Als er één woordsoort is die het de voorbije millennia goed deed, dan zijn het wel de voorzetsels. (Van der Horst 2012)

Transcriptie

1 1 Lingua e traduzione neerlandese 2, volgblad Het succesverhaal van de voor- en achterzetsels Als er één woordsoort is die het de voorbije millennia goed deed, dan zijn het wel de voorzetsels. (Van der Horst 2012) VOORZETSELS Geef het tegenovergestelde: met - binnen -... voor -.. /. boven - In het Italiaans di in het Nederlands? de vraag..... de moord.... het verbod..... de werkloosheid stijgt procent hij verloor de controle. het voertuig de handel.. verdovende middelen contrastief - vertaal: Sono stato dal medico =... Per colpa tua =... Parto per Parigi =... Rimango fino a giovedì prossimo =... il processo alla mafia =... Vul nog even in: Iets zeggen.. iemand Ik zit de hele dag mijn computer Ik zit de trein Het staat.. de krant van vandaag Angst kan leiden. ziekelijk gedrag Het ontbreekt hem moed. Let op! Abbiamo dormito per 10 ore =... Dura da 4 anni: het duurt vier jaar Tot welk stijlregister behoren deze voorzetsels? sedert, te, wegens Wat is het kenmerk van deze vormen? behalve, dankzij, omstreeks, ondanks, vanwege, tegenover Waar komen de volgende vormen vandaan? gedurende, aangaande, betreffende, niettegenstaande ACHTERZETSELS - Veel vormen worden als voorzetsels maar ook als achterzetsels gebruikt: 1

2 2 door, in, langs, op, rond, uit, over, voorbij,. - Sommige vormen fungeren alleen als voorzetsels: ondanks, dankzij, wegens,. - Andere alleen als achterzetsels: mee, toe, af, heen, vandaan Voorzetsel vs achterzetsel Wat is het semantisch contrast? Ik rijd in de stad Ik rijd de stad in Ik klim op de berg Ik klim de berg op Ik loop door de jungle Ik loop de jungle door Maar dit is geen systematisch contrast. Kijk maar: Het jongetje zat onder het bed - de kat sprong onder de tafel. naar : let op het verschil! Waar kijk je? Waar ga je...? / Waar ga je.? Vul nog even in: hij heeft zijn broek, zijn helm en zijn riem.. Waar vind je achterzetsels? 1. Als partikel in een scheidbaar werkwoord 2. In combinatie met een bijwoord in het voornaamwoordelijk bijwoord 3. In combinatie met een nominale groep: Hij rijdt het kanaal...., de berg..., de straat... en dan de garage In combinatie met een voorzetsel - Vul in: Ze rennen naar hem... Je fietst met de wind.... of tegen de wind.. Zij leven langs elkaar.... Je moet om de kerk lopen We sloften braaf achter haar... Dat is buiten hun invloed... gebeurd. Vertaal de volgende voorzetseluitdrukkingen: Met het oog op, door middel van, met betrekking tot, door toedoen van, in opdracht van, in plaats van, naar aanleiding van, onder leiding van, op grond/basis van, op initiatief van, op verzoek van, ten gevolge van, ten opzichte van, bij wijze van. 2

3 3 Lingua e traduzione neerlandese 2, volgblad 17 AA VASTE VOORZETSELS Van marginaal soort woord zijn voorzetsels geworden tot onmisbare bouwstenen van vrijwel iedere zin (Van der Horst 2012). I - WERKWOORDEN MET EEN VAST VOORZETSEL a. spectaculaire groei b. bij veel vaste voorzetsels is van eigen betekenis geen sprake houden houden van horen horen bij/tot Let op het contrast met het Italiaans: wachten..., kijken.., luisteren....., zoeken..., stemmen. 1 werkwoord, meerdere voorzetsel: denken aan, denken over gaan over, gaan om Mijn moeder vraagt om de dokter - ze vragen naar mijn vakantieplannen Met reflexieve werkwoorden: zich verwonderen., zich ergeren..., Met partikelwerkwoorden: aansporen..., afhangen..., afleiden..., ophouden..., uitgaan... II - VASTE VERHOUDING MET EEN NOMINAAL ELEMENT Combinatie met zelfstandig naamwoord: behoefte...., verbod....., melding maken., kritiek uiten.. Combinatie met bijvoeglijk naamwoord: boos zijn.., bezig zijn.., bang zijn..., in staat zijn..., benieuwd zijn. iets, verzot / gek / dol zijn., zin hebben... iets, last hebben. iets, verslaafd zijn iets, bereid zijn. Zij is hartstikke verliefd. hem Vul nog een paar vaste voorzetsels in, in combinatie met werkwoorden: zorgen.., overtuigd zijn..., antwoorden..., beschikken, bestaan, dwingen..., ingaan pleiten, genieten., vechten.., geloven III - VOORZETSELVOORWERPZINNEN Een deel van bovengenoemde werkwoorden kan aan een bijzin voorafgaan. Deze bijzin (ook wel voorzetselvoorwerpzin genoemd) moet aangekondigd worden met een voornaamwoordelijk bijwoord (het zogenaamde voorlopig voorzetselvoorwerp). Deze formatie is altijd met er. Hij rekent er... dat zij niet van hem weggaat. Ik twijfel er... of hij wel goed is in wiskunde Ze is er...overtuigd dat ze gelijk heeft. Ze worden... verdacht hun zakenpartner te hebben opgelicht Wij zijn..... geslaagd hem eruit te knikkeren 3

4 4 Het voorlopige voorzetselvoorwerp is soms facultatief Ik ben (er) zeker (van) dat hij al vertrokken is Zorg (ervoor) dat je op tijd komt Ik ben (ertoe) bereid om deze schuld kwijt te schelden Maar meestal niet. Maak de zinnen af door invoeging van het voornaamwoordelijk bijwoord: Ze klaagden... dat het weer zo lang slecht bleef Hij verlangde... eindelijk vrij te zijn Ik schaam me... dat ik daar niet aan gedacht heb Denk... dat je de autoverzekering nog moet betalen Wij zijn... gewend dat het hier altijd regent Ik schrik... als je zo hard praat Ze verbaasde zich...hoe prachtig dat landschap was Hou... rekening... dat er zondag gestaakt wordt. We kijken... uit om in juli met vakantie te gaan Ik zie..... op om met vakantie te gaan Zij legt zich niet... neer dat ze dat tentamen opnieuw moet doen. Hij windt zich... nog steeds... op dat zijn dochter moest trouwen. Onthoud: Heel soms is het voorlopig voorzetselvoorwerp facultatief De woordvolgorde en vooral splitsing zijn complicerende factoren er-formatie splitsen zich vaak. Zoek de twee interferentiefouten in de volgende constructie! *de kiezers kunnen beslissen over welke toekomst te krijgen 4

5 5 Lingua e Traduzione neerlandese 2, volgblad 18 AA Het woordje ER ER 4 functies a. plaatselijk b. kwantitatief/partitief c. prepositioneel (in voornaamwoordelijk bijwoord) (volgende handout) d. presentatief of existentieel a. PLAATSELIJK : er hier - daar Sorry we zijn er niet. Spreek een boodschap in na de biep Ik ben er/hier/daar nooit geweest Daar/hier ben ik nooit geweest. b. PARTITIEF Wil je nog een dropje? Nee, ik heb er al een heleboel op ne ho abbastanza = ik heb er genoeg van d. PRESENTATIEF of EXISTENTIEEL er is/er zijn of varianten van positie- en presentiewerkwoorden + onbepaald onderwerp: (gebeuren, lopen, komen ) Er zit een vlieg op het scherm Er hangen drie zwempakken aan de lijn Gebeuren er veel ongelukken op die snelweg? Wanneer is een onderwerp onbepaald? a. onbepaald voornaamwoord Daarnet liep er iemand over mijn gazon b. met nul-lidwoord Er gebeuren vreselijke dingen c. met onbepaald lidwoord Er staat een auto voor mijn deur d. met telwoord Er kwamen drie olifanten op me af Er zijn er vijf LIJDENDE VORM met ER 1. transitieve werkwoorden er wordt een maatregel genomen 2. intransitieve werkwoorden met werkwoorden die handeling aanduiden en met hebben worden vervoegd. Bijvoorbeeld: Er wordt gebeld, er wordt hier niet gevoetbald, er wordt luidruchtig gelachen, er wordt hard op de deur geklopt, er wordt fors bier gedronken. Ze vertalen alles wat er wordt gezegd. Ook in combinatie met het eigenlijke subject (door-bepaling) Er wordt goed geluisterd door die jongens si impersonale : si ride men.. er wordt. Hij vindt dat... (non si lavora abbastanza) 5

6 6 Over dat probleem is (er) nauwelijks gesproken Landen waar veel wordt overgewerkt. er valt = men kan Ook nu valt er in Nederland over alles te praten Er + komen Er worden nieuwe maatregelen genomen Er... Er moeten nieuwe maatregelen worden genomen Er... Er + (heel) wat + af: Er wordt heel wat afgelachen Er wordt heel wat afgesjouwd Erop + (maar) + los Men schiet er maar op los Ze kletsen er maar op los HET of ER?... is twaalf uur.... zijn goede buren... verwondert me dat ze zich daar zo slecht gedragen... gebeurt een ongeluk Ik heb... benauwd Wat hangt.. aan de muur? Ze hebben... zwaar te verduren...wordt niet uitgesloten dat ze de wedstrijd aflasten In deze winter wordt... veel geschaatst Ik ben... eens met jou is sprake van massamoord Draait... een mooie film vanavond? Ik hou... voor gezien. Ze schieten flink op los. Hij vindt een goed idee dat je al morgen terugkomt * Er is de vader, die een slechte relatie heeft met zijn zoon. Deze constructie is hartstikke fout! Verklaar. 6

7 7 Lingua e Traduzione neerlandese 2, volgblad 19, 2017 Wat jullie altijd al hadden moeten weten over de voornaamwoordelijke bijwoorden Voornaamwoordelijke bijwoorden in de Germaanse talen: Nederlands -- Duits -- Scandinavische talen -- Engels Vervang de nominale constituent met een voornaamwoordelijk bijwoord: Heb je naar het journaal gekeken? Nee, ik heb.... Heb je geproefd van dat dessert? Ja, ik... Maak het voornaamwoordelijk bijwoord af: Waar spreken jullie...? Waar zit je... te denken? Waar ga je morgen...? Waar komt hij zo laat...? Van een vergadering A. FUNCTIE VAN VOORNAAMWOORDELIJKE BIJWOORDEN = cohesie, verwijzing, signaalaanduiding in verband hiermee, met betrekking daartoe,... B. VORMING VAN VOORNAAMWOORDELIJKE BIJWOORDEN Prepositie + voornaamwoord (niet menselijk) R-woord + postpositie 5 soorten voornaamwoordelijke bijwoorden persoonlijk er (het, ze) vragend waar (wat) betrekkelijk waar (wat) aanwijzend daar, hier (dit, dat) onbepaald (n)ergens, overal ((n)iets, alles) 1. Persoonlijk: Jan la ascolta =.. /. 2. Vragend: Chi ami di più? =.; Che cosa ami di più? Betrekkelijk: La valigia con la quale andava in giro = 4. Aanwijzend: L hanno aspettato =..../. 5. Onbepaald: o Hij heeft van alles verstand Hij heeft.. verstand o Hij heeft met niets rekening gehouden / Hij heeft rekening..gehouden Wanneer worden er geen voornaamwoordelijke bijwoorden gehanteerd? a. Met menselijke referenten De mensen bij wie we gaan eten, de vrouw met wie hij gaat trouwen. Echter: In deze gevallen kunnen ook voornaamwoordelijke bijwoorden gebruikt worden: in spreektaal en informele schrijftaal! b. Met sommige voorzetsels zonder welke, gedurende welke, tijdens welke, volgens welke 7

8 8 TUSSENDOORTJE: Kies het juiste werkwoord: voeren, klaarmaken, versturen, trekken, verlenen, werpen, afleggen, schenken, plegen Een sprintje Een verklaring Een aanslag Krediet Aandacht Een blik Een gesprek Een gerecht een bericht Lingua e Traduzione neerlandese 2, handout 20, 2017 voornaamwoordelijke bijwoorden - deel II 8

9 9 C- SPLITSING van voornaamwoordelijke bijwoorden Vul het eerste element in: Ik kan. helemaal niets mee Ik snap niets van... slaat dat nou weer op? Vul het tweede element in: Maar daar gaat het nu niet Ik kap er nu... Ik moet daar hard... lachen Daar antwoord ik niet... D. POSITIE IN DE ZIN VAN DE TWEE ELEMENTEN R-woord: vaak in eerste positie (dus in een prominente zinspositie) Daar worden geen vergaande conclusies aan verbonden Hier moet je niet teveel over nadenken De koffer waarop ik zit Achterzetsel - aan het eind van de zin: Ik zie er niet zoveel in Waar heb je last van? - vóór de rechterpool van het werkwoord: Ze hebben er gisteren al naar gekeken Ze hebben er nog niet over gesproken - Vòòr de werkwoordelijke eindgroep: Dat is een probleem waar ik nu niet meer over wil praten - Achter het reflexief voornaamwoord: Ik erger me er/daar gigantisch aan Geef de functie van de volgende (gelexicaliseerde) voornaamwoordelijke bijwoorden aan: waarom, daarom =... waarop, daarop / daarna, hierna:=... waarnaast, daarnaast =... waartoe, daartoe =... Spoor de voornaamwoordelijke bijwoorden op: 1. Het Amerikaanse ministerie van Defensie heeft de kosten van de F-35 (ISF) veel te hoog ingeschat. Daardoor beloopt de kostenstijging voor de ISF nu 18 procent. 9

10 10 2. Premier Maliki is de grote overwinnaar van de provinciale verkiezingen in Irak. De kiezers stemden voor orde en gezag en tegen hun oude bestuur dat er een rotzooi van had gemaakt. 3. De bonussen bij ABN-Amro hebben gisteren tot een emotioneel debat geleid in de Tweede Kamer. Parlementariërs waren er laaiend over. De minister van Financiën was op zijn beurt zichtbaar boos over de kritiek op de beloningen. En vul nu zelf in: 1. De Nederlandse economie en welvaart drijven op het enorme gasveld dat in 1954 werd ontdekt. We hebben... voor een groot deel onze welvaart... te danken. 2. Sportevenementen...miljoenen mensen over de hele wereld...kijken. 3. Op het Eurochocoladefestival in Perugia bouwden vier Italianen maandag een chocolade-iglo....gebruikten zij 330 bakstenen gemaakt van pure chocolade. 4. Coffeeshops bij scholen worden gesloten, staat in het regeerakkoord. Ook staat... dat zal worden toegewerkt naar een rookvrije horeca in deze kabinetsperiode. 5. Ze hadden een goede reden.. 6. Heftige polemieken leiden (= tot niets) 7. De minister wil bedrijven meer ruimte geven om te vernieuwen en trekt miljoen euro uit. 8. De minister wees... in haar toespraak ook nadrukkelijk Voor enkele landen,.. Nederland, is dat een groot probleem 10. Ik heb.. nooit last 11. Ze klaagden dat ze te weinig ruimte hadden 12. Ze durfden projecten aan te vatten. een buitenlandse koopman nooit... zou durven beginnen (G. Mak) 13. Dat slaat. op. 14. Daar zijn heldere afspraken. gemaakt 15. Als ik me ergens opwind, dan is het wel dat geklets van jou. 16. Dat is een vraag waar ik nu even geen rekening hou TUSSENDOORTJE: Welk woord past niet in het rijtje: saai vervelend spannend suf moe uitgeput uitgerust afgemat knap verlegen intelligent slim bedaard rustig kalm opgewonden zat droevig dronken aangeschoten slap ingrijpend radicaal drastisch slecht belabberd ondermaats uitstekend Vertaal en gebruik daarbij een voornaamwoordelijk bijwoord: Il mondo di cui sogni non esiste 10

11 11 La malattia di cui soffre è incurabile E un comportamento di cui dovresti vergognarti La parola a cui stai pensando ha 5 lettere Non sono d accordo Questa è una tesi che posso condividere Non mi piacciono le persone che frequenti Ci penso spesso. Ne sono fiero Non ci andiamo mai Questa è la macchina con la quale è fuggita Dove andate? Ho preparato un piatto di cui è ghiotto Che cosa stai guardando? Dove devo mettere l insalata? Di che cosa parla questo libro? Buona fortuna! Il ministro lo ha sottolineato Lo leggerò dopo Me ne infischio = ik heb er l. Ricordati di chiamarlo domani Ne ho abbastanza Non ci penso nemmeno Non ne voglio più parlare 11