Programmahandleiding. Module 3. Type hier de titel en druk op de TAB-toets

Transcriptie

1 Programmahandleiding Module 3 Type hier de titel en druk op de TAB-toets

2 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld 2 Colofon C(R)ASH Programmahandleiding Module 3 december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl Tekst: PSW info@psw.nl Het ontwillelen van dit project is mede mogelijk gemaakt door het communitair initiatief EQUAL-ESF Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder toestemming van Work-Wise

3 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld 3 1. Inleiding voor de trainers Naast deze trainershandleiding waarin de opzet, werkwijze en materialen beschreven staan, is er een werkboek voor de deelnemers. Daarin zijn het cursusmateriaal en de sheets opgenomen. Na deze inleiding volgt een toelichting op de inhoud van de gedragsinterventie met de leerpunten en een toelichting op de methodische uitgangspunten van de interventie toegespitst op module 3. Vervolgens worden beschreven de leerdoelen, het overzicht van de bijeenkomsten en de wijze waarop een en ander praktisch vorm krijgt. In onderstaande tekst wordt verwezen naar de theorie. Dat betreft het theoretische kader Work-Wise gedragsinterventie jeugdige veelplegers. De samenstelling van deze module is in belangrijke mate geïnspireerd op de training C(r)ash die ontwikkeld is door Jeanne Brik, werkzaam bij De Hunnerberg te Nijmegen. Verder komen met name de teksten in de bijlage van het deelnemerswerkboek voort uit deze training. Daarnaast is er geput uit materiaal dat door het Nibud is ontwikkeld. 2. De inhoud van module C( r)ash, omgaan met geld In module 3 worden de jeugdige veelplegers, ter voorbereiding van hun nazorgtraject, vaardigheden aangeleerd waarmee zij beter toegerust zijn op het omgaan met geld. Zoals in het theoretisch kader is geschetst blijkt een groot deel van de populatie jeugdige veelplegers te kampen met schulden. Volgens van Dijk liggen oorzaken bij het onvermogen om het eigen budget te beheren, gebrek aan inzicht in de eigen financiële situatie en het geen verantwoordelijkheid nemen voor de gemaakte schulden. In deze module wordt expliciet aandacht gegeven aan bovengenoemde oorzaken. Eigen budget beheren. Geld heeft voor deze jongeren een grote aantrekkingskracht. Maar de principes van het belang van een balans tussen inkomsten en uitgaven is hen onbekend. De training confronteert de deelnemers met de consequenties van uitgaven en schetst mogelijkheden tot en consequenties van het realiseren van inkomsten. De jongeren krijgen in de training oefeningen aangereikt waarmee zij kunnen leren hun inkomsten en uitgaven in balans te krijgen en te houden. Tevens krijgen zij mogelijkheden aangereikt om hun schulden te saneren (via schuldhulpverlening b.v.) Inzicht in de eigen financiële situatie. Jongeren hebben geen overzicht in hun eigen financiële positie. Het impulsieve gedrag dat ze vaak vertonen laat zich ook zien in hun omgang met geld: meer uitgeven dan er binnenkomt, het ene gat met het andere dichten, ondoordacht handelen met het doel (meer) geld te verkrijgen. Geen acht slaan op openstaande schulden of rekeningen. In de training leren de deelnemers hun eigen financiële situatie te analyseren en waar nodig oplossingsmogelijkheden te bedenken.

4 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld 4 Verantwoordelijkheid nemen voor eigen financieel handelen. In de lijn van werken volgens de uitgangspunten van Prochaska en diclemente wordt in de module C(r)ash gewerkt aan het bewustwording van het maken van keuzes: wat zijn noodzakelijke uitgaven, wat zijn wenselijke uitgaven en waar kies ik voor? Wat zijn voor de deelnemer specifieke valkuilen in de omgang met geld en hoe kan hij zich daarvoor hoeden? De eigen verantwoordelijkheid, leren zien van consequenties van eigen handelen en het accepteren van die consequenties krijgt in deze module een belangrijk gewicht. In het werkboek van de deelnemers zijn de opdrachten en samenvattingen opgenomen. Tevens vinden zij na iedere les een korte thematische hand-out toegevoegd. Het geldspel neemt een belangrijke plaats in tijdens de 6 bijeenkomsten. Door middel van dit spel worden de deelnemers direct geconfronteerd met noodzakelijke vaste uitgaven en de consequenties van hun financieel handelen. De trainers krijgen inzicht in overwegingen van de deelnemers, niet-helpende gedachten en overtuigingen, die zij in hun confrontaties kunnen gebruiken.

5 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld 5 3. Methodische uitgangspunten Kiezen voor een accommoderende leerstijl 1 Zoals in het theoretische kader beschreven is, hebben veel jeugdige veelplegers een financieel probleem en kunnen slecht met geld omgaan. Evenals in module 2 waar werknemersvaardigheden centraal staan, is ook in het omgaan met geld vaak sprake van impulsief reageren, gebrekkig kritisch redeneren en gebrekkige oplossingsvaardigheden. Van belang is dus om bij het aanleren van vaardigheden een leerstijl te kiezen die aansluit. Kolb heeft een model ontwikkeld waarmee kan worden ingeschat wat voor leerstijl het beste bij iemand past gegeven de wijze waarop hij/ zij de wereld om hem/haar heen ervaart. Dit model gaat ervan uit dat het leerproces zich in vier fasen voltrekt: concreet ervaren; waarnemen; abstracte begripsvorming; actief experimenteren. Figuur 1: Leerstijlen van Kolb 2 Concreet ervaren Voelen Doener (doen en voelen) Bezinner (voelen en waarnemen) Actief experimenteren Doen hoe we hoe we ervaren handelen Reflectie Waarnemen Beslisser (denken en doen) Denker (waarnemen en denken) Abstracte bergipsvorming Denken 1 Voor de uitleg van het model van Kolb is gebruik gemaakt van materiaal van Thesis, via de website 2 De figuur is vormgegeven aan de hand van: Concept David Kolb, adaptation and design Alan Chapman 2005, op

6 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld 6 De fasen volgen elkaar logisch op: als iemand iets meemaakt (ervaren), dan wordt daar over nagedacht (reflectie), waarna men de ervaring kan veralgemeniseren (begripsvorming) en daarna kan toepassen (experimenteren). Volgens het model van Kolb begint het leren echter niet voor iedereen bij ervaren. Veel schoolse leersituaties beginnen het leerproces bijvoorbeeld met overdenking en theorievorming. Bij sommigen begint het leerproces bij uitproberen (experimenteren), dan kijken wat er gebeurt (concreet ervaren) dan vindt reflectie plaats en vervolgens kan men de ervaring veralgemeniseren. Het punt waarvoor iemand het makkelijkst een leerervaring begint, bepaalt het type leerstijl dat bij die persoon past. Het model van Kolb is in figuur 1 weergegeven. In vet staat aangegeven wat voor type iemand qua leerstijl is, gegeven het startpunt waar vanuit hij het makkelijkst leert. De leerstijlen zijn: Doener: Bezinner: Denker: Beslisser: begint bij concrete ervaringen, wil vooral dingen doen. maakt eerst een plan, neemt de tijd om beslissingen te nemen. begint bij gestructureerde leermiddelen (boeken, colleges), voorkeur voor theoretische concepten. begint bij praktijkvoorbeelden, zoekt verband tussen leerstof en de praktijk. Gegeven het profiel van de deelnemers (lage opleiding, impulsief, gebrekkig kritisch redeneren, gebrekkige oplossingsvaardigheden) ligt het voor de hand dat voor de interventie wordt gekozen voor het starten met een leerstijl voor de Doener, ook wel accommoderende leerstijl genoemd. In de opbouw en de werkvormen van de module zal het concreet ervaren van de deelnemer als uitgangspunt worden genomen om problemen te herkennen en vaardigheden te oefenen. Cognitie en gedrag beïnvloeden Evenals in module 2, waarin het methodisch uitgangspunt van de Rationeel Emotieve Therapie (RET) centraal staat, wordt hiervan in module 3 waar mogelijk gebruik van gemaakt. Veel onwenselijk gedrag bij jongeren wordt mede veroorzaakt door de onderliggende irrationele gedachten en disfunctionele emoties. RET gaat er vanuit dat een gebeurtenis bepaalde gedachten of ideeën oproept, die op hun beurt weer gevoelens veroorzaken, wat uiteindelijk leidt tot bepaalde gedragingen of handelingen. Omgaan met gevoel en impulsiviteit en het aanleren van reflectie zijn belangrijke elementen van de RET-methode. Jongeren kunnen bewust worden gemaakt van de irrationele patronen in hun denken, die vaak veroorzaken dat jongeren onaangename gevoelens ervaren en geblokkeerd worden in hun handelen. Module 2 gebruikt daarvoor het 4G-schema: Gebeurtenis, Gedachte, Gevoel en Gedrag. Het uitgangspunt is: Gebeurtenis en Gedachte = Gevoel en Gedrag. Ofwel: een situatie en de gedachten daarover, bepalen iemands gevoelens over de situatie en bepalen daarbij zijn of haar gedrag. Cognitie: modeling door de trainer De trainers hebben een actieve rol in het modelgedrag. Zij zijn bij wijze van spreken de spiegel van de werkelijkheid. Hoe ga je om met geld? Wat gebeurt er als je ondoordacht en impulsief met je geld omgaat? Welke consequenties heeft je gedrag?

7 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld 7 Dit moet blijken uit het voorbeeldgedrag van de trainers. Feuerstein beschrijft in zijn theorie over de Mediated Learning Experience waarom mensen verschillen in het cognitief functioneren en maakt onderscheid in twee types van interactie tussen de mens en zijn omgeving (Coenen-Hanegraaf et al., 1998): 1. Leren door directe blootstelling aan prikkels. Hier leert de mens reageren op de omgeving door middel van directe prikkels. Als zijn gedrag niet belonend is, zal hij dat gedrag in de toekomst niet herhalen; 2. Leren door gemedieerde leerervaringen. Hier staat een ander - bijvoorbeeld de trainer - tussen de mens - bijvoorbeeld de deelnemer - en de omgeving. De trainer helpt de deelnemer met het interpreteren van de prikkels en spiegelt de deelnemer een nieuwe manier van denken voor, c.q. een cognitieve structuur. De deelnemer zal deze cognitieve structuur overnemen. De trainers werken in de interventie aan het aanleren van gemedieerde leerervaringen bij de jongeren. Hierbij nemen zij een drietal voorwaarden in acht die volgens Feuerstein van doorslaggevend belang zijn om te komen tot een effectieve gemedieerde leerervaring: 1. Intentionaliteit en wederkerigheid De trainer legt expliciet uit aan de jongeren wat zijn intentie is, waarom hij een bepaald rolgedrag aanmeet en welk denkgedrag hij wil ontwikkelen. De jongeren moeten dit begrijpen en accepteren en bereid zijn om hier iets van te leren. 2. Transcedentie De trainer gaat in op concrete prikkels, maar maakt duidelijk dat het nieuw aangeleerde opgaat in een veelheid van situaties en niet alleen geldt voor de concrete situatie in de oefening. Het doel is dat het aangeleerde toepasbaar wordt gemaakt in het dagelijkse leven. 3. Zingeving Aan de leerervaring moet een zingeving worden gekoppeld. Men doet en denkt niet op een bepaalde wijze omdat het eenmaal zo moet, maar mensen kennen een doel en betekenis toe aan alles wat zij doen. Gedrag: modeling door de peers In de gemedieerde leerervaring van Feuerstein gaat het om het aanreiken van alternatieve cognitieve denkkaders door de trainer. Op het niveau van het aanleren en oefenen van nieuw gedrag speelt niet zozeer het gedrag van de trainer, maar juist het gedrag van andere deelnemers aan de training een stimulerende rol. De trainer zal tijdens oefeningen deelnemers uitnodigen en stimuleren om een bepaald voorbeeldgedrag te oefenen en voor te doen. Als dit gedrag inderdaad wordt vertoond, zal de trainer dit positief bekrachtigen en de andere deelnemers aanmoedigen dit gedrag te benoemen en soortgelijk gedrag te vertonen. Het methodische uitgangspunt hierbij is de Social Learning Theory van Bandura: door het aanschouwen van de consequenties of de opbrengsten van modelgedrag kan een persoon gemotiveerd worden tot het vertonen van soortgelijk gedrag. Om het gewenste gedrag optimaal aan te leren is een drietal voorwaarden van belang:

8 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld 8 1. Het gewenste gedrag zal eerst door een rolmodel moeten worden geoefend en aan symbolen/ betekenissen (bijv. woorden of beelden) moeten worden gekoppeld als het rolmodel het gedrag openlijk vertoont. Voorbeeldgedrag dat gekoppeld is aan bepaalde positieve betekenissen wordt sneller overgenomen dan voorbeeldgedrag dat alleen wordt geobserveerd, zonder dat het wordt benoemd en gewaardeerd. 2. Een persoon zal rolgedrag sneller overnemen als het leidt tot resultaten die in zijn ogen de moeite waard zijn. 3. Een persoon zal rolgedrag sneller overnemen als het rolmodel als gelijke door die persoon wordt ervaren ( peers ), dan wel als het rolmodel een status heeft (bijvoorbeeld in de groep) die door de persoon wordt bewonderd. 4. Leerdoelen Het doel van deze module is verwerven van basale vaardigheden en een basale houding in het verantwoord omgaan met geld. Dit is uitgesplitst in een aantal deelvaardigheden of specifieke vaardigheden die van belang zijn bij het omgaan met inkomsten en uitgaven. Na afloop van de module: Kennis weet de deelnemer hoe hij legaal aan inkomsten kan komen; weet de deelnemer het onderscheid tussen noodzakelijke en wenselijke uitgaven; weet de deelnemer aan welke verleidingen hij blootstaat; weet de deelnemer hoe prijsbewust hij is; weet de deelnemer waar hij op moet letten als hij uitgaven doet; kent de deelnemer de negatieve consequenties van slecht geld beheren; kent de deelnemer de legale wegen en de geëigende instanties om financiële problemen op te lossen. Vaardigheden kan de deelnemer prioriteit geven aan noodzakelijke kosten boven wenselijke kosten; kan de deelnemer een budgetplan maken; kan de deelnemer een kostenoverzicht maken; kan de deelnemer een uitgavenoverzicht bijhouden; kan de deelnemer de geëigende instanties om hulp vragen bij financiële problemen; kan de deelnemer zijn uitgavenpatroon in evenwicht houden met zijn inkomstenpatroon. Houding is de deelnemer bereid prioriteit te geven aan noodzakelijke uitgaven boven wenselijke uitgaven; is de deelnemer bereid uitgaven aan te passen aan de inkomsten;

9 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld 9 is de deelnemer bereid impulsieve uitgaven te beperken; staat de deelnemer kritisch tegenover rood staan en geld lenen; staat de deelnemer open voor legale wegen en de geëigende instanties om financiële problemen op te lossen.

10 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld Overzicht van de bijeenkomsten De module bestaat uit 6 bijeenkomsten. Bijeenkomst 1 Kennismaken, afspraken en inleiding Inleiding Kader van de module neerzetten, doelstelling Introductie van geldspel Spelen van geldspel Bijeenkomst 2 Inkomsten Hoe kom je aan geld? Welke vormen van geld zijn er? Wat is je houding ten opzichte van geld? Bijeenkomst 3 Uitgaven Waar geef je je geld aan uit? Wat is noodzakelijk en wat is wenselijk? Kostenoverzicht Geldspel tweede ronde Bijeenkomst 4 De realiteit Schuldhulpverlening in de praktijk Kredietverstrekking Bijeenkomst 5 Wat leert jou het geldspel? Geldspel: stand van zaken en je financiële situatie Waar zitten jouw verleidingen? Bijeenkomst 6 Eigen financiële planning. Wat wil je kopen? Wat moet je kopen? Waar zeg je nee tegen? Budgetplanning

11 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld Werkwijze en praktische uitwerking Hoe krijgt de module vorm? De uitgangspunten worden in afwisselende vormen verwerkt in iedere bijeenkomst. Centraal staat de eigen werkelijkheid en beleving. Actuele voorbeelden tijdens de gedragsinterventie zijn cruciaal. De wijze waarop deelnemers omgaan met geld, hoe ze denken over inkomsten, uitgaven en schulden zijn voorbeelden. Goede voorbeelden dienen voortdurend aangegrepen te worden. De trainers hebben een belangrijke en actieve rol in de confrontatie met de werkelijkheid. Zij zijn wederom de spiegel van de werkelijkheid. Zoals in de modules Wie ben ik, waar sta ik en Voorbereiding voor werknemers het maken van cognitieve fouten een belangrijk thema zijn, speelt dit ook in C(r)ash, omgaan met geld. De bijeenkomsten zijn opgebouwd rondom elementen uit de leercyclus van Kolb. Onderdelen zijn gericht op het doorlopen van de verschillende leerfasen zoals ervaren van gedrag, waarnemen van gedrag, reflecteren op dit gedrag en het uitproberen van het gedrag. In het programma worden deze onderdelen steeds benoemd. De bijeenkomsten duren 2 uur per keer en per week worden er 2 bijeenkomsten verzorgd. Opbouw van de bijeenkomsten De bijeenkomsten kennen een vaste structuur. Een vaste structuur is van belang voor duidelijkheid en herkenbaarheid. In de structuur zitten verschillende vormen van herhaling die van belang zijn voor het vastleggen van informatie. Begin Iedere bijeenkomst start met een inleiding waarin kort verwezen wordt naar de vorige bijeenkomst. Daarbij worden de leerdoelen van de bijeenkomst benoemd. Tevens wordt een relatie gelegd met één van de vorige bijeenkomsten of toekomstige bijeenkomsten. Vervolgens wordt de structuur van de bijeenkomst gepresenteerd. Voordat de kern van de bijeenkomst start, controleert de trainer of de deelnemers begrepen hebben wat het doel is. Daarna volgt een onderdeel waarin herhaald wordt wat de laatste keer aan de orde is geweest. Dit krijgt op verschillende manieren vorm. De trainer herhaalt, de trainer stelt vragen aan een deelnemer, de trainer vraagt een deelnemer in eigen woorden te vertellen wat hij van de vorige bijeenkomst heeft meegenomen of de trainer vraagt deelnemers bepaald gedrag te vertonen. Kern Afhankelijk van het doel van de bijeenkomst worden verschillende werkvormen ingezet. Dit kan in de vorm van een video, een rollenspel, een opdracht, een onderwijsleergesprek of een combinatie van vormen. Eind van de bijeenkomst

12 Programmahandleiding, Crash, omgaan met geld 12 In het kort vat de trainer de bijeenkomst samen aan de hand van de leerpunten, laat een deelnemer in eigen woorden samenvatten of stelt enkele samenvattende vragen. Hierbij verwijst de trainer naar de leerdoelen aan het begin van de bijeenkomst. Daarna geeft de trainer in het kort aan wat de volgende bijeenkomst aan de orde is. Tot slot volgt een korte procesevaluatie. Beschrijving van de bijeenkomsten De bijeenkomsten kennen een vaste structuur van beschrijving. Per onderdeel komen de volgende onderdelen aan de orde: Tijd: de duur van een activiteit Leerdoelen/ inhoud: het leerpunt, de inhoud en het specifieke doel van de activiteit Werkvorm: de werkvorm waarin dit behandeld wordt Media/ materiaal: de hulpmiddelen die ingezet worden bij de activiteit In de uitvoering van de interventie wordt met twee trainers gewerkt. De onderdelen worden afwisselend geleid door de ene of de andere trainer. Cursief gedrukte teksten zijn bedoeld als tekstsuggesties voor de trainers. Deelnemerswerkboek Het deelnemerswerkboek met de programma s en schutbladen wordt bij de eerste bijeenkomst uitgedeeld. Iedere bijeenkomst wordt het werkboek verder gevuld met de hand-outs van de sheets van betreffende bijeenkomst en de bijbehorende opdrachten. Inhaalopdrachten Wanneer deelnemers een bijeenkomst missen kunnen ze de bijeenkomst inhalen door middel van een inhaalopdracht. Niet maken van een inhaalopdracht staat gelijk aan het missen van de bijeenkomst. De inhaalopdrachten worden alleen uitgedeeld indien een deelnemer niet heeft deelgenomen aan een bepaalde bijeenkomst. De inhaalopdrachten zijn opgenomen in deze trainershandleiding.

13 Beschrijving bijeenkomsten

14 Programmahandleiding Crash, omgaan met geld 14 Bijeenkomst 1: Doelstelling: Media / materiaal: Kennismaken, afspraken en inleiding Stand van zaken en werken aan een veilige omgeving. Flap-over, pennen en viltstiften. Overheadprojector en sheets. Inleiding De eerste bijeenkomst staat in het teken van kennismaken, toelichten van de doelstelling en de inhoud van de interventie. De basis voor werken van de rest van de bijeenkomsten wordt in de eerste bijeenkomst gelegd. In iedere (nieuwe) groep is tijd nodig: fase van aftasten, zoeken naar waar de macht ligt. In deze bijeenkomst is de trainer daar zeer alert op: hij overvraagt de deelnemers niet, maar stelt (samen) met hen regels op en komt tot afspraken. Ongewenst gedrag wordt direct opgepakt en bespreekbaar gemaakt. Juist in de allereerste bijeenkomst is het van belang dat de trainers de juiste toon neerzetten: open, alert en duidelijk. De trainers zijn zich bewust van hun functie van rolmodel. Zij vertegenwoordigen de wereld van werk en beroep. 1. Inleiding en toelichting op de interventie, werkwijze e.d. Duur: 20 minuten Werkvorm: Leerdoel/ inhoud: Media: Trainers spreken deelnemers beurtelings persoonlijk aan (socratisch vragen stellen: a. vraag stellen; b. persoon laten antwoorden; c. volgende persoon ook laten antwoorden) Vervolgens illustreren ze een en ander met sheets. Toon zetten. Afstemmen van verwachtingen. Overheadprojector en sheets Vragen die gesteld kunnen worden: Heb jij eind van de maand wel eens geld tekort om rekeningen te betalen? Hoe vaak? Leen je regelmatig geld? Bij wie doe je dat? Komt het regelmatig voor dat je geleend geld niet kunt terug betalen? Hoe vaak? Hebben vrienden van jou schulden? Waar denk je dat het aan ligt dat zij schulden hebben? Waar ligt het aan dat jij schulden hebt? Het afstemmen van verwachtingen verdient aandacht. Deelnemers moeten goed begrijpen waar het in de cursus om gaat. Trainers moeten het begrip checken. Het ontbreken van dit begrip gaat vroeg of laat verstorend werken op het proces in de groep. Waartoe dient de interventie? Wat houdt de interventie in? Hoe wordt er gewerkt? Wat is de positie en rol van de trainers? Wat wordt van de deelnemers verwacht

15 Programmahandleiding Crash, omgaan met geld 15 a. door de inrichting? b. door de trainers? De trainers stellen zichzelf kort voor: hun functie, werkervaring, iets van hun drijfveren. Aan de hand van de sheets lichten beide trainers beurtelings de diverse vragen toe. Het gebruik van sheets dient als versterking van het gesproken woord. Hanteer ze met mate en hoed je als trainer voor uitgebreide verhandelingen. Pas tijdsduur en taalgebruik aan het niveau van de deelnemers aan. 1. Waartoe dient de interventie? De gedragsinterventie C(r) ash, omgaan met geld heeft tot doel de deelnemers kennis en vaardigheden bij te brengen waardoor ze beter met hun geld om kunnen gaan. Dit alles met het oog op hun toekomst. Veel jongeren die vast gezeten hebben, hebben regelmatig schulden. Ze hebben te weinig geld om de eerste levensbehoefte zoals eten, drinken, huur en energie te betalen of moeten veel schulden afbetalen. De schulden zijn soms niet meer te overzien. Bij een aantal jongeren leidt het gebrek aan geld en schulden wanneer ze vrijkomen opnieuw tot crimineel gedrag. Op deze wijze komen deze jongeren niet uit het criminele circuit. De kans dat jongeren opnieuw in de fout gaan is minder wanneer ze beter weten hoe ze met geld om kunnen gaan, met hun inkomsten en uitgaven. Wat willen we bereiken? Dat jullie na afloop bewust met geld omgaan. Weten waarvoor je geld nodig hebt. Hoe je schulden kunt voorkomen of beperken? Wat noodzakelijke kosten zijn? 2. Wat houdt de interventie in? De module is bedoeld als een middel voor de deelnemers om bewuster om te gaan met geld en meer vaardigheden te ontwikkelen waardoor ze verantwoord met hun geld om gaan. De trainer legt de werkwijze van 6 bijeenkomsten en de verschillende thema s uit aan de hand van een sheet. (Sheet) Bijeenkomst 1: Kennismaken, afspraken en inleiding. Bijeenkomst 2: Inkomsten Bijeenkomst 3: Uitgaven Bijeenkomst 4: De realiteit Bijeenkomst 5: Wat leert het spel jou? Bijeenkomst 6: Eigen financiële planning 3. Hoe wordt er gewerkt? Elke bijeenkomst begint en eindigt op tijd. We zullen straks nog een aantal andere afspraken maken. Afhankelijk van de groepsgrootte zijn er twee trainers bij iedere bijeenkomst. Iedere bijeenkomst kent een begin met een welkom, een korte terugblik op de vorige bijeenkomst, het behandelen van een nieuw onderwerp of nieuwe onderwerpen en een afsluiting, soms met een huiswerkopdracht. Alle deelnemers krijgen een werkboek. Daarin staat informatie die ze moeten lezen en er staan opdrachten in die ze gaan maken. Aan het eind van de cursus is het werkboek ingevuld

16 Programmahandleiding Crash, omgaan met geld 16 en hebben alle deelnemers een overzicht van alle belangrijke persoonlijke zaken die van invloed zijn op hun toekomstplannen. Vandaag staat in het teken van kennismaken met elkaar en de opzet en het doel van het programma. 4. Wat is de rol en de positie van de trainers? De trainers geven hun positie aan. Bij wie ze in dienst zijn, wat hun functie is en hoe hun positie is ten opzichte van de inrichting. Ze benadrukken hun onafhankelijkheid. Ze vertellen in welke situaties zij informatie uit de groep zullen doorspelen naar de directie of groepsleiding. De trainers benadrukken dat zij verantwoordelijk zijn voor het goed verlopen van de training. 5. Wat wordt van de deelnemers verwacht? De inrichting en de trainers verwachten dat de deelnemers zich aan de gemaakte afspraken houden. De inrichting en de trainers verwachten van de deelnemers dat zij zich voldoende inzetten in de bijeenkomsten: bijdragen aan een open sfeer, elkaar ondersteunen en werken aan opdrachten. De inrichting verwacht dat de deelnemers alle bijeenkomsten aanwezig zijn. Bij afwezigheid van twee keer of meer zal de trainer daarvan melding maken bij de leiding van de inrichting, die dan kan besluiten tot uitsluiting van verdere deelname. 2. Afspraken maken Duur: 15 minuten Werkvorm: Leerdoel/ inhoud Media/ materiaal: Groepsgesprek. Afspraken als kader voor sociale omgang en rekening houden met anderen. Luisteren en verplaatsen in een ander. Ervaren en reflecteren. Flap-over en stiften. Afsprakenkaart. Een aantal basisregels staat bij voorbaat vast. Een aantal regels kan ook samen met de groep vastgesteld worden. Trainer ondersteunt en geeft de waarde van de afspraak aan. De trainer geeft ook aan wat er gebeurt als men zich niet aan de afspraken houdt. Alle afspraken worden op flap-over opgeschreven. Zaken als vereiste inzet, ondermijnend gedrag en afwezigheid worden benoemd. Werkblad Regels Toelichting 1. Op tijd komen Afhankelijkheid van elkaar 2. Strikt met pauzes omgaan Afhankelijkheid van elkaar 3. Niet roken/ drinken/ eten tijdens de Hygiëne, gezondheid, overlast bijeenkomsten 4. Afmelden bij ziekte of verhindering Afhankelijkheid van elkaar 5. Geen drugs of alcohol Goede prestaties verwacht

17 Programmahandleiding Crash, omgaan met geld Inzet, consequente deelname Op elkaar kunnen rekenen 7. Wat binnen de groep gezegd wordt, Veiligheid, respect voor blijft binnen de groep 8. Respect voor elkaar Basisvoorwaarde naar elkaar 9. Aanvullende regels: telefoongebruik, Geen verstoringen tijdens het werk WC-bezoek 10. Huiswerk hoort bij de bijeenkomst Beroep op eigen verantwoordelijkheid 11. Missen van een bijeenkomst moet Beroep op eigen verantwoordelijkheid een inhaalopdracht uitgevoerd worden. De afspraken worden door ieder geaccepteerd en door middel van een handtekening geaccordeerd. De trainers geven aan dat zij een overtreding van regels aan de leiding van de inrichting zullen melden. De leiding kan overgaan tot disciplinaire maatregelen. Uitdelen van de werkmap met het verzoek deze iedere bijeenkomst mee te nemen. 3. Kennismaken Duur: 15 minuten Werkvorm: Twee vormen mogelijk: 1. groepsgesprek 2. interview en presentatie deelnemers. Leerdoel/ inhoud: Kweken van interesse in elkaar. Materiaal: werkboek opdracht 1.1 Er zijn twee vormen mogelijk. Afhankelijk van de groepsgrootte neemt de trainer een meer of minder uitgebreide vorm. 1. De deelnemers stellen zichzelf voor. 2. Deelnemer A wordt kort geïnterviewd door deelnemer B en deelnemer B stelt deelnemer A voor (kort 2 min) Deelnemers interviewen elkaar, 3 minuten elk, en stellen elkaar aan de trainers voor. Vragen kunnen zijn: 1. Hoe heet je? 2. Waar kom je vandaan, welk land/ stad? 3. Hoe oud ben je? 4. Wat verwacht je van de training? Ieder stelt de ander voor aan de groep. De trainers letten erop dat de deelnemers respectvol met elkaar omgaan. Trainer gaat hier niet te diep op in, maar geeft wel duidelijk blijk van interesse in de verhalen, kan eventueel kort doorvragen. Pauze Duur: 15 minuten

18 Programmahandleiding Crash, omgaan met geld Geldspel Duur: 50 minuten Werkvorm: Leerdoel/ inhoud: Media/ materiaal: Spel. Ervaren wat de betekenis van geld is en hoe je er mee om kunt gaan. Introductie van het geldspel Het doel van het spel is: deelnemers ervaren de consequenties van keuzes; deelnemers laten ervaren wat de gevolgen van inkomsten en uitgaven kunnen zijn; deelnemers laten ervaren wat grenzen en mogelijkheden van geld zijn; begrippen als sparen, lenen aan den lijve laten ervaren; handelen en ruilen. Geldspel De beschrijving van het spel Het spel is momenteel in ontwikkeling en wordt nageleverd. Vervolgens gaat een trainer over tot het afronden van het programma 5. Samenvatting leerpunten Duur: 5 minuten Werkvorm: Leerdoel/ inhoud: Media/ materiaal: Plenair bespreking leerpunten. Herhaling en samenvatting van leerpunten. De trainer herhaalt de leerpunten in andere bewoordingen, terwijl hij de volgende sheets laat zien. Overheadprojector en sheets. De trainer vertelt vervolgens: Aan het eind van ieder bijeenkomst herhalen we de belangrijkste punten van de bijeenkomst en kijken vooruit naar wat we de volgende keer gaan doen. Wat hebben we vandaag besproken: (Sheet) Wat willen we bereiken?

19 Programmahandleiding Crash, omgaan met geld 19 Dat jullie na afloop: bewust met geld omgaan weten waarvoor je geld nodig hebt wat noodzakelijke kosten zijn hoe je schulden kunt voorkomen of beperken Volgende bijeenkomst: De volgende bijeenkomst gaat over inkomsten.

20 Programmahandleiding Crash, omgaan met geld 20 Bijeenkomst 2: Inkomsten, geld dat je krijgt. 1. Inleiding doelstelling bijeenkomst 2 Duur: 5 minuten Voordat de bijeenkomst begint, neemt de trainer even tijd om te observeren hoe de deelnemers er bij zitten en contact maken. Werkvorm: Leerdoel/ inhoud: Media/ materiaal: Presentatie Focussen/ kader aangeven. Openen en contact maken met de groep. Overhead-projector en sheets. Materiaal bankpas De trainers verwelkomen de deelnemers en maken duidelijk contact met deelnemers wanneer ze binnen komen. Vervolgens opent een van de trainers met de vraag: hoe is de vorige bijeenkomst bevallen? Indien nodig stelt hij hierover vragen: Is er iets waar we rekening mee moet houden? Vervolgens geeft de trainer een korte toelichting bij het dagprogramma. We gaan het vandaag hebben over: Inkomsten. Na deze introductie kijken we kort terug op de vorige bijeenkomst. Vervolgens gaan we met het onderwerp van deze keer aan de slag. De trainer legt een aantal echte voorwerpen op tafel en toont een sheet: (bv. bankpas, een bankafschrift waarop staat dat iemand rood staat, papieren geld, een aanbod om te kopen op afbetaling, horloge, wc papier, scooter, glas water) (Sheet)