Heineken, zijn het Nederlandse SHV Holding en Amerikaanse Cargill in een hevige biedingsstrijd om diervoederconcern Nutreco verwikkeld, verkocht bodemonderzoeker Fugro een deel van de aandelen aan branchegenoot Boskalis en aast Rabobank op online beleggersbank Binckbank. In 2014 hebben we gezien dat het herstelde vertrouwen in Europese bedrijven resulteerde in een signi cante toename van de deal ow en -waarde, aldus partner Lorijn van Leersum van Baker Tilly Berk Corporate Finance. Deze stijging werd voornamelijk gedreven door transacties in het hoge segment. Voor 2015 verwacht ik dan ook dat het MKBsegment deze trend volgt en het aantal deals verder toeneemt. Financiële performance verbeterd De markt voor kopers en verkopers van MKB-bedrijven oreert bij economische groei. Voor volgend jaar raamt het Centraal Planbureau (CPB) de vaderlandse groei op 1,25 procent, een halve procentpunt hoger dan voor Doordat ook de huizenmarkt, het consumentenvertrouwen en de koopkracht voorzichtig - in de lift zitten, zal een verkopende ondernemer eerder geneigd zijn om zijn bedrijf in de etalage te zetten. Marktvorsers verwachten dan ook dat door het optimistische sentiment in Nederland volgend jaar het aanbod van bedrijven, de hoeveelheid transacties en de gemiddelde transactiewaarde weer toeneemt. In 2015 zal aantoonbaar worden dat de nanciële performance van veel Nederlandse MKBbedrijven is verbeterd, zegt managing partner Duncan Eduard van IRIS Corporate Finance. Met het afsluiten van het boekjaar 2014 en het gereedkomen van de jaarrekeningen zal het economisch herstel, hoe broos dan ook, in de boeken terug te vinden zijn. Dat zal een positieve invloed hebben op de M&A-markt en daarmee verwacht ik een toename van het aantal transacties. Betere resultaten leiden immers tot betere nancierbaarheid. Wij zien overigens wel grote verschillen in performance tussen sectoren, dus het geldt zeker niet over de gehele linie van het MKB. Toename cross-border deals Daarnaast zal het aantrekken van de internationale economie en de grote nanciële reserves die bedrijven in de afgelopen tijd wereldwijd hebben opgebouwd, het aantal overnames volgend jaar verder stuwen. Vooral in Europa zorgt het toegenomen vertrouwen voor het aantrekken van de fusie- en overnamemarkt, bleek onlangs uit een onderzoek van KPMG naar de wereldwijde M&A-activiteiten. Ook EY kwam met een vergelijkbaar rapport, waarin een stijgende lijn van internationale deals zichtbaar was. Dat is goed nieuws voor de MKB er die op het punt staat om (een gedeelte van) zijn bedrijfswaarde ter verzilveren, want Nederland kent voldoende interessante overnameprooien voor buitenlandse bedrijven. In veel sectoren zien wij een verdere internationalisering, concludeert partner Wilbert van Gerwen van Rembrandt Fusies & Overnames. Dat heeft tot gevolg dat ook buitenlandse ondernemers zich op Nederland richten, mede dankzij de goede vestigingsvoorwaarden die hier gelden. Daarom voorspellen wij een groei in cross-border deals. Van Leersum valt hem bij: De cross-boarder overnameactiviteit intensiveert sterk, ook in het MKBsegment. Voor volgend jaar verwachten we dat er nog meer internationale kopers op de markt zijn, waarbij met name Amerikaanse bedrijven hun pijlen steeds meer lijken te richten op het Europese MKBsegment. Strategische kopers Veel bedrijven staan momenteel klaar met een goed gevulde oorlogskas. Deze strategische kopers struinen momenteel de markt af naar nieuwe aanwinsten die toegevoegd kunnen worden aan de eigen bedrijfsactiviteit. Maar ook vermogende families met een investeringsvehikel roeren zich nadrukkelijk op de MKB-overnamemarkt. Deze family of ces zoeken hun heil tegenwoordig niet meer in (lage) rentes, beleggen in obligaties of meedoen met de beursgekte. Om hun kapitaal toch te laten renderen, bouwen ze momenteel een portefeuille op van bedrijven met een duidelijke groeipotentie. SHV van de familie Fentener van Vlissingen wil dus het beursgenoteerde Nutreco inlijven, maar ook in het MKB zijn er voldoende transacties door family of ces waar te nemen. Zo stapte Berk Partners (de privébeleggingsmaatschappij van oud-coureur Ben Pon) onlangs in cilinderfabrikant WDH Hydraulics, kocht De Hoge Dennen (de investeringsmaatschappij van de Kruidvat- en ICI Paris-familie De Rijcke) een minderheidsbelang in Simpel.nl en participeert Navitas Capital (eigendom van de Zeeman-familie) voor 49 procent van de aandelen in De Vrijbuiter. Van Gerwen: Wij merken dat het de a open periode minder lastig is voor bedrijven om overname nancieringen te arrangeren. Ondernemers doen vaker dan in het verleden een beroep op alternatieve - nancieringsbronnen, zoals hybride leningen of risicokapitaal verstrekt door vermogende families en investeerders. Daar komt bij dat banken steeds vaker met concurrerende voorstellen komen, waardoor het vertrouwen in het MKB alleen maar verder toeneemt. 8 brookz november/december 2014 tekst WIETZE WILLEM MULDER

9 Onderzoek Kein Nachfolger OOK VOOR DUITSE ondernemers is het steeds moeilijker om een opvolger voor hun bedrijf te vinden. Uit een onderzoek van de Duitse Kamer van Koophandel blijkt dat 40 procent van de oudere ondernemers (> 55 jaar) geen opvolger kan vinden. Volgens Eric Schweitzer van de Duitse KvK ligt dat niet alleen aan de vergrijzing. Vooral in de industrie is de situatie volgens hem zorgelijk. Daar moeten vijf ondernemers vechten om één mogelijke opvolger. De kandidaten worden volgens hem vooral afgeschrikt door dat er veel gemoderniseerd moet worden, wat een inke zak met geld verlangd. De Kamer van Koophandel houdt de enquête jaarlijks en nog nooit eerder waren er zo weinig geïnteresseerden die een bedrijf wilden overnemen. Daar tegenover wil juist een recordaantal ondernemers zachtjesaan met pensioen. De vergrijzing is de grootste boosdoener achter deze ontwikkeling, stelt de DIHK. Maar daarbij speelt ook dat voor veel mensen het nu aantrekkelijker lijkt om een goed betaalde baan te hebben, dan plaats te nemen in de directeursstoel met veel risico s, stelt Schweitzer. Hij sluit af met de waarschuwing dat deze trend zich alleen maar voortzet. Als het zo doorgaat hebben we in 2050 een miljoen minder directeurs. Award DCFA Deal of the Year 2014 BEGIN 2015 wordt de DCFA Deal of the Year Award weer uitgereikt, de kwaliteitsprijs voor de beste teamprestatie op het gebied van M&A en Corporate Finance. Na het succes van vorig jaar wordt begin januari voor de tweede keer de DCFA Deal of the Year Award uitgereikt. Tot 5 januari 2015 kunnen deals nog worden ingediend en daarmee meedingen naar deze serieuze vakjuryprijs. Bij de DCFA-award gaat het niet zozeer om de dealsize, maar vooral om het multidisciplinaire karakter, creativiteit, deskundigheid en de behaalde resultaten. Alle leden van de DCFA kunnen een of meerdere deals voordragen voor een nominatie. De deals moeten in 2014 gesloten zijn, dat wil zeggen: de koopovereenkomst en/of de levering van de aandelen of de activa moet in 2014 hebben plaatsgevonden. Daarnaast dienen de koper, verkoper of de target Nederlands te zijn. De vakjury bestaat dit jaar uit Peter Paul de Vries (ceo Value8), Peter Rikhof (hoofdredacteur Brookz) en Pieter Wilde (directeur Antea Participaties). Vorig jaar werd de eerste DCFA-award gewonnen door Van Oers Corporate Finance met de succesvolle verkoop van vleesverwerker Henningsen uit Waalwijk aan het Japanse Ariake. Een deal waarmee de Japanners, die al verwante fabrieken bezaten in België en Frankrijk, meer greep kregen op de Europese markt. In de woorden van juryvoorzitter Peter Paul de Vries was deze deal een ultiem voorbeeld van hoe goed teamwork een gecompliceerde deal over de streep kan trekken. Meer informatie over inschrijving op november/december 2014 brookz 9

10 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS FINANCIERING DUURZAAMHEID Q&A Financieringsalternatief CROWDFUNDING kan wel degelijk een rol spelen bij de nanciering van een bedrijfsovername, zo bleek onlangs tijdens een symposium van de Dutch Corporate Finance Association. Vooral bij kleinere deals wordt crowdfunding steeds vaker ingezet. Crowdfunding is het afgelopen jaar in Nederland opnieuw spectaculair gegroeid. Uit cijfers van onderzoeksbureau Douw&Koren blijkt dat in de eerste helft van 2014 via crowdfunding meer dan 23 miljoen euro werd opgehaald. Deskundigen verwachten dat over heel 2014 in totaal vijftig miljoen euro wordt opgehaald en dat dit bedrag in 2015 zal verdubbelen naar honderd miljoen euro. Bij crowdfunding gaat het in het merendeel van de gevallen nog om nanciering van kleine projecten en start-ups. Maar in toenemende mate kan crowdfunding ook een onderdeel zijn van de nancieringsmix van groei- of overname nanciering. Deadlock situatie Dit bleek vorige maand tijdens een themabijeenkomst van de Dutch Corporate Finance Association (DCFA) in Utrecht. Onder de titel Financieren van overnames met Crowdfunding presenteerden Hans Minnaar (Florijnz Corporate Finance) en Sandra van der Westen (Liquidity Strategic & Corporate Finance) gezamenlijk een overnamecase die ze hadden begeleid. Het ging om een relatief jong bedrijf met twee miljoen omzet en vijf medewerkers. Voor de overname was in totaal euro nodig, maar de bank wilde niet nancieren en de koper het ging om een management buy-out had nauwelijks eigen geld. Minnaar: Op zich zag de business-case er voor de komende drie jaar prima uit, maar we zaten toch even in een deadlock situatie. Banken doen bijna niets meer in het segment onder de één miljoen euro. Samen met de ondernemer gingen de twee adviseurs op zoek naar alternatieve nanciering. Naast een informal en een buy-in manager, die samen bereid waren euro eigen vermogen te verstrekken, besloten ze de casus op het crowdfundingplatform Geldvoorelkaar.nl te zetten. Van der Westen: We hebben eerst een businessplan geschreven, inclusief cijfers, prognoses en volledige onderbouwing. Dat werd ingediend bij Geldvoorelkaar die het project binnen drie dagen hebben goedgekeurd. Vervolgens hebben wij en de ondernemer onze netwerken benaderd, waaronder 700 klanten van het bedrijf zelf. Hoewel de publicatieperiode 120 dagen was, hadden we binnen negen dagen euro vreemd vermogen opgehaald. Met de investering en de opgehaalde lening werd vervolgens de bestaande eigenaar uitgekocht door de zittende directeur en de nieuwe buy-in manager. De totale doorlooptijd van de deal was minder dan vier maanden. Serieuze voorwaarden Volgens Minnaar laat deze ge nancierde case zien dat crowdfunding een interessant nancieringsalternatief kan zijn bij kleinere overnames. Minnaar: De sweetspot zit bij transacties tussen de en euro. Belangrijk is dat er voldoende kapitaal beschikbaar is naast het vreemd vermogen en dat er voldoende aflossingscapaciteit is bij verschillende scenario s. In die zin zijn de voorwaarden niet minder serieus dan bij een bank- nanciering. 10 brookz november/december 2014 tekst PETER RIKHOF

11 Voegt onmiskenbaar waarde toe De juiste partij aan tafel Als ondernemer bent u voortdurend in gedachten bij uw bedrijf. Tijd om stil te staan is er niet. De wereld verandert continu en bovendien steeds sneller. Cruciale ondernemersvragen. Vragen als Is mijn verdienmodel nog van deze tijd?, Is mijn onderneming klaar voor de toekomst? en Hoe kan ik verder groeien? zullen onmiskenbaar de revue passeren. Het zijn belangrijke vragen. En het zijn juist deze vragen die u als ondernemer inspireren. Inspireren tot het denken in kansen, het maken van plannen en het vaststellen van de mogelijkheden voor uw onderneming. Ondernemen is kansen zien. Ook wanneer de wereld om u heen wat terughoudend is. Kansen zijn er altijd. Van Oers Corporate Finance vraagt, daagt uit, interpreteert, analyseert, adviseert, begeleidt, ondersteunt en coacht bij strategische overname- en financieringsvraagstukken. Reeds 15 jaar gaan wij stevige relaties aan met ondernemers om hen te inspireren en te begeleiden bij het verwezenlijken van hun doelen en kansen. Van Oers Corporate Finance heeft ruime ervaring met het begeleiden van fusies en overnames, het oplossen van complexe financiële (haalbaarheids-) vraagstukken, het uitvoeren van bedrijfswaarderingen en het aantrekken van financieringen. Neem voor meer informatie contact op met Alexander den Boer of Sander Collé. T of kijk op

12 Een bedrijfsovername? Een buy out? Situaties waarin u als ondernemer behoefte heeft aan kapitaal De financiering blijkt vaak lastiger te realiseren dan verwacht. De overheid vindt dat goede plannen realiseerbaar moeten zijn en heeft daarom een aantal financieringsinstrumenten in het leven geroepen. Zo kunt u met een BMKB-garantie makkelijker een lening aantrekken bij een bank. Ook de Garantie Ondernemingsfinanciering maakt het voor de bank makkelijker om uw onderneming een (achtergestelde) lening te verschaffen. Daarnaast is er nog de Groeifaciliteit, een garantieregeling voor banken en participatiemaatschappijen voor het verstrekken van risicodragend vermogen. En heeft u internationale expansieplannen, dan biedt de regeling Finance for International Business mogelijk een oplossing. Meer weten? Tijdens het Jaarcongres Overname Adviseurs organiseerde RVO.nl diverse workshops en adviesgesprekken. Heeft u dit gemist? Geen probleem. U kunt telefonisch contact opnemen met adviseur Mark Lagendijk voor het inwinnen van persoonlijk advies of het maken van een afspraak:

13 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS FINANCIERING DUURZAAMHEID Q&A Op weg naar de circulaire economie NEDERLAND STREEFT naar een duurzame toekomst en de overheid stimuleert een circulaire economie. Dat zal nog wel enige tijd in beslag nemen, maar de eerste stappen worden al gezet. De circulaire economie is een belofte die vraagt om investeringen van de overheid, bedrijven en investeerders. Circulair denken vraagt om denken in ketens. Circulaire producten zijn ontworpen om zo lang mogelijk in gebruik te blijven en om aan het eind van die lange levensduur volledig te worden gerecycled. Onderzoek (Mc- Kinsey, TNO) laat zien dat een circulaire economie Nederland circa zeven miljard euro en banen kan opleveren. De Rijksoverheid heeft het stimuleren ervan opgenomen in het regeerakkoord en in diverse beleidsnotities en programma s heeft circulair denken inmiddels een plek gekregen: Grondstoffennotitie, Groene Groei, Van Afval naar Grondstof. In die programma s moedigt de overheid inkopers aan op zoek te gaan naar producten die grondstofverspilling tegengaan, zowel als product, als in de manier waarop ze worden aangeboden. Neemt de vraag naar deze producten toe, dan zal ook het aanbod van circulaire producten stijgen. Belangrijk is dat inkopers zich verdiepen in wat er met een product gebeurt na de eigen gebruiksfase. Kan het worden teruggekocht, doorverkocht of kan bijvoorbeeld alleen voor het gebruik van het product worden betaald, zonder dat het wordt aangeschaft (leasen)? Inkoopprocessen zelf bieden geen garantie. Belangrijk is dat er duidelijke en controleerbare afspraken zijn gemaakt over wat er met een product gebeurt na de gebruiksfase. Frank Bergmans Green Deal Om in Nederland in korte tijd tot een aanzienlijk aantal werkende voorbeelden te komen, bedacht een aantal initiatiefnemers de Green Deal Circulair Inkopen. 18 publieke en private inkopende partijen zetten tijdens de Innovatie Estafette in november 2013 hun handtekening onder deze Green Deal en inmiddels is het aantal gegroeid tot 30. Iedere deelnemer start minimaal twee pilots circulair inkopen. Daarmee levert de Green Deal dus 60 pilots op, experimenten om op een rendabele manier via inkoop gesloten kringlopen te realiseren. Het projectteam probeert uit, realiseert werkende voorbeelden, leert wat werkt en deelt zijn ervaringen met inkopend Nederland. Practice what you preach De Rijksoverheid heeft als credo Practice what you preach : als we iets van de samenleving vragen, zullen we zelf het goede voorbeeld moeten geven. Daarom zoekt het Rijk in de eigen bedrijfsvoering naar voorbeelden om circulaire principes toe te passen. Op dit moment werken de ministeries van Infrastructuur en Milieu en van Economische Zaken aan pilots binnen diverse productcategorieën: catering, ICT hardware, dienstauto s, huisvesting, meubilair, bedrijfskleding, papierkringloop en verpakkingsmateriaal. De Rijksoverheid maakt als gebruiker haar behoeften, eisen en wensen kenbaar aan de markt en werkt samen met diverse marktpartijen. Op deze pilots kunnen andere partijen voortborduren, ze kunnen er hun ervaringen mee verrijken en hun voordeel mee doen. Duurzame ambities? Duurzaamheid biedt ondernemend Nederland kansen om te innoveren en nieuwe markten aan te boren. Heeft u ook duurzame ambities? De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) spreekt en ondersteunt dagelijks honderden ondernemers, stimuleert innovatie en duurzaam ondernemen, biedt financiering, kennis en partners. november/december 2014 brookz 13

14 groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS FINANCIERING DUURZAAMHEID Q&A Robert De Boeck (51) rondde in 1986 cum laude zijn studie Economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam af. Werkte vervolgens als beleggingsanalist bij Nationale-Nederlanden en maakte in 1987 de overstap naar Staal Bankiers. Zette in 1988 binnen deze bank de eerste Woningmaatschap op. De Boeck ontwikkelde in 1992 binnen de bank de formule van een participatiemaatschappij voor het midden- en kleinbedrijf, waarbij het kapitaal bijeen wordt gebracht door informal investors en voerde vanaf dat moment de directie over Staal Participaties. Realiseerde in maart 1999 een management buy-out, waarbij de participatiefondsen werden verzelfstandigd en verder gingen onder de naam Antea. In zijn vrije tijd is De Boeck fervent aanhanger van voetbalclub Sparta Rotterdam en schrijft hij maandelijks een column voor zakenblad Quote. 14 brookz oktober 2012

15 Q&A ROBERT DE BOECK. Antea Participaties select Iedereen stort zich ineens op het MKB ROBERT DE BOECK is oprichter en directeur van Antea Participaties. De investeringsmaatschappij voor het MKB viert deze maand haar 15-jarig bestaan. Het geheim van ons succes? Ik kijk altijd naar drie factoren: management, management en management. Robert De Boeck verwelkomt ons met zijn bekende en opgewekte Rotterdams accent in de statige kantoorvilla van Antea in Den Haag. De Boeck is al ruim twintig jaar een bekende verschijning in de wereld van participatiemaatschappijen en informal investors. Hij begon eind jaren tachtig bij Staal Bankiers, waar hij in 1992 Staal Participaties opzette. In 1999 wist hij via een management buy-out dit participatiefonds te verzelfstandigen en ging als zelfstandige investeringsmaatschappij verder onder de naam Antea. De participatiemaatschappij viert dit jaar haar 15-jarig jubileum en heeft zich altijd gepositioneerd als een actieve, ondernemende nanciële aandeelhouder voor MKB-bedrijven. De geïnvesteerde bedragen variëren van één tot vijf miljoen euro, meestal in de vorm van een minderheidsbelang. Daarbij is het vizier gericht op jonge bedrijven met groeipotentieel, volwassen ondernemingen in de expansiefase of bedrijven die te maken krijgen met een management buy-in / buy-out als oplossing voor een opvolgingsprobleem van de DGA. Het beheerd vermogen bedraagt op dit moment circa 36 miljoen euro. In de fondsen nemen ruim 250 informal investors deel. In de afgelopen vijftien jaar heeft De Boeck vele tientallen investeringen gedaan en even zoveel exits beleefd, de één uiteraard iets succesvoller dan de andere. Wie succesvol een investeringsfonds wil managen moet te allen tijde open en transparant zijn, zo is de ervaring van De Boeck. De communicatie met onze investeerders is cruciaal. Slecht nieuws vertellen we zo vroeg en zwart mogelijk, successen pas wanneer ze gerealiseerd zijn. Als je daar consequent aan vasthoudt, heb je al veel problemen voorkomen. U loopt inmiddels ruim twintig jaar mee in de wereld van informal investors en risicodragend vermogen. Wat is het meest opmerkelijke verschil met twee decennia geleden? Allereerst is de juridisering van het proces aanmerkelijk toegenomen. Alles moet tegenwoordig worden vastgelegd in vuistdikke contracten en overeenkomsten, soms tot in het absurde aan toe. Daarnaast zijn informal investors steeds jonger worden. Toen ik in 1992 bij Staal Bankiers het eerste fonds oprichtte, waren de meeste particuliere investeerders toch de bekende grijze mannen die na hun pensioen nog een actieve rol wilden spelen in het bedrijfsleven. Nu heb ik ook informals van rond de 40 jaar bij mij aan tafel. Dat heeft er voor een deel mee te maken dat deze ondernemers niet wachten tot hun 65 e, maar al in een veel eerder stadium een deel van hun bedrijf verkopen om te kunnen cashen. Je wilt toch als investeerder vooral dat het geld in het bedrijf wordt gestopt in plaats van uitgegeven aan de aanschaf van een nieuwe Porsche? Hoe gemotiveerd is zo n ondernemer nog als je hem al miljonair hebt gemaakt? Laat ik voorop stellen dat het bedrijf aanzienlijke groeikansen moet hebben, anders stappen we er sowieso niet in. Een andere voorwaarde is dat de motivatie van de ondernemer niet afneemt. Maar dat kun je slim inrichten, bijvoorbeeld door hem dat bedrag niet in één keer te geven. Maar het in stapjes te laten vrijvallen, eventueel afhankelijk van of hij zijn doelstellingen haalt. tekst PETER RIKHOF en WIETZE WILLEM MULDER / fotografi e MARCEL BAKKER november/december 2014 brookz 15

16 select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername NIEUWS FINANCIERING DUURZAAMHEID Q&A Hoe bepalend is de ondernemer voor het succes van een bedrijf? In het MKB zeer bepalend. Natuurlijk speelt ook de markt en het product een belangrijke rol, maar als je achteraf kijkt naar de belangrijkste succesfactoren van een bedrijf kom ik altijd bij drie factoren uit: management, management en management. In ons segment moet je eerder denken aan één à twee mislukkingen, zes à zeven redelijk tot goed en twee klappers, dat zijn bedrijven die tien keer over de kop gaan U moet dus goed kunnen inschatten of de ondernemer en zijn team uw investering waard is. Hoe doet u dat? Door in eerste instantie af te gaan op zijn trackrecord en mijn onderbuikgevoel. Als iemand al zes keer failliet is gegaan is de kans dat hij de zevende keer wel succes heeft niet zo groot. Daarnaast maken we al jaren gebruik van een uitgebreid assessment, waarbij de ondernemer door een professioneel bureau wordt getest. Ik stond daar in het begin wel wat aarzelend tegenover, omdat dit in onze branche niet gebruikelijk was. En gaan de ondernemers dit wel accepteren? Maar ik heb er eigenlijk nooit afwijzende reacties op gehad en wat belangrijker is: het verkleint het risico op een verkeerde inschatting. Zijn de kwaliteiten van een ondernemer wel te vatten in een checklist: hoe reageert hij bij tegenslag of wat als bijvoorbeeld de management fee drie maanden niet uitbetaald kan worden? Het gaat ook niet alleen om het afvinken van een lijstje. Het is ook de reactie van de ondernemer tijdens zo n assessment. Als iemand emotioneel of geïrriteerd reageert op bepaalde vragen of ctieve situaties, dan denk ik: over twee maanden stel je je ook zo op tegenover mij als we een verschil van mening hebben. In private equity is instappen makkelijker dan er weer goed uitstappen. De laatste exit van Antea is vorig jaar maart gerealiseerd. Dat lijkt ons een lange tijd geleden. Dat valt best mee. De meeste exits laten zich moeilijk plannen, ook al zou je dat graag anders willen. Soms lukt het ook wel. Dan kijk je naar de onderneming, maar ook naar de markt en economie. Zo zeiden we eind 2007 intern tegen elkaar: er is een complete gekte in private equity en in bankenland aan de gang, laten we eens kijken welke ondernemingen in aanmerking komen om te verkopen. Van de drie kandidaten daarvoor in portefeuille hebben we er toen twee kunnen verkopen tegen goede condities. Het gaat natuurlijk ook wel eens mis. Nog vers in ons geheugen ligt de ondergang van icentre, een deelneming die in 2013 gierend failliet ging. Dat is inderdaad een behoorlijk dieptepunt geweest, hoewel we als aandeelhouder meer dan onze inleg uit het dividend al hadden terugverdiend. Maar de upside van een mooie exit zat er helaas niet in. Wat ging er eigenlijk fout bij icentre? We hadden in 2007 een management buy-in ge nancierd van wat toen nog een bescheiden Apple-reseller was met vijf vestigingen. icentre was een zelfstandig bedrijf, maar er was natuurlijk wel een behoorlijke afhankelijkheid van Apple. Daar heeft het bedrijf in eerste instantie ink van gepro teerd, we gingen in vier jaar van 5 naar 34 winkels, maar dat werd uiteindelijk ook onze ondergang. Apple kreeg problemen met het leveren van hun nieuwste producten. Daardoor misten we in 2012 de hele Sinterklaas- en kerstverkoop, normaal goed voor dertig procent van de jaaromzet. Daar kwam in 2013 nog eens een desastreus eerste kwartaal overheen, toen de gevolgen van de economische crisis volop merkbaar waren. Dat is uiteindelijk de nekslag geweest. Wat is voor u het hoogtepunt geweest van de afgelopen 15 jaar? We hebben in al die jaren verschillende mooie exits gerealiseerd. Maar mijn persoonlijke hoogtepunt is Lifehammer geweest, een hamertje dat je gebruikt om een autoruit in te slaan als je met je auto te water raakt. Ik werd benaderd met de vraag of wij interesse hadden in de rechten van Lifehammer. Mijn eerste reactie was: wat moet ik hiermee? Want er was geen ondernemer, geen bedrijf, helemaal niets. Maar uiteindelijk vonden we in Jan Franken een goede ondernemende manager en samen met hem hebben we toen in enkele jaren van Lifehammer een echte onderneming gemaakt. Het is niet de exit geweest met het hoogste rendement, maar voor mij persoonlijk wel de leukste. In feite een atypische investering voor Antea, want eigenlijk kochten jullie alleen het intellectuele eigendom. 16 brookz november/december 2014

17 Klopt. Het kostte mij ook veel moeite om die investering er doorheen te krijgen bij onze commissarissen. Maar ik was ervan overtuigd dat er veel potentie in zat. Het is zeker onze focus niet, maar af en toe moet je in ons vak ook een beetje opportunistisch zijn. Dus als er een tweede Lifehammer langskomt, zal ik er zeker weer serieus naar kijken. De algemene regel voor informal investors is dat van de tien investeringen er vijf mislukken, vier redelijk tot goed aflopen en er één klapper tussenzit. Gaat dat lijstje ook op voor Antea? Nee, dan zit je echt in de start-up hoek waar de individuele informals zich vaak begeven. In ons segment moet je eerder denken aan één a twee mislukkingen, zes à zeven redelijk tot goed en twee klappers, dat zijn bedrijven die tien keer over de kop gaan. Bedenk wel dat een fonds niet zozeer slecht presteert door de mislukte deelnemingen maar vooral door het uitblijven van de klappers. Daar behaal je het echte rendement mee. Maar naast die klappers moet je ook zekerheidjes in je portefeuille hebben. Bedrijven die een mooi gemiddeld rendement maken en waar je verder weinig naar om hoeft te kijken. Hoe zit het eigenlijk met het rendement van Antea. Oftewel, wat is uw eigen trackrecord? Als je kijkt naar de hele periode maart 1993 november 2014 kom je uit op een enkelvoudig rendement van 9,2 procent gemiddeld per jaar over de fondsen I tot en met V. Maar fonds V heeft een behoorlijke negatieve invloed gehad op dit langjarige gemiddelde omdat het merendeel van de investeringen in dat fonds zijn gedaan in de periode 2005 tot Dat was op de top van de markt, net voor de crisis. Als je fonds V niet zou meerekenen kom je voor de fondsen I tot en met IV op een rendement van 15,2 procent gemiddeld per jaar. Onze target voor het nieuwe fonds waarvoor we binnenkort weer geld ophalen is 12 procent per jaar. In jullie fondsen zit een bonte verzameling van bedrijven. Nooit gedacht aan sectorfocus voor een bepaald fonds? Nee, want onze informals willen juist spreiding. Maar dat is wel de grote vraag waar iedere investeerder mee worstelt: bereik je meer risicoreductie door spreiding over een aantal sectoren of juist door een specialisme? Wij denken het eerste. Het is inmiddels wel dringen geblazen, want iedere partij is momenteel op zoek naar de parels in de MKB-markt. Tja, het MKB lijkt tegenwoordig wel een soort heilige graal. Ik zie veel grotere investeringsmaatschappijen noodgedwongen ook steeds meer afdalen naar de MKB-markt, omdat het in het bovenste segment rustig was de afgelopen jaren. Daarnaast zijn er de laatste jaren steeds meer MKB-fondsen bijgekomen die equity en achtergestelde leningen verschaffen. Dus de concurrentie wordt wel heviger, ook in ons segment met investeringen tussen de één tot vijf miljoen euro. Maar gezien onze toegevoegde waarde vanuit het netwerk van informal investors zijn we voldoende onderscheidend. Antea gaat binnenkort de markt op voor het zevende fonds. Hoeveel geld wil je ophalen? Doelstelling is tussen de 10 en 15 miljoen euro. Met het vorige fonds hadden jullie het beoogde bedrag van vijftien miljoen binnen een week bij elkaar en werd de inschrijving vroegtijdig gesloten. Waarom geen groter fonds? Daarmee kun je ook grotere participaties doen, wat de kans op een succes vergroot. Maar dan komen we met Antea in een andere league terecht. Als je een fondsomvang van 40 miljoen euro hebt, dan kan ik geen investeringen van een miljoen euro doen. Anders zou ik veertig deelnemingen moeten uitzetten, dat is niet realistisch. We hebben heel bewust voor de MKB-markt gekozen, daar hebben we verstand van. Zolang als ik hier zit gaan we dat ook niet veranderen. november/december 2014 brookz 17

18 deal 01 Robert Hoopman en Joep van Wessem. Koninklijke Buisman Suikerooms TOEN DE LAATSTE NAZAAT van de familie Buisman op zoek was naar een nieuwe eigenaar voor Koninklijke Buisman, stapten Joep van Wessem en Dirk van Kappen in 2007 vol vertrouwen in. Zeven jaar later wordt Van Kappen uitgekocht door Robert Hoopman. Zeven jaar geleden waren Dirk van Kappen en Joep van Wessem op zoek naar een onderneming waarin zij hun kennis en door de jaren opgebouwde ervaring konden inzetten. Via overnameadviseur Marktlink kwam het bedrijf in contact met de Koninklijke Fabriek van Gebrande Suiker R. Buisman gespecialiseerd in gebrande suikeraroma s, kof einstants en creamers. De oud-eigenaar, de heer Olland, wilde zijn zakelijke belangen afbouwen en binnen de familie en onderneming waren geen geschikte overnamekandidaten. Van Kappen en Van Wessem stapten in en bouwden het bedrijf verder uit. Buisman kenmerkt zich inmiddels door twee takken binnen het bedrijf. Enerzijds richt de consumentenkant zich op producten voor de consument en het beter en eigentijdser positioneren hiervan. Hier maken bijvoorbeeld producten als kof einstants deel van uit. Daarnaast richt de ingrediëntentak, bestaande uit gebrande suikers en caramels, zich weer op een ander deel van de markt. We zijn inmiddels actief in een groot aantal landen, vooral in Noordwest-Europa en Zuidoost- Azië, aldus Van Wessem. En niet zonder succes: Buisman laat al jaren een positief resultaat zien. Zichzelf verkocht Onlangs, zeven jaar na de succesvolle overname, maakte Van Kappen de keuze om zich terug te trekken uit het bedrijf en meer aandacht te besteden aan zijn privéleven. Hiermee ontstond de ruimte voor participatie van een nieuwe partner. Via Marktlink kwam Van Wessem in contact met Hoopman. In eerste instantie was het de bedoeling een nieuwe partner aan te trekken voor de consumententak, terwijl ikzelf verantwoordelijk zou blijven voor Buisman Ingredients. Het betreffen namelijk twee losse bedrijven, Consumer en Ingredients, onder één holding, vertelt Van Wessem. Al snel bleek dat Hoopman en Van Wessem dezelfde visie Deal Management buy-in Bedrijf Koninklijke Fabriek van Gebrande Suiker R. Buisman B.V. Intermediair Marktlink Participatie sinds half oktober 2014 Jaaromzet 15 miljoen euro Financiering eigen middelen en bancaire lening (ING) deelden over het bedrijf en dat beide partijen een toekomst voor Buisman voor zich zien. Zelfs zo goed, dat we hebben besloten allebei mede-eigenaar te worden van het volledige bedrijf, en niet beide van één van de twee takken. Dit vereiste het nodige papierwerk, gevolgd door de onderhandelfase. Het bedrijf moest immers worden verkocht door Van Kappen en Van Wessem, en weer worden verkocht aan Van Wessem en Hoopman. In feite zijn de aandelen verkocht aan een nieuwe beheermaatschappij. Maar toch zou je kunnen zeggen dat ik ze aan mezelf heb verkocht. De overname is ge nancierd uit eigen geld en een bancaire lening ge nancierd door de ING. We hebben een en ander relatief snel kunnen afronden, niet in de laatste plaats door bereidwilligheid van alle partijen. Op 16 oktober 2014 werd het de nitieve koopcontract getekend. Gezamenlijk aansturen Hoopman, eerder onder andere werkzaam voor Nestlé, zal zich voornamelijk toeleggen op de consumer-tak, waar Van Wessem de ingredients-tak onder zijn hoede zal blijven nemen. Maar we zijn allebei voor de helft partner en beleidsbeslissingen nemen we gezamenlijk. De doelstellingen voor de toekomst hebben vooral betrekking op het versterken en uitbreiden van de huidige activiteiten. Voor consumenten is dit in eerste instantie het verbeteren van de distributie en verbreding van het assortiment en daarna zal de groei vooral uit innovatie moeten komen. Voor ingredients staat het uitbreiden van de business in Zuidoost-Azië hoog op de agenda, net als het verdiepen van kennis en het vermarkten hiervan. We zijn inmiddels meer dan alleen een leverancier voor onze klanten. We kunnen onze adviesfunctie nog verder uitbouwen en van nog meer waarde zijn voor onze klanten. 18 brookz november/december 2014 tekst KELLY OUDE VELDHUIS / fotografi e SIETSKE RAAIJMAKERS

19 Joep van Wessem Dirk van Kappen xxxxxxxxxx 200x brookz 19

20 deal 02 Ronald van der Vlist en Klaas Scholtens. Alukwa Jachtportiers RONALD VAN DER VLIST EN KLAAS SCHOLTENS wilden samen ondernemen. Daarom besloten ze via een management buy-in het roer over te nemen bij Alukwa, een producent van automatische deuren voor luxe jachten. Iedere deur moet nieuw, uniek en overtreffend zijn. In het Zwitserse Bern kwamen Ronald van der Vlist en Klaas Scholtens elkaar in 2011 tegen. Van der Vlist, de toenmalige chief executive of cer van wereldmarktleider in gasbehandeling Hofstetter, zocht een rechterhand die zijn uitgestippelde groeiplannen kon verwezenlijken. Het duo werkte ruim twee jaar samen, waarin ze onder andere het bedrijf naar Amsterdam verhuisden. Een tijdje later besluit de Nederlandse aandeelhouder van Hofstetter dat hij de onderneming wil verkopen. Van der Vlist en Scholtens hebben wel interesse in een management buy-out en benaderen intermediair Rembrandt Fusies & Overnames om de transactie rond te maken, maar wegens omstandigheden ketst de deal af. Gegund worden Vanaf dat moment scheiden de wegen van Van der Vlist en Scholtens even. Totdat ze elkaar begin 2014 weer tegen het lijf lopen en dan serieus werk maken van een overname. Ze stappen wederom naar Rembrandt om hun zoekpro el op tafel te leggen: een onderneming die zelf een technisch inhoudelijk product fabriceert, met internationale groeipotentie. Rembrandt kwam al snel met een teaser die hun interesse wekte en enkele dagen later zaten ze tegenover de twee verkopende ondernemers van Alukwa, een fabrikant van automatische deuren voor luxe jachten. Het product sprak beide heren meteen aan, mede doordat ze zelf bootjesmannen zijn. Maar vooral omdat het maken van een automatische deur balanceert tussen esthetisch verantwoord en zeewaardigheid, want op ruige zee mogen de deuren niet barsten. Bovendien wil de eigenaar van zo n superjacht natuurlijk niet een systeem wat iemand anders al heeft, legt Scholtens uit. Het moet dus iedere keer nieuw, uniek en overtreffend zijn. Voor het duo was het gesprek met de vader en zoon die Alukwa wilden verkopen de eerste van drie spannende momenten. Volgens Van der Vlist en Scholtens is kijken of er een persoonlijke klik is tussen kopers en verkopers het belangrijkste aspect tijdens de eerste ontmoeting. Zo n bedrijf moet je toch gegund Deal Management buy-in Aandelenbelang 100 procent Bedrijf Alukwa in Nieuw-Vennep Overnamedatum 1 oktober 2014 Jaaromzet Niet voor publicatie Personeel 17 medewerkers Overnamebedrag Niet voor publicatie Financiering Eigen vermogen, banklening en achtergestelde lening verkopers worden, aldus Van der Vlist. Dat gebeurt alleen wanneer je met elkaar op dezelfde gol engte zit. Op de camping Bij beide kampen was de klik aanwezig, waarop een bedrijfsbezoek na sluitingstijd bij de Nieuw-Vennepse onderneming werd gearrangeerd. Daar presenteerden Van der Vlist en Scholtens hun plannen voor Alukwa aan de verkopende ondernemers. Omdat de continuïteit van de onderneming voor hen voorop stond, was de toekomstvisie vooral ingestoken op het voortbestaan en voortgang van het bedrijf. Daarna kwam de tweede spannende hobbel voor het duo: het overeenkomen van een redelijke prijs. De berekening van de waarde, de onderhandelingen en het boekenonderzoek voerden Van der Vlist en Scholtens zelf uit, met een accountant aan hun zijde. Tijdens de zomer werd de due diligence opgestart, een periode waarin het tweetal met vakantie ging. Maar de vooropgestelde streefdatum van 1 oktober liep geen vertraging op. Scholtens: Er werd voor ons door Rembrandt een digitale dataroom opgezet, waardoor ik vanaf de camping in Frankrijk alle opgevraagde documenten kon doornemen. Zelfs de intentieverklaring heb ik daar gelezen en ondertekend. Hapklare brokken Het laatste spannende puzzelstukje was de nanciering. We twijfelden wel of we een lening bij de bank konden krijgen, want je hoort tegenwoordig veel negatieve verhalen over nanciering aan het MKB, bekent Van der Vlist. Maar Rembrandt gaf aan dat het geen probleem moest zijn, zolang we maar een hapklare brok aanleverden. Uiteindelijk kregen ze een voorstel van twee van de vier banken, waarna ABN AMRO de opdracht binnensleepte. Scholtens: Ons businessplan bestond uit 65 pagina s en het nancieringsmemorandum uit 48 pagina s, dus we kwamen beslagen ten ijs. Zolang je maar een realistisch plan indient, dan is een bank ook realistisch. 20 brookz november/december 2014 tekst WIETZE WILLEM MULDER / fotografi e SIETSKE RAAIJMAKERS