FOCISS -light snelle focus op een business plan voor de toekomst

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "FOCISS -light snelle focus op een business plan voor de toekomst"

Transcriptie

1 FOCISS -light snelle focus op een business plan voor de toekomst Beknopte handleiding J. Venselaar versie Inleiding Om bedrijven in het MKB te helpen duurzaam ondernemen (inclusief MVO) hanteerbaar te maken, heeft het lectoraat Duurzame Bedrijfsvoering van de Avans Hogeschool een relatief eenvoudige methode, de FOCISS aanpak (Focussing Innovation Strategy for Sustainability) ontwikkeld (zie bijlage 1). Daarmee kan uit de verwarrende hoeveelheid aspecten en issues die binnen duurzaamheid en MVO spelen, bepaald worden welke aandacht en prioriteit moeten hebben. Dat is maar een klein aantal. Duurzaam ondernemen blijkt dan wel degelijk een praktische en hele logische optie. Om bedrijven een eerste indruk te geven van wat de methodiek kan opleveren, en om studenten snel te introduceren in de denkwijze en de aanpak van deze strategie gerichte aanpak van duurzaam ondernemen, is de FOCISS -light methodiek ontwikkeld. In deze light methode worden wel de opvolgende stappen van de FOCISS methodiek gehanteerd, waarin snel getrechterd wordt naar de meest essentiële aspecten, issues en innovaties. Dat gebeurt dan wel globaler. Er wordt nog niet gezocht naar meer en achterliggende informatie, binnen en buiten het bedrijf, maar er wordt gewerkt met de kennis en inzichten die de betrokken vertegenwoordiger van een bedrijf op dat moment heeft 1 en die de deelnemende studenten kunnen aandragen. De beperking is dat niet zeker is dat de werkelijk meest belangrijke issues en opties worden benoemd. Wel wordt zo een goed beeld gevormd van wat de methodiek inhoudt en wat de waarde is. Daarnaast is belangrijk dat zo de bewustwording ontstaat over wat duurzaam ondernemen echt is, namelijk iets praktisch en cruciaals voor een bedrijf dat zich op zijn toekomst wil voorbereiden. En het geeft een beeld van wat in een strategievorming en opstelling van een business plan meegewogen moet worden. Net als in de uitgebreide methodiek zijn dan essentieel: - de consequente stapsgewijze aanpak, nodig om verbanden goed te zien; - het trechteren dat wil zeggen snel kiezen uit de zaken die het belangrijkst zijn (of in de light methodiek als belangrijkst worden gezien met de, beperkte, informatie die er is); - de systeem aanpak, starten met de plaats en rol die een bedrijf heeft binnen een macroeconomisch systeem en in een voortbrengingsketen en de invloeden die transities daarbinnen op het bedrijf hebben; - stimuleren van creatief en out of the box denken door meer te vragen dan emn normliter meeneemt in discussies over toekomst, strategie en innovatie. 1 Overigens blijkt dat vaak veel meer te zijn, bij goed doorvragen, dan iemand zich vaak realiseert.

2 2. Toelichting op de methodiek Stapsgewijs wordt van een bedrijf een specifieke activiteit, producten en proces geplaatst en beoordeeld in het kader van duurzaamheid. Die stappen zijn: 1. met welke sociaal-economisch deelsystemen heeft het te maken 2. wat verwachten we daar mbt transities naar duurzaamheid en op welke niveaus 3. welke algemene effecten heeft dat op mijn proces/product/keten 4. welke specifieke duurzaamheid issues spelen dan in mijn p/p/k 5. welke issues hebben dan prioriteit, en waarom 6. welke innovatie (concreet, richting, randvoorwaarde) is dan gewenst 7. hoe is dat haalbaar te maken Daaraan voorafgaand moet vanzelfsprekend (stap 0) een eerste beeld gevormd worden van wat het bedrijf doet, en wat er al bekend is cq speelt rond duurzaamheid in relatie met die activiteiten, producten en dat specifiek bedrijf. Voor de light methodiek is een set werkformulieren gemaakt die gebruikt kunnen worden om de informatie ook stapsgewijs in kaart te brengen en vast te leggen. dat kan op papier maar natuurlijk ook direct op de PC. (bijlage 2) Aanwijzingen Het is een stapsgewijze aanpak, waarbij het essentieel is dat die volgorde ook wordt aangehouden. Het is ook nodig om per stap ook je te concentreren op waar het daar om gaat. Als in de discussie direct zaken die pas in de volgende stappen uitgebreid worden bediscussieerd, is er het risico dat aspecten en issues niet compleet geïnventariseerd worden. Het is een creativiteitsbevorderende aanpak dat wil zeggen je wordt uitgedaagd verder te denken dan je gewend bent doordat er vragen en antwoorden worden opgeroepen die men normaliter niet zo gauw zou meenemen. Dat betekent dat er twee dingen niet moeten gebeuren: 1. iets direct afwijzen als: lijkt me onzin, is al bedacht, doen we al etc. 2. iets niet meenemen en opschrijven: daar weten we toch niets van Later blijkt wel of iets wel of niet meegenomen kan/moet worden en of het al direct verder kan worden uitgewerkt. Het constateren van mogelijkheden en issues is al een belangrijke stap in komen tot een beter business plan voor de toekomst. handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 2 van 20

3 3. Toelichting per stap 3.0 Voorbereiding Vormen van een eerste beeld van het bedrijf Het gaat erom welke producten er zijn en activiteiten er precies gedaan worden. Daarin kunnen/moeten de innovaties plaatsvinden, er kunnen nieuwe activiteiten bij komen of juist afvallen. leveren ze een product of een dienst, of beide produceren ze zelf, assembleren ze alleen of zijn ze dealer/tussenhandelaar welke delen maken ze zelf, welke kopen ze in, en waarvandaan verkopen ze en/of leasen ze hun product leveren ze service, beperkt of heel uitgebreid ontwerpen ze (ook) voor anderen, toezichthouden in projecten (ingenieursbureau oid) verzorgen ze trainingen in het gebruik Ook is het goed te weten of je ontwikkel en onderzoeksafdeling hebben, ze een onderdeel van een groter concern zijn, hoeveel medewerkers, locaties etc. Wat speelt er al Veel bedrijven zullen al op een of andere manier met zaken rond duurzaamheid bezig zijn. In elke geval zullen ze allemaal milieuvergunningen etc. (moeten) hebben. Inventariseer of het bedrijf zelf of de branche specifieke acties heeft ten aanzien van duurzaamheid, en waarom specifiek die. Een goede bron is de website van het bedrijf en de branche. En googelen op de activiteit en duurzaamheid/sustainability levert vaak al onverwacht veel informatie, bijvoorbeeld ook bij collegabedrijven. Kiezen van het product cq activiteit De methodiek werkt alleen handig als gekeken wordt naar een homogeen product / activiteit. Een bedrijf kan verschillende lijnen van producten en activiteiten hebben. Als die in hun voortbrengings en gebruiksketen (dus van grondstof tot gebruik en afdankfase) karakteristieke en relevante verschillen hebben, kunnen die niet in een studie worden samengenomen. Omdat in de opvolgende stappen dan niet meer helder is wat relevant is en wat prioriteit moet krijgen. Dus één product of activiteit kiezen, of een set daarvan als ze erg op elkaar lijken. bedrijf wat meer soorten kunststoffen maakt, uit verschillende grondstoffen en met dudielijk verschillende eigenschappen en toepassingen producent van medische apparatuur, die ook gloeilampen maakt Met wie praten Als mensen uit het bedrijf betrokken zijn bij het doen van de evaluatie, moet er daarbij op gelet worden dat zij in een positie zitten waarbij ze een goed overzicht en inzicht hebben in de ins&outs van alle activiteiten van het bedrijf. Daarnaast is het handig als de persoon ook een (mede) sturende en bepalende positie heeft. Bij het maken van keuzes en stellen van prioriteiten, moet zij/hij kunnen inschatten of dat ook haalbaar is. handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 3 van 20

4 directeur eigenaar hoofd product ontwikkeling Het kan verstandig zijn om voor die breedte meer personen in de evaluatie te betrekken. 3.1 maatschappelijke en sociaal-economische systemen a. Welke (deel)systemen zijn direct van belang voor mijn bedrijf 2. Je moet het begrip systeem ruim nemen. Het gaat om een cluster van activiteiten, technieken, regelingen, culturele voorkeuren etc. dat gezamenlijk in iets voorziet en zorgt dat dat iets georganiseerd wordt 3. Per bedrijf zullen het er altijd een paar zijn. Maak een selectie van de belangrijkste. Belangrijk betekent dan dat veranderingen in dat systeem een duidelijk effect op het bedrijf zullen hebben. energievoorziening (personen / goederen) transport grondstoffen gezondheid voeding consumentengoederen wonen / bouwen organisatie van arbeid en werkgelegenheid financiële systeem b. En geef verder aan welke kenmerken en relatie met dat systeem daarin relevant zijn voor een bouwer van scheepsaandrijvingsystemen energie (kenmerkend: energiegebruik én transport over water van energiedragers, zoals olie, LNG transport: massatransport over lange afstand consumenten goederen: goedkope productie door technologische vernieuwing (weer meer regionale productie= minder transport) organisatie van arbeid: uitbesteden neemt toe/mondialisering (dus meer transport) grondstoffen: staal, koper (scheepsschroeven), speciale legeringen Zoals je ziet, sommige relateer je niet direct aan scheepsaandrijvingsystemen maar kunnen toch indirect van grote invloed zijn. wees daar alert op. 2 Soms valt het deels samen met wat een sector wordt genoemd: de financiele sector, de energiesector. Dan beperkt het zich wel tot de groep bedrijven actief op dat terrein. De organisatorische aspecten, regelingen etc. vallen er dan buiten. 3 Dat betekent overigens niet dat er een organisator oid achter zit. Het zijn min of meer spontane ordeningen met een veelal commerciële drijfveer. Een deelnemer erin doet het omdat hij een mogelijkheid ziet wat te verdienen (gat in de markt = mogelijkheid in een systeem). Vanuit de maatschappij (via de overheid) zijn er dan wel diverse regelingen, verboden cq verplichtingen, heffingen etc. van kracht om maatschappelijk ongewenste situaties te voorkomen. Dat levert een heel krachtenveld wat ook continu aan veranderingen onderhevig is, waarbinnen een bedrijf zich staande moet houden. handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 4 van 20

5 3.2 ontwikkelingen binnen die systemen wat is zich daar op korte en langere termijn allemaal aan het ontwikkelen (waar ik last of nut van kan hebben) energie klimaateffecten, schaarste, politieke spanningen (personen / goederen) transport nieuwe technologie, logistieke beperkingen, toenemende groei transport grondstoffenvoorziening schaarste, politieke spanningen gezondheid vergrijzing, nieuwe ziektes, meer individuele zorg, meer mogelijkheden voeding energiegebruik, watergebrek, gezondheidgericht, meer vraag naar gemaksvoeding, kritische consument, claims wonen / bouwen hogere energieprijzen, wens voor meer flexibiliteit, onveiligheid in de wijk, klimaat veranderingseffecten organisatie arbeid vergrijzing, behoefte aan hogere opleiding, tekort aan laaggeschoolde arbeid, meer risico s bij werkgever, mondialisering financiële systemen/sector kritischer consument, meer instabiliteit, meer virtueel, csherpere concurrentie Je moet daarbij bedenken dat een trend of ontwikkeling in het ene deelsysteem ook weer een invloed heeft met nieuwe tendensen, in andere deelsystemen. energie klimaateffecten leidt tot huisvesting meer koeling/ventilatiebehoefte organisatie arbeid langer werken, meer risico s bij werkgever, leidt tot gezondheid meer claims (bij fouten) en meer commercieel aanbod 3.3 er uit volgende algemene effecten, spontaan of maatregelen Het gaat hier om zaken die spontaan of vanuit de overheid gestuurd opkomen en een reactie en antwoord vormen op de eerder genoemde ontwikkelingen, veranderingen en de ongewenste of juist gewenste effecten daarvan. Dat kunnen technische, organisatorische, juridische of juist financiële zaken zijn. energie nieuwe brandstoffen, andere opwekking/duurzame energie, andere infrastructuur, hogere prijzen, CO2 heffing, beperkingen in levering (personen / goederen) transport rekening-rijden, nieuwe logistiek grondstoffenvoorziening beperkingen in toepassing, alternatieven, hogere prijzen gezondheid meer vraag, duurdere verzekeringen, meer mogelijkheden, wensen en beperkingen, hogere efficiëntie, commercielere aanpak/aanbod, meer discussie over wens en toelaatbaarheid voeding lokale schaarste, hogere prijzen, druk op lagere verliezen/efficiëntie, andere vormen van verpakken en distributie wonen / bouwen hogere ECP, energie-nul-woningen, andere inrichting wijken, openbaar vervoer organisatie van arbeid en werkgelegenheid hogere kosten,deeltijdwerken, aandacht voor werknemer, aandacht, meer eigen risico handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 5 van 20

6 3.4 specifieke issues voor dat bedrijf en zijn product/activiteit Die algemene trends en nieuwe factoren etc. moeten nu vertaald worden naar de situatie van het specifieke bedrijf, en dat specifieke product dat daarbij wordt bekeken. - Dat grondstoffen schaars worden is goed om te bedenken, maar welke grondstof betreft het dan in dit geval. En hoe werkt dat uit voor dit bedrijf? Is het heel erg, speelt het direct, is het een grondstof die makkelijk te vervangen is, of juist niet etc. - Ook zorg voor de eigen werknemers is nooit fout, maar welek aspecten spelen dan speciaal hier. Gaat het om hoog opgeleide medewerkers die slecht te vervangen zijn, of waar al een tekort aan is. Zijn het risicovolle werkomstandigheden waar bij gezondheidsschade grote claims te verwachten zijn. Wilt u gewoon graag een lekker werkend bedrijf waar men zich gewaardeerd voelt. - En hoe afhankelijk bent u van dehet vertrowuen dat men in u heeft. Zijn er vroeger problemen geweest zodat financiering via investeerders/banken moeilijker is. En moet dat hersteld worden. Bent u sterk afhankelijk van een markt die wel eens flink kan veranderen. Dat moet systematisch in kaart worden gebracht. Daarvoor is de Fociss matrix ontwikkeld. Het idee daarachter is dat je door consequent alle mogelijke gebieden waar aspecten en issues voor duurzaamheid kunnen optreden langs te gaan, je ook gedwongen wordt breed te kijken en breed te denken: creatief en out-of-the-box. We zijn gauw geneigd in de bekende straatjes te blijven en hypes de meeste aandacht te geven. Maar dat kan wel eens volledig irrelevant zijn voor een bedrijf in een specifieke situatie. En dan zou je veel aandacht, en ook geld, besteden aan iets wat uiteindelijk níet de levensbepalende factor voor dat bedrijf is. De matrix heeft twee assen: horizontaal de keten waarin een bedrijf functioneert, van grondstof, helemaal aan het begin, tot afdankfase, helemaal aan het eind. Verticaal staan de aspecten die een rol zouden kunnen spelen. Beide assen zijn ingedeeld in een beperkt aantal delen/clusters om het overzichtelijk te houden. Het gaat er nu om dat je in elk vakje bedenkt wat daar aan zaken rond duurzaamheid, relevant voor die stap in de keten en dat specifieke aspect van duurzaamheid, zou kunnen spelen. Belangrijk of onbelangrijk (denk je misschien), noem het en schrijf het op voor latere discussie! De input daarvoor wordt gevormd door de algemene zaken die spelen in de diverse eerder genoemde (deel)systemen en de transities/ontwikkelingen met hun algemene effecten (stappen 1 tot en met 3). Het gaat dus om de vertaling en trechteren naar relevante aspecten die dat specifieke bedrijf herkent als iets wat hun direct aan kan gaan. De matrix 4 staat in bijlage 2, in de werkformulieren, stap 4. In bijlage 3 staat per duurzaamheidaspect wat uitgebreidere toelichting over wat wordt bedoeld en wat daar als mogelijke zaken bij kan worden meegenomen. De matrix gebruik je door vakje voor vakje langs de hele voortbrengingsketen te lopen. De voortbrengingsketen die er nu gegeven wordt, is die van een gemiddeld product. Daar moet je even kritisch naar kijken. Desgewenst als het product respectievelijk de activiteit die bekeken wordt erg afwijkt, moeten daar andere stappen komen. voorbeeld 4 Dit is de basis vorm die zo in de FOCISS -light methode gebruikt kan worden. In de uitgebreide aanpak is hij uitgewerkt tot een spreadsheet interview pakket, waarbij ook de persoonlijke inschatting van de zwaarte van een issues kan worden aangegeven. Dat vormt input voor de workshops die bij de FOCISS -light versie niet plaatsvinden. handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 6 van 20

7 in een ziekenhuis komen daar stappen te staan als: - samenstelling bevolking - reden van opname (soort ziektes of ongelukken en eventuele veranderingen daarin) - medische processen, medicijnen - gebouw en facilitaire processen - financiering - nazorg in een bankbedrijf bijvoorbeeld zijn dan de stappen voor het product hypotheken: - huizen, omvang, aard huizen - financiële ruimte (bij bank, regelingen, beperkingen) - klant, veranderingen in bevolking en leeftijdsopbouw, wensen, ethiek - intern verstrekkingproces - afhandeling problemen Bij elk vakje moet dan steeds de vraag gesteld worden: speelt er iets in relatie tot het specifieke aandachtspunt van duurzaamheid in deze stap in de productieketen dat van cruciale invloed kan zijn op het functioneren en zelfs het voorbestaan van het bedrijf? Dat kan zijn negatief: er komt een verbod op of een tekort aan, het gaat veel aandacht vragen/geld kosten, de maatschappij cq klanten en/of actiegroepen gaan ons erop aanspreken (en dan ook de financiers) etc. Het kan ook positief: als we er goed op inspelen kan het een extra financieel of marktvoordeel opleveren. Let wel, elk aspect of issue heeft die twee kanten: het is een risico (zeker als je het negeert), en het is een kans (als je het oppakt en bijv. als een nieuwe marktmogelijkheid ziet) voorbeeld vakje productieproces/kosten-opbrengsten: hoe lang blijft de apparatuur bruikbaar; worden onderhoudskosten te hoog; zijn geavanceerdere (schonere) processen beschikbaar. vakje eigen/ander personeel/grondstof: wordt het bij de winning van die grondstof betrokken personeel wel goed behandeld (anders risico van protesten, koperstaking, verlies aan reputatie, onzekerheid in aanvoer vanwege stakingen etc. vakje regionale opbrengsten/afdankfase: is het mogelijk en zinvol regionaal bedrijven in te schakelen bij het terughalen en opknappen van afgedankte apparatuur. vakje externe effecten/opslag-transport: welke risico s komen van buiten op mijn specifieke (gevaarlijke of kostbare) product; diefstal, ontploffing/brand nabijgelegen installaties, aantrekkelijk voor aanslagen. De zwaarte kan verschillen: van zou je toch aandacht aan moeten geven tot als we het niet of verkeerd aanpakken kan het de levensvatbaarheid van het product of zelfs bedrijf aantasten essentieel is: creatief denken, kennis zoeken en door denken cq vragen 3.5 selectie van belangrijkste aandachtspunten en issues In de uitgebreide methodiek gebeurt dit in workshops waarbij in een discussie tussen de betrokken medewerkers/managers argumenten voor en tegen een prioriteit worden besproken. In deze light aanpak, is het eigen gezond verstand van de betrokken personen de voorlopige basis om daarover voorstellen te doen. Het gaat hierbij om: zou het op enigerlei wijze van belang kunnen zijn? (enigszins tot heel sterk) hoe en onder welke omstandigheden? (bijzondere situatie tot eigenlijk altijd) op welke termijn? (op termijn tot heel acuut) is er kwantitatief iets over te zeggen? (klein effect tot groot) en door daaraan een score te geven, 1 tot 3, kan toch een soort ranking gemaakt worden. handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 7 van 20

8 Dat kan ook op andere manieren. belangrijk is dat er een soort weging plaatsvindt om een uiteindelijke selectie op te kunnen baseren. Zo n selectie zal zich dan moeten beperken tot 3 a 4 echte acute prioriteiten. De andere zullen wel spelen maar niet direct veel aandacht en geld (kunnen) krijgen. Op termijn zullen ze wel degelijk (kunnen) gaan spelen. De tijd schrijdt voort en omstandigheden kunnen (opeens) veranderen. Dus moet een onderdeel van de strategie zijn, deze zaken op termijn op te pakken. een straegie is niet alleen waar wil ik heen en wat doe ik nu, maar ook wat doe ik wanneer (en waaraan toets ik dat). het kan is verstandig zijn zo n evaluatie als Fociss( -light ) om de 2 of 3 jaar opnieuw te doen. 3.6 opties voor innovaties Voor die prioriteiten moet dan bekeken worden welke de beste aanpak is. Dat kan verschillende zaken inhouden: concrete innovaties aanpassingen, nieuwe processen, producten en activiteiten richtingen voor ontwikkelingen zoals nieuwe technologie, markt, toepassingen randvoorwaarden waarmee rekening gehouden moet worden wat er ook gebeurt Ook hier geldt: creatief out of the box denken en denk bij de mogelijkheden aan functie en systeem aanpak! Alleen zo worden echte verbeteringsslagen gemaakt! schaarste van een grondstof: alternatief dat minder schaars zal zijn, hernieuwbaar (biomassa), zoveel mogelijk hergebruiken via terughalen en remanufacturing, (dus leaseconstructies oid) slechte arbeidscondities elders bij halffabricaatproductie: eisen aan leveranciers stellen, productie overnemen, andere productiemethode voor onderdelen (high tech, geautomatiseerd), emissies, hinder en hoge kosten processen: nieuwe technologie, product niet meer maken en alternatief product ontwikkelen en aanbieden maar soms ook personeel beter motiveren, zorgen dat het makkelijker en prettiger is goed te werken dan om slordig te werken. logistieke beperkingen (files, hogere kosten, milieuzones): streven naar productie met minder transport, andere logistieke systemen, efficiënter gebruik systemen, onderhoud op afstand (minder monteur km s) 3.7 haalbaarheid van aantrekkelijke opties Uiteindelijk om een reëel business plan voor de toekomst te kunnen maken, ook de haalbaarheid, of tenminste de termijn waarop, goed geëvalueerd worden. Ook dat kan in deze Fociss -light aanpak, allen globaal gedaan worden, op basis van eerste ideeën, en mede afhankelijk van de aanwezigheid van deskundigheid in het team. Zaken die daarbij bekeken en gewogen moeten worden, zijn: hoe ingrijpend is zo n nieuwe aanpak, technologie, randvoorwaarde, technisch en organisatorisch Dat vraagt enig idee van de omvang en complexiteit van veranderingen, is het nieuwe of bestaande kennis/technologie; extern: zoals effecten en consequenties voor toeleveranciers en afnemers/gebruikers; en intern: aantal ingrepen in proces, product en organisatie, opleiding medewerkers financiële haalbaarheid: kosten en opbrengsten waarbij de omvang, termijn, onzekerheden en risico s moeten worden bekeken stimulansen of beperkingen zoals directe marktmogelijkheden, eventueel eerst in een niche markt, afhankelijkheid van subsidies, concurrentie, maatschappelijke vragen/twijfels handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 8 van 20

9 introductie nieuw proces: - vanzelfsprekend de kosten tegen over de verwachte opbrengsten, met de mogelijkheid dat dat op termijn meer is dan nu - de opleiding van medewerkers, moet die ingrijpend worden veranderd - indien nieuwe grondstoffen nodig, mogelijk hun beperkingen en eigen duurzaamheid issues - moeten ook andere processen en wijzen van werken, opslag, transport etc. veranderen - levert het mogelijkheden om ook andere nieuwe duurzamere producten te maken marketing/naar buiten treden als duurzaam bedrijf (verbeteren licence to operate, zeker als het bedrijf een slechte naam had) - mogelijkheid om aan te sluiten bij bestaande netwerken (MVO Nederland, WBCSD, aandelen in Dow Jones Sustainability Group Index), al het werk dat daarvoor nodig is, niet eenmalig, maar continu - instrueren medewerkers, voorkomen van het risico dat medewerkers onvoldoende meewerken - afstoten bepaalde activiteiten - openheid, vraagt een enorme cultuuromslag overgaan op eigen duurzame energieopwekking - ruimte voor plaatsing - interne deskundigheid voor beheer en onderhoud - mogelijk energiegebruik te verminderen (om kosteneffectiviteit zoveel mogelijk te verbeteren) - mogelijkheid, noodzaak en kosten van back-up (generator of aansluiting aan normale net) mogelijk maar noodzakelijk voor een beperkt aantal systemen. Bijlagen 1 Toelichting op de uitgebreide FOCISS aanpak 2 FOCISS -light werkformulieren 3 Enige aanvullende toelichting bij de Fociss en Fociss Light matrix NB Deze handleiding is nooit af Suggesties, aanvullingen en illustratieve, horen wij graag j.venselaar@avans.nl handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 9 van 20

10 Bijlage 1 Toelichting op de uitgebreide Fociss methodiek Waar gaat het om? Duurzame ontwikkeling is begrip dat zeer veel en ook niet economische aspecten omvat. Het lijkt daarom vaak onhanteerbaar als basis voor een bedrijfsstrategie. Duurzaam betekent echter simpelweg dat we ook in de toekomst allemaal graag een maatschappij en een economie willen hebben die goed functioneert en waarin het voor iedereen prettig leven is. Dat zal tot veranderingen in de maatschappij en de economie leiden, en doet dat nu al. Een bedrijf moet daarin zijn rol en haar belangen goed in kaart brengen. Er komen nieuwe randvoorwaarden met beperkingen maar er zijn ook veel nieuwe mogelijkheden voor producten en diensten. Bedrijven die daarop goed en tijdig inspelen, blijven levensvatbaar en winstgevend. Continue innovatie is daarbij van levensbelang. Die moeten zo effectief en efficiënt mogelijk inspelen op ontwikkelingen in de economie en in de maatschappij. Daarbij worden bedrijven in toenemende mate ook afgerekend op meer aspecten dan alleen de prijs-kwaliteit verhouding van hun producten en diensten. Duurzaam ondernemen (DO) en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is de strategie om daarop effectief in te spelen. In essentie gaat het dan om het vinden van de beste innovatiestrategie en business plan voor de toekomst. Voor zo n goede strategie en business plan is essentieel dat wordt vastgesteld welke aspecten en issues uit al de ontwikkelingen voor een bedrijf het meest wezenlijk zijn uit die vele aspecten die verband houden met die in stand houdbare toekomst. Wat heeft werkelijk invloed op de core business en wat bepaalt daaruit de toekomstige levensvatbaarheid. Welke acties en innovaties en daarvoor welke prioriteiten en planning zijn dan het meest zinvol en haalbaar. Om bedrijven in het MKB daarbij te helpen heeft het lectoraat Duurzame Bedrijfsvoering van de Avans Hogeschool een relatief eenvoudige methode, de FOCISS aanpak (Focussing Innovation Strategy for Sustainability) ontwikkeld. Die is beknopt en relatief snel, maar vraagt toch redelijk wat tijd en veel begeleiding. Hoe werkt overigens de uitgebreide methode? De basisaanpak kent een aantal fasen, waarin steeds snel wordt gefocusseerd op wat voor het bedrijf werkelijk essentieel is. Zo wordt er niet onnodig tijd besteed aan die aspecten, mogelijkheden en details waarvan duidelijk is dat die geen prioriteit moeten hebben. De keuzes die een bedrijf daarbij maakt, zullen niet alleen afhangen van bedrijfseconomische mogelijkheden en duurzaamheidkarakter, maar zeker ook van de specifieke situatie waarin een bedrijf zich bevindt en van de eigen visie en ambities. Duurzaam ondernemen is een strategie die zeer individueel op een bedrijf moet worden toegesneden. De fasen zijn: 1. in kaart brengen van bedrijfsprocessen, de totale productieketen (van grondstof tot afvalfase) waarbinnen het bedrijf opereert en ontwikkelingen die in het algemeen in die keten spelen en een wezenlijke invloed kunnen hebben op het bedrijf. Dat betreft grondstoffen, milieu en veiligheidseisen, sociaal-culturele en markt aspecten, etc. Hiermee worden de belangrijkste productieketenstappen bepaald. 2. via interviews in kaart brengen van de issues die op diverse terreinen spelen en de zwaarte ervan op korte en langere termijn. Daarbij wordt een matrix gebruikt met de essentiële stappen in de bedrijfsketen en de belangrijkste duurzaamheidaspecten. Hiermee worden de belangrijkste aandachtsgebieden geselecteerd. handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 10 van 20

11 3. in kaart brengen van de issues die binnen die gebieden spelen en de omstandigheden daarbij. Dit levert de belangrijkste issues waar aandacht aan moet worden gegeven. 4. bepalen welke maatregelen, veranderingen en innovaties nodig zijn om de geselecteerde issues effectief aan te pakken. Dit levert een shortlist van mogelijkheden voor innovatie. 5. bepalen van de financiële en duurzaamheidconsequenties van de geselecteerde innovaties. Dat levert uiteindelijk een set innovaties die voor het bedrijf zinvol zijn, en geld en duurzaamheid opleveren. De methodiek omvat een korte voorbereidende studie, een serie interviews en enkele workshops met managers/medewerkers van het bedrijf. Hij kan bij geïnteresseerde bedrijven wordt uitgevoerd onder begeleiding van deskundige medewerkers van de hogeschool. Het vraagt enige tientallen uren inzet van de bedrijven, en zal meestal over een periode van 3 maanden lopen. Het gebruik van de uitgebreide methodiek bij individuele bedrijven levert onder meer de volgende resultaten op: (Uitgebreid) inzicht in het belang dat specifieke aspecten hebben voor de core business en de verschillende activiteiten van het bedrijf en welke de belangrijkste aandachtsgebieden zijn voor het bedrijf voor het behoud van de levensvatbaarheid, ook in die veranderende toekomst; Inzicht in de relatie van duurzaamheid en de bedrijfsprocessen, Zicht op de meest zinvolle innovaties, de mogelijke aanpak en technologieën, resulterend in een bedrijfsstrategie gericht op duurzaamheid en innovatieplan; dus het beste business plan voor de toekomst van een bedrijf (dat daarmee duurzamer wordt). handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 11 van 20

12 Bijlage 2 FOCISS -light werkformulieren 0. productiesysteem (proces, product, keten ofwel ppk) (de belangrijkste en essentiële stappen van basisgrondstoffen tot eindtoepassing en afdankfase, en mogelijk hergebruik) korte omschrijving en toelichting, karakteristieke/bijzondere toepassingen, condities, ontwikkelingen 1. met welke (sociaal)economische (deel)systemen heeft dit te maken (: energievoorziening, landbouw, transport, chemie, informatievoorziening) omschrijving kenmerken a b c d 2. wat verwachten we daar mbt transities naar duurzaamheid en op welke niveaus (: fundamentele veranderingen zoals andere grondstof, schaarste, hogere prijs, ethische omwenteling, nieuwe vraag) a b c

13 d 3. welk algemene effecten heeft dat op dit specifieke productiesysteem (proces/product/keten) (: hogere prijs, wetgevingen verboden, CO2 heffing, energie nul huizen,) a b c d handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 13 van 20

14 4. welke specifieke duurzaamheid issues spelen in mijn proces/product/keten (Fociss matrix) risico s en/of nieuwe kansen criteria: - speelt het - acuut of op termijn - economisch belang DO (ook effecten uit 3.!) belang enkele aspecten om op te beoordelen grondstoffen halffabricaten aanvoer, op en overslag productiestap 1 (zie bijlage 3 voor wat meer aspecten en ) productiestap 2 verpakking opslag, voorraad, distributie marktaspecten productgebruik, onderhoud en service afdankfase hulpbronnen - energie - grondstoffen - water planet / fysieke aspecten effecten op milieu, gezondheid,beleving ruimte natuur en ecologie externe invloeden handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 14 van 20

15 people / sociaal culturele aspecten eigen werknemers en anderen die voor je werken omgeving, regio elders / mondiaal eigen winst, kosten, marktmogelijkheden vertrouwen licence to operate value meerwaarde of risico bijdrage aan welvaart en welzijn medewerkers en directe omgeving maatschappelijke baten en mondiaal handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 15 van 20

16 5. welke veranderingen en issues zouden voor mijn productiesysteem (p/p/k) prioriteit moeten hebben? issue reden a b c d 6. welke innovatie zou daar mogelijk cq gewenst zijn (technische en of organisatorische, voor proces of product) dan wel welke randvoorwaarden moeten dan aan innovaties worden gesteld (tenminste rekening houden met..) issue innovatie(s) / randvoorwaarde(n) a b c d handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 16 van 20

17 7. waarmee rekening te houden voor haalbaarheid en planning? innovatie 1 - technische aspecten (nieuw of bestaand, ontwikkelen en testen, aansluiting bij huidige technologie) - financiële aspecten (kosten, andere wijze van financiering, opbrengsten op korte of juist op lange termijn, hoe dat te verdisconteren in kosten en opbrengsten) - organisatorische aspecten, intern (aanpassing werkwijzen, organisatie, opleiding etc.) - keten aspecten, extern (in relatie tot leveranciers of afnemers) - systeem en maatschappelijke aspecten handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 17 van 20

18 Bijlage 3 Enige aanvullende toelichting bij de Fociss en Fociss Light matrix Bij Planet (de brede meer fysieke aspecten, randvoorwaarden, uitdagingen en mogelijkheden) 1.1 hulpbronnen energieverbruik hoeveelheid, herkomst, besparingsmogelijkheden, inschakelen restenergie/warmte van elders, hernieuwbaar opweken, effect energiegebruik (CO2, klimaat, politieke spanningen) grondstoffenverbruik uitputting, hernieuwbaar, hergebruik, schaarste van speciale materialen waterverbruik herkomst, kwaliteitseisen en daarmee kosten en effecten door oppompen, schoonmaken etc. ontstaan van emissies 1.2 effecten op blootstellingrisico milieu en optreden van hinder en/of gezondheid risico s oppervlaktebeslag schaarste, belemmeren andere toepassingen ook in omgeving,of juist meervoudig gebruik 1.3 ruimte beschikbaarheid ook infrastructuur, is die voldoende beschikbaar, beleving effect (visueel of anders) op de omgeving versnipperen van de natuur versnippering door wegen of uitgebreide infrastructuur verstoring door lawaai, licht, 1.4 natuur, verlies aan biodiversiteit door instellen monocultures en door groot verbruik van specifieke planten of dieren, ontbossing ecologie effect op landschap, afgraven van terreinen, wateronttrekking, afbreken van bebouwing, anders inrichten landschap, zichtvervuiling culturele en historische maar ook positief als een mooie natuur wordt gecreëerd omdat het essentieel voor de activiteit is, of het waarden ondersteund. 1.5 externegunstige of risicovolle risico s voor natuurrampen:overstromingen (zoals door klimaateffect), aardbevingen, verschuivingen etc. invloeden factoren én invloed daarop invloed daarop bijv door ontbossing voor de eigen activiteiten/producten handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 18 van 20

19 Bij People (de aspecten waar menselijk welzijn, en daarmee ook menselijke gevoelens, waardering en ethiek een rol speelt) 2.1 eigen werknemers primaire en secundairewillen ze wel voor je werken, arbeidsvoorwaarden arbeidsveiligheid enkosten en claims, verlies aan arbeidsuren gezondheid informatie, instructies, opleiding, communicatie gebrek aan communicatie, kennis, inzicht en awareness gebrekkige instructies, onvoldoende informatie waarom iets nodig is (dus geen motivtaie) onvoldoende opleiding, problemen met opleidingen intern en extern arbeidsplezier (inclusiefslechte sfeer door reorganisaties, slechte betrokkenheid door slecht management, betrokkenheid en waardering) hebben de mensen er iets positieve uitstraling, beschikbaarheid infrastructuur aan dat het bedrijf daar is? 2.2 omgeving bijdragen aan leefgoede naam bij de omgeving heeft effect op of en hoe mensen bij je werken en klanten, overheden en andere kwaliteit, cultuur, socialestakeholders je tegemoet treden, zeker als je ze nodig hebt. veiligheid Verloedering van de omgeving, is ook in jouw (financieel) nadeel communicatie weet men wat er speelt in de omgeving, weet de omgeving wat men doet effect op kwaliteit vancreëren van waardevolle werkgelegenheid, bijdrage aan betere infrastructuur of toegankelijk maken van leven grondstoffen en producten (meeliften van andere bedrijvigheid) ethische aspecten: kun je er op aangesproken worden, beperkt dat je mogelijkheden, in een corrupte en armoedige economie is er ook corruptie, discriminatie, geen markt voor je producten 2.3 elders / kinderarbeid, slavernij mondiaal invloed van en opgoede voorbeeld, ruimte voor goedwillenden, leverage door met wie je wel en niet samenwerkt algemene politieke, afbreukrisico door je ergens niet aan waarden en normen te houden die klanten elders wel normaal vinden sociale, culturele (on)vrijheden handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 19 van 20

20 Bij Value (vroeger Prosperity cq Profit) (de aspecten waar men meer reageert op de directe consequenties voor het kunnen functioneren van een bedrijf, financieel, qua markt mogelkijkheden maar ook vertrouwen, perceptie en etc.) 3.1 baten voor het bedrijf kosten en opbrengsten, onzekerheden en risico s naam, reputatie en vertrouwen licence to operate spelen hier zaken, activiteiten en/of zijn er apparaten etc. die van zichzelf l grote kosten meebrengen en daarom aparte aandacht nodig hebben. Zijn kosten onzeker en/of aan mogelijke grote veranderingen onderhevig. Dat kan zijn een hele speciale grondstof, een speciaal apparaat waar een belangrijk deel van de investeringen mee samenhangen (nodig extra te funderen bijv.), dure speciale vergunningen of juist octrooien die veel geld opbrengen etc. dat het allemaal goed werkt hangt samen met de goede naam hier, of het vertrouwen dat men heeft in het bedrijf of een aspect kan snel de goede naam bezoedelen kansen en wat men doet of verandert kan nieuwe kansen voor producten en marktmogelijkheden bieden, of de marktmogelijkheden marktmogelijkheden hangen sterk af van iets wat mogelijk (snel) verandert. Effect van duurzame ontwikkelingen elders op de activiteit hier. voldoende inkomen kan hier een voldoende salaris geboden worden waar werknemers, en hun families, op kunnen leven cq tevreden (hoogte en stabiliteit) mee blijven. anders lopen ze weg of je verliest je goede naam daar. 3.2 baten voor de werknemers en employability als men hier (lang) werkt, is men dan nog elders inzetbaar (qua kennis of reputatie). Speelt bijvoorbeeld bij diverse directe omgeving werkgelegenheidsprojecten. mensen die dat werk gedaan hebben vinden som moeilijk een plek elders, tegen een normaal salaris. Andersom, kan een werknemer zich meer kennis eigen maken die zijn/haar warde doet toenemen op de markt. netto macroeconomische Draagt het bedrijf, in deze stap, werkelijk bij aan de economische ontwikkeling van regio en/of land. Extreem bijdrage voorbeeld draait het eigenlijk alleen omdat het gesubsidieerd wordt? 3.3 aantrekkende werking leidt de activiteit in de keten ertoe dat er andere activiteiten, vanuit toeleveranciers of door de verbetering van de maatschappelijke voor andereinfrastructuur etc. ook meer activiteiten zich ontplooien. baten eneconomische activiteiten mondiaal bijdrage in verbeteren biedt het kansen (of juist niet) voor brede inzet van groepen die anders minder kansen krijgen,vrouwen, ouderen, positie vanallochtonen, maar ook laagopgeleiden, mindervaliden etc. achtergestelde groepen Daar kan soms een subsidie tegenover staan wat het kosten aspect (hiervoor genoemd) kan compenseren. handleiding FOCISS -light versie JV Pagina 20 van 20

Duurzame Ontwikkeling

Duurzame Ontwikkeling Duurzame Ontwikkeling Korte toelichting op het begrip Praktische invulling - in bedrijven - technologie Invulling in het onderwijs J. Venselaar 17 november Duurzame ontwikkeling in het onderwijs 1 Duurzaam..

Nadere informatie

PLATFORM HERGEBRUIK PRODUCTEN. Een initiatief van Avans Hogeschool, Syntens en de Universiteit van Tilburg

PLATFORM HERGEBRUIK PRODUCTEN. Een initiatief van Avans Hogeschool, Syntens en de Universiteit van Tilburg PLATFORM HERGEBRUIK PRODUCTEN Een initiatief van Avans Hogeschool, Syntens en de Universiteit van Tilburg MKB-bedrijven worden geconfronteerd met nieuw beleid met betrekking tot producentenverantwoordelijkheid,

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 2014 Van verbruik naar gebruik Pagina 1 van 6 Inleiding: Voor u ligt het MVO beleid van Hef & Hijs Nederland. Maatschappelijk Verantwoord en Duurzaam Ondernemen is

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 2015-2016

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 2015-2016 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 2015-2016 Van verbruik naar gebruik Pagina 1 van 5 Inleiding: Voor u ligt het MVO beleid van ABIRD Industrial Rental Services. Maatschappelijk Verantwoord en Duurzaam

Nadere informatie

Wat is maatschappelijk verantwoord ondernemen?

Wat is maatschappelijk verantwoord ondernemen? Wat is maatschappelijk verantwoord ondernemen? Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) wordt ook wel maatschappelijk ondernemen, maatschappelijk betrokken ondernemen, duurzaam ondernemen of ethisch

Nadere informatie

PEOPLE STAKEHOLDER(S) PEOPLE STAKEHOLDER(S)

PEOPLE STAKEHOLDER(S) PEOPLE STAKEHOLDER(S) Nr. ISO 26000 Indicator MVO Kernthema II: Arbeidsomstandigheden en volwaardig werk Stakeholder(s) Meten Uitvoering Voldoet Ja/Nee Doelstelling 2018 Paragraaf (Paragraaf 6.4) 1 6.4.1 Werkgelegenheid Safety

Nadere informatie

MVO verklaring

MVO verklaring Voor u ligt het MVO beleid van Kamphuis Lastechniek BV. Maatschappelijk Verantwoord en Duurzaam Ondernemen is verankerd in ons bedrijfsbeleid. Voor nu, en voor de toekomst. Doordat Kamphuis Lastechniek

Nadere informatie

Bijlage 7. Conversie juni 2010 naar 2013 (info)

Bijlage 7. Conversie juni 2010 naar 2013 (info) Bijlage 7. Conversie juni 2010 naar 2013 (info) was wordt onderwerp tekstbron Versie juni Opmerking: Standaardteksten en Versie 2013 2010 hoofdstukindeling vertaald uit Guide 83 H 1 tm 4 Deel A Eisen Managementsysteem

Nadere informatie

Duurzaam Inkopen in onderwijs. Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar

Duurzaam Inkopen in onderwijs. Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar Duurzaam Inkopen in onderwijs Betty de Keizer De Keizer Kennismakelaar Duurzaam inkopen, inleiding Duurzaam inkopen in onderwijs Spelers in het veld en hun rol Suggesties voor aanpak Informatiebronnen

Nadere informatie

Omschrijving en handleiding FOCISS methodiek Focussing Innovation for a Sustainable Strategy

Omschrijving en handleiding FOCISS methodiek Focussing Innovation for a Sustainable Strategy Lectoraat Duurzame Bedrijfsvoering Omschrijving en handleiding FOCISS methodiek Focussing Innovation for a Sustainable Strategy J. Venselaar bijgewerkt concept 2009.10.21 Toelichting bij dit rapport De

Nadere informatie

In welke landen liggen kansen?

In welke landen liggen kansen? 2 Heb je een sterk onderscheidend product? Bijv: Enige in de wereld Unieke eigenschappen geschiedenis, geografie, sociale betekenis Functioneel/performance Ambachtelijke kwaliteit Beschikbaarheid / prijs

Nadere informatie

Michael Balmes Lüder Vollers Christian Vollers Matijs Brand

Michael Balmes Lüder Vollers Christian Vollers Matijs Brand Onze Bedrijfsmissie In een wereld die permanent en steeds sneller verandert, vormt onze visie een kompas voor het bedrijfsdoel en de fundamentele waarden van de Vollers groep. Ze brengt onze bedrijfsfilosofie

Nadere informatie

E-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU?

E-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU? E-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU? Thuis en op school heb je allerlei waarden meegekregen. Sommigen passen bij je, anderen misschien helemaal niet. Iedereen heeft waarden. Ken

Nadere informatie

Duurzaamheid en Responsible Care

Duurzaamheid en Responsible Care Duurzaamheid en Responsible Care Verbond van Handelaren in Chemische producten Maart 2017 Samenvatting ESG Om te komen tot een meer duurzame wereld, vraagt het VHCP aandacht voor ESGfactoren Hoofdthema

Nadere informatie

Alles van waarde beschermen en behouden

Alles van waarde beschermen en behouden Alles van waarde beschermen en behouden Rond 2050 wonen er zo n 9 miljard mensen op onze aarde. De vraag naar water, mais, olie en metaal zal dan ook drastisch toenemen. Onze aarde is niet onuitputtelijk,

Nadere informatie

De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie

De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd

Nadere informatie

Kwaliteitszorg met behulp van het INK-model.

Kwaliteitszorg met behulp van het INK-model. Kwaliteitszorg met behulp van het INK-model. 1. Wat is het INK-model? Het INK-model is afgeleid van de European Foundation for Quality Management (EFQM). Het EFQM stelt zich ten doel Europese bedrijven

Nadere informatie

Van Samenhang naar Verbinding

Van Samenhang naar Verbinding Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.

Nadere informatie

Het maken van een duurzaamheidsbeleid

Het maken van een duurzaamheidsbeleid Het maken van een duurzaamheidsbeleid Workshop Lekker Betrokken! Phyllis den Brok Projectleider Lekker Betrokken! phyllis@phliss.nl 06-22956623 hhp://www.phliss.nl/lb.html Duurzaamheid Definitie duurzaamheid:

Nadere informatie

Rapportage. 25 September 2018

Rapportage. 25 September 2018 Rapportage 25 September 2018 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 1.1 Positionering advies 3 1.2 Algemeen 3 1.3 Leeswijzer 4 2. Nulsituatie en positiebepaling 4 2.1 Werkwijze 4 2.2 Nulsituatie 5 2.3 Ambitieniveau

Nadere informatie

Nedap Varkens Prestatie Test

Nedap Varkens Prestatie Test Complete oplossingen voor varkenshouderij Nedap biedt middels elektronische individuele dieridentificatie efficiënte en slimme oplossingen voor dierverzorging in de gehele varkenshouderij. Nedap Varkens

Nadere informatie

Nulmeting 2.0 Tim Tegelaar Projectleider techniek 14-01-2013. Simpel 1 2 3 nu Lastig 2 3 4 eind van de opleiding Complex 3 4 5

Nulmeting 2.0 Tim Tegelaar Projectleider techniek 14-01-2013. Simpel 1 2 3 nu Lastig 2 3 4 eind van de opleiding Complex 3 4 5 Nulmeting competenties: Voor mijn opleiding AD Projectleider techniek heb ik aan het begin van het schooljaar een nulmeting gedaan voor de negen competenties waar aan je moet voldoen als projectleider

Nadere informatie

PK Benelux BV. Plan van aanpak maatschappelijk verantwoord ondernemen

PK Benelux BV. Plan van aanpak maatschappelijk verantwoord ondernemen PK Benelux BV Plan van aanpak maatschappelijk verantwoord ondernemen INLEIDING Dit Plan van aanpak gaat over maatschappelijk verantwoord onderrnemen en Maatschappelijk verantwoord inkopen (ook wel duurzaam

Nadere informatie

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische

Nadere informatie

Duurzame winst voor MKB in 7 stappen Jaap de Vries Gijs Duivenvoorde

Duurzame winst voor MKB in 7 stappen Jaap de Vries Gijs Duivenvoorde Duurzame winst voor MKB in 7 stappen Jaap de Vries Gijs Duivenvoorde Duurzaam ondernemen 1 Even voorstellen Gijs Duivenvoorde ir, Delft Berenschot Maakindustrie Duurzaamheid Innovatie Normcommissie ISO26000

Nadere informatie

HIER KOMT DE TITEL VAN DE PRESENTATIE Verder met MVO in de chemie. 27 november 2008 Martine Willems

HIER KOMT DE TITEL VAN DE PRESENTATIE Verder met MVO in de chemie. 27 november 2008 Martine Willems HIER KOMT DE TITEL VAN DE PRESENTATIE Verder met MVO in de chemie 27 november 2008 Martine Willems Programma Ontwikkelingen in MVO De Duurzaamheid Strategie Scan (DSS) vernieuwd Een tweede maal de DSS

Nadere informatie

Effectieve duurzaamheid vereist focus op de core business

Effectieve duurzaamheid vereist focus op de core business Effectieve duurzaamheid vereist focus op de core business Herkenbaarheid en doelgerichtheid zijn cruciaal voor effectieve integratie van duurzaamheid in de ondernemingsorganisatie Jan Venselaar Working

Nadere informatie

MVO. MVO Prestatieladder. Ondernemen met oog voor balans tussen 3- P s. People Planet Profit. MVO kan bijdragen om deze balans te vinden.

MVO. MVO Prestatieladder. Ondernemen met oog voor balans tussen 3- P s. People Planet Profit. MVO kan bijdragen om deze balans te vinden. MVO meetbaar gemaakt Themabijeenkomst VNO NCW 22 november 2010 MVO-Prestatieladder MVO Ondernemen met oog voor balans tussen 3- P s People Planet Profit MVO kan bijdragen om deze balans te vinden Wat valt

Nadere informatie

Learnshop. EN16001: Het kader voor uw energiemanagementsysteem? Nimaris b.v. Paul van Wezel Hertog van Brabantweg 15 5175 EA Loon op Zand

Learnshop. EN16001: Het kader voor uw energiemanagementsysteem? Nimaris b.v. Paul van Wezel Hertog van Brabantweg 15 5175 EA Loon op Zand Learnshop EN16001: Het kader voor uw energiemanagementsysteem? Nimaris b.v. Paul van Wezel Hertog van Brabantweg 15 5175 EA Loon op Zand tel: 0416-543060 Fax: 0416-543098 email: Web: paul.van.wezel@nimaris.nl

Nadere informatie

Begrijpen Verbinden Meedoen communicatieplan transities sociaal domein Rivierenland

Begrijpen Verbinden Meedoen communicatieplan transities sociaal domein Rivierenland september 13 Begrijpen Verbinden Meedoen communicatieplan transities sociaal domein Rivierenland Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. (Albert Einstein, 1879-1955) M e r k c o a

Nadere informatie

SRA-Retailscan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015

SRA-Retailscan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015 SRA-Retailscan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015 SRA-Retailscan De Retailscan 2014 is 350 x ingevuld. 24% van de respondenten is werkzaam in de foodsector en 76% in de non food. Van de respondenten

Nadere informatie

MVO stakeholder enquête 2014

MVO stakeholder enquête 2014 MVO stakeholder enquête 2014 Datum : 1 mei 2014 1 Voorwoord In de afgelopen jaren is Heerkens van Bavel Bouw zich steeds meer bewust geworden, van de rol die zij spelen in de maatschappij en de effecten

Nadere informatie

Smart Industry. KvK Ondernemerspanel onderzoek

Smart Industry. KvK Ondernemerspanel onderzoek KvK Ondernemerspanel onderzoek Smart Industry Algemene gegevens: Start- en einddatum onderzoek: 02-07-2014 tot 22-07-2014 Aantal deelnemende ondernemers: 484 (doelgroep mkb-topsectoren) In dit document

Nadere informatie

Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present)

Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present) Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present) Antwoorden door een scholier 1164 woorden 25 maart 2004 5,1 76 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1: productie en productiefactoren

Nadere informatie

MKB-ondernemers met oog voor de toekomst

MKB-ondernemers met oog voor de toekomst M200803 MKB-ondernemers met oog voor de toekomst Bedrijfsstrategieën in het MKB drs. M. Mooibroek Zoetermeer, juli 2008 MKB-ondernemers met oog voor de toekomst Ongeveer de helft van de MKB-ondernemers

Nadere informatie

Relevantie, significantie en prioriteren van de MVO-kernthema s en onderwerpen

Relevantie, significantie en prioriteren van de MVO-kernthema s en onderwerpen Relevantie, significantie en prioriteren van de MVO-kernthema s en onderwerpen Van der Meer B.V. heeft in 2011 een nulmeting laten uitvoeren door een externe adviseur. Deze actie is genomen om op een objectieve

Nadere informatie

De Innovator. Trendanalyse. De Trendanalyse in een notendop. de Innovator opent de ogen voor nieuwe kansen

De Innovator. Trendanalyse. De Trendanalyse in een notendop. de Innovator opent de ogen voor nieuwe kansen De Innovator Trendanalyse De Trendanalyse in een notendop de Innovator opent de ogen voor nieuwe kansen Trendanalyse DE INNOVATOR Het gedrag van klanten wordt steeds grilliger en door trends bepaald; Daarom

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Maatschappelijk verantwoord ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) wint aan terrein in het bedrijfsleven en in de samenleving als geheel. Het verwachtingspatroon

Nadere informatie

Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde. Uw businessmodel voor de toekomst

Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde. Uw businessmodel voor de toekomst Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde Uw businessmodel voor de toekomst Missie: economische groei door versterken van innovatie in het MKB Concurrentiekracht van Nederland versterken Innovatie in het MKB

Nadere informatie

De alles-in-1 Zorgapp

De alles-in-1 Zorgapp De alles-in-1 Zorgapp Tevreden cliënten en medewerkers Impact van zorgapps op de zorgverlening Meerwaarde van zorgapps in het zorgproces De rol van de zorgverlener verandert in rap tempo door nieuwe technologie

Nadere informatie

Ketenanalyse uitbesteed transport. Goedgekeurd door: H. van Wijk

Ketenanalyse uitbesteed transport. Goedgekeurd door: H. van Wijk Ketenanalyse uitbesteed transport Goedgekeurd door: H. van Wijk Lars van Wijk Bedrijf: H. van Wijk transport- en aannemersbedrijf & H. van Wijk bestrating b.v. 25-05-2018 Inhoud Inleiding... 3 1. Doel

Nadere informatie

Green Deal Concreet 1.0

Green Deal Concreet 1.0 Green Deal Concreet 1.0 Een groep vooraanstaande bedrijven en brancheorganisaties in de betonketen hebben in 2011 samen met MVO Nederland het MVO Netwerk Beton opgericht. Op 4 oktober 2011 heeft het MVO

Nadere informatie

Wat kunt u doen aan risico s die spelen in uw toeleveringsketen?

Wat kunt u doen aan risico s die spelen in uw toeleveringsketen? Wat kunt u doen aan risico s die spelen in uw toeleveringsketen? Welke invloed heeft u op uw toeleveringsketen? En hoe kunt u invloed uitoefenen om uw (in)directe toeleveranciers maatschappelijk verantwoord

Nadere informatie

E-book. In 7 stappen naar een effectieve HR-cyclus

E-book. In 7 stappen naar een effectieve HR-cyclus 7 5 6 3 4 2 1 E-book In 7 stappen naar een effectieve HR-cyclus Inleiding Het doel van de HR-cyclus is: medewerkers ondersteunen in het leren en presteren, zodat zij maximaal bijdragen aan het succes van

Nadere informatie

Voor vragen en opmerkingen:

Voor vragen en opmerkingen: Op 8 december heeft Wethouder Lara de Brito het manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI) ondertekend. Door ondertekening van dit manifest geven we ondersteuning aan een landelijk gedragen initiatief

Nadere informatie

Nederland tegen Kinderarbeid Challenge

Nederland tegen Kinderarbeid Challenge Op zoek naar creatieve, innovatieve ideeën voor het uitbannen van kinderarbeid in de wereld Deadline: 4 oktober 2017 Nederland tegen Kinderarbeid Challenge Vandaag de dag zijn wereldwijd zo n 168 miljoen

Nadere informatie

Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015

Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 De laatste tijd worden we overspoeld door marketing verhalen over de slimme meter en het slimme energienet. Men stelt dat met de komst van de slimme meter

Nadere informatie

Bark Verpakkingen. Outsourcing Concept

Bark Verpakkingen. Outsourcing Concept Bark Verpakkingen Outsourcing Concept Outsourcing Bark Verpakkingen BV als uw partner in strategisch verpakkingsmanagement. De win-win relatie tussen 'outsourcing' en uw 'core business efficiency'. Met

Nadere informatie

Innovatie training. Workshop: 4001396. 30 oktober 2012 André Adolfs Jenk de Jong

Innovatie training. Workshop: 4001396. 30 oktober 2012 André Adolfs Jenk de Jong Innovatie training Workshop: 4001396 30 oktober 2012 André Adolfs Jenk de Jong Programma Innovatietraining, deel I 30 oktober 2012 31-10-2012 13.30 Ontvangst 14.00 Voorstellen, kennismaken en verwachtingen

Nadere informatie

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem

Nadere informatie

Simone Vermeulen. Een goede businesscase start met een stakeholders analyse

Simone Vermeulen. Een goede businesscase start met een stakeholders analyse Simone Vermeulen Een goede businesscase start met een stakeholders analyse Syntens Innovatiecentrum Nieuwe verbindingen, nieuwe business 12-10-2012 > Onafhankelijke sparringpartner voor MKB-ondernemers

Nadere informatie

Electrabel, MVO en verpakkingen

Electrabel, MVO en verpakkingen Electrabel, MVO en verpakkingen..over dingen waar een trots bedrijf graag nog meer verstand van zou willen hebben. 27 oktober 2010, Probos Janneco Pothuis Manager Sustainable Energie Electrabel Nederland

Nadere informatie

Milieu Management V1.4

Milieu Management V1.4 V1.4 Milieu Management Pagina 1 van 6 V1.4 Inhoudsopgave 1. ALGEMEEN 3 2. INLEIDING 3 3. DOELSTELLING 3 4. BEPALEN PRIORITEITEN 3 5. INKOOP 4 6. MANAGEMENT INFORMATIE 4 7. COMMUNICATIE 5 8. EVALUATIE 6

Nadere informatie

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM De tijd dat MVO was voorbehouden aan idealisten ligt achter ons. Inmiddels wordt erkend dat MVO geen hype is, maar van strategisch belang voor ieder

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

People/Social Environmental/Planet Economic/profit:

People/Social Environmental/Planet Economic/profit: 1 2 3 4 Bij Tennant zijn we op zoek naar een goede balans tussen People, Planet en Profit, en dat doen we samen met onze Partners. Het is de ambitie van Tennant om global een van de kartrekkers/leiders

Nadere informatie

Supplier Code of Conduct. Samen op weg naar een succesvolle, uitdagende en duurzame toekomst

Supplier Code of Conduct. Samen op weg naar een succesvolle, uitdagende en duurzame toekomst Supplier Code of Conduct Samen op weg naar een succesvolle, uitdagende en duurzame toekomst Bij Kramp gaan we voor zakelijk succes op de lange termijn. Daarbij voelen we een sterke verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

Bedrijfsplan mkb. hoe maak je een Verbeterplan..? visie/doelen. analyse. speerpunten. actieplannen

Bedrijfsplan mkb. hoe maak je een Verbeterplan..? visie/doelen. analyse. speerpunten. actieplannen Bedrijfsplan mkb hoe maak je een Verbeterplan..? visie/doelen analyse speerpunten actieplannen inleiding Binnen veel mkb-ondernemingen worden beschikbare middelen lang niet altijd even efficiënt en verstandig

Nadere informatie

Duurzaamheid als drager voor gebiedsontwikkeling. Drs. ing. Bert Krikke Projectdirecteur

Duurzaamheid als drager voor gebiedsontwikkeling. Drs. ing. Bert Krikke Projectdirecteur Duurzaamheid als drager voor gebiedsontwikkeling Drs. ing. Bert Krikke Projectdirecteur Inhoud presentatie 0. Hoe omgaan met ambities 1. Wat is het Ecomunitypark 2. Voor wie is het park 3. Van samenwerking

Nadere informatie

Stakeholders? Alleen de klanten zijn mijn stakeholders, ja toch?

Stakeholders? Alleen de klanten zijn mijn stakeholders, ja toch? s? Alleen de klanten zijn mijn stakeholders, ja toch? Bob Alisic ActinQ Utrecht, 6 oktober 2015 V 2.1 bob.alisic@actinq.nl 1 Wie zijn de stakeholders van een organisatie? Definitie volgens ISO 9000:2015

Nadere informatie

INTRODUCTIE TOOLBOX voor GEBRUIKERS. duurzame plaatsing van werknemers met autisme

INTRODUCTIE TOOLBOX voor GEBRUIKERS. duurzame plaatsing van werknemers met autisme INTRODUCTIE TOOLBOX voor GEBRUIKERS duurzame plaatsing van werknemers met autisme 1 Welkom bij toolbox AUTIPROOF WERKT Autiproof Werkt is een gereedschapskist met instrumenten die gebruikt kan worden bij

Nadere informatie

Impact Cloud computing

Impact Cloud computing Impact Cloud computing op de Nederlandse zakelijke markt De impact van Cloud Computing op de Nederlandse zakelijke markt De economische omstandigheden zijn uitdagend. Nederland is en bedrijven informatietechnologie

Nadere informatie

Startbijeenkomst keten innovatieprogramma Klimaat voor Verandering

Startbijeenkomst keten innovatieprogramma Klimaat voor Verandering Startbijeenkomst keten innovatieprogramma Klimaat voor Verandering Amsterdam, 26 januari 2016 1 Inhoud Introductie 3 Zij waren er bij! 4 Circulaire economie 5 Waarom circulair? 6 Nederland Circulair! 7

Nadere informatie

MVO volgens : een ISO26000 zelfverklaring

MVO volgens : een ISO26000 zelfverklaring MVO volgens : een ISO26000 zelfverklaring 1 Waarom MVO? Moeten: Horen: Lonen: gedrag af MVO handelen wordt afgedwongen MVO handelen o.b.v. vrijwilligheid (morele motivatie) De markt beloont MVO en straft

Nadere informatie

Visie op duurzaam Veranderen

Visie op duurzaam Veranderen Visie op duurzaam Veranderen Ruysdael Ruysdael is een gerenommeerd bureau dat zich sinds haar oprichting in 1994 heeft gespecialiseerd in het managen van veranderingen. Onze dienstverlening kent talloze

Nadere informatie

Managen van duurzame transities, nog onbegonnen werk?

Managen van duurzame transities, nog onbegonnen werk? Managen van duurzame transities, nog onbegonnen werk? J.Venselaar Lector Duurzame Bedrijfsvoering Avans Hogeschool presentatie VVM nationale Milieudag 18 november 2005 Transities zijn complexe veranderingen.

Nadere informatie

Europese burgers hebben zeker milieuzorgen. Duurzamer gedrag = samenwerking = vertrouwen. % zorgen. % mee eens

Europese burgers hebben zeker milieuzorgen. Duurzamer gedrag = samenwerking = vertrouwen. % zorgen. % mee eens Duurzamer gedrag = samenwerking = vertrouwen Europese burgers hebben zeker milieuzorgen % zorgen % mee eens Milieurampen Watervervuiling Luchtvervuiling 42 41 36 Milieu beschermen is voor mij persoonlijk

Nadere informatie

Manual: handleiding opstarten Skills Lab

Manual: handleiding opstarten Skills Lab Manual: handleiding opstarten Skills Lab Dit is een handleiding voor professionals die zelf een Skills Lab willen starten. Skills Lab wil de werkmogelijkheden voor mensen met ASS vergroten door hen te

Nadere informatie

Van. naar I Do. Kempense InnovatieRaad

Van. naar I Do. Kempense InnovatieRaad Van naar I Do Kempense InnovatieRaad Ideeën genereren Elke mens is een vat vol ideeën. Als je bedrijf op wieltjes loopt is het wellicht de moeite eens stil te staan en alles te herdenken. Net dan zijn

Nadere informatie

M&O - een nieuw vak. Management & Organisatie. Management. Organisatie. Een nieuw vak in de bovenbouw van havo/vwo

M&O - een nieuw vak. Management & Organisatie. Management. Organisatie. Een nieuw vak in de bovenbouw van havo/vwo Management & Organisatie Een nieuw vak in de bovenbouw van havo/vwo M&O - een nieuw vak Management en Organisatie (M&O) komt als vak niet voor in de basisvorming. In de Tweede Fase kan je M&O kiezen in

Nadere informatie

GEDRAGSMANAGEMENT. Inleiding. Het model. Poppe Persoonlijk Bas Poppe: 06 250 30 221 www.baspoppe.nl info@baspoppe.nl

GEDRAGSMANAGEMENT. Inleiding. Het model. Poppe Persoonlijk Bas Poppe: 06 250 30 221 www.baspoppe.nl info@baspoppe.nl GEDRAGSMANAGEMENT Dit kennisitem gaat over gedrag en wat er komt kijken bij gedragsverandering. Bronnen: Gedragsmanagement, Prof.dr. Theo B. C. Poiesz, 1999; Samenvatting boek en college, A.H.S. Poppe,

Nadere informatie

Leerpunten en aandachtspunten bij de ontwikkeling van een ECP Luc Pelkmans, VITO

Leerpunten en aandachtspunten bij de ontwikkeling van een ECP Luc Pelkmans, VITO Leerpunten en aandachtspunten bij de ontwikkeling van een ECP Luc Pelkmans, VITO Biobased Business Cases 2013 Breda 14-15 mei 2013 Locatiekeuze» Opportuniteiten:» bestaande faciliteiten uitbreidingsmogelijkheden.»

Nadere informatie

Introductie. Beschrijving van je onderneming

Introductie. Beschrijving van je onderneming Checklist voor Businessplan Er zijn een aantal zaken waar je op moet letten bij het opstellen van een ondernemingsplan. Hieronder volgt een checklist waar je kunt zien of je alles wat van belang is voor

Nadere informatie

Jongeren aan het werk in de BIZ

Jongeren aan het werk in de BIZ Jongeren aan het werk in de BIZ Een advies voor het creëren van banen voor jongeren in Haagse bedrijven investeringszones Den Haag, juni 2017 In een notendop Er liggen kansen op werk voor jongeren bij

Nadere informatie

SALARISADMINISTRATIE

SALARISADMINISTRATIE SALARISADMINISTRATIE Zelf doen of uitbesteden? Leuk dat je ons partner kennisdocument hebt gedownload. In kennisdocumenten in samenwerking met horecabranche experts brengen wij je op de hoogte van de voor

Nadere informatie

Alles van waarde beschermen en behouden

Alles van waarde beschermen en behouden Alles van waarde beschermen en behouden Rond 2050 wonen er zo n 9 miljard mensen op onze aarde. De vraag naar water, mais, olie en metaal zal dan ook drastisch toenemen. Onze aarde is niet onuitputtelijk,

Nadere informatie

Gespreksvormen trendkaarten

Gespreksvormen trendkaarten RWS NEXT We leven in een snel veranderende wereld. Dit vraagt om veel flexibiliteit van organisaties. Een krachtige organisatie anticipeert voortdurend op ontwikkelingen in de omgeving en is daardoor goed

Nadere informatie

Arnold Monshouwer. Business Club Bernisse

Arnold Monshouwer. Business Club Bernisse Arnold Monshouwer Business Club Bernisse Wie zijn wij? Waarom innoveren? Wat is innovatie? Hoe kom ik op ideeën? Hoe pak ik het aan? Agenda Even voorstellen 1. Beter, eerder en sneller innoveren 2. Onafhankelijk

Nadere informatie

Communiceren met ouderen

Communiceren met ouderen Communiceren met ouderen 1. Introductie a) Het SEE-GREEN project Het SEE-GREEN project is een Europees initiatief om de gevolgen voor de oudere generatie burgers in onze gemeenschappen te bepalen wanneer

Nadere informatie

Toelichting ISO Milieuprestatiemeting versie 15 mei 2018

Toelichting ISO Milieuprestatiemeting versie 15 mei 2018 Toelichting ISO 14001 Milieuprestatiemeting versie 15 mei 2018 SCCM heeft een instrument ontwikkeld waarmee u goed inzicht krijgt in de milieuprestaties van uw organisatie, de ISO 14001 Milieuprestatiemeting.

Nadere informatie

Succesvolle toepassing van 360 graden feedback: De keuze van het 360 instrument en de voorbereiding op het 360 traject

Succesvolle toepassing van 360 graden feedback: De keuze van het 360 instrument en de voorbereiding op het 360 traject Succesvolle toepassing van 360 graden feedback: De keuze van het 360 instrument en de voorbereiding op het 360 traject Augustus 2011 Waar werknemers onderdeel zijn van een organisatie, wordt beoordeeld.

Nadere informatie

energiemanagement & kwaliteitsmanagement

energiemanagement & kwaliteitsmanagement Energiemanagement Programma & managementsysteem Het beschrijven van het energiemanagement en kwaliteitsmanagementplan (zoals vermeld in de norm, voor ons managementsysteem). 1 Inleiding Maatschappelijk

Nadere informatie

Persoonlijk opleiding plan

Persoonlijk opleiding plan Persoonlijk opleiding plan Een opdrachtgever adviseren Hem vertellen wat jou de beste optie lijkt. Het klopt dat ik deze competenties zo had ingevuld. Ik heb hiermee ervaring doordat ik vaak op forums

Nadere informatie

Energie van ons allemaal

Energie van ons allemaal VNO-NCW Themabijeenkomst Energietransitie Michael Fraats Trianel Energie B.V. 28 November 2011 1 Energie van ons allemaal 30-11-2011 2 Energie van ons allemaal is de essentie van Trianel Energie: Gericht

Nadere informatie

5 CRUCIALE COMPETENTIES VOOR EEN DUURZAAM HRM/L&D DIMITRI MAENHOUDT

5 CRUCIALE COMPETENTIES VOOR EEN DUURZAAM HRM/L&D DIMITRI MAENHOUDT 5 CRUCIALE COMPETENTIES VOOR EEN DUURZAAM HRM/L&D DIMITRI MAENHOUDT WAT BETEKENT DUURZAAM? Duurzaam betekent aansluiten op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in

Nadere informatie

Ab Arbo-advisering i en duurzaamheid + MVO

Ab Arbo-advisering i en duurzaamheid + MVO Ab Arbo-advisering i en duurzaamheid + MVO Esther Loozen Atze Boerstra (Stanley Kurvers) NvvA Symposium 2010 1 Programma Introductie door Esther Loozen Korte inleiding over duurzaamheid+ MVO door Atze

Nadere informatie

Productive Ward: De eerste ervaringen uit de praktijk #INTERVIEW 1: Sjors van der Maat

Productive Ward: De eerste ervaringen uit de praktijk #INTERVIEW 1: Sjors van der Maat Houttuinlaan 14 3447 GM Woerden t 0348 493000 f 0348 493009 info@cczorgadviseurs.nl www.cczorgadviseurs.nl Productive Ward: De eerste ervaringen uit de praktijk #INTERVIEW 1: Sjors van der Maat Verpleegkundig

Nadere informatie

Testomgevingen beheer

Testomgevingen beheer Testomgevingen beheer Testen brengt het verwachte resultaat en de huidige toestand bij elkaar. Het geeft aanknopingspunten om de planning te maken, het product te verbeteren en om zorgen bij belanghebbenden

Nadere informatie

De kracht van een sociale organisatie

De kracht van een sociale organisatie De kracht van een sociale organisatie De toegevoegde waarde van zakelijke sociale oplossingen Maarten Verstraeten. www.netvlies.nl Prinsenkade 7 T 076 530 25 25 E mverstraeten@netvlies.nl 4811 VB Breda

Nadere informatie

LEERACTIVITEIT IJs verkopen op straat Ent-teach Module 6 Project management

LEERACTIVITEIT IJs verkopen op straat Ent-teach Module 6 Project management LEERACTIVITEIT IJs verkopen op straat Ent-teach Module 6 Project management Beschrijving van de leeractiviteit Voor de volgende opdracht zullen de studenten plannen* hoe ze gedurende een week ijs gaan

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

Innovatieagenda Melkveehouderij

Innovatieagenda Melkveehouderij Innovatieagenda Melkveehouderij stappen naar een nieuwe melkweg samen met ketenpartijen in de melkveehouderij INLEIDING NL 20 Waarom een innovatieagenda? Innovatie is een belangrijke voorwaarde voor de

Nadere informatie

Jouw Next TOPmodel. Verdienmodellen.

Jouw Next TOPmodel. Verdienmodellen. Jouw Next TOPmodel Verdienmodellen jouw Next TOPmodel - pag. 2 Jouw Next TOPmodel Als ondernemer is een goed verdienmodel cruciaal om omzet en winst te kunnen maken. Een slim verdienmodel maakt het bovendien

Nadere informatie

De wensen van mensen zijn onbegrensd. Hoe noemen we in de economie deze wensen? BEHOEFTEN. Categorie Vraag & Antwoord

De wensen van mensen zijn onbegrensd. Hoe noemen we in de economie deze wensen? BEHOEFTEN. Categorie Vraag & Antwoord Categorie Vraag & Antwoord De wensen van mensen zijn onbegrensd. Hoe noemen we in de economie deze wensen? BEHOEFTEN Er zijn te weinig middelen om in alle behoeften te kunnen voorzien. Hoe heet dit verschijnsel?

Nadere informatie

MANAGEMENTBEOORDELING: VAN ANDERS DENKEN NAAR ANDERS DOEN!

MANAGEMENTBEOORDELING: VAN ANDERS DENKEN NAAR ANDERS DOEN! WHITEPAPER MANAGEMENTBEOORDELING: VAN ANDERS DENKEN NAAR ANDERS DOEN! ALLES WAT U MOET WETEN OVER HOE U VAN EEN MANAGEMENT- BEOORDELING EEN SUCCES MAAKT ÉN TEGELIJKERTIJD VOLDOET AAN DE EISEN DIE AAN EEN

Nadere informatie

MVO-beleid (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen)

MVO-beleid (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) MVO-beleid (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) STRAXS Nederland BV draagt zorg voor het welzijn van haar medewerkers. Dit doet zij door het zeker stellen van de werkgelegenheid en het nakomen van

Nadere informatie

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan 08540 LerenLoopbaanBurgerschap 10-04-2008 08:28 Pagina 1 ontwikkelingsproces 1+2 1 2 3 4 5 6 7 Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan Leren, Loopbaan en Burgerschap Wat laat

Nadere informatie

Plans are nothing, Planning is everything - Dwight D. Eisenhower

Plans are nothing, Planning is everything - Dwight D. Eisenhower IN 5 STAPPEN EEN STRATEGISCHE PLANNING Plans are nothing, Planning is everything - Dwight D. Eisenhower INLEIDING 01 Generaal Dwight D. Eisenhower is de man die de invasie van de geallieerde strijdkrachten

Nadere informatie

Jan van der Wel, Zorgondernemer, Bestuurslid RGFHMR, Bedrijfskunde. Van bedreigingen naar kansen in de innoverende fysiotherapiepraktijk

Jan van der Wel, Zorgondernemer, Bestuurslid RGFHMR, Bedrijfskunde. Van bedreigingen naar kansen in de innoverende fysiotherapiepraktijk Jan van der Wel, Zorgondernemer, Bestuurslid RGFHMR, Bedrijfskunde Van bedreigingen naar kansen in de innoverende fysiotherapiepraktijk Externe Analyse Interne Analyse Kansen en Bedreigingen Strategische

Nadere informatie