Waterdiensten en biodiversiteit in balans? Maarten Stevens, team Natuurrapportering, INBO

Transcriptie

1 Waterdiensten en biodiversiteit in balans? Maarten Stevens, team Natuurrapportering, INBO Waterforum 2 oktober 2015

2 Inhoud Ecosysteemdiensten en (biodiversiteits)beleid Is het integraal waterbeleid ESD-proof? Gaan het gebruik van ESD en biodiversiteit samen? Welke kennis is nodig voor een duurzaam ESD-gebruik?

3 Ecosysteemdiensten groen-blauwe diensten landschapsdiensten - Overstromingsbescherming Recreatie Koelwater Drinkwater Scheepvaart Culturele eigenheid Voedsel Waterzuivering Aangename woonomgeving

4 De ESD-cyclus Ecosystemen Ecosysteemdiensten Aanbod Gebruik Welzijn & Welvaart Vraag Maatschappelijke effecten Drivers Governance waardering

5 Ecosysteemdiensten in het beleid & Ecosysteemdiensten

6 Ecosysteemdiensten in het beleid

7 De Natuurrapportering als ecosysteemassessment voor Vlaanderen NARA-T Toestand & trend van ecosysteemdiensten 2014 NARA-B Handvaten voor een ESD-gericht beleid 2016 NARA-S Scenario s voor groene infrastructuur en ESD

8 Is het integraal waterbeleid ESD-proof? Kenmerken van een ESD-gericht beleid: Integrerende benadering Alle onderdelen van de ESD-cyclus Meerdere ESD Meerdere schaalniveaus Tijd ook volgende generaties Ruimte afstemming administratief en ruimtelijk niveau Participatief Verschillende waardentypes Betrokkenheid lokale kennis en netwerken Responsabilisering

9 Is het integraal waterbeleid ESD-proof? Analyse van rechtsnormen Analyse van praktijk Decreet IWB Richting ESD-gericht beleid Vooral inhoudelijk Minder op procesniveau Wet onbevaarbare waterlopen Waterbeleidsnota s I II Wet bescherming opp.wateren

10 Is het integraal waterbeleid ESD-proof? Monofunctioneel Command & control Gebiedsgerichte Sterk ESD-gericht werking Participatie Coproductie? sterke sturing Beperkte Adaptieve instrumentenmix strategie? Beperkt aantal landgebruiken Geen score -- - Niet ESD-gericht ± + ESD-gericht

11 Is het integraal waterbeleid ESD-proof? Theorie vs praktijk Maatregelen koppelen aan levering diensten ORBP kosten baten analyse Focus op sociaal-economische baten Houdt geen rekening met baten van bv. waterzuivering, C- opslag, habitat vissen hengelsport, recreatie, Integratie over beleidsdomeinen en doelen (Biodiv. strategie, GLB, Ruimtelijke ordening)

12 ESD & biodiversiteit 4 schaalniveaus genen soorten ecosystemen landschappen 4 invalshoeken

13 Belang biodiversiteit Biodiversiteit is nodig om meerdere functies te leveren Biodiversiteit is nodig voor stabiliteit Biodiversiteit heeft vaak een positief effect op de levering van ESD

14 Biodiversiteit Het gebruik van ESD heeft een impact op de biodiversiteit Processen & functies aanbod gebruik Intensiteit menselijk gebruik

15 Impact van het gebruik van ESD P S R I

16 Impact van het gebruik van ESD Verschillende drukken Verschillende reactie Gradueel Tipping point kanalisering overstorten verdroging Nimmo et al., 2015 Scheffer et al., 2012

17 Impact van het gebruik van ESD Regulatie waterkwaliteit (nutriëntenverwijdering) Ondergedoken vegetatie Drijvende vegetatie N P Sediment Verstuwing Emerse waterplanten Draadalgen Drinkwatervoorziening (sport)visserij Recreatie Habitat Hilton et al., 2006 How green is my river? A new paradigm of eutrophication in rivers

18 Riviergradiënt = functionele gradiënt Klimaatregulatie (koolstofopslag) Regulatie overstromingsrisico (berging vloedwater) Regulatie waterkwaliteit (nutriëntenverwijdering) Voedselproductie (habitat/voedsel) UK NEA, 2011

19 Veilige grenzen voor gebruik? In functie van ESD en/of natuurdoelen? Hoe veerkrachtig en stabiel is het systeem? Rekening houden met natuurlijke processen Hangt af van positie in stroomgebied Zicht nodig op balansen en e-flows Functioneren ecosysteem Nutriënten Vloedwater gebruik import gebruik export Drinkwater Scheepvaart Visserij

20 Voorbeeld 1: komberging in Dijlevallei Bescherming Leuven tegen overstromingen Leuven.weleer.be Bron: De Dijle in Leuven, een vloek en een zegen

21 Voorbeeld 1: komberging in Dijlevallei Natuurontwikkelingsscenario Verruwing rivierkanaal Maximale spreiding overstromingswater Wachtbekken Egenhoven Bron: De Dijle in Leuven, een vloek en een zegen

22 Voorbeeld 1: komberging in Dijlevallei Spreiding overstromingen niet maximaal Vooral in Doode Bemde en Egenhoven Toename overstromingsduur, -diepte en -frequentie Afzetting nutriëntenrijk sediment Conflict met natuurdoelen

23 Voorbeeld 1: komberging in Dijlevallei Dottergraslanden Drempelwaarde: mg P/kg bodem Afgezet sediment tijdens overstroming: mg P/kg bodem Van P-gelimiteerd naar N-gelimiteerd Welke kennis nodig: - Waterbalans (overstromingsduur, diepte, frequentie) - Nutriënten- en sedimentbalans - Systeemgrenzen i.f.v. welke functies / waarden?

24 Voorbeeld 2: wateronttrekking Maas Maas = regenrivier Grote seizoenale debietschommelingen Afleiding Maaswater Grensmaas Kanalen Waterkracht (Lixhe) Dagelijkse debietschommelingen Verminderde aanvoer grind

25 Voorbeeld 2: wateronttrekking Maas Recreatie/toerisme Waterkracht Koel- en proceswater Natuurwaarden Scheepvaart Landbouw Drinkwaterproductie Erfgoed Grondwateraanvulling

26 Watertekorten Bij 60m³/s Optimale watervoorziening Suboptimale watervoorziening, beperkte aanpassing nodig Tekort, ingrijpende maatregelen noodzakelijk Tekort, knelpunten scheepvaart Bij 30m³/s Bron: Raadgever T. (2004). Schademodellering laagwater Maas

27 Voorbeeld 2: wateronttrekking Maas Welk % van het natuurlijk debiet kan gebruikt worden? environmental flow (bv. EFI UK) Max % onttrekking om GET te halen

28 Voorbeeld 2: wateronttrekking Maas

29 Voorbeeld 2: wateronttrekking Maas Lage waterstanden in zomer Uitdrogen grindbanken Zuurstofgehalte (waterleven) Smallere bedding Extreme dynamiek bij hoogwaterafvoer Vestiging vegetatie Weinig fijne grindfractie (weggespoeld + geen aanvoer) Aanvoer eutroof slib bedekking grindzones met algen en slib Slecht paaihabitat voor vissen (rivierdonderpad, barbeel)

30 Besluiten (1) Natuur levert diensten Gebruik van diensten heeft impact op ecosysteem Biodiversiteit bepaalt veerkracht en stabiliteit Plaats in stroomgebied is bepalend Duurzaam beheer van watersysteem Natuurlijke situatie realistisch? = vaak culturele dienst (cultuurhistorisch landschap) Welke doelen? Natuurdoelen ESD? Alle waarden meenemen in afweging over sector- en beleidsgrenzen heen

31 Besluiten (2) Duurzaam gebruik van watersystemen Nood aan kennis balansen Waterkwantiteit + kwaliteit + timing Nood aan kennis veilige grenzen voor gebruik Belasting (nutriënten, temperatuur, polluenten) Extractie (water, biota) Grenswaarden zijn afhankelijk van plaats in stroomgebied = functionele gradiënt Optimalisatie i.p.v. maximalisatie