MWidW bij peuters en kleuters met TOS

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "MWidW bij peuters en kleuters met TOS"

Transcriptie

1 MWidW bij peuters en kleuters met TOS Prof. dr. Paul Leseman, promotor (UU) Dr. Maartje Kouwenberg, copromotor (Auris) Dr. Connie Fortgens, copromotor (Auris) Marike Kempen MSc, promovenda (Auris & UU)

2 Inleiding Korte uitleg promotieproject Resultaten literatuurstudie Bespreking relevantie resultaten voor TOS Korte toelichting op vervolg promotieproject

3 Doel: Verbeteren woordleerwinst via MWidW

4 Woordenschatontwikkeling bij kinderen met TOS Eerste woorden laat Persisterende en vaak toenemende achterstand Werkwoorden lijken extra moeilijk Veel herhaling nodig

5 Promotieonderzoek MWidW Literatuurstudie Observatiestudie 2016 Verbeterstudie 2018

6 Probleemstelling = aanleiding voor dit project Evidentie voor MWidW voor: Regulier TOS (intensief arrangement)

7 Implicaties van voorgaande studies Aandacht voor: Doelwoordselectie Instructievaardigheden

8 Vertaling van wetenschappelijke kennis naar praktijk Niet vanzelfsprekend, maar wel belangrijk Risico: Toenemend verschil tussen kinderen met een kleine beginwoordenschat en kinderen met een grote beginwoordenschat, Mathew-effect Kansen: Zelfreflectie ondersteunen met coaching Instructievaardigheden multidisciplinair vergroten

9 Literatuurstudie Woordleermechanismen Succesvolle kenmerken woordenschatinterventies

10 Interactie tussen omgeving en kind Sociaal Hoeveelheid Lezen Impliciet & expliciet

11 Woordleermechanisme normaal: generiek Associatief Statistisch Belichaamd: multisensorisch, gesticulaties

12 Woordleermechanismen normaal: talig Fonologisch en prosodisch Lexicaal: Conceptueel Fast mapping Semantisch gerelateerd Morfologisch Syntactisch Pragmatisch

13 Woordleermechanisme TOS: talig Fonologisch: Fonotactische waarschijnlijkheid Fonologisch korte termijn geheugen Neighbourhood density Lexicaal-semantisch: Fast mapping: verbaal en visueel Semantisch netwerk Syntactisch Pragmatisch

14 Woordleermechanisme TOS: generiek Motorisch - gesticulaties Procedureel Deficiet Hypothese (PDH): Declaratief versus procedureel geheugen systeem PDH en woorden leren

15 Vergelijking mechanismen normaal en TOS Verrassend veel aanwijzingen voor generieke mechanismen bij woord leren door kind met een TOS Voor normaal en TOS geldt: Taal leren is onderdeel van generiek leren Bij TOS ontstaat ruis in de natuurlijke interactie tussen input en kind cascade aan problemen Implicaties voor praktijk met TOS: Differentiëren! Extra aandacht voor kind met gemiddelde scores op woordenschattestjes en blijvende problemen in grammatica: werkt het syntactisch bootstrapmechanisme dan voldoende?

16 Literatuurstudie: woorden leren Woordleermechanismen Succesvolle kenmerken woordenschatinterventies

17 Instructie: expliciet en impliciet Expliciet: Minder woorden Impliciet: Meer woorden

18 Doelwoordselectie 3 Laag frequent 2 Regelmatig nodig op school 1 Hoog frequent

19 TOS Groepsinterventies MWidW Individuele interventies: Modeling Focused stimulation (Praten doe je met zijn tweeën)

20 Normaal: at risk Veel voor kinderen zonder TOS (at-risk) Combinatie van impliciet en expliciet leren (MWidW) Kwaliteit van interactie volwassene en kind Betrokkenheid van het kind Meer gelegenheden voor doelwoordaanbod Semantisch gerelateerd (MWidW) Automatisering Gesticulaties

21 Resterende onzekerheden Nauwelijks bewijs voor woordenschatinterventies bij TOS Opvallende verschillen in de literatuur over woorden leren: Wetenschappelijk niveau Onderzochte leeftijdsgroep Onderzochte aspecten: Gesticulaties Lexicale regels Zelfstandig naamwoorden

22 Voorlopige implicaties voor de praktijk Differentiëren Multimodale aanpak Nuttige combinatie van impliciet en expliciet Veel tijd voor herhaling

23 Project MWidW Literatuurstudie Observatiestudie 2016 Verbeterstudie 2018

24 Observatiestudie 2016 Interviews Klassenobservaties

25 Tot slot Enorm bedankt voor jullie aandacht! Maar? Zou? En?

De staat van het woordleerklimaat

De staat van het woordleerklimaat De staat van het woordleerklimaat in peuter- en kleutergroepen van Auris Marike Kempen MSc, promotieonderzoeker (Auris & UU) Prof. Dr. Paul Leseman, promotor (UU) Dr. Maartje Kouwenberg, copromotor (Auris)

Nadere informatie

Adaptief met woorden in de weer

Adaptief met woorden in de weer Adaptief met woorden in de weer Promotieonderzoek naar MWidW Marike Kempen MSc (Auris & UU) Prof. Dr. Paul Leseman (UU) Dr. Connie Fortgens (Auris) Dr. Maartje Kouwenberg (ex-auris) Overzicht Huidige situatie

Nadere informatie

Zo leren peuters en kleuters met een TOS woorden

Zo leren peuters en kleuters met een TOS woorden ARTIKELEN Zo leren peuters en kleuters met een TOS woorden Marike Kempen, Maartje Kouwenberg, Conny Fortgens en Paul Leseman Hoe komt het dat het uitbreiden van de woordenschat bij kinderen met een TOS

Nadere informatie

ZINnig Innovatie van taaltherapie voor kinderen met complexe taalproblemen. ZINnige informatie over het project

ZINnig Innovatie van taaltherapie voor kinderen met complexe taalproblemen. ZINnige informatie over het project ZINnig Innovatie van taaltherapie voor kinderen met complexe taalproblemen HU Logopediesymposium 2019 Evidence Beest, wat een feest! Inge Klatte MSc (inge.klatte@hu.nl) Vera van Heugten MA dr. Rob Zwitserlood

Nadere informatie

Helpen ondersteunende gebaren bij woordleren?

Helpen ondersteunende gebaren bij woordleren? Helpen ondersteunende gebaren bij woordleren? Het effect van ondersteunende gebaren op woordleren bij dove/slechthorende kinderen en kinderen met een taalontwikkelingsstoornis Lian van Berkel-van Hoof

Nadere informatie

Helpen ondersteunende gebaren bij woordleren?

Helpen ondersteunende gebaren bij woordleren? Helpen ondersteunende gebaren bij woordleren? Het effect van ondersteunende gebaren op woordleren bij dove/slechthorende kinderen en kinderen met een taalontwikkelingsstoornis Lian van Berkel-van Hoof

Nadere informatie

Onderbouwd onderwijs aan leerlingen met een TOS

Onderbouwd onderwijs aan leerlingen met een TOS Onderbouwd onderwijs aan leerlingen met een TOS Iris Duinmeijer Senior onderzoeker Koninklijke Auris Groep Presentatie Congres Jeugd in Onderzoek, 24 mei 2018 Onderwijs aan leerlingen met een TOS Instellingen

Nadere informatie

TOS en Dyslexie. De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld

TOS en Dyslexie. De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld TOS en Dyslexie De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld Inhoud: Wie zijn wij? Wat is een TOS? TOS en dyslexie, cormobiditeit TOS en dyslexie, dé aanpak Wie zijn wij? Auris: helpt mensen

Nadere informatie

SAMENVATTING Het doel van dit proefschrift is drieledig. Ten eerste wordt inzicht verschaft in het gebruik van directe-rede-constructies (bijvoorbeeld Marie zei: Kom, we gaan! ) door sprekers met afasie.

Nadere informatie

Het creëren van een gemeenschappelijke visie m.b.t. executieve functies voor het jonge kind; handvatten voor morgen!

Het creëren van een gemeenschappelijke visie m.b.t. executieve functies voor het jonge kind; handvatten voor morgen! Opbouw workshop Korte geschiedenis Wat zijn executieve functies? Waarom zijn ze belangrijk? Hoe is het gesteld met mijn EF s? Vertalen naar de praktijk Rol van de IB-er (EF en stoornissen) Doel Hoe het

Nadere informatie

Dutch summary 1. Dutch summary. Dutch summary

Dutch summary 1. Dutch summary.   Dutch summary http://hdl.handle.net/1765/105797 Dutch summary Dutch summary 1 Dutch summary 2 Erasmus Medical Center Rotterdam Dutch summary 3 Introductie Kinderen die in de neonatale periode zeer ernstig ziek zijn

Nadere informatie

Passend Onderwijs. voor dove en slechthorende leerlingen en voor leerlingen met een taalontwikkelingsstoornis HERZIENE DRUK

Passend Onderwijs. voor dove en slechthorende leerlingen en voor leerlingen met een taalontwikkelingsstoornis HERZIENE DRUK HERZIENE DRUK SO/1502 Fotografie: Peter Strating Passend Onderwijs voor dove en slechthorende leerlingen en voor leerlingen met een taalontwikkelingsstoornis februari 2015 Inleiding Deze brochure geeft

Nadere informatie

Werkgeheugen bij kinderen met SLI. Indeling presentatie. 1. Inleiding. Brigitte Vugs, 19 maart 2009. 1. Inleiding 2. Theoretische achtergrond

Werkgeheugen bij kinderen met SLI. Indeling presentatie. 1. Inleiding. Brigitte Vugs, 19 maart 2009. 1. Inleiding 2. Theoretische achtergrond Werkgeheugen bij kinderen met SLI Brigitte Vugs, 19 maart 2009 Indeling presentatie 1. Inleiding 2. Theoretische achtergrond SLI, Geheugen, Werkgeheugen 3. Ontwikkeling werkgeheugen 4. Relatie werkgeheugen

Nadere informatie

De JES studie: effecten van huiselijk geweld op de ontwikkeling van kinderen.

De JES studie: effecten van huiselijk geweld op de ontwikkeling van kinderen. De JES studie: effecten van huiselijk geweld op de ontwikkeling van kinderen. 1 Symposium Krachtige Kinderen in de opvang. Driebergen, 29 oktober 2012 Mirjam Wouda, kinder- en jeugdpsychiater Mutsaersstichting

Nadere informatie

TOS ervaar en neem mee! SPO de Liemers

TOS ervaar en neem mee! SPO de Liemers TOS ervaar en neem mee! SPO de Liemers Ellen de Vries en Kitty Gieling Als horen of communiceren niet vanzelfsprekend is Koninklijke Kentalis (cluster 2) Specialist op het gebied van diagnostiek, zorg

Nadere informatie

Persistent Grammatical Difficulties in Specific Language Impairment I. Duinmeijer

Persistent Grammatical Difficulties in Specific Language Impairment I. Duinmeijer Persistent Grammatical Difficulties in Specific Language Impairment I. Duinmeijer Samenvatting Persistente grammaticale problemen bij kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen (SLI). Een gebrek

Nadere informatie

Deel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos. 2 Stappen bij het opstellen van een behandelplan 29

Deel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos. 2 Stappen bij het opstellen van een behandelplan 29 Inhoud Inleiding 15 Deel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos 1 Het computerprogramma 23 1.1 Inleiding 23 1.2 Doel van het computerprogramma Behandeldoelen tos 23 1.3 Doelgroep en gebruikers

Nadere informatie

Project. Resultaten (1) Huidige studie. Resultaten (3) Resultaten (2) Begeleiding en zorg ten behoeve van matig slechthorende baby s en peuters

Project. Resultaten (1) Huidige studie. Resultaten (3) Resultaten (2) Begeleiding en zorg ten behoeve van matig slechthorende baby s en peuters Project Begeleiding en zorg ten behoeve van matig slechthorende baby s en peuters Evelien Dirks en Joke Hoek Onderzoek naar behoeften ouders/professionals Literatuur Instrumenten Producten 2 Huidige studie

Nadere informatie

Het onderbouwen van good practices. Symposium parallelsessie 2

Het onderbouwen van good practices. Symposium parallelsessie 2 Het onderbouwen van good practices Symposium parallelsessie 2 Good practices De langdurige zorg kent nog weinig kwaliteitsstandaarden en richtlijnen Er zijn veel good practices - verbeteren kwaliteit van

Nadere informatie

interdisciplinair interventieprogramma voor ouderen met geheugenproblemen / dementie en hun mantelzorgers

interdisciplinair interventieprogramma voor ouderen met geheugenproblemen / dementie en hun mantelzorgers interdisciplinair interventieprogramma voor ouderen met geheugenproblemen / dementie en hun mantelzorgers Onderzoeksteam Hanneke Donkers, MSc. Dinja van der Veen, MSc. Dr. Maud Graff Prof. dr. Ria Nijhuis-van

Nadere informatie

04/04/2017. IntervenTOS Cohortstudie 219 kinderen met TOS Gevolgd in

04/04/2017. IntervenTOS Cohortstudie 219 kinderen met TOS Gevolgd in Cohortstudie 219 kinderen met TOS Gevolgd in 2014-2015 Kwaliteitskenmerken van logopedie en speciaal en regulier onderwijs bij kleuters met TOS Gerda Bruinsma MSc Siméacongres Inzicht Uitzicht 6 april

Nadere informatie

Siméa Nienke Lam de Waal, MA Dr. Annette Scheper

Siméa Nienke Lam de Waal, MA Dr. Annette Scheper Vertelvaardigheid: Kleuters versus kinderen met SLI Siméa 11-04-2013 Nienke Lam de Waal, MA Dr. Annette Scheper Inhoud Waar hebben we het over? Achtergrond Onderzoeksvragen Methode Resultaten Discussie

Nadere informatie

Leerlingen met een auditieve beperking of taalontwikkelingsstoornis in het reguliere onderwijs

Leerlingen met een auditieve beperking of taalontwikkelingsstoornis in het reguliere onderwijs Leerlingen met een auditieve beperking of taalontwikkelingsstoornis in het reguliere onderwijs Dr. Anke de Boer Rijksuniversiteit Groningen, afdeling Orthopedagogiek Presentatie symposium Verschillend

Nadere informatie

Neurowetenschappen, taal en het onderwijs: Een verstandshuwelijk?

Neurowetenschappen, taal en het onderwijs: Een verstandshuwelijk? Neurowetenschappen, taal en het onderwijs: Een verstandshuwelijk? Esli Struys, CLIN, VUB Seminarie VLOR, 25 oktober 2012 30-10-2012 1 Overzicht -Mind, Brain, Language & Education (MBLE): mogelijkheden,

Nadere informatie

Kenmerken van peuters met een taalontwikkelingsstoornis

Kenmerken van peuters met een taalontwikkelingsstoornis Kenmerken van peuters met een taalontwikkelingsstoornis Maartje Kouwenberg (Auris) & Bernadette Vermeij (NSDSK) Anne Spliet (Pento) en Karin Wiefferink (NSDSK) Inhoud Doel van het onderzoek Achtergrond

Nadere informatie

Person Markers in Spoken Spontaneous Israeli Hebrew. A Systematic Description and Analysis S. Cohen

Person Markers in Spoken Spontaneous Israeli Hebrew. A Systematic Description and Analysis S. Cohen Person Markers in Spoken Spontaneous Israeli Hebrew. A Systematic Description and Analysis S. Cohen Persoonsmarkeerders in het Spontaan Gesproken Israelisch Hebreeuws (Samenvatting) Het corpus-gebaseerde

Nadere informatie

Inhoud. De indirecte optelstrategie als handige strategie voor aftrekopgaven in het getaldomein tot 100

Inhoud. De indirecte optelstrategie als handige strategie voor aftrekopgaven in het getaldomein tot 100 De indirecte optelstrategie als handige strategie voor aftrekopgaven in het getaldomein tot 100 Greet Peters 1,*, Joke Torbeyns 1,2, Bert De Smedt 3, Pol Ghesquière 3, & Lieven Verschaffel 1 1 Centrum

Nadere informatie

Leerlingen met autisme effectief ondersteunen bij sociale interactie in de klas (thematisch overzichtsartikel)

Leerlingen met autisme effectief ondersteunen bij sociale interactie in de klas (thematisch overzichtsartikel) Leerlingen met autisme effectief ondersteunen bij sociale interactie in de klas (thematisch overzichtsartikel) Presentatie ORD Carla Geveke: c.h.geveke@pl.hanze.nl Lectoraat Curious Minds Hanzehogeschool

Nadere informatie

30/03/16. John van der Trending topics in motor learning#expliciet leren #Impliciet leren

30/03/16. John van der Trending topics in motor learning#expliciet leren #Impliciet leren John van der Kamp @VU/Windesheim/HKU Trending topics in motor learning#expliciet leren #Impliciet leren 1:16-3 maart 216 Volgen Hoe #Digitale middelen motorisch leren beïnvloeden #Bewust worden hoe het

Nadere informatie

Vakdidactische praktijkgerichte reviews van wetenschappelijk onderzoek (SoE KP-2011)

Vakdidactische praktijkgerichte reviews van wetenschappelijk onderzoek (SoE KP-2011) Vakdidactische praktijkgerichte reviews van wetenschappelijk onderzoek (SoE KP-2011) Inhoud voorstelling A. Algemene voorstelling P-reviews - Job De Meyere (TMK), projectleider B. Review taal: Hoe meer

Nadere informatie

Met Woorden in de Weer

Met Woorden in de Weer Met Woorden in de Weer woordenschatontwikkeling bij kinderen van 10-13 jaar met een taalontwikkelingsstoornis Astrid van Leerdam, Rob Zwitserlood en Ellen Gerrits Kinderen met taalontwikkelingsstoornissen

Nadere informatie

Het effect van diepe hersenstimulatie op spontane taalproductie bij de ziekte van Parkinson

Het effect van diepe hersenstimulatie op spontane taalproductie bij de ziekte van Parkinson Het effect van diepe hersenstimulatie op spontane taalproductie bij de ziekte van Parkinson Drs. Katja Batens Promotor: Prof. Dr. Patrick Santens Copromotor: Prof. Dr. Dirk Van Roost Achtergrond informatie

Nadere informatie

Hoeveel soorten geheugen? De kracht van grijze cellen: hersenen en herinneringen. HersenletselCongres 2014 3 november.

Hoeveel soorten geheugen? De kracht van grijze cellen: hersenen en herinneringen. HersenletselCongres 2014 3 november. HersenletselCongres 2014 3 november Disclosure belangen sprekers De kracht van grijze cellen: hersenen en herinneringen (potentiële) belangenverstrengeling De betrokken relaties bij dit project zijn: Sponsoring

Nadere informatie

WRITIC groepsinterventie

WRITIC groepsinterventie WRITIC groepsinterventie Startklaar voor het schrijven! Margo van Hartingsveldt PhD Liesbeth de Vries MSc 20 mei 2019 The WRITIC story continues. 2014 2016 2019 WRITIC Groepsinterventie Startklaar voor

Nadere informatie

How Do Children Read Words? A Focus on Reading Processes M. van den Boer

How Do Children Read Words? A Focus on Reading Processes M. van den Boer How Do Children Read Words? A Focus on Reading Processes M. van den Boer Samenvatting Leesvaardigheid is van groot belang in onze geletterde maatschappij. In veel wetenschappelijke studies zijn dan ook

Nadere informatie

Netwerkbijeenkomst Revalideren met een cognitieve beperking

Netwerkbijeenkomst Revalideren met een cognitieve beperking Netwerkbijeenkomst Revalideren met een cognitieve beperking 29 maart 2018 Welkom op deze netwerkbijeenkomst! Ga je mee verdwalen? Linksom of rechtsom? Programma Revalideren met een cognitieve beperking

Nadere informatie

CULTURELE DIVERSITEIT IN DE KINDEROPVANG: UITDAGING OF INSPIRATIEBRON?

CULTURELE DIVERSITEIT IN DE KINDEROPVANG: UITDAGING OF INSPIRATIEBRON? CULTURELE DIVERSITEIT IN DE KINDEROPVANG: UITDAGING OF INSPIRATIEBRON? S.K. Huijbregts Prof. Paul Leseman en Saskia van Schaik (UU) 1 INTRODUCTIE: CULTURELE DIVERSITEIT IN OPVOEDINGSIDEEËN Toenemende culturele

Nadere informatie

De Afname, Indexen en Subtests

De Afname, Indexen en Subtests De Afname, Indexen en Subtests Dé test voor diagnose en evaluatie van taalproblemen bij kinderen van 5 t/m 18 jaar Diagnose stellen Stappenplan om tot diagnose te komen 1. Observatieschaal De Observatieschaal

Nadere informatie

Prak%jkgericht onderzoek bij Auris: Leren van woorden & zinnen door kinderen met TOS

Prak%jkgericht onderzoek bij Auris: Leren van woorden & zinnen door kinderen met TOS Prak%jkgericht onderzoek bij Auris: Leren van woorden & zinnen door kinderen met TOS Dr. Maartje Kouwenberg & Dr. Rob Zwitserlood Symposium ter ere van ora=e Prof. dr. Ellen Gerrits 7 september 2015 Woordleren

Nadere informatie

De effectiviteit van het Viertaktmodel voor de passieve woordenschatuitbreiding van kinderen in groep 7 en 8 in het cluster 2 onderwijs

De effectiviteit van het Viertaktmodel voor de passieve woordenschatuitbreiding van kinderen in groep 7 en 8 in het cluster 2 onderwijs De effectiviteit van het Viertaktmodel voor de passieve woordenschatuitbreiding van kinderen in groep 7 en 8 in het cluster 2 onderwijs NVLF congres 2013 L I E K E K U I P E R S, M S C G E R D A B R U

Nadere informatie

Samenvatting Zoeken naar en leren begrijpen van speciale woorden Herkenning en de interpretatie van metaforen door schoolkinderen

Samenvatting Zoeken naar en leren begrijpen van speciale woorden Herkenning en de interpretatie van metaforen door schoolkinderen Samenvatting Zoeken naar en leren begrijpen van speciale woorden Herkenning en de interpretatie van metaforen door schoolkinderen Onderzoek naar het gebruik van metaforen door kinderen werd populair in

Nadere informatie

Minor Dyslexie Cursus 1: Inleiding Dyslexie Bijeenkomst 5

Minor Dyslexie Cursus 1: Inleiding Dyslexie Bijeenkomst 5 Minor Dyslexie 2016-2017 Cursus 1: Inleiding Dyslexie Bijeenkomst 5 Programma Mededelingen Begrijpend lezen Woordenschat Leeskilometers Minor Dyslexie 1-5 2 mededelingen Toetsvragen: - begrippen en omschrijvingen

Nadere informatie

Bilingualism and Cognition: The Acquisition of Frisian and Dutch Mw. E. Bosma

Bilingualism and Cognition: The Acquisition of Frisian and Dutch Mw. E. Bosma Bilingualism and Cognition: The Acquisition of Frisian and Dutch Mw. E. Bosma Nederlandse samenvatting Tweetaligheid en cognitie: de verwerving van het Fries en het Nederlands Deze dissertatie is het resultaat

Nadere informatie

Lectoraat Acute Intensieve Zorg

Lectoraat Acute Intensieve Zorg Dr. Lilian Vloet (projectleider) Marijke Noome MSc (onderzoeker en verpleegkundige) Drs. Boukje Dijkstra (onderzoeker en IC-verpleegkundige) Lectoraat Acute Intensieve Zorg Inhoud Aanleiding project End-of-life

Nadere informatie

Wat hebben jonge kinderen nodig?

Wat hebben jonge kinderen nodig? Wat hebben jonge kinderen nodig? Prof.dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer Studiedag 15 maart 2013 Cito scores in groep 8 De lat moet omhoog Marja Van Bijsterveld Taalonderwijs voor peuters vanaf 2;6 jaar ( groep

Nadere informatie

Wim van Gelder. Van Gelder in beweging Scholings- en adviesbureau op gebied van bewegingsonderwijs, Motorische Remedial Teaching en schoolpleinen

Wim van Gelder. Van Gelder in beweging Scholings- en adviesbureau op gebied van bewegingsonderwijs, Motorische Remedial Teaching en schoolpleinen Nieuwe theorieën over motorisch in de praktijk Verdiepende workshop Hilversum 22 januari 2013 Wim van Gelder Van Gelder in beweging Scholings- en adviesbureau op gebied van bewegingsonderwijs, Motorische

Nadere informatie

Jantien Gerdes Promotor: prof. dr. D. de Ruyter Copromotoren: dr. S. L. Goei, dr. M. Huizinga. Vrije Universiteit Amsterdam

Jantien Gerdes Promotor: prof. dr. D. de Ruyter Copromotoren: dr. S. L. Goei, dr. M. Huizinga. Vrije Universiteit Amsterdam EFFECTIEVE ONDERSTEUNING VAN LEERLINGEN BINNEN HET REGULIER VOORTGEZET ONDERWIJS DOOR VERBETERDE SAMENWERKING TUSSEN OUDERS, SCHOOL EN JEUGDHULPVERLENING Jantien Gerdes Promotor: prof. dr. D. de Ruyter

Nadere informatie

SO/??/1105/3000/Fotografie: Peter Strating. Onderwijs en Ambulante Begeleiding in Cluster 2

SO/??/1105/3000/Fotografie: Peter Strating. Onderwijs en Ambulante Begeleiding in Cluster 2 SO/??/1105/3000/Fotografie: Peter Strating Onderwijs en Ambulante Begeleiding in Cluster 2 Doelgroep In cluster 2 krijgen leerlingen met een auditieve of communicatieve beperking onderwijs of ambulante

Nadere informatie

Ervaring of Wetenschap? Loop even mee door de wereld van veiligheid

Ervaring of Wetenschap? Loop even mee door de wereld van veiligheid Ervaring of Wetenschap? Loop even mee door de wereld van veiligheid Dr Linda J. Bellamy, White Queen BV linda.bellamy@whitequeen.nl 1 Maar.. is WETENSCHAP een onderdeel van VEILIGHEID? http://mrlowerynewtonfalls.weebly.com/lab-safetyand-safety-procedures.html

Nadere informatie

gebaren bij jonge kinderen met TOS

gebaren bij jonge kinderen met TOS Het gebruik van gebaren bij jonge kinderen met TOS Karin Wiefferink, Maaike Diender, Marthe Wijs, Bernadette Vermeij Vaak wordt in interactie met jonge kinderen met TOS de gesproken taal ondersteund met

Nadere informatie

Response To Intervention (RTI), een andere manier om vast te stellen met welke vorm van ondersteuning een leerling het meest gebaat is

Response To Intervention (RTI), een andere manier om vast te stellen met welke vorm van ondersteuning een leerling het meest gebaat is Response To Intervention (RTI), een andere manier om vast te stellen met welke vorm van ondersteuning een leerling het meest gebaat is Schoolpsychologencongres, 10 maart Amsterdam Machteld Schölvinck &

Nadere informatie

Hoogbegaafdheid en prikkelverwerking

Hoogbegaafdheid en prikkelverwerking Hoogbegaafdheid en prikkelverwerking dr. M.C. Coppens Inhoud Vaststellen van het begrip (hoog)begaafdheid. Informatieverwerking Sensorische prikkelverwerking Leerbehoeften van hoogbegaafde kinderen en

Nadere informatie

Bewegen en leren moet je integreren!

Bewegen en leren moet je integreren! Bewegen en leren moet je integreren! Centrum voor Bewegingswetenschappen, UMCG/Rijksuniversiteit Groningen: Marijke Mullender-Wijnsma, MSc Marck de Greeff, MSc Dr. Esther Hartman Prof. dr. Chris Visscher

Nadere informatie

Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur

Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur Hoewel kinderen die leren praten geen moeite lijken te doen om de regels van hun moedertaal

Nadere informatie

Spraak & Taal Ambulatorium

Spraak & Taal Ambulatorium Spraak & Taal Ambulatorium Communicatieontwikkeling van het kind weer snel op het goede spoor Hans Kaffener, Gz-psycholoog h.kaffener@kentalis.nl Wendy Boelhouwer, klinisch linguïst w.boelhouwer@kentalis.nl

Nadere informatie

Visuele aandachtspanne. Madelon van den Boer Universiteit van Amsterdam

Visuele aandachtspanne. Madelon van den Boer Universiteit van Amsterdam Visuele aandachtspanne Madelon van den Boer Universiteit van Amsterdam Programma Waarom visuele aandachtspanne (VAS)? Wat is VAS? Relatie met lezen Recente ontwikkelingen Samenvatting Vragen Dyslexie Een

Nadere informatie

L&Ving Factory Een methode voor het Leren & Veranderen van professionals, teams en organisaties

L&Ving Factory  Een methode voor het Leren & Veranderen van professionals, teams en organisaties L&Ving Factory www.lving.nl Een methode voor het Leren & Veranderen van professionals, teams en organisaties Klasse(n)spel Een ander perspec,ef op lesgeven Waarom kan het verschil tussen twee, op het oog

Nadere informatie

Onderwijsondersteuning, zorg- en cursusaanbod van Auris bij communicatieve problemen

Onderwijsondersteuning, zorg- en cursusaanbod van Auris bij communicatieve problemen IB netwerkbijeenkomst SWV Aan den IJssel, De Tuyter, Krimpen aan de IJssel 8 maart 2016 Onderwijsondersteuning, zorg- en cursusaanbod van Auris bij communicatieve problemen Louise Biesmeijer & Margriet

Nadere informatie

L&Ving. Een methode voor het Leren & Veranderen van professionals, teams en organisaties

L&Ving. Een methode voor het Leren & Veranderen van professionals, teams en organisaties L&Ving Een methode voor het Leren & Veranderen van professionals, teams en organisaties Klasse(n)spel Een ander perspec,ef op lesgeven Waarom kan het verschil tussen twee, op het oog dezelfde groepen,

Nadere informatie

SPI op de sofa. SPIder conferentie. 6 oktober 2009. Jasper Doornbos Peter Brouwer. SPInoveren, inspireren en transpireren.

SPI op de sofa. SPIder conferentie. 6 oktober 2009. Jasper Doornbos Peter Brouwer. SPInoveren, inspireren en transpireren. SPI op de sofa SPIder conferentie SPInoveren, inspireren en transpireren 6 oktober 2009 Jasper Doornbos Peter Brouwer Improvement Focus Agenda Improvement Focus Samenvatting Doel Stelling Gedrag Waardoor

Nadere informatie

Aantekeningen naar aanleiding van de workshop van Ellen Gerrits tijdens het congres TOS in Utrecht op 18 mei 2017

Aantekeningen naar aanleiding van de workshop van Ellen Gerrits tijdens het congres TOS in Utrecht op 18 mei 2017 Aantekeningen naar aanleiding van de workshop van Ellen Gerrits tijdens het congres TOS in Utrecht op 18 mei 2017 Kinderen met TOS zijn slimme kinderen die moeite hebben met praten en vertellen, en met

Nadere informatie

Autisme en de gevolgen Els Ronsse / MDR

Autisme en de gevolgen Els Ronsse /   MDR Autisme en de gevolgen Els Ronsse / www.psysense.be MDR Voorkomen? Voor het hele spectrum komen een aantal studies onafhankelijk van elkaar uit op 60 tot 70 op 10.000 of 1 op ongeveer 150 personen. Af

Nadere informatie

Ondersteuning aan cluster 1 en 2 leerlingen in het reguliere onderwijs

Ondersteuning aan cluster 1 en 2 leerlingen in het reguliere onderwijs 1 Ondersteuning aan cluster 1 en 2 leerlingen in het reguliere onderwijs Ervaringen van ouders en leerlingen Dr. Anke de Boer Rijksuniversiteit Groningen Contact: anke.de.boer@rug.nl Dr. Ed Smeets KBA

Nadere informatie

Woord vooraf Opbouw van deze studie

Woord vooraf Opbouw van deze studie Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van

Nadere informatie

Hoe oefen je grammatica? Liesbeth Schenk Sonja van Boxtel TUDelft, ITAV Nederlands voor buitenlanders

Hoe oefen je grammatica? Liesbeth Schenk Sonja van Boxtel TUDelft, ITAV Nederlands voor buitenlanders Hoe oefen je grammatica? Liesbeth Schenk Sonja van Boxtel TUDelft, ITAV Nederlands voor buitenlanders 1 Programma Aanleiding + Twee typen leerders Theorie: Expliciet vs. impliciet Focus on Form: hoe? Processing

Nadere informatie

De Groeifabriek! 3-11-2015. Korte online interventie om jongeren te leren dat ze de potentie hebben om te veranderen!

De Groeifabriek! 3-11-2015. Korte online interventie om jongeren te leren dat ze de potentie hebben om te veranderen! De Groeifabriek! Het ontwikkelen van een groeimindset Dr. Petra Helmond, UvA & Pluryn Fenneke Verberg, MSc, Pluryn Doel De Groeifabriek! Korte online interventie om jongeren te leren dat ze de potentie

Nadere informatie

Relationele en seksuele vorming Dr. Telidja Klaï

Relationele en seksuele vorming Dr. Telidja Klaï Relationele en seksuele vorming Dr. Telidja Klaï Ik volg deze webinar als Ouder Grootouder Professional (arts, leerkracht, ) Student Jongere Poll Relationele en seksuele vorming Ik vind het noodzakelijk

Nadere informatie

Laat kinderen met TOS niet in de kou staan: het belang van vroege signalering van taalontwikkelingsstoornissen

Laat kinderen met TOS niet in de kou staan: het belang van vroege signalering van taalontwikkelingsstoornissen Laat kinderen met TOS niet in de kou staan: het belang van vroege signalering van taalontwikkelingsstoornissen Dr. Annette Scheper, klinisch linguïst, senior onderzoeker Symposium Signaleren van Taalontwikkelingsstoornissen

Nadere informatie

Veel succes met de ontwikkeling van je team! Als je vragen hebt of even wilt sparren, bel of mail mij dan gerust. Thijs Rijnbergen

Veel succes met de ontwikkeling van je team! Als je vragen hebt of even wilt sparren, bel of mail mij dan gerust. Thijs Rijnbergen Communicatie effectiever maken door te leren communiceren op de 4 niveaus. Gebruik deze werkvorm als de communicatie vastloopt. Als discussies alleen maar over de inhoud gaan en niet leiden tot effectieve

Nadere informatie

TAALACHTERSTANDEN en VVE. Prof.dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer

TAALACHTERSTANDEN en VVE. Prof.dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer TAALACHTERSTANDEN en VVE Prof.dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer Moderne inzichten t.a.v onderwijs Taal en rekenen zijn de zuurstof van het onderwijs ( van Bijsterveld, 2 september 2011) Als gevolg van ICT-

Nadere informatie

Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep

Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr, logopedist Congres 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Over welke kinderen praten we vandaag? Engels: Specific Language Impairment: Is SLI wel zo

Nadere informatie

Sociale psychologie en praktijkproblemen

Sociale psychologie en praktijkproblemen Sociale psychologie en praktijkproblemen Sociale psychologie en praktijkproblemen van probleem naar oplossing prof. dr. A.P. Buunk dr. P. Veen tweede, herziene druk Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Diegem

Nadere informatie

Werken placebo- en nocebo-effecten ook wanneer men ervan weet?

Werken placebo- en nocebo-effecten ook wanneer men ervan weet? Werken placebo- en nocebo-effecten ook wanneer men ervan weet? Onderzoek naar de effecten van suggesties op jeuk Stefanie Meeuwis VGCt najaarscongres November 2018 Bij ons leer je de wereld kennen Placebo

Nadere informatie

www.thesishulp.nl onderdeel van www.nexttalent.nl

www.thesishulp.nl onderdeel van www.nexttalent.nl Inhoudsopgave: 1. Inleiding 1.1 Een vervelende ervaring of de kroon op je studie? 1.2 Hoe dit boekje te gebruiken 2. Het begin 2.1 De gouden basisregels 2.2 Het kiezen van een onderwerp 3. Onderzoeksopzet

Nadere informatie

Hebben we nu alles gedaan? Voorbeeld. Identificeer aannames KRITISCH DENKEN

Hebben we nu alles gedaan? Voorbeeld. Identificeer aannames KRITISCH DENKEN KRITISCH DENKEN 10 Co-premissen I Hebben we nu alles gedaan? Denk nog eens terug aan wat het betekent om een kritisch denker te zijn... is het voldoende om een redenering te structureren? Kritisch Denken

Nadere informatie

Logopedie en apps. Apps binnen de logopedische therapie bij kinderen. Kennis in Bedrijf 27 november 2014. Ilse Hoeben

Logopedie en apps. Apps binnen de logopedische therapie bij kinderen. Kennis in Bedrijf 27 november 2014. Ilse Hoeben Logopedie en apps Apps binnen de logopedische therapie bij kinderen Kennis in Bedrijf 27 november 2014 Ilse Hoeben MSc en Logopedist Docent opleiding logopedie Technologie 27 november 2014 2 Invloed digitale

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Erkelens, M. A. (2009). Learning to categorize verbs and nouns : studies on Dutch. Utrecht: LOT.

Citation for published version (APA): Erkelens, M. A. (2009). Learning to categorize verbs and nouns : studies on Dutch. Utrecht: LOT. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Learning to categorize verbs and nouns : studies on Dutch Erkelens, M.A. Link to publication Citation for published version (APA): Erkelens, M. A. (2009). Learning

Nadere informatie

Accelerative Integrated methodiek een doe -methode van elkaar leren

Accelerative Integrated methodiek een doe -methode van elkaar leren AIM staat voor Accelerative Integrated Method. Deze methodiek is in de jaren negentig in Canada ontwikkeld door Wendy Maxwell als antwoord op de neerwaartse spiraal waarin het onderwijs in de Franse taal

Nadere informatie

Dagen van de tabakologie

Dagen van de tabakologie Het tabakspreventieteam van de VRGT nodigt u uit op de eerste editie Dagen van de tabakologie 26 en 27 november 2012 Antwerp Expo De voorbije twintig jaar bouwde het tabakspreventieteam van de VRGT aan

Nadere informatie

Ontwikkeling van wetenschap en technologie in de pabo

Ontwikkeling van wetenschap en technologie in de pabo Ontwikkeling van wetenschap en technologie in de pabo Plenaire terugkoppeling MASTERCLASSES WETENSCHAP EN TECHNOLOGIE ALS GRONDHOUDING EN VAKOVERSTIJGENDE BENADERING Lou Slangen 12-11-2014 WETENSCHAP EN

Nadere informatie

Onderzoek naar de effecten van het Thuisadministratie programma

Onderzoek naar de effecten van het Thuisadministratie programma Onderzoek naar de effecten van het Thuisadministratie programma In samenwerking met: De Wetenschapswinkel Tilburg University 27 mei 2011 Agenda Doel van het onderzoek De onderzoeksvraag Conceptueel model

Nadere informatie

CPS Onderwijsontwikkeling en advies. Doelgericht en planmatig werken aan leesontwikkeling in groep 1en 2. WAT en HOE in groep 1 en 2

CPS Onderwijsontwikkeling en advies. Doelgericht en planmatig werken aan leesontwikkeling in groep 1en 2. WAT en HOE in groep 1 en 2 Leesverbeterplan Enschede 2007-2010 Doelgericht en planmatig werken aan leesontwikkeling in groep 1en 2 PROJECTBUREAU KWALITEIT (PK!) Enschede, september 2010 Yvonne Leenders & Mariët Förrer 2 3 Leesverbeterplan

Nadere informatie

Marzano (2003) Scholen maken het verschil

Marzano (2003) Scholen maken het verschil Programma Effectieve directe instructie Opfrismiddag 20 oktober 2010 Dortie Mijs Wat is het IGDI-model? Verdieping op twee aspecten: - Doelen formuleren - Werken met IGDI in een combinatiegroep Voorbereiden

Nadere informatie

Sessie 23: Krijg inzicht in je buurtsportwerking

Sessie 23: Krijg inzicht in je buurtsportwerking Sessie 23: Krijg inzicht in je buurtsportwerking 06/12/2018 - Brussel foto:skarabeeprojects.be Sessie 23: Krijg inzicht in je buurtsportwerking Ken jij de Quickscan Buurtsport? Die tool geeft je meer inzicht

Nadere informatie

Taalverwerking in relatie tot geheugen

Taalverwerking in relatie tot geheugen Taalverwerking in relatie tot geheugen Van fundamenteel onderzoek naar klinische toepassing Vitória Piai Radboud University, Donders Centre for Cognition Radboud University Medical Center, Department of

Nadere informatie

Professionaliseringstraject onderzoeksvaardigheden voor docenten. prof. dr. Saskia Brand-Gruwel

Professionaliseringstraject onderzoeksvaardigheden voor docenten. prof. dr. Saskia Brand-Gruwel Professionaliseringstraject onderzoeksvaardigheden voor docenten prof. dr. Saskia Brand-Gruwel Leerdoelen Na het volgen van dit professionaliseringtraject: heeft u kennis en inzicht in de gehele onderzoekscyclus;

Nadere informatie

Invloed van taalvaardigheid op spraakverstaan in rumoer

Invloed van taalvaardigheid op spraakverstaan in rumoer Invloed van taalvaardigheid op spraakverstaan in rumoer E. Huysmans (VUmc, Amsterdam) N. Stolk (UvA Taalwetenschap, Amsterdam) S.T. Goverts (VUmc, Amsterdam) Visuele variant van de SRT: Text Reception

Nadere informatie

Minor Toegepaste Psychologie

Minor Toegepaste Psychologie Minor Toegepaste Psychologie 1 Inleiding Waarom houden mensen zich niet aan dieetvoorschriften? Hoe kan ik ze dan stimuleren om dat wel te doen? Hoe kan ik teamsporters leren om beter om te gaan met zelfkritiek?

Nadere informatie

Introductie stage-scriptie combi. Orthopedagogiek G&G, 25 augustus 2011

Introductie stage-scriptie combi. Orthopedagogiek G&G, 25 augustus 2011 Introductie stage-scriptie combi Orthopedagogiek G&G, 25 augustus 2011 Welkom toekomstige Scientist-Practitioners Achtergrond Vanuit Orthopedagogiek:GenG steeds meer accent op scientist-practitioner model

Nadere informatie

Flitsend Spellen en Lezen 1

Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 is gericht op het geven van ondersteuning bij het leren van Nederlandse woorden, om te beginnen bij de klanklettercombinaties. Doelgroep Flitsend

Nadere informatie

Het chemobrein. concentratie- en geheugenverlies na chemo

Het chemobrein. concentratie- en geheugenverlies na chemo Het chemobrein concentratie- en geheugenverlies na chemo Vriendin op visite. Ik probeer normaal te doen, maar: Het lukt me nauwelijks om haar aan te kijken, ik weet niet wat te zeggen en heb ook helemaal

Nadere informatie

inhoud Voorwoord... 11 deel i: neurowetenschappen in taal en taalstoornissen... 17 Hst 1: Historisch overzicht van de afasiologie...

inhoud Voorwoord... 11 deel i: neurowetenschappen in taal en taalstoornissen... 17 Hst 1: Historisch overzicht van de afasiologie... inhoud Voorwoord... 11 deel i: neurowetenschappen in taal en taalstoornissen... 17 Hst 1: Historisch overzicht van de afasiologie... 19 1.1. Historiek vóór 1860... 20 1.2. Broca, Wernicke en Lichtheim

Nadere informatie

13-04-14. Metataal: multimodale en metalinguïstische taaltherapie voor oudere kinderen met een TOS

13-04-14. Metataal: multimodale en metalinguïstische taaltherapie voor oudere kinderen met een TOS Metataal: multimodale en metalinguïstische taaltherapie voor oudere kinderen met een TOS Rob Zwitserlood Simea congres 11-4-2014 Onderdeel promotieproject: Taalgroei bij kinderen met een TOS in de basisschoolleeftijd

Nadere informatie

Effect van Planetree op kwaliteit en tevredenheid, wetenschappelijk aangetoond?

Effect van Planetree op kwaliteit en tevredenheid, wetenschappelijk aangetoond? Effect van Planetree op kwaliteit en tevredenheid, wetenschappelijk aangetoond? Donderdag 13 maart 2014 Martijn Kilsdonk MScHA Manager behandeling & begeleiding en Planetree coördinator Disclosure belangen

Nadere informatie

Wiskundeonderwijs : Is er een relatie met motoriek? En zijn er clusters binnen het rekenen? Ruth Vanderswalmen, Stefanie Pieters en Annemie Desoete

Wiskundeonderwijs : Is er een relatie met motoriek? En zijn er clusters binnen het rekenen? Ruth Vanderswalmen, Stefanie Pieters en Annemie Desoete Wiskundeonderwijs : Is er een relatie met motoriek? En zijn er clusters binnen het rekenen? Ruth Vanderswalmen, Stefanie Pieters en Annemie Desoete Vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie

Nadere informatie

Handleiding Onderzoek J2.1 (boks 4)

Handleiding Onderzoek J2.1 (boks 4) Handleiding Onderzoek J2.1 (boks 4) Jaar: Journalistiek Jaar 2 Blok: Blok 1 Naam cursus + toetscode: Onderdeel: Docenten: Onderzoek & Innovatie (J-21boks4-14) Onderzoek (onderdeel van MJO) Karlijn Goossen

Nadere informatie

Communicatiestoornissen:

Communicatiestoornissen: Communicatiestoornissen: Hoe herken je ze en hoe ga je ermee om? Dr. Marina Ruiter Docent / Onderzoeker - Radboud Universiteit Spraak- en patholoog / Logopedist Sint Maartenskliniek Inhoud (1) Overzicht

Nadere informatie

POLITIELEIDERSCHAP: EEN VAK(ONTWIKKELING) APART?

POLITIELEIDERSCHAP: EEN VAK(ONTWIKKELING) APART? POLITIELEIDERSCHAP: EEN VAK(ONTWIKKELING) APART? Lieselot Bisschop, Hogeschool Gent Jeroen Maesschalck, K.U.Leuven CPS-studiedag - 20 april 2010 "Moet de nieuwe politielei(j)der niet opstaan? Informatie

Nadere informatie

Het trainen van leesvloeiendheid. Patrick Snellings, Universiteit van Amsterdam, Rudolf Berlin Center voor leerproblemen

Het trainen van leesvloeiendheid. Patrick Snellings, Universiteit van Amsterdam, Rudolf Berlin Center voor leerproblemen Het trainen van leesvloeiendheid Patrick Snellings, Universiteit van Amsterdam, Rudolf Berlin Center voor leerproblemen D. (8 jaar) Ik ga het niet doen, want ik kan het toch niet H. (7 jaar) Ben ik al

Nadere informatie

Masterproef oktober 2009

Masterproef oktober 2009 Masterproef 1 29 oktober 2009 Wat is een masterproef? Beslaat +/- 50 blz (15000 woorden) Volgt de structuur van een wetenschappelijk artikel (onderzoek of literatuurstudie) Volgt de APA richtlijnen Deontologie

Nadere informatie