Het lerend vermogen van mensen met een dementie
|
|
- Pieter-Jan Peeters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Het lerend vermogen van mensen met een dementie drs. Maartje de Werd Neuropsycholoog/Onderzoeker Afdeling Medische Psychologie & Radboud Alzheimer Centrum, Radboud UMC Afdeling Medische Psychologie, Viecuri
2 Programma Neuropsychologie: geheugen Neuropsychologie: executieve functies Foutloos leren: rationale en evidentie Foutloos leren: praktijk Casuïstiek
3 Leren = veranderingen in de hersenen Geheugen = opnemen, opslaan en opdiepen van kennis
4 Hippocampus: schakel tussen tijdelijke opslag (korte termijn geheugen) en lange termijn geheugen: zorgt ervoor dat bewuste herinneringen worden gevormd
5 BEWUST Vormen van leren en geheugen Wat heb je bij je laatste bezoek aan Amsterdam gedaan? Wie zijn er op bezoek geweest Wat is de hoofdstad van Nederland? Welk jaar is het nu?
6 Geheugenstoornissen bij ernstige Alzheimerdementie (MMSE 5-12) Kessels, Remmerswaal, Wilson, Alzheimer Dis Assoc Disord 2011
7 ONBEWUST/AUTOMATISCH BEWUST Vormen van leren en geheugen Wat heb je bij je laatste bezoek aan Amsterdam gedaan? Wie zijn er op bezoek geweest Wat is de hoofdstad van Nederland? Welk jaar is het nu? Vul dit woord aan: _TR_CHT Gewenning: overvliegende vliegtuigen Associaties: geur van pijptabak opa Leren fietsen De weg vinden
8
9
10
11
12
13 (Delay)
14
15
16 Geheugenstoornissen bij ernstige Alzheimerdementie (MMSE 5-12) Onbewust geheugen Kessels, Remmerswaal, Wilson, 2011
17 Emotioneel geheugen: ook intact bij Alzheimerdementie
18 Routines: eerder geleerde vaardigheden of gewoontes
19 Automatische reacties uitlokken Stimuluscontrole: de aanwezigheid van een prikkel (bijv. een voorwerp) lokt automatisch een reactie uit Voorbeelden: - toosten = drinken - draaischijf = bellen - datumklok = datum/tijd weten
20 Dus: bij (Alzheimer)dementie niet alle vormen van leren gestoord Automatisch geheugen (herkennen van eerder geziene informatie) Emotioneel geheugen: positieve en negatieve ervaringen beter onthouden dan neutrale Routines: eenmaal geleerde vaardigheden (fietsen, de weg vinden in de buurt), vaste teksten (bijv. gebeden) Kunnen we het (bewuste) geheugen dan nog trainen?
21 Definities executieve functies Een systeem dat verschillende cognitieve functies met elkaar in verband brengt, integreert, en de afzonderlijke functies overstijgt Functies die de sturing en controle over cognitieve processen bepalen Verantwoordelijk voor de bewuste, gecontroleerde besturing van doelgericht gedrag in niet-routine situaties
22 Executieve functies Doelen stellen Plannen maken Initiatief nemen Plannen effectief (doelgericht) uitvoeren Consequenties overzien Gedrag controleren en reguleren Nodig in situaties die niet op routine afgehandeld kunnen worden: Complex Nieuw flexibiliteit en aanpassing Ongestructureerd
23 20 veel voorkomende uitingen van executieve stoornissen (obv Burgess & Robertson, 2002) planningsproblemen moeite abstract denken impulsiviteit moeite met volgordes moeite met (tijd)schatten gebrekkig ziekte-inzicht Apathie / moeizame initiatiefname vlak affect agressie confabulatie disinhibitie (sociaal / cognitief) wisselende motivatie laconiek / ongeïnteresseerd persevereren onrust / gejaagdheid dissociatie weten en doen afleidbaarheid moeilijk kunnen kiezen / beslissen euforie geen inzicht in / geen boodschap aan sociale conventies
24 Gevolg van executieve dysfunctie (ED): Self-monitoring pt is niet in staat om gebruik te maken van feedback en toetst zichzelf ook niet; verminderde zelfwaarneming ; ook niet effect van zichzelf op anderen waarnemen. Gebrekkige self-monitoring is reden waarom pt niet spontaan van ervaring leert!! De foutregistratie doet het niet goed en de zelfregulatie is gebrekkig.
25 Functioneren optimaliseren bij ED Planning taken: eerst denken, dan doen! Stappenplan: alle stappen in juiste volgorde Nodig: cues, afbakening, concretisering, tijdschattingen Vereenvoudigen van omgeving en afleiding voorkomen Verbale instructie en visuele cues (voordoen, checklist, picto s) Controle: doel voor ogen tijdens uitvoering, rem impulsiviteit doe ik wat ik bedacht had?
26 Het leren van vaardigheden Nieuwe, (deels) onbekende taak: Beginnen met de taak Er treden fouten op Fouten corrigeren Verder gaan met de taak Net zolang totdat de taak volbracht is Later ophalen van de leerervaring : terughalen van fouten ook belangrijk voor succesvolle taakuitvoer
27 Trial-en-errorleren bij hersenaandoening Stoornis in foutmonitoring (onderdeel van executief functioneren) Fouten worden mee aangeleerd, geen correctie door expliciet geheugen Slechtere prestatie op de taak
28 Principe van foutloos leren Fouten die tijdens leren optreden worden automatisch opgeslagen Bij mensen met goed (bewust) geheugen worden deze automatisch gecorrigeerd, bij patiënten met geheugen- en executieve stoornissen niet Het voorkómen van fouten tijdens leren verbetert de prestatie
29 Foutloos leren in de klinische praktijk: vaardigheden
30 Foutloos leren in de klinische praktijk: vaardigheden
31 Filmpje Linda Clare
32 Leerbaarheid bij dementie Middels automatisch leren leermogelijkheden bij dementie en NAH Hoe dan?? Handleiding Foutloos Leren (subsidie Stichting Devon) 1) Vragenlijstonderzoek 2) Wetenschappelijke literatuur 3) Deelname aan Duitse studie: ervaring met FL in praktijk
33 1) Vragenlijstonderzoek Vragenlijst voor professionals in dementiezorg behoefte aan gestructureerde leermethode? (on)mogelijkheden binnen instelling voor leren? wat voor leren vindt er nu al plaats en door wie? Doel: aansluiten bij dagelijkse praktijk
34 1) Vragenlijstonderzoek: resultaten Voornamelijk ADL taken Geen gestructureerde, onderbouwde methode Uitproberen en bij fout bijsturen en corrigeren FL: haalbaar en zinvol bij dementie Voordelen cliënt: autonomie, welbevinden, activering Voordelen mantelzorger / verzorger: minder belastend, verbetering relatie, welbevinden Alle professionals: kwaliteit van zorg verbeteren
35 1) Vragenlijsonderzoek - resultaten Figuur 3. Belemmerende factoren binnen een instelling
36 2) Literatuuronderzoek n=26 studies totaal 70 ptt Gericht op relevante taken: magnetron, voic , Senseo, route leren sessies min, 2 /week, <>10 sessies FL effectief bij aanleren relevante activiteiten bij dementie (16) Effecten na de training behouden (1 week 12 mnd) Grote verschillen in methodologische kwaliteit De Werd et al., Clin Intervent Aging 2013:8;
37 2) Literatuuronderzoek FL-elementen: Activiteiten opdelen in kleine, behapbare stappen Niet laten gokken of raden Anticiperen op fouten Voordoen Verbale instructie Eenmaal geleerd: hulp geleidelijk afbouwen (vanishing cues, spaced retrieval)
38 3) Bijdrage aan Duitse studie Foutloos Leren Multicentre RCT Thuiswonende cliënten met dementie 2 zelfgekozen activiteiten leren Conditie foutloos leren Conditie trial-and-error-leren Handleiding voor ergotherapeuten ontwikkeld
39 Handleiding Foutloos Leren: toetsing Onze handleiding getoetst door professionals: Lezen en toepassen Positieve reacties Foutloos leren is haalbaar en zinvol bij dementie
40 Het eindproduct:
41 Voorbeeld stappenplan Tanden poetsen 1. Pak tandenborstel en tandpasta 2. Doe wat tandpasta op de tandenborstel 3. Zet de tandpasta terug in de kast 4. Poets de tanden 5. Spoel de mond met water en spuug uit 6. Was de tandenborstel af met wat water en zet deze terug in de kast
42 Stappenplan foutloos aanleren Hoe: Iedere stap voordoen Verbale begeleiding (evt. geschreven instructie of picto s) Niet laten gokken of raden, fouten vóór zijn Belonen! Fouten of aarzelingen onmiddellijk corrigeren Herhalen Afname van instructies bij toenemende leerprestatie De therapeut begeleidt de patiënt foutloos door de activiteit heen (guided learning). Therapeut is verantwoordelijk voor leerprestatie!
43 Foutloze bejegening Context creëren waarin pt veilig (dwz foutloos) kan functioneren Hoe? Geen open vragen stellen, maar meer suggestieve / sturende Juiste cues bieden Structuur bieden Pt niet laten zwemmen / beredeneren / uitproberen Niet laten gokken of raden, geen ontdekkend leren Omgeving zodanig inrichten dat alleen juiste respons gegeven wordt Consequente aanpak: alle neuzen in het team dezelfde kant op Niet afwijken van routines / geleerde taken
44
45 INSTRUCTIE VIDEO (Uitgeverij BoomLemma)
46 Casuïstiek
47 Stelling Foutloos leren is betuttelend, omdat de therapeut alles voordoet en voorzegt. Je kunt beter het initiatief en de verantwoordelijkheid bij de patiënt laten. Dan laat je deze tenminste in zijn waarde. Je moet juist het initiatief en probleem-oplossend vermogen van de patiënt stimuleren.
48 Stelling Het geeft niet dat de persoon met geheugenstoornissen niet meer precies de feiten of gebeurtenissen weet, als deze maar een prettige emotie of associatie heeft bij personen / situaties / taken. De behandelaar of verzorgende is verantwoordelijk om de veilige context te creëren en vergissingen of open situaties te voorkomen.
49 Stelling Foutloos leren of een foutloze bejegening zorgt voor minder gedragsproblemen.
Beperkt leervermogen? Foutloos Leren! Dr. D. Boelen Klinisch neuropsycholoog
Beperkt leervermogen? Foutloos Leren! Dr. D. Boelen Klinisch neuropsycholoog Leren en leervermogen Voor leren is nodig. Gezonde hersenen? Meest belemmerend voor het leren bij hersenaandoening: Geheugen-
Nadere informatieHet lerend vermogen van mensen met een dementie dr. Danielle Boelen
Het lerend vermogen van mensen met een dementie dr. Danielle Boelen UMC St Radboud, Medische Psychologie Revalidatiecentrum St. Maartenskliniek Mevrouw Jansen: 83 jaar, sinds 1 jaar ziekte van Alzheimer
Nadere informatieNeuropsychologie: geheugen. Neuropsychologie: executieve functies. Foutloos leren: rationale en evidentie. Foutloos leren: praktijk
Geheugenmodel (Squire, 1998) programma C3 Foutloos leren bij hersenletsel en bij dementie Dr. D. Boelen Neuropsychologie: geheugen Neuropsychologie: executieve functies Foutloos leren: rationale en evidentie
Nadere informatieCognitieve revalidatie bij mensen met een beperkt leervermogen: dementie en ernstig NAH. Daniëlle Boelen
Cognitieve revalidatie bij mensen met een beperkt leervermogen: dementie en ernstig NAH Daniëlle Boelen Radboud UMC Nijmegen Afd. Medische Psychologie & Geriatrie danielle.boelen@radboudumc.nl RMC Groot
Nadere informatieHet lerend vermogen van mensen met een dementie. Mevrouw Jansen: LEERBAARHEID
Mevrouw Jansen: Het lerend vermogen van mensen met een dementie prof. dr. Roy Kessels klinisch neuropsycholoog Afdeling Medische Psychologie & AlzheimerCentrum Nijmegen, UMC St Radboud Neuro- & Revalidatiepsychologie,
Nadere informatie29-11-2011. Techniek, ICT en domotica Toepassing binnen de zorg voor mensen met dementie. Mevrouw Jansen: LEERBAARHEID
Techniek, ICT en domotica Toepassing binnen de zorg voor mensen met dementie prof. dr. Roy Kessels klinisch neuropsycholoog Afdeling Medische Psychologie & AlzheimerCentrum Nijmegen, UMC St Radboud Neuro-
Nadere informatie28-11-12. Leren en hulpmiddelen. Roy Kessels. Mariëlle Hammer-Schilderman. Mevrouw Wesseling
Mevrouw Wesseling Leren en hulpmiddelen Roy Kessels Hooglereaar neuropsychologie Radboud Alzheimer Centrum & RU Nijmegen Mariëlle Hammer-Schilderman Ergotherapeut, Zorggroep Sint Maarten Wat is leren?
Nadere informatieIlse van Tilborg Klinisch neuropsycholoog. met dank voor bijdrage dia s van prof. Roy Kessels
Ilse van Tilborg Klinisch neuropsycholoog met dank voor bijdrage dia s van prof. Roy Kessels Geheugen en leren Vormen van geheugen en leren Training opzetten Casus Vragen Dementie Leren? Leren = Het opnemen,
Nadere informatieHet lerend vermogen bij personen met dementie. Kathleen Vandenbroucke
Het lerend vermogen bij personen met dementie. Kathleen Vandenbroucke Wat is leren? Leren = veranderingen in de hersenen Het opnemen, opslaan en opdiepen van kennis (geheugen) Soorten leren Bewust leren
Nadere informatieCognitieve revalidatie in de geheugenkliniek
Cognitieve revalidatie in de geheugenkliniek Elise Cornelis Arteveldehogeschool UZ Brussel Cognitieve revalidatie bij personen met dementie AANSPREKEN VAN LEERVERMOGEN Van fouten kan je leren Leren doe
Nadere informatieNetwerkbijeenkomst Revalideren met een cognitieve beperking
Netwerkbijeenkomst Revalideren met een cognitieve beperking 29 maart 2018 Welkom op deze netwerkbijeenkomst! Ga je mee verdwalen? Linksom of rechtsom? Programma Revalideren met een cognitieve beperking
Nadere informatieHet lerend vermogen bij dementie: Nieuwe wetenschappelijke inzichten. Kunnen mensen met dementie nog nieuwe dingen leren?
Kunnen mensen met dementie nog nieuwe dingen leren? Het lerend vermogen bij dementie: Nieuwe wetenschappelijke inzichten prof. dr. Roy Kessels, klinisch neuropsycholoog Mijn vrouw had de laatste tijd moeite
Nadere informatieLectoraat Psychogeriatrie.
Lectoraat Psychogeriatrie www.dehaagsehogeschool.nl/lectoraatpg 1 Een benadering die de kwaliteit van leven van zorgvragers en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening verbetert,
Nadere informatieFoutloos leren bij Goal Management Training
A8 Foutloos leren bij Goal Management Training Kan het opnieuw aanleren van alledaagse taken na hersenletsel beter? Dirk Bertens 1 Dirk Bertens, MSc Prof. Luciano Fasotti Prof. Roy Kessels Dr. Danielle
Nadere informatieErgotherapie bij Parkinsonpatiënten ALGEMENE AANDACHTSPUNTEN BIJ DE BEHANDELING
Ergotherapie bij Parkinsonpatiënten ALGEMENE AANDACHTSPUNTEN BIJ DE BEHANDELING Observatie Beperkingen komen vaak voor bij volgende motorische activiteiten: Transfers Houding Reiken en grijpen Balans Stappen
Nadere informatieZiekte van Huntington
Ziekte van Huntington Begrijpen van en omgaan met veranderend gedrag Niels Reinders en Henk Slingerland (psychologen) Huntington Café 27 september 2018 Ziekte van Huntington Erfelijke neurologische ziekte
Nadere informatie! Nienke Nijhof! Onderzoeker Universiteit Twente! Projectleider Focus Cura. ! Geheugen en leren. ! Procedureel leren. ! Onderzoek bij patiënten
! Ilse van Tilborg! Klinisch neuropsycholoog, ZGT Almelo! Buitenpromovendus, Radboud Universiteit Nijmegen Ilse van Tilborg Klinisch neuropsycholoog Nienke Nijhof Onderzoeker Universiteit Twente Projectleider
Nadere informatieNeuropsychologisch. Anne M. Buunk Neuropsycholoog UMCG Wetenschappelijk onderzoek gevolgen SAB
Neuropsychologisch onderzoek (NPO) na een SAB Anne M. Buunk Neuropsycholoog UMCG Wetenschappelijk onderzoek gevolgen SAB Waarom? Ik wil graag weer aan het werk! Ik ben erg moe en prikkelbaar. Ik kan slecht
Nadere informatieCognitief functioneren en de bipolaire stoornis
Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Dr. Nienke Jabben Amsterdam 5 november 2011 Academische werkplaats Bipolaire Stoornissen GGZ ingeest n.jabben@ggzingeest.nl Overzicht Wat is cognitief functioneren?
Nadere informatieParkinsoncafe april 16. Ziekte van Parkinson Cognitie
Parkinsoncafe april 16 Irene Vermeulen, Ziekte van Parkinson Cognitie GZ-psycholoog Brabantzorg Programma Dopamine en de hersenen Psychologische gevolgen Cognitie Neuropsychologisch onderzoek Dopamine
Nadere informatieFoutloos leren? Leren van je fouten bij het syndroom van Korsakov
Foutloos leren? Leren van je fouten bij het syndroom van Korsakov Prof. dr. Roy Kessels GGZNML, Korsakovkliniek Radboud Universiteit Nijmegen, Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour UMC St
Nadere informatiehet neuropsychologisch denkkader binnen een schoolsetting Claudia König Klinisch psycholoog, RCKJP
het neuropsychologisch denkkader binnen een schoolsetting Claudia König Klinisch psycholoog, RCKJP 15-03-2013 Inhoud Het neuropsychologisch denkkader De schoolsetting Ter ondersteuning bij het kind met
Nadere informatieGeheugenklachten als bijwerking van Electroconvulsieve Therapie (ECT)
Geheugenklachten als bijwerking van Electroconvulsieve Therapie (ECT) Informatie voor patiënten en hun naaste(n) Samenvatting van de informatie in de folder Patiënten die een electroconvulsieve therapie
Nadere informatieLeerbaarheid. Le ren. Overzicht. HersenletselCongres 2015 4-11-2015. A5 Leerbaarheid: veel besproken, weinig onderzocht
Disclosure belangen sprekers (Potentiële) belangenverstrengeling Geen A5 Leerbaarheid: veel besproken, weinig onderzocht Dr. Hileen Boosman De betrokken relaties bij dit project zijn: Financiering: Projectgroep:
Nadere informatieFoutloos leren. 29 januari 2013, Altrecht Hersenletselteam Utrecht
Foutloos leren 29 januari 2013, Altrecht Hersenletselteam Utrecht Roos van Oort Klinisch Neuropsycholoog/Gedragstherapeut VGCt GGZ Centraal, loc. JulianaOord r.vanoort@ggzcentraal.nl, loc. Juliana-Oord,
Nadere informatieBreinsleutels Jonge kind
Breinsleutels Jonge kind Hoe werkt het brein van het jonge kind? Presentatie door: Ruth Heuvelman, MSc Wat zijn Breinsleutels? Een vergelijking. De deuren De bovenkamer Vijf deuren: 1. Lange-termijngeheugen
Nadere informatieNeuropsychologische zorg Voor volwassen met NAH Dr. A.A. Duits Klinisch neuropsycholoog
Neuropsychologische zorg Voor volwassen met NAH Dr. A.A. Duits Klinisch neuropsycholoog epilepsie dementie beroerte NAH hersentrauma infecties tumoren MS Parkinsonisme intoxicatie Traumatisch Niet- Traumatisch
Nadere informatieVan fouten kun je leren, of toch niet?? efficacy Foutloos leren tot nu toe: Van laboratorium tot interventie. effectiveness.
Van fouten kun je leren.. Van fouten kun je leren, of toch niet?? Prof.dr. Caroline van Heugten Van fouten kun je leren Met vallen en opstaan moet je leren Door schade en schande wijs worden Leergeld betalen
Nadere informatieAutisme als contextblindheid
Leerlingen met autisme in het secundair onderwijs Autisme Limburg 18 oktober 2011 KobeVanroy Autisme Centraal, Gent Autisme als contextblindheid P. Vermeulen, 2009 Autisme: prevalentie 2010 Autisme Centraal
Nadere informatieAandacht.. graag! Elly Kok Marianne van Etten Expertiseteam Fritz Redlschool/UMCU
Aandacht.. graag! Elly Kok Marianne van Etten Expertiseteam Fritz Redlschool/UMCU VOORSTELLEN DOELEN IN DEZE KORTE TIJD Meer kennis over mogelijke achtergronden en oorzaken van niettaakgericht gedrag
Nadere informatieBijlage 3. Symptomen van de eerste orde
Bijlage 3 Symptomen van de eerste orde Stoornissen in het kortetermijngeheugen* De persoon met dementie onthoudt de recente gebeurtenissen niet meer, of beter: slaat de nieuwe indrukken steeds moeilijker
Nadere informatieDrs. Dirma Terlouw, BSc.
Drs. Dirma Terlouw, BSc. Orthopedagoog Gezondheidszorgpsycholoog Kinder- en jeugdpsycholoog Onderwijskundige Praktijk in Nieuwegein Doel van de avond Beter begrijpen van pubers/adolescenten - Ingevulde
Nadere informatieBeter bij de Les. Marthe van der Donk, Ariane Tjeenk-Kalff, Anne-Claire Hiemstra-Beernink
Beter bij de Les Marthe van der Donk, Ariane Tjeenk-Kalff, Anne-Claire Hiemstra-Beernink Drie onderwerpen die aan bod komen 1. Wat zijn executieve functies? 2. Wat is een cognitieve training en wanneer
Nadere informatieAcute (Fase na) Niet- Aangeboren Hersenletsel. Dr. S. Rasquin 14 januari 2015
Acute (Fase na) Niet- Aangeboren Hersenletsel Dr. S. Rasquin 14 januari 2015 s.rasquin@adelante-zorggroep.nl Doel en opbouw presentatie Doel: Herkennen van symptomen in de acute fase na NAH Opbouw: Cognitie
Nadere informatieaandacht, informatieverwerking, geheugen, sturingsvaardigheden zelfvertrouwen, stemming, reacties door frustraties wisselwerking tussen emoties en factoren uit de omgeving drive hebben, nodige energie
Nadere informatie31 januari Symposium Vilans: Zoek het uit!
31 januari 2019 Symposium Vilans: Zoek het uit! e slide (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere
Nadere informatieOnderbouwd onderwijs aan leerlingen met een TOS
Onderbouwd onderwijs aan leerlingen met een TOS Iris Duinmeijer Senior onderzoeker Koninklijke Auris Groep Presentatie Congres Jeugd in Onderzoek, 24 mei 2018 Onderwijs aan leerlingen met een TOS Instellingen
Nadere informatieNeurorevalidatie ITON IN VOGELVLUCHT
Neurorevalidatie ITON IN VOGELVLUCHT ITON ITON: instituut voor toegepaste neurowetenschappen Hoofddocent: Dr. Ben van Cranenburgh Inhoud presentatie Cijfers t.a.v. CVA Anatomie,informatieverwerking e.d.
Nadere informatie10/10/2014 ZIEKTE VAN PARKINSON. Ziekte van Parkinson. Inhoud. De ziekte van Parkinson. Ergotherapeutische behandeling van Parkinsonpatiënten
ZIEKTE VAN PARKINSON ERGOTHERAPIE BIJ DE ZIEKTE VAN PARKINSON 1 Inhoud De ziekte van Parkinson van Parkinsonpatiënten Algemene behandeling Concrete voorbeelden 2 Ziekte van Parkinson 3 1 Ziekte van Parkinson
Nadere informatieKwaliteit van leven, dementie en eten en drinken. Frans Hoogeveen
Kwaliteit van leven, dementie en eten en drinken Frans Hoogeveen www.franshoogeveen.com Levensverwachting Nederland Hoe worden we oud? Blue Zones Dan Buettner https://www.ted.com/talks/dan_buettner_how_to_live_to_be_100?
Nadere informatiePrincipes van cognitieve en functionele revalidatie bij dementie. Elise Cornelis
Principes van cognitieve en functionele revalidatie bij dementie Elise Cornelis GEHEUGENSYSTEMEN EXPLICIET OF BEWUST IMPLICIET OF ONBEWUST Seman.sch geheugen Episodisch geheugen Procedureel geheugen Emo.oneel
Nadere informatieOntdekken van cognitieve. vaardigheden. (bij dementie) Rolinka Schim van der Loeff Ouderenpsycholoog ZZG zorggroep
Ontdekken van cognitieve vaardigheden (bij dementie) Rolinka Schim van der Loeff Ouderenpsycholoog ZZG zorggroep Programma 1. Welbevinden: niet ondervragen, niet overvragen 2. Verwachtingen kwaliteitskader
Nadere informatieIndividuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken. Dagdeel 2 2-1
Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken Dagdeel 2 2-1 Wat stond in dagdeel 1 centraal? Introductie en protocol Motiveren tot gedragsverandering: Inventarisatie nadelen gebruik
Nadere informatieDe Kleine Prins Expertisecentrum
De Kleine Prins Expertisecentrum Femke Rienstra f.rienstra@dekleineprins.nl 31/10/16 2 Executieve Functies Kennis m.b.t. Executieve Functies (EF), de ontwikkeling ervan en het kunnen herkennen van de EF
Nadere informatieOmgaan met aandacht- en geheugenproblemen. Café Brein, Uden en Oss, September 2014
Omgaan met aandacht- en geheugenproblemen Café Brein, Uden en Oss, September 2014 Hersenletsel.. En dan? Helaas is er nog te weinig bekendheid rondom niet-aangeboren hersenletsel (NAH) Filmpje SWZ Wat
Nadere informatieIndividuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken. Dagdeel 4 4-1
Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken Dagdeel 4 4-1 Wat stond in dagdeel 3 centraal? Terugval en noodmaatregelen Aanvullingen functie-analyse Omgaan met trek 4-2 Programma
Nadere informatieHelp, ik kan het niet alleen!
Help, ik kan het niet alleen! Even voorstellen Fanny Cattenstart Trainingen / lezingen / workshops Observaties en begeleiding Plusgroepen Advies aan organisaties Begeleiding ouders en kinderen Gratis webinars
Nadere informatieDynamisch testen. Bruikbaar voor het inschatten van leerbaarheid? Hileen Boosman, Anne Visser-Meily, Caroline van Heugten
Dynamisch testen. Bruikbaar voor het inschatten van leerbaarheid? Hileen Boosman, Anne Visser-Meily, Caroline van Heugten Leerbaarheid Leerbaarheid is de mate waarin iemand profijt heeft van leerervaringen.
Nadere informatieBehandeling van executieve stoornissen bij mensen met hersenletsel. Danielle Boelen St. Maartenskliniek Nijmegen UMC St.
Behandeling van executieve stoornissen bij mensen met hersenletsel Danielle Boelen St. Maartenskliniek Nijmegen UMC St. Radboud Nijmegen Agenda Definitie executieve functies Behandeling van executieve
Nadere informatieDementie in de palliatieve fase
Dementie in de palliatieve fase Wie zijn wij? Marielle Rooijakkers Karin van Mersbergen Dementie Verzamelnaam voor een combinatie van symptomen waarbij de hersenen, informatie niet meer goed kunnen verwerken.
Nadere informatiePraktijkvoorbeeld Evidence Based Werken. Foutloos Leren bij Korsakov
Praktijkvoorbeeld Evidence Based Werken Foutloos Leren bij Korsakov SYMPOSIUM: BIJEENKOMST EVIDENCE BASED WERKEN IN VERPLEEGHUIZEN 8 MAART 2018 CYNTHIA VOGELER, DIRECTEUR KORSAKOV KENNISCENTRUM Inleiding
Nadere informatieScreening op cognitieve en gedragsproblemen helpt bij het personaliseren van de ALS zorg
Screening op cognitieve en gedragsproblemen helpt bij het personaliseren van de ALS zorg Dr. Carin Schröder Dr. Tanja Nijboer 29 september ALS congres Cognitie Wie gebruikt er screening voor cognitief
Nadere informatieBrein Centraal leren. geheugentraining - bewegingsstrategieën
Brein Centraal leren geheugentraining - bewegingsstrategieën Onze hersenen Opgebouwd uit zenuwcellen/neuronen (100mld) Neuronen verbinden via transmitters Meer onderlinge activiteit => sterkere verbindingen
Nadere informatieKINDEREN EN JONGEREN MET NAH EN ONDERWIJS. Nathalie Ansoms Gery Smans Revalidatiecentrum Pulderbos 25-03-2011
KINDEREN EN JONGEREN MET NAH EN ONDERWIJS Nathalie Ansoms Gery Smans Revalidatiecentrum Pulderbos 25-03-2011 INHOUD Definitie NAH Gevolgen Lichamelijke gevolgen Cognitieve gevolgen Gedrag en beleving Sociale
Nadere informatieLEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD.
MS en COGNITIE LEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD. WOENSDAG 12 OKTOBER 2011, DIACONESSENHUIS, LEIDEN. Mw. drs. M.W. Pleket Gz-/neuropsycholoog
Nadere informatieDe geheugensystemen. Het zintuiglijke geheugen (sensorische registers) < seconde
UMC St Radboud Het lerend vermogen van patiënten met een dementie Liesbeth Joosten, Klinisch psycholoog, Afdelingen Medische Psychologie & Geriatrie, UMC St Radboud l.joosten@mps.umcn.nl Inleiding De geheugensystemen
Nadere informatieExecutieve functies. Problemen met executieve functies 11/01/17
11/01/17 GEDRAG IN GOEDE BANEN LEIDEN: DE ROL VAN DE EXECUTIEVE FUNCTIES BIJ HET SUCCES IN HET VOORTGEZET ONDERWIJS Executieve functies DR. MARIETTE HUIZINGA is een paraplubegrip voor verschillende denkprocessen
Nadere informatieHet creëren van een gemeenschappelijke visie m.b.t. executieve functies voor het jonge kind; handvatten voor morgen!
Opbouw workshop Korte geschiedenis Wat zijn executieve functies? Waarom zijn ze belangrijk? Hoe is het gesteld met mijn EF s? Vertalen naar de praktijk Rol van de IB-er (EF en stoornissen) Doel Hoe het
Nadere informatieDoe workshop ABA. Caroline Peters BCABA, 8-11-2012
Doe workshop ABA Caroline Peters BCABA, 8-11-2012 1 Inhoud Historie ABA Instituut Wat is ABA? Versterken van gewenst gedrag Uitdoven van ongewenst gedrag Gewenst gedrag opwekken door omgeving aan te passen
Nadere informatieweken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen Het is aangetoond dat compensatietraining (het aanleren van
Richtlijn Cognitieve revalidatie Niveau A (1) Het is aangetoond dat.. Aandacht Het is aangetoond dat aandachtstraining gedurende de eerste 6 weken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen
Nadere informatieVoel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008
Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.
Nadere informatieCharter voor onderzoek en behandeling van spraak-, taal- en communicatieproblemen bij de ziekte van Huntington Versie voor logopedisten
Charter voor onderzoek en behandeling van spraak-, taal- en communicatieproblemen bij de ziekte van Huntington Versie voor logopedisten ONDERZOEK Voorwaarden bij onderzoek: Vroegtijdig starten Uitgebreid
Nadere informatieWerkgeheugen bij kinderen met SLI. Indeling presentatie. 1. Inleiding. Brigitte Vugs, 19 maart 2009. 1. Inleiding 2. Theoretische achtergrond
Werkgeheugen bij kinderen met SLI Brigitte Vugs, 19 maart 2009 Indeling presentatie 1. Inleiding 2. Theoretische achtergrond SLI, Geheugen, Werkgeheugen 3. Ontwikkeling werkgeheugen 4. Relatie werkgeheugen
Nadere informatieExecutieve functies en zelfsturing
Executieve functies en zelfsturing Spel in uitvoering Executieve functies en zelfsturing Jeroen Aarssen Balspelletje Impulsen beheersen Bedenken wat je gaat zeggen Dingen (regels) onthouden Kunnen schakelen
Nadere informatieHet neuropsychologisch onderzoek. Informatie voor de patiënt en verwijzer
Het neuropsychologisch onderzoek Informatie voor de patiënt en verwijzer Wat is neuropsychologie en wat is een neuropsycholoog? De neuropsychologie is het vakgebied dat de relatie bestudeert tussen het
Nadere informatiePRAKTIJK VERHALEN In het voorafgaande deel van dit boek lag de nadruk op uitleg
2In het voorafgaande deel van dit boek lag de nadruk op uitleg hoe de hersenen werken, wat dementie met de hersenen doet en hoe het lerend vermogen bij iemand met dementie werkt en hoe u daar als familielid
Nadere informatie1. Overzicht neuropsychologische revalidatie. 2. Ziekte inzicht. 3. casus. 4. Specifieke cognitieve problemen. 5. Relevante informatie
18 mei 2017 1. Overzicht neuropsychologische revalidatie 2. Ziekte inzicht 3. casus 4. Specifieke cognitieve problemen 5. Relevante informatie Klinische Neuropsychologie wetenschappelijk onderzoek diagnostiek
Nadere informatiePivotal Response Treatment (PRT) Amalie Wiggins GZ-psycholoog / orthopedagoog Dr. Leo Kannerhuis, poli Amsterdam
(PRT) Amalie Wiggins GZ-psycholoog / orthopedagoog Dr. Leo Kannerhuis, poli Amsterdam Agenda Doel lezing: korte algemene kennismaking Algemene ideeën behandeling Ontstaan en inbedding PRT Wat is PRT Technieken
Nadere informatieGastspreker deze avond is Pauline Okkerse GZ-psycholoog en orthopedagoog-generalist bij SWZ.
Hoe werken de Hersenen? Een beschadiging aan je hersenen zorgt ervoor dat je hersenen niet meer normaal functioneren. De plaats van de beschadiging bepaalt de gevolgen en de klachten. Naast zichtbare gevolgen
Nadere informatieGedragsproblemen bij cliënten met dementie
Gedragsproblemen bij cliënten met dementie Evelien Ester sociaal geriater 5 oktober 2010 De wondere wereld van de dementie door Anneke van der Plaats Model van de architectuur van de hersenen om beter
Nadere informatieWat zijn de neuropsychologische gevolgen van een hersentumor bij kinderen. Dr Femke Aarsen, klinisch neuropsycholoog
Wat zijn de neuropsychologische gevolgen van een hersentumor bij kinderen. Dr Femke Aarsen, klinisch neuropsycholoog Wat is neuropsychologie? Neuropsychologie is de psychologie die zich bezighoudt met
Nadere informatieExecutieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven
Executieve functies en emotieregulatie Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Inhoud 1. Executieve functies en emotieregulatie 2. Rol van opvoeding
Nadere informatieKoppeling leren leren met executieve functies
Koppeling leren leren met executieve functies Leren leren vindt zijn oorsprong in onze dynamische samenleving. Onder invloed van onder andere automatisering, innovatie en waarden en normen die in de 21e
Nadere informatieExecutieve functies, wat zijn dat:
Executieve functies, wat zijn dat: Sinds het breinonderzoek een grote vlucht heeft genomen, hebben wetenschappers ontdekt dat leerlingen met bepaalde stoornissen, problemen hebben in dezelfde hersengebieden
Nadere informatieExecutieve functies. PCL Conferentie
Executieve functies PCL Conferentie Wat komt aan bod? Welkom en doel Wat zijn executieve functies? Waarom belangrijk? Wat kunnen we ermee? Evaluatie Starter: pilot SAT Snelheid en Accuratesse Test Instructie:
Nadere informatieThema. Kernelementen. Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie
Thema Kernelementen Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie Tips voor de trainer: Werken met mensen is werken met emotie. Leer emoties als signaal te herkennen, maar niet als leidraad te
Nadere informatiePatiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
Nadere informatieDE ROL VAN TRAINER EN COACH BIJ MOTORISCH LEREN
DE ROL VAN TRAINER EN COACH BIJ MOTORISCH LEREN Een relatief duurzame verandering in perceptueel-motorische vaardigheden als gevolg van oefening. (Beek, 2010) 3 FEBRUARI 2016 SJOERD HOEK 333203, SIMONE
Nadere informatieDia 1. Dia 2. Dia 3. Disclosure belangen spreker. Alcohol, cognitieve stoornissen en ziekte-inzicht
Dia 1 Alcohol, cognitieve stoornissen en ziekte-inzicht Dr. Serge Walvoort (Klinisch Neuropsycholoog) swalvoort@vvgi.nl www.nispa.nl Dia 2 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling
Nadere informatieInformatie- en emotieverwerking bij het syndroom van Noonan
V I N C E N T V A N G O G H Institute for Psychiatry Contactdag 26 maart 2011, Putten Informatie- en emotieverwerking bij het syndroom van Noonan Ellen Wingbermühle, klinisch neuropsycholoog Renée Roelofs,
Nadere informatieSWPBS: meer dan behaviorisme? W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g
SWPBS: meer dan behaviorisme? Programma Welkom & intro: de kern Pedagogische kwaliteit: de opdracht & keuzes in de uitvoering Theoretische kaders De functie & kwaliteit van feedback Belonen/ erkennen/
Nadere informatieScan Werkplekleren BRON. Inleiding
Inleiding Je wilt aan de slag met werkplekleren binnen jouw organisatie, omdat bijvoorbeeld de markt verandert of omdat er veel medewerkers komen en gaan. Maar in hoeverre is de organisatie er er op ingericht?
Nadere informatiePatiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
Nadere informatieAUTISME EN CONFLICTHANTERING. Anneke E. Eenhoorn
AUTISME EN CONFLICTHANTERING Anneke E. Eenhoorn UITGANGSPUNT UITGANGSPUNT DRIE VOORBEELDEN Rosa van 8 jaar. Na een ogenschijnlijk gewone dag op school, haalt ze fel uit Mike van 11 jaar. Na een kleine
Nadere informatieHersenletselCongres
(potentiële) belangenverstrengeling - De betrokken relaties bij dit project zijn: Radboud Universiteit, Klimmendaal, Sint Maartenskliniek Sponsoring of onderzoeksgeld: Honorarium of andere (financiële)
Nadere informatieWelkom bij de Gezond & Zeker Innovatiedag 2018
Welkom bij de Gezond & Zeker Innovatiedag 2018 Help! Mijn cliënt begrijpt mij niet! Workshop wordt verzorgd door: Marcella de Oude Ergotherapeut en docent Zwaartepunt www.zwaartepunt.nl Wat zijn zichtbare
Nadere informatieCOMPLEX TRAUMA BIJ KINDEREN: SAMEN DOEN WAT WERKT. Mariska de Baat (NJi), Marie-José van Hoof (Rivierduinen), Leanthe van Harten (TNO)
COMPLEX TRAUMA BIJ KINDEREN: SAMEN DOEN WAT WERKT Mariska de Baat (NJi), Marie-José van Hoof (Rivierduinen), Leanthe van Harten (TNO) WIE IS WIE Complex trauma het meerkoppige monster in de praktijk Prevalentie
Nadere informatieTim Peetoom, klinisch psycholoog
Tim Peetoom, klinisch psycholoog 1 e staps interventie: Psycho-educatiecursus voor patiënten en naastbetrokkenen 2e staps interventies: CGT, IPSRT, FFT 2e staps interventie: Verslaving, Traumabehandeling,
Nadere informatieWerk in uitvoering op de atletiekbaan
Werk in uitvoering op de atletiekbaan Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Amsterdam Verantwoording Keynote op Dag van de Atletiek, Papendal, Arnhem, 23 maart 2019 Achtergrond. Deze hand-out is gemaakt voor
Nadere informatieHet'+enerbrein,'risicogedrag'en' ontplooiing''
22"04"16 Het+enerbrein,risicogedragen ontplooiing JelleJolles CentrumBrein&Leren,VrijeUniversiteitAmsterdam Toelichting Dezehandouthoortbijdelezingdieikop21april2016gafinDeRode HoedinAmsterdam.Hetgingomeenavond,georganiseerdvanuit
Nadere informatieDia 1. Dia 2. Dia 3. Aspecten van cognitief functioneren in Autisme Spectrum Stoornissen. Executieve functies en autisme (Hill, 2004)
Dia 1 Aspecten van cognitief functioneren in Autisme Spectrum Stoornissen Een reactie van Bibi Huskens Dia 2 Executieve functies en autisme (Hill, 2004) Problemen in: Planning Inhibitie Schakelvaardigheid
Nadere informatieJaarcongres Ergotherapie
Jaarcongres Ergotherapie 22 maart 2019 Suzanne Van den Broek Heidi Lemmens met grote dank aan Bie Op de Beeck keuze is afhankelijk van: de aard van de cognitieve problemen de ernst van de cognitieve problemen
Nadere informatie18-4-2013. Werkgeheugen en executieve functies. Opzet presentatie. 1. Executieve functies. 1. Executieve functies. 1. Werkgeheugen. 1.
Opzet presentatie Werkgeheugen en executieve functies Wat moeten we ermee in de klinische praktijk? 1. Werkgeheugen en executieve functies werkgeheugen en executieve functies 12 april 2013 Brigitte Vugs
Nadere informatieAlcoholgebruik, misbruik & afhankelijkheid
ALCOHOLGEBRUIK: BEWUST OVERWOGEN OF ONBEWUST OVERKOMEN? Impliciete en expliciete processen bij alcoholgebruik en implicaties voor interventies Katrijn Houben k.houben@maastrichtuniversity.nl Alcoholgebruik,
Nadere informatieBio (EEG) feedback. Reflecties vanuit de klinische praktijk. Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven
Bio (EEG) feedback Reflecties vanuit de klinische praktijk Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven Neurofeedback -Een vraag uit de spreekkamer- Minimaal 1500 Literatuur 2008 literatuur search
Nadere informatieInhoud. Syndroom van Korsakov. Korsakov en demen0e. Foutloos leren als onderdeel van het therapeu0sch milieu: theorie en prak0jk
Foutloos leren als onderdeel van het therapeu0sch milieu: theorie en prak0jk Mariëlle Bakker Psycholoog 10 juni 2013 ZorgAccent Syndroom van Korsakov Foutloos leren Acht- fasenmodel Rol psycholoog Voorwaarden
Nadere informatieWanneer is ergotherapie bij Parkinson effectief?
Wanneer is ergotherapie bij Parkinson effectief? Ingrid Sturkenboom, ergotherapeut-onderzoeker Radboudumc, Nijmegen Begeleiding vanuit Radboudumc: Promotoren: Ria Nijhuis- van der Sanden, Bas Bloem Co-promotoren:
Nadere informatieExecutieve functies in de klas: interventies
Executieve functies in de klas: interventies Door Wijnand Dekker, gezondheidszorgpsycholoog Anneke Dooyeweerd, pedagoog/coach Inleiding In de vorige nieuwsbrief omschreven we wat er wordt verstaan onder
Nadere informatieCOGNITIEVE REVALIDATIE THERAPIE VOOR KINDEREN, ADOLESCENTEN EN VOLWASSENEN
VOOR KINDEREN, ADOLESCENTEN EN VOLWASSENEN CURSUS VOOR ERGOTHERAPEUTEN OPLEIDING TOT CPCRT-GECERTIFICEERD THERAPEUT De cursus richt zich op de ergotherapeutische diagnostiek, benadering en behandeling
Nadere informatieOmgaan met verschillen, passend onderwijzen!
Omgaan met verschillen, passend onderwijzen! Gedrag in de klas Labelen ASS en ADHD, waar denk je aan? Geef me de Vijf (Colette de Bruin) De methode heeft als uitgangspunt dat mensen met een autistische
Nadere informatie