De huidige situatie van de landschapskwaliteit, de verbrede landbouw en de natuur wordt als volgt in beeld gebracht:

Transcriptie

1 BEANTWOORDING MOTIE TROTS OP BUITENGEBIED ZUID 1. Inleiding Bij vaststelling van het bestemmingsplan Buitengebied Zuid 2013 op 4 december 2014 is door de gemeenteraad de motie Trots op het Buitengebied Zuid aangenomen. In deze motie draagt de raad het college op: Om voor de Voorjaarsnota 2015 te rapporteren over de wijze waarop de landschapskwaliteit, verbrede landbouw en de natuur in het plangebied worden verbeterd. Om hiervoor allereerst in beeld te brengen wat de huidige stand van zaken is. Om op basis daarvan per deelgebied samen met ZLTO, natuurwerkgroepen, bewoners, ondernemers, toerisme en andere gebruikers een actieprogramma te maken om de kwaliteit en aantrekkelijkheid van het gebied te verhogen beginnend met De Rith. Middels deze rapportage geeft het college uitvoering aan deze motie. 2. In beeld brengen huidige situatie De huidige situatie van de landschapskwaliteit, de verbrede landbouw en de natuur wordt als volgt in beeld gebracht: 2.1 Bestemmingsplan Buitengebied Zuid In het bestemmingsplan Buitengebied Zuid is in de toelichting een uitgebreide landschapsanalyse opgenomen die de huidige kwaliteiten van natuur en landschap in het Buitengebied zuid beschrijft. Tevens zijn gebieden met natuur en/of landschapswaarde op de Verbeelding ingetekend. Het gaat daarbij om de gebieden met de bestemming: Natuur Agrarisch met waarden-natuur- en landschapswaarden In het bestemmingsplan Buitengebied zijn tevens de agrarische bedrijven bestemd waarop vormen van verbrede landbouw zijn toegestaan. 2.2 Bomenbeheerplan In het gemeentelijk Bomenbeheerplan dat momenteel wordt geactualiseerd zijn alle gemeentelijke bomen in kaart gebracht zowel in stedelijk als in het buitengebied. Daarnaast maakt de gemeente dit voorjaar een inventarisatie van waardevolle bomen en boomstructuren van particulieren in Breda. In het buitengebied gaat het daarbij vooral om kleine landschapselementen als houtwallen en bosjes en solitaire bomen. 1

2 2.3 Uitgevoerde projecten natuur- en landschapsbouw Onder de noemer integrale kavelruil Weerijs-Noord een intensief project achter de rug met vrijwillige kavelruil in Weerijs-Noord. Dit project startte in 2008 en had tot doel te komen verbetering van de landbouwstructuur en hierdoor gronden vrij te krijgen voor de realisatie van Ecologische Verbindingszone. Daarnaast lagen er doelen ten aanzien van cultuurhistorie en recreatie. Hiervoor was een kavelruilcoördinator aangesteld. In totaal hebben er vier ruilingen plaats gevonden. Het traject heeft door allerlei omstandigheden een looptijd gehad tot en met In 2013 is op verzoek van het waterschap Brabantse Delta gekeken of er nog ruimte was voor nieuwe ruilingen. Er hebben diverse gesprekken plaats gevonden met particulieren over de aankoop van gronden of de mogelijkheid om medewerking te verlenen aan de medewerking van realisatie natuur. Dit heeft niet geleid tot concrete resultaten. De groene partijen hebben eveneens geprobeerd om een plan van aanpak op te stellen om nog meer groen te realiseren. Dit is niet gelukt. Op basis van deze analyse werden geen nieuwe kansen gezien. In 2013 is er samen met het waterschap Brabantse Delta de EVZ aangelegd langs de Bijloop en, ook langs de Bijloop, de Talmazone waarmee de ecologische afstand tussen Zaartpark/Zaartbos en de Rith een stuk kleiner is geworden. De gemeente Breda heeft daarnaast een tweetal landschapselementen gerealiseerd. 2.4 Huidige situatie deel gebied De Rith In de motie wordt specifiek aandacht gevraagd voor het gebied De Rith. De Rith ligt op het kruispunt van een gordel rond de stad van historische en soms nog behoorlijk intacte landgoederen met het voor de middeleeuwse turfwinning zo belangwekkende stroomgebied van de Bijloop/Turfvaart. In de Rith kwamen cultuurhistorische, landschappelijke en ecologische kwaliteiten op een haast vanzelfsprekende wijze samen. Dit heeft geleid tot een landschap met een fijnmazig netwerk van bomendreven, waterlopen, houtwallen, glooiende akkers en kleine boerderijen die het landschap een geborgen en kleinschalig karakter gaven en een grote soortenrijkdom aan planten en dieren opleverden. Het gebied had, en heeft deels nog, ecologische en toeristische kwaliteiten in een verder vooral agrarische setting. Die kwaliteiten zijn inmiddels behoorlijk afgenomen door de aanleg van snelwegen en spoorlijnen met een toename van geluidhinder, sluipverkeer, schaalvergroting van bedrijven en woningdichtheden tot gevolg. Dit verlies wordt versterkt door de (vaak illegale) sloop van houtwallen en door het samenvoegen van percelen tot grootschalige akkers. Dit proces gaat op dit moment gewoon door waardoor een steeds kaler en leger wordend landschap ontstaat met steeds grotere gebouwen. Dit landschap doet in steeds mindere mate denken aan de oorspronkelijke kwaliteiten van het gebied. Veel planten- en diersoorten zijn al verdwenen. Door het sluipende karakter van dit proces valt deze degradatie op het eerste gezicht gewoon niet op; vooral niet voor een lekenoog. Met dit tempo van kwaliteitsverlies heeft het over enkele jaren geen zin meer om de Rith nog als toeristisch en landschappelijk waardevol te presenteren waarmee het zich ook niet meer als onderscheidend en als toeristisch aantrekkelijk kan presenteren. Het is dan niet meer dan een landbouwgebied. 2

3 3. Wat gaat gemeente doen om kwaliteit verbrede landbouw, natuur en landschap te verbeteren? De verbetering van de kwaliteit van het buitengebied verloopt over meerdere sporen: 3.1 Behouden van de huidige kwaliteit natuur en landschap: Op de eerste plaats is er de zorg voor het behouden van de huidige kwaliteiten van natuur en landschap. De gemeente zorgt middels fysiek en sociaal beheer en middels handhaving voor het in stand houden van de huidige natuur- en landschapswaarden. Daarbij wordt aangeven tegen welke obstakels de gemeente aanloopt en welke zaken voor verbetering vatbaar zijn: Handhaving bouwregels en regels voor het uitvoeren van werken, geen bouwwerken zijnde of van werkzaamheden die gelden ter bescherming van natuur- en landschap. Er is in het programma 2016 ten aanzien van het programma 2014 extra capaciteit opgenomen voor het toezicht en de handhaving in het buitengebied. Daarnaast is er een intensivering van samenwerking tussen de verschillende partijen die gebruik maken van Geo-informatie (o.a. terreinbeherende organisaties als Staatsbosbeheer) zodat ontwikkelingen die een nadelige invloed hebben eerder en beter in kaart kunnen worden gebracht. De capaciteitsverhoging ten opzichte van 2014 betekent echter niet dat er ruimte is voor dagelijks toezicht in het buitengebied. Tijdens de fietstocht die de Bredase groene verenigingen met leden van de raadscommissie Bestuur op 22 mei jl. in De Rith hebben gehouden werd door hen met voorbeelden onderbouwd dat de handhaving van de regels ver onder de maat is. Het toezicht en de handhaving zal in sterke mate afhankelijk zijn en blijven van de mede-stakeholders in dit domein en de meldingen die van binnen en buiten de organisatie worden gedaan. De capaciteitsverhoging is met name gericht op het adequaat reageren op deze signalen. Daarnaast wordt er in 2016 gekeken of er in de buitengebieden samen met de omgeving bijeenkomsten kunnen worden gehouden waar informatieverstrekking plaatsvindt teneinde het natuurlijk naleefgedrag te bevorderen. De overtredingen die worden begaan kennen namelijk niet in alle gevallen een bewust karakter. Daarnaast wordt op dit moment onderzocht of samenwerkingsverbanden aan gegaan kunnen worden met partijen zoals Staatsbosbeheer om tot intensivering van toezicht te komen in het groene domein. Stimuleren agrarisch landschapsbeheer De gemeente Breda doet mee aan de regeling Agrarisch landschapsbeheer, een subsidieregeling die de aanleg en onderhoud van landschapselementen faciliteert. De beschikbare gelden zijn voor een groot deel ingezet in De Rith. Onder meer het onderhoud van knotbomen, houtwallen en de aanleg van een poel, landschapsbomen, een wandelpad en akkerranden zijn hier gerealiseerd. 3

4 Figuur Voorbeeld van inzet agrarisch landschapsbeheer op bedrijfsniveau in De Rith 3.2 Nieuwe projecten Groen en Water Naast de projecten die reeds in het buitengebied Zuid uitgevoerd zijn heeft het college in het gemeentelijk projectenoverzicht Groen en Water de projecten opgenomen die de gemeente ten uitvoer wil brengen op het gebied van natuur-, landschaps- en waterbouw. Dit projectenoverzicht wordt jaarlijks onder uw aandacht gebracht. Dat overzicht geeft een stand van zaken van de projecten die gaan over het groen en water (blauw) in de stad en het buitengebied binnen de gemeentegrenzen. Het gaat daarbij om projecten van de gemeente, van derden en om projecten die mogelijk in de toekomst aan bod komen. Insteek is het belang van groen en water voor de leefbaarheid van en in een stad. Het college vindt de aanwezigheid van natuur in en om de stad en de dorpen belangrijk. Het maakt de omgeving mooier, biedt een plek om even tot rust te komen of te genieten van het buitenzijn. Ook draagt het bij aan de biodiversiteit. Met dit overzicht laat de gemeente Breda zien wat er allemaal gedaan is en waar nog kansen liggen. 4

5 In het plangebied van Buitengebied Zuid gaat het daarbij om de volgende projecten: Agrarisch Landschapsbeheer Inleiding Planten en dieren houden zich doorgaans niet aan door de mens bepaalde grenzen. Zo maken ze geen onderscheid tussen natuurgebieden en het aangrenzende agrarische gebied. Naast onderhoud in natuurgebieden is het dus ook van groot belang dat landschapselementen in het agrarische gebied goed beheerd worden. De regeling Agrarisch Landschapsbeheer biedt de gemeente de mogelijkheid particulieren financieel te ondersteunen voor het in stand houden en aanleggen van nieuwe landschapselementen. Hiervoor is een contract opgesteld waarin alle gemeenten van het voormalige revitaliseringgebied Brabantse Delta en de gemeente Drimmelen deel nemen. De gemeente Breda zet middels deze regeling sterk in op het gebied De Rith en Weerijs-Zuid (zie 2.20). Het andere aandachtsgebied is Teteringen. Doel Agrarisch Landschapsbeheer heeft tot doel het behouden en versterken van natuur- en landschapsstructuren. Dit kan door het beheren en onderhouden van bestaande landschapselementen en de aanleg van nieuwe elementen. Organisatie Voor de uitvoering van de regeling Agrarisch Landschapsbeheer is een aparte organisatie opgezet. Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer treed op als projecttrekker. De veldcoördinatie wordt verzorgd door Niels Mureau van Agrarische Natuur Vereniging Drimmelen. Deze veldcoördinator doet de onderhandelingen met de particulieren en doet namens alle gemeenten de werkzaamheden. De contracten met de particulieren worden afgesloten door de Dienst Regelingen. Projecttrekker: Coördinatiepunt Landschapsbeheer Aanspreekpunt voor dit project binnen de gemeente is Wouter Schuitema (Directie Ontwikkeling, afdeling Mobiliteit en Milieu). Relatie Het Agrarisch Landschapsbeheer is een regionale uitwerking van het Groen Blauw stimuleringskader. Veel van de landschapselementen zijn de afgelopen jaren gerealiseerd in het gebied De Rith, waar ook gewerkt wordt aan het project Ecologische verbindingszone Bijloop (zie 1.3). Financiering Vanuit het Groenfonds is voor de periode medio 2012 tot en met medio 2016 jaarlijks euro beschikbaar gesteld, in totaal euro. Dit bedrag is verdubbeld door de Provincie Noord- Brabant. Stand van zaken Het eerste gebiedscontract is inmiddels afgelopen en bleek een groot succes te zijn. Er waren in totaal 14 aanvragen beschikt door Dienst Regelingen. Het gehele budget van het eerste gebiedscontract voor de gemeente Breda is uitgeput. Vanwege het grote succes en het aflopen van het eerste gebiedscontract is een nieuw gebiedscontract opgesteld voor de komende vier jaar. Het tweede gebiedscontract kent een looptijd van 2012 tot en met Veel van de landschapselementen zijn de afgelopen jaren gerealiseerd in De Rith. In 2013 zijn er wederom twee projecten gesubsidieerd in dit gebied en een project in de Landschappelijke driehoek. Verder zijn er nog twee projecten in voorbereiding, ook weer in het gebied De Rith. 5

6 Weerijs-Zuid Inleiding Voor het gebied Weerijs-Zuid, gelegen in de gemeenten Zundert en Breda, is het inrichtingsplan eind 2010 door de provincie vastgesteld. De belangrijkste doelen van het plan zijn: verbetering van de landbouwkundige structuur; realisatie ecologische hoofdstructuur en ecologische verbindingszones; versterken landschappelijke structuur; aanleg van de groene geledingszone (groencompensatie in verband met de aanleg van de HSL/A16); waterberging; verbeteren recreatieve structuur (wandelen, fietsen, paardrijden). De komende jaren worden kavels geruild, waarna het gebied kan worden heringericht. Doel Vanuit groen en water: Realisatie van een robuust ecologische systeem en verbeteren van het watersysteem; de aanleg van ecologische verbindingszones en de groene geledingszone. Organisatie De uitvoering van de werkzaamheden wordt in opdracht van de provincie geleid door de Bestuurscommissie Weerijs-Zuid. Deze wordt ambtelijk ondersteund door de provincie Noord- Brabant. In de bestuurscommissie hebben vertegenwoordigers zitting vanuit het waterschap Brabantse Delta, de ZLTO, een vertegenwoordiger van de terreinbeherende instanties, de provincie Noord-Brabant en de gemeenten Zundert en Breda. Projecttrekker: bestuurscommissie Weerijs-Zuid Aanspreekpunt voor dit project binnen de gemeente is Tom Rozendal (Directie Ontwikkeling, afdeling Mobiliteit en Milieu) Wethouder De Beer is bestuurlijk vertegenwoordiger in de bestuurscommissie. Relatie Vanuit het Reconstructieplan De Baronie is besloten tot wettelijke herverkaveling. Op grond van de Wet inrichting landelijk gebied (Wilg) is Gedeputeerde Staten belast met het opstellen en uitvoeren van het inrichtingsplan. De aanleg van de fietsbrug over de Aa of Weerijs in 2013 is één van de resultaten van Weerijs Zuid. Financiering De financiële verplichtingen voor de realisatie van de langzaam verkeerbrug en een faunapassage heeft de gemeente reeds ingevuld. De EVZ en overige kosten worden 100% gesubsidieerd door de provincie. De ambtelijke inzet gebeurd vanuit de exploitatie. Stand van zaken Eind 2013 is het ruilplan definitief vastgesteld. De commissie heeft moeten besluiten om de ruiling uit te stellen naar Eind 2015 kan worden gestart met de uitvoering van de eerste werkzaamheden. naar verwachting zijn deze in 2017 afgerond. 6

7 Landgoed het Lies Inleiding De provincie heeft in het Streekplan Noord-Brabant (1992) het gebied ten zuidoosten van Etten-Leur aangewezen als vestigingsgebied voor glastuinbouw. Het gebied ten zuiden van het Liesbos, ter hoogte van het gehucht Lies, maakte hier deel van uit. Bij het opstellen van het Uitwerkingsplan Breda-Tilburg (2004) en reconstructieplan De Baronie (2005) ontstond discussie over de begrenzing van het glastuinbouw-vestigingsgebied en is het vestigingsgebied verkleind. In het gebied tussen Liesbos en Mastbos ligt het accent op behoud en versterking van natuur en landschap. De gemeente Breda had deze gronden gekocht ten behoeve van glastuinbouw. Omdat de desbetreffende gronden niet langer in aanmerking kwamen voor glastuinbouw zijn deze tot op heden verpacht aan agrariërs en in gebruik als landbouwgrond. In het kader van de economische crisis worden alle grondeigendommen van de gemeente Breda tegen het licht gehouden en is voor de gronden nabij Lies het idee ontstaan om een Nieuw Landgoed te ontwikkelen. Doel Het doel van het ontwikkelen van een Nieuw Landgoed is tweeledig. Enerzijds het te gelde maken van de aankoopinvesteringen die de gemeente Breda in het verleden heeft gedaan. Anderzijds het tot stand brengen van een deel van de gewenste landschapsecologische verbinding tussen Liesbos en Mastbos, vanwege het feit dat de realisatie van een Nieuw Landgoed gepaard gaat met natuurontwikkeling. Organisatie Het gebied heeft momenteel een primair agrarische bestemming. Om de ontwikkeling van het Nieuwe Landgoed planologisch en juridisch mogelijk te maken, is het opstellen van een (postzegel)bestemmingsplan noodzakelijk. Als basis hiervoor is een landschapsplan nodig. De gemeente gebruikt het landschapsplan om een marktverkenning uit te voeren. Luidt de conclusie dat er genoeg vraag is naar landgoedwoningen op deze plek, dan start de gemeente de bestemmingsplanprocedure (Go). Bij onvoldoende vraag stopt het project en wordt er geen nieuw bestemmingsplan gemaakt (No go). Projecttrekker: gemeente Breda Aanspreekpunt voor dit project binnen de gemeente is Walter Melchers (Directie Ontwikkeling, afdeling Vastgoedontwikkeling). Relatie De kaders voor deze ontwikkeling staan in de Verordening Ruimte van de provincie Noord-Brabant en in de structuurvisie van de gemeente Breda. Er wordt ingezet op de versterking van de aanwezige cultuurhistorische, landschappelijke, ecologische en waterhuishoudkundige waarden. Maximaal 5 nieuwe landgoedwoningen kunnen er worden gerealiseerd, elk met een verschijningsvorm met allure. Zorg voor een duurzame instandhouding en voor de openbare toegankelijkheid van het landgoed is een verplichting. Financiering Met de verkoop van 5 landgoedwoningen, elk met 5 hectare grond erbij, wordt de schade zoveel mogelijk beperkt van de gedane aankoopinvestering van de agrarische gronden. De aanleg van het Nieuwe Landgoed wordt gefinancierd door de nieuwe bewoners. Er is geen geld om het landschappelijk raamwerk en het natuurdeel van het landgoed als voorinvestering uit te voeren. 7

8 Stand van zaken Het landschapsplan is gemaakt en de gemeente heeft een marktverkenning uitgevoerd. Op basis hiervan is de ontwikkeling van het landgoed uitgesteld. Wel wordt gekeken naar de mogelijkheden om vooruitlopend op de landgoed ontwikkeling het groene raamwerk te ontwikkelen. 3.3 Nieuwe initiatieven verbrede landbouw Zoals De Rith zich in de loop van de eeuwen heeft ontwikkeld is vooral het resultaat van agrarische activiteiten. Dat geldt dus ook voor de schaalvergrotingen in de voorbije decennia. Dat betekent enerzijds dat land- en tuinbouw hierin hun verdiensten hebben gehad, maar dat anderzijds zij als dominante partijen ook de meeste mogelijkheden hebben om, samen met andere belanghebbenden, de ook negatieve kanten van de huidige schaalvergroting te helpen verminderen. De sector kent ongetwijfeld creatieve mogelijkheden die niet alleen de eigen belangen dienen, maar ook die van landschap en toerisme. Allereerst kan in overleg met belangengroepen worden nagegaan of in de hoofdactiviteiten van landen tuinbouw mogelijkheden liggen om de toeristische en landschappelijke kwaliteiten van het gebied te versterken; iets waarvan ook de steeds belangrijker wordende en hieronder beschreven nevenactiviteiten kunnen profiteren. Met dit laatste wordt de verbrede landbouw bedoeld. Dit is een vorm van landbouwbedrijfsvoering waarin nevenactiviteiten een grote rol spelen (zie ook 2.1). Deze nevenactiviteiten zijn, of kunnen dat worden, een belangrijke, bedrijfseconomische toevoeging die de landschappelijke en toeristische aantrekkelijkheid van De Rith kunnen bevorderen. Op deze manier kan de creativiteit die de sector heeft, een tegenwicht vormen tegen de steeds breder gevoelde nadelen van de huidige schaalvergrotingen. Dit is wel afhankelijk van initiatieven die de agrariërs daartoe nemen. Tot nu toe is er nogal wat veelbelovends door ondernemers al ontwikkeld; waarvan Beleef de Rith de meest bekende is. De gemeente kan hierin zeker een stimulerende en faciliterende rol spelen door samen met belanghebbenden na te gaan welke kansen versneld kunnen worden benut. In het bestemmingsplan Buitengebied zijn al de voorwaarden geschapen voor verschillende mogelijkheden van verbrede landbouw. 3.4 Landschapsinvestering bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in het buitengebied die niet passen binnen het bestemmingsplan is een investering in het landschap vereist. Hierover zijn in de regio afspraken gemaakt als uitwerking van de Verordening ruimte. Voor de volledige regeling wordt verwezen naar de bijlage Toepassing Kwaliteitsverbetering van het landschap in de regio West-Brabant. 3.5 Actieplan deelgebied De Rith, procesvoorstel In De Rith lopen belangen van agrarische bedrijfsvoering, landschap, ecologie, leefbaarheid, veiligheid en toerisme door elkaar. Ieder belang is impliciet ook een maatschappelijke belang. Daarom zal er, om in De Rith de neerwaartse spiraal te doorbreken, altijd samenspraak moeten zijn met direct betrokkenen om samen te zoeken naar een aanpak die een opstap kan zijn naar een aanpak voor de langere termijn. Het college wil in afstemming met betrokken partijen als ZLTO, natuur- en milieuorganisaties, natuurterreinbeheerders, waterschap, heemkundekringen, bewoners, ondernemers, toeristische bedrijven, VVV en provincie komen tot het benutten van kansen in het gebied om de kwaliteit van natuur en landschap te verbeteren. Het accent ligt op kansen die zich nú voordoen (plukken van laaghangend fruit) en die publicitair, bestuurlijk, economisch, sociaal en/of ecologisch de meeste winst opleveren en waarbij de impact voor bewoners en ondernemers in positieve zin het meest voelbaar en merkbaar is. 8

9 Procesvoorstel Het Actieplan deelgebied De Rith is een procesvoorstel en zal in hoofdlijnen een beschrijving geven van de volgende processtappen: 1. Uitvoeringsagenda De Rith: met alle betrokken partijen in een workshopachtige setting onderzoeken welke top 3 van ontwikkelingen partijen gezamenlijk willen aanpakken, waarbij krachten gebundeld worden. In de loop van 2016 de uitvoering van deze agenda met betrokken partijen aanpakken. 2. Overige projecten. Waar mogelijk dit proces af te stemmen op die van reeds lopende, deels externe, projecten, zoals Agrarisch landschapsbeheer, Inrichtingsplan Weerijs-Zuid, Landgoed het Lies en nieuwe initiatieven verbrede landbouw; 3. Platform. Waar betrokken partijen dit wenselijk en uitvoerbaar vinden, komen tot een platform gericht op het verbeteren van het imago en het benutten van de sterke punten van De Rith. Dit platform zal zich moeten richten op gemeenschappelijkheid en op basis van wederzijds begrip voor elkaars belangen een overlegproces op gang moeten brengen. Het platform moet zich richten op concrete maatregelen. Het nastreven van gemeenschappelijk belangen staat hierbij centraal; deelbelangen worden immers al behartigd door de verschillende thematische belangenorganisaties. Het platform wordt geleid door een onafhankelijk voorzitter waarbij de gemeente de secretariële ondersteuning op zich neemt. De voorbereidingen hierin zijn door de afdeling Wijkzaken van de directie Beheer gepland in december 2015; de start in januari 2017 en m Medio juni 2017 een eerste ijkmoment. 9