Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

Transcriptie

1 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs Vraagprognoses tot 2020 Definitief Rapport Beleidsonderzoek Arbeidsmarkt en Personeelsbeleid Onderwijs Ruud van der Aa Jos Lubberman Mirjam Stuivenberg i.s.m. CentERdata 205

2 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs Vraagprognoses tot 2020 Definitief Rapport Beleidsonderzoek Arbeidsmarkt en Personeelsbeleid Onderwijs Ruud van der Aa Jos Lubberman Mirjam Stuivenberg i.s.m. CentERdata Regioplan Beleidsonderzoek Nieuwezijds Voorburgwal RD Amsterdam Tel.: +31 (0) Fax: +31 (0) Rotterdam, december 2011

3

4 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs Vraagprognoses tot 2020 Definitief Rapport Opdrachtgever: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ruud van der Aa Jos Lubberman Mirjam Stuivenberg i.s.m. CentERdata Rotterdam, december 2011

5 Over Ecorys Met ons werk willen we een zinvolle bijdrage leveren aan maatschappelijke thema s. Wij bieden wereldwijd onderzoek, advies en projectmanagement en zijn gespecialiseerd in economische, maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkeling. We richten ons met name op complexe markt-, beleids- en managementvraagstukken en bieden opdrachtgevers in de publieke, private en not-forprofit sectoren een uniek perspectief en hoogwaardige oplossingen. We zijn trots op onze 80-jarige bedrijfsgeschiedenis. Onze belangrijkste werkgebieden zijn: economie en concurrentiekracht; regio s, steden en vastgoed; energie en water; transport en mobiliteit; sociaal beleid, bestuur, onderwijs, en gezondheidszorg. Wij hechten grote waarde aan onze onafhankelijkheid, integriteit en samenwerkingspartners. Ecorys-medewerkers zijn betrokken experts met ruime ervaring in de academische wereld en adviespraktijk, die hun kennis en best practices binnen het bedrijf en met internationale samenwerkingspartners delen. Ecorys Nederland voert een actief MVO-beleid en heeft een ISO14001-certificaat, de internationale standaard voor milieumanagementsystemen. Onze doelen op het gebied van duurzame bedrijfsvoering zijn vertaald in ons bedrijfsbeleid en in praktische maatregelen gericht op mensen, milieu en opbrengst. Zo gebruiken we 100% groene stroom, kopen we onze CO2-uitstoot af, stimuleren we het OV-gebruik onder onze medewerkers, en printen we onze documenten op FSCof PEFC-gecertificeerd papier. Door deze acties is onze CO2-voetafdruk sinds 2007 met ca. 80% afgenomen. ECORYS Nederland BV Watermanweg GG Rotterdam Postbus AD Rotterdam Nederland T F E netherlands@ecorys.com K.v.K. nr W Ecorys Arbeid & Sociaal Beleid T F EO23255

6 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding Achtergrond Doel en aanpak van de studie Leeswijzer 10 2 Primair onderwijs Inleiding Uitbreidingsvraag PO Vervangingsvraag PO Saldo van uitbreidings- en vervangingsvraag PO 16 3 Voortgezet onderwijs Inleiding Uitbreidingsvraag VO Vervangingsvraag VO Saldo van uitbreidings - en vervangingsvraag VO 22 Gebruikte literatuur 25 Bijlagen 27 Bijlage 1: Legenda regio-indeling 29 Bijlage 2: Tabellen bij hoofdstuk 2 31 Bijlage 3: Tabellen bij hoofdstuk 3 35 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 3

7

8 Samenvatting Aanleiding Demografische ontwikkelingen hebben de komende jaren gevolgen voor de leerlingaantallen in het primair en voortgezet onderwijs. In het primair onderwijs wordt de komende jaren een daling van het aantal leerlingen verwacht. Het voortgezet onderwijs laat eerst nog een stijging zien, na 2015 gevolgd door een daling van het aantal leerlingen. De geschetste ontwikkelingen in leerlingaantallen hebben naar verwachting personele consequenties voor de scholen. Immers, om les te geven aan minder leerlingen zijn er, bij gelijkblijvende groepsgrootte, minder leraren nodig. Een belangrijke kanttekening is evenwel dat de toekomstige vraag naar (nieuwe) leraren niet alleen wordt bepaald door het aantal leerlingen, maar ook door het personeelsverloop onder de huidige leraren. Dit wordt in de publieke discussie nogal eens over het hoofd gezien. Voor een evenwichtige analyse van de toekomstige onderwijsarbeidsmarkt, en daarop afgestemd strategisch arbeidsmarkt-, opleidings- en personeelsbeleid, is het belangrijk om zowel de uitbreidingsvraag (of krimpvraag) als gevolg van ontwikkelingen in leerlingenaantallen, als de vervangingsvraag als gevolg van personele uitstroom in beschouwing te nemen. Een dergelijke analyse staat in deze rapportage centraal. Gecombineerd geven beide vraagindicatoren een beeld van de te verwachten vraag naar leraren. Het is goed om op te merken dat de voorliggende rapportage alleen inzicht geeft in de regionale vraag naar leraren in de periode Aan een confrontatie van arbeidsvraag en -aanbod op regionaal niveau wordt gewerkt op basis van het MIRROR-model. Uitkomsten De voorliggende rapportage laat zien dat demografische ontwikkelingen de komende jaren van invloed zijn op de verwachte leerlingaantallen. Het primair onderwijs wordt op dit moment reeds geconfronteerd met dalende leerlingaantallen, een trend die de komende jaren zal aanhouden. In het voortgezet onderwijs daarentegen nemen de leerlingaantallen de komende jaren eerst nog toe, om pas na 2015 te dalen. Onder invloed van de ontwikkelingen in leerlingaantallen loopt het aantal arbeidsplaatsen voor leraren in het primair onderwijs terug. In het voortgezet onderwijs neemt het aantal arbeidsplaatsen voor leraren tot 2015 nog toe, daarna gevolgd door een daling van het aantal arbeidsplaatsen. Hoewel het aantal arbeidsplaatsen daalt, eerst in primair onderwijs en later ook in het voortgezet onderwijs, neemt de vraag naar nieuwe leraren niet af. Door een grote uitstroom van oudere leraren die met pensioen gaan, bestaat er de komende jaren een groeiende vraag naar nieuwe leraren. Deze uitkomsten zijn verschillend naar regio, zoals voorliggende rapportage laat zien. Uitkomsten primair onderwijs In het primair onderwijs daalt het aantal leerlingen in de periode met 4 procent; in de periode blijft de daling beperkt tot 1 procent. Het gevolg hiervan is dat in het primair onderwijs tussen 2011 en 2020 het aantal arbeidsplaatsen voor leraren met bijna leraren daalt. Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 5

9 Tegelijkertijd wordt de sector de komende jaren geconfronteerd met een forse uitstroom van zittend personeel, vooral als gevolg van vergrijzing. De omvang van deze personele uitstroom ( fte tot aan 2020) is vele malen groter dan de daling van de werkgelegenheid (-7.000) als gevolg van de dalende leerlingaantallen. Per saldo resteert er voor het primair onderwijs een forse vraag naar nieuwe leraren die de komende jaren moeten worden opgeleid. Landelijk zijn er tot aan 2020 ruim nieuwe leraren nodig. Ongeveer de helft hiervan is nodig in de periode tot aan 2016, de andere helft in de periode daarna Regionale verschillen in personeelsvraag in het primair onderwijs De geschetste uitkomsten voor het primair onderwijs vertonen grote regionale verschillen: In de periode hebben alleen Almere (+1,8%), Haaglanden (+1,8%), Rotterdam (+2,6%), Utrecht (+5,3%) en Amsterdam (+5,9%) nog te maken met een stijgend aantal leerlingen in het primair onderwijs en daardoor toenemend aantal arbeidsplaatsen voor leraren. In alle andere regio s daalt het aantal leerlingen en daarmee ook het aantal arbeidsplaatsen voor leraren. Voor de periode geldt dat alle grote steden behalve Almere te maken hebben met een daling van het aantal leerlingen in het primair onderwijs. Naast Almere (+5,1%) hebben ook Maastricht Mergelland (+5,2%), Flevoland (+2,8%) en Haaglanden (+2,2%) naar verwachting te maken met een serieuze groei van het aantal leerlingen en daarmee corresponderende groei van het aantal arbeidsplaatsen voor leraren. De vraag naar (nieuwe) leraren wordt niet alleen bepaald door het aantal leerlingen, maar ook door het aantal vertrekkende leraren. In absolute zin is de vervangingsvraag naar leraren gedurende de periode het grootst in Rijnmond (3.400 fte), Amsterdam (3.200 fte), Zuidelijk Noord-Holland (3.200 fte), Rotterdam (2.200 fte), Rijn-Gouwe (2.100 fte) en Zuidoost Brabant (2.000 fte). Als gevolg van de ontwikkeling in leerlingaantallen en vervanging van vertrekkende leraren manifesteert de grootste vraag naar nieuwe leraren zich in de randstadregio s Amsterdam (3.607 fte ), Rijnmond (2.986 fte), Zuidelijk Noord-Holland (2.529 fte) en Rotterdam fte); Veel kleiner is de behoefte aan nieuwe leraren in de regio s Roermond 313 fte), Oost- Groningen(313 fte), Noord Groningen (265 fte), Westelijke Mijnstreek (254 fte) en Weert (172 fte). Maar ook in deze kleinere regio s gaat het nog altijd om een extra vraag naar leraren die met het huidige personeelsbestand niet kan worden opgevangen. Bovendien neemt de behoefte aan nieuwe leraren in de meeste van deze regio s in de periode weer toe. Kortom, de afnemende behoefte aan leraren als gevolg van dalende leerlingaantallen wordt in alle regio s meer dan gecompenseerd door de vervangingsvraag. Dit is vooral een gevolg van de toenemende vergrijzing van het lerarencorps. Uitkomsten voortgezet onderwijs Tot aan 2015 wordt in het voortgezet onderwijs landelijk een lichte stijging van het aantal leerlingen verwacht (+4,8%), hetgeen de komende jaren een stijging van het aantal arbeidsplaatsen voor leraren impliceert. Daarna zal het leerlingaantal krimpen, om rond 2020 ongeveer weer op het niveau van 2011 terug te keren. De uitstroom van zittend personeel in het voortgezet onderwijs resulteert de komende jaren in een grote vervangingsvraag. Het saldo van uitbreidings- en vervangingsvraag leidt ertoe dat tot aan 2020 ruim nieuwe leraren nodig zijn om in de personeelsbehoefte voor het voortgezet onderwijs te kunnen voorzien. Ongeveer hiervan zijn reeds nodig in de periode tot aan Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

10 Regionale verschillen in personeelsvraag in het voortgezet onderwijs De geschetste uitkomsten voor het voortgezet onderwijs vertonen grote regionale verschillen: In de periode hebben de meeste regio s in Nederland nog te maken met een stijgend aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs. Regio s met een bovengemiddelde groei van het aantal leerlingen en daarmee corresponderend aantal arbeidsplaatsen voor leraren zijn: IJssel en Vecht (+8,7%), Flevoland (+9,5%), Utrecht-Midden (+8,5%), Utrecht (+8,5%) en Almere (+9,5%). Er zijn in deze periode vier regio s die te maken hebben met een (lichte) daling van het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs (de regio s Noord-Groningen, Weert, Westelijke Mijnstreek en Maastricht Mergelland). In absolute zin de grootste uitbreidingsvraag in het voortgezet onderwijs wordt in de periode verwacht voor: IJssel Vecht (+ 200 fte), Zuidelijk Noord-Holland (+317 fte), Amsterdam (+300 fte), Haaglanden (+164 fte), Utrecht-Midden (+190 fte) en Rijnmond (+ 200 fte). Na 2015 krijgen nagenoeg alle regio s te maken met een dalend leerlingenaantal in het voortgezet onderwijs, en daardoor ook een daling van het aantal arbeidsplaatsen voor leraren. De grootste krimp in arbeidsplaatsen in de periode vindt plaats in de RPA-regio s: Friesland (-128 fte), Nijmegen (-126 fte), Maastricht Mergelland (-116 fte) en Noord-Holland- Noord (-112 fte). Tegelijkertijd zijn er ook regio s waar het aantal arbeidsplaatsen voor leraren nog fors toeneemt, zoals Amsterdam (+322 fte), Haaglanden (+204 fte) en Utrecht Midden (+186 fte). Als gevolg van het vertrek van (vooral oudere) leraren is zowel in de periode als in de periode het saldo van de uitbreidings- en vervangingsvraag in alle RPA-regio s positief. Over de gehele periode wordt de grootste vraag naar nieuw personeel verwacht in de randstadregio s: Amsterdam (2.940 fte), Rijnmond (2.118 fte), Zuidelijk Noord-Holland (1.866 fte)en Haaglanden (1.734 fte). Regio s met een relatief kleine vraag naar nieuw personeel zijn Noord-Groningen (91 fte), Weert (199 fte), Roermond (206 fte), Westelijke Mijnstreek (223 fte) en Oost-Groningen (242 fte). Evenals in het primair onderwijs, gaat het ook in deze kleinere regio s altijd nog om een extra vraag naar leraren die met het huidige personeelsbestand niet kan worden opgevangen. Conclusie Geconcludeerd wordt dat onder invloed van dalende leerlingaantallen het aantal arbeidsplaatsen voor leraren in het primair onderwijs de komende jaren zal afnemen. Echter, de afnemende vraag naar (nieuwe) leraren die hiervan het gevolg is, wordt meer dan gecompenseerd door vertrekkende leraren als gevolg van toenemende vergrijzing. Hierdoor bestaat de komende jaren een grote behoefte aan nieuwe leraren die de vrij komende arbeidsplaatsen van vertrekkende leraren kunnen innemen. Ook regio s die met een bovengemiddelde krimp van het aantal leerlingen worden geconfronteerd blijven de komende jaren behoefte houden aan nieuw opgeleide leraren. Voor het voortgezet onderwijs geldt eenzelfde redenering, zij het dat daar de krimp van leerlingaantallen zich pas na 2015 voordoet. Dit betekent dat er de komende jaren voor beide sectoren in alle regio s een grote behoefte blijft bestaan aan nieuwe leraren. Deze behoefte is het grootst in de randstadregio s.. Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 7

11

12 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Als gevolg van demografische ontwikkelingen wordt de komende jaren een daling van het aantal leerlingen verwacht, eerst in het primair onderwijs, enkele jaren later in het voortgezet onderwijs. In het primair onderwijs zet de daling in vanaf het schooljaar 2010/11; de deelname in 2015/16 ligt ongeveer 6 procent lager dan in het schooljaar 2010/2011. In het voortgezet onderwijs neemt het aantal leerlingen tot 2015/16 vooralsnog eerst toe (+5% ten opzichte van 2010/11) 1. Daarna wordt in het voortgezet onderwijs in navolging van de ontwikkelingen in het primair onderwijs een daling verwacht. Hierbij bestaan er grote regionale en lokale verschillen. In het rapport Krimp als kans 2 dat het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) in 2010 uitgaf, is een gedetailleerde analyse gemaakt van de regionale ontwikkelingen in leerlingaantallen. Hieruit blijkt dat vooral in Groningen, Friesland, Drenthe, Gelderland en Limburg het aantal leerlingen in het basisonderwijs sterk zal dalen (11 à 12% in de periode ). In veel grote steden echter zal het aantal leerlingen de komende jaren (blijven) groeien. In het voortgezet onderwijs zet de daling van het aantal leerlingen pas in na 2015/16 en dan vooral in de regio s Groningen en Limburg, en in mindere mate in Friesland, Zeeland, Noord-Brabant en Gelderland. De geschetste ontwikkeling in leerlingaantallen heeft personele consequenties voor de scholen. Immers, door teruglopende inkomsten van de school (dalende lump sum 3 ) moet de formatie worden aangepast. Volgens sommige bronnen leidt dit tot een (regionaal) overschot aan leraren en een vergrijsd personeelsbestand, als gevolg van het vaak gehanteerde last in-first out principe 4. Een belangrijke kanttekening bij de mogelijke personele gevolgen van dalende leerlingaantallen is dat de toekomstige vraag naar (nieuwe) leraren niet alleen wordt bepaald door het aantal leerlingen maar ook door het personeelsverloop onder de huidige leraren. Personeelsverloop kan onder andere het gevolg zijn van vertrek naar een andere baan, (vervroegde) pensionering of arbeidsongeschiktheid. Het is algemeen bekend dat het onderwijs een sterk vergrijsde personeelssamenstelling heeft, waardoor een groot deel van de huidige leraren de komende vijf tot tien jaar het onderwijs zal verlaten. Het is daarmee niet ondenkbaar dat een dalende vraag naar leraren als gevolg van afnemende leerlingaantallen voor een (groot) deel wordt gecompenseerd door uitstroom van leraren naar pensioen. Naast de genoemden factoren, zijn er ook andere factoren die van invloed kunnen zijn op de vraag naar leraren. Bijvoorbeeld de groepsgrootte die bepalend is voor de leraar/leerling ratio. Ook is er een kleine scholen toeslag die het scholen onder bepaalde omstandigheden toestaat om kleinere klassen aan te houden. Daarnaast moet worden opgemerkt dat de effecten van de bezuinigingen op het passend onderwijs geen deel uitmaken van de in deze rapportage gepresenteerde analyses Ministerie van OCW. Referentieramingen Den Haag. ResearchNed (2010). Krimp als kans. Leerlingendaling in het primair en voortgezet onderwijs. Den Haag: SBO. De lump sum van de school is voor een groot deel afhankelijk van het aantal leerlingen. Nationaal Netwerk Bevolkingsdeelname, Themagroep Krimp en Onderwijs (2009). Positionpaper Krimp en onderwijs. Den Haag. Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 9

13 Voor een evenwichtige analyse van de toekomstige onderwijsarbeidsmarkt, en daarop afgestemd strategisch arbeidsmarkt-, opleidings- en personeelsbeleid, is het belangrijk om zowel de uitbreidingsvraag (of krimpvraag) als gevolg van ontwikkelingen in leerlingenaantallen, als de vervangingsvraag als gevolg van personele uitstroom in beschouwing te nemen. Een dergelijke analyse staat in deze rapportage centraal. Hieronder leggen we kort het onderscheid uit tussen uitbreidings- en vervangingsvraag 5 : Uitleg uitbreidings- en vervangingsvraag: Uitbreidingsvraag is de verandering in personeelsvraag die het gevolg is van de ontwikkeling in het aantal leerlingen: naarmate er meer leerlingen zijn, zijn er meer leraren nodig, en naarmate er minder leerlingen zijn, zijn er minder leraren nodig; Vervangingsvraag wordt bepaald door het saldo van uitstroom van leraren, arbeidsduurwijziging bij zittende leraren en functiewijzigingen van leraren (bijvoorbeeld doorstroom naar een directeursfunctie). De uitbreidingsvraag is dus de behoefte aan nieuwe leraren als gevolg van veranderingen in leerlingenaantallen en de vervangingsvraag is de behoefte aan nieuwe leraren als gevolg van arbeidsmarktstromen bij het zittend personeel. De uitbreidingsvraag kan positief of negatief zijn; hij is positief als het aantal leerlingen toeneemt (bij een ongewijzigde leraar/leerlingenratio) en negatief als het aantal leerlingen afneemt. De vervangingsvraag is in de praktijk altijd positief. 1.2 Doel en aanpak van de studie Doel Het ministerie van OCW heeft Ecorys gevraagd om een nadere analyse van de uitbreidings- en vervangingsvraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs, voor de verschillende RPAregio s ( ). Voor deze analyse heeft CentERdata aanvullende analyses uitgevoerd op de databestanden van MIRROR. Daarbij is niet alleen gekeken naar de gevolgen van de krimp in leerlingaantallen, maar ook naar de uitstroom van leraren. Op basis van deze analyses heeft Ecorys voorliggend rapport opgesteld. Deze regionale analyses zijn mede gebruikt voor de nota Werken in het Onderwijs 2012 (paragraaf 4.5 van de nota WIO). 6 Aanpak Voor het beantwoorden van de vraag van OCW is gebruik gemaakt van de update van de arbeidsmarktprognoses zoals die in juli 2011 door CentERdata zijn opgesteld in het kader van het arbeidsmarktramingenproject (MIRROR) voor het ministerie van OCW. Deze arbeidsmarktprognoses zijn een actualisering van de gegevens zoals die eerder zijn gepubliceerd in het rapport De Toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel Leeswijzer Het vervolg van dit rapport bestaat uit twee hoofdstukken: Hoofdstuk 3 gaat over de vraagontwikkeling in het primair onderwijs; Hoofdstuk 4 gaat over de vraagontwikkeling in het voortgezet onderwijs Ontleend aan: Fontein, P.H., Adriaens, J. Nelissen, K. de Vos (2011). De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel CentrERdata/Ministerie van OCW. Den Haag. Ministerie van OCW, Nota Werken in het Onderwijs 2012, September 2011, Den Haag. Ministerie van OCW, bapo publicatie 193, Den Haag november 2010, onderzoek uitgevoerd door CentERdata. 10 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

14 De resultaten zijn uitgesplitst naar RPA-gebied 8. Bovendien presenteren wij uitkomsten voor twee periodes, te weten en In elk hoofdstuk schetsen wij eerst op hoofdlijnen de ontwikkeling van leerlingaantallen en beschrijven wij de consequenties hiervan voor de uitbreidingsvraag. Daarna gaan wij in op de ontwikkelingen in vervangingsvraag. Beide hoofdstukken, respectievelijk over primair en voortgezet onderwijs, worden afgesloten met een overzicht van het saldo van uitbreidings- en vervangingsvraag. In bijlage 1 is in een kaart van Nederland opgenomen met de namen van de onderscheiden regio s. Tevens presenteren wij in de bijlage tabellen die aan de gepresenteerde figuren ten grondslag liggen. 8 RPA staat voor Regionale Platforms Arbeidsmarkt. De RPA-gebiedsindeling is een gangbare indeling om regionale arbeidsmarktgegevens te presenteren. Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 11

15

16 2 Primair onderwijs 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk beschrijven we de vraagontwikkelingen naar leraren in het primair onderwijs tot Eerst bespreken we de gevolgen van eventuele krimp van het leerlingenaantal op de uitbreidingsvraag (paragraaf 2.2). In paragraaf 2.3 komt de vervangingsvraag aan de orde. Vervolgens sluit dit hoofdstuk af met een beschouwing van het saldo van de uitbreidings- en vervangingsvraag (paragraaf 2.4). 2.2 Uitbreidingsvraag PO Een toename van het aantal leerlingen heeft, overige omstandigheden gelijkblijvend, een direct effect op de uitbreidingsvraag van scholen, zijnde de behoefte aan extra leraren. Er van uitgaande dat de ratio van aantal leerlingen per leraar niet wordt gewijzigd, hebben scholen bij dalende leerlingaantallen minder leraren nodig. In deze paragraaf wordt nagegaan hoe de uitbreidingsvraag naar leraren zich de komende jaren gaat ontwikkelen. Eerst kijken we terug naar de periode Terugblik Vooral als gevolg van de maatregel ter verkleining van de groepsgrootte die eind jaren negentig/begin 2000 werd doorgevoerd, is in de periode het aantal arbeidsplaatsen voor leraren met fte toegenomen. Daarnaast was er in deze periode een (kleine) groei van het aantal leerlingen in het primair onderwijs (zie Tabel B.1 in de bijlage). De uitbreidingsvraag is in alle RPA-gebieden positief. Dat is opvallend omdat in de afgelopen tien jaar in 20 RPA-gebieden het aantal leerlingen is gedaald. Dat er desondanks meer leraren nodig waren kan grotendeels worden verklaard doordat begin deze eeuw in het primair onderwijs een klassenverkleining is doorgevoerd, waardoor extra arbeidsplaatsen zijn ontstaan. Deze extra (uitbreidings)vraag doet zich naar verwachting niet voor in de periode ; de uitbreidingsvraag houdt dan gelijke tred met de verwachte ontwikkeling in leerlingaantallen. Voortuitblik In de periode wordt een daling van het aantal leerlingen verwacht. Landelijk daalt het aantal leerlingen in het primair onderwijs naar verwachting met ruim 6 procent. Deze daling is in vrijwel alle RPA-regio s aan de orde (zie Tabel B.2 in de bijlage). De grootste daling vindt met ruim 4 procent plaats in de periode , terwijl in de periode de daling beperkt blijft tot 1 procent. Hierin zijn grote regionale verschillen (zie Tabel B.3 en Tabel B.4 in de bijlage): In de periode hebben alleen Almere (+1,8%), Haaglanden (+1,8%), Rotterdam (+2,6%), Utrecht (+5,3%) en Amsterdam (+5,9%) nog te maken met een stijgend aantal leerlingen. In alle andere regio s daalt het aantal leerlingen. De grootste daling in leerlingenaantal in deze periode wordt verwacht in de RPA s Rivierenland (-10,9%), Noord- Groningen (-9,7%), Achterhoek (-9,5%) en Gooi- en Vechtstreek (-9,2%); Voor de periode geldt juist dat alle grote steden behalve Almere te maken hebben met een daling van het aantal leerlingen. Naast Almere (+5,1%) hebben ook Maastricht Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 13

17 Mergelland (+5,2%), Flevoland (+2,8%) en Haaglanden (+2,2%) te maken met een verwachte groei van het aantal leerlingen. Zeker voor Maastricht-Mergelland betekent dit een flinke ommekeer na de daling van ruim 8 procent in de periode ervoor. Als gevolg van de dalende leerlingaantallen, zijn er minder leraren nodig. Landelijk gezien krimpt de behoefte aan leraren in de periode met bijna fte (zie Tabel B.2 in de bijlage) 9. Figuur 1 en Figuur 2 tonen voor het primair onderwijs de totale (cumulatieve) uitbreidingsvraag voor de periodes en per RPA-gebied (zie ook tabel 3 in de bijlage). De krimp van is in de periode minder dan de helft van de periode ervoor. In Figuur 1 en Figuur 2 is dit ook duidelijk te zien. Er zijn in Figuur 1 veel rode en donkeroranje gebieden (sterke krimp), terwijl Figuur 2 vrijwel geheel geelgekleurd is (beperkte krimp). Met andere woorden, de grootste krimp in werkgelegenheid doet zich voor in de periode tot In de periode zit de grootste uitbreidingsvraag in de regio s Amsterdam (+420), Utrecht (+195) en Rotterdam (+160). De afnemende behoefte aan leraren is in deze periode het grootst in Zuidelijk Noord-Holland (-400), Rijnmond (-348), Friesland (-332) en Noord-Holland-Noord (-321). In Zuidelijk Noord-Holland wordt als gevolg van de dalende leerlingaantallen voor de periode een dalende werkgelegenheid voor leraren verwacht (-250). Daarnaast geldt dat de steden die een daling van het leerlingenaantal verwachten, ook de steden zijn met een verwachte afnemende vraag naar leraren. Evenzo is de verwachte uitbreidingsvraag in de periode juist positief voor de regio s met een stijgend aantal leerlingen. 9 De genoemde aantallen zijn schattingen en zijn hier uitsluitend bedoeld om een indicatie te geven van de absolute omvang. 14 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

18 Figuur 1 Totale uitbreidingsvraag naar leraren Figuur 2 Totale uitbreidingsvraag naar leraren in de RPA-gebieden, in de RPA-gebieden, ) Legenda < > Legenda Vervangingsvraag PO Vervangingsvraag ontstaat uit vertrek van zittend personeel, of verandering in functie of aanstellingsomvang. Vertrek kan definitief zijn, in geval van overlijden en (pre)pensioen, maar kan ook betrekking hebben op regulier vertrek van personeel naar een andere sector (buiten het primair onderwijs). Als gevolg van de vergrijzing wordt de komende jaren een toenemende uitstroom en daarmee oplopende vervangingsvraag verwacht 10. Terugblik In de periode was er landelijk gezien een vervangingsvraag van ruim fte (zie Tabel B.1 in de bijlage). Ruim een kwart van de uitstroom was het gevolg van (pre)pensionering. Met name in de provincie Limburg (RPA-regio s Weert, Westelijke Mijnstreek, Parkstad Limburg en Roermond) was het aandeel uitstroom als gevolg van de vergrijzing hoog (45-52%), evenals in de Noordelijke regio s (Friesland en delen van Groningen en Drenthe; 37% en hoger). Vooruitblik In de komende tien jaar, tot aan 2020, wordt landelijk een vervangingsvraag verwacht van bijna fte (zie Tabel B.2 in de bijlage). De vervangingsvraag is derhalve groter dan de hiervoor geconstateerde uitbreidingsvraag. De vervangingsvraag is, sterker dan in de periode , het gevolg van vergrijzing De hier gepresenteerde vervangingsvraag bestaat uit het saldo van de volledige uitstroom, verminderd met het saldo van doorstroom (verandering in fte doordat leraren hun aanstellingsomvang uitbreiden/inperken of van functie veranderen; bv. leraar naar schoolleider en vice versa). Voor het berekenen van is gebruik gemaakt van een update van de cijfers van Mirror. Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 15

19 Het percentage uitstroom onder 60-plussers stijgt de komende jaren naar ruim een derde van de totale uitstroom (39%). Ook is in ruim een derde van de onderscheiden regio s (15 van de 39) het aandeel van 60-plussers in de uitstroom meer dan 45 procent. Voor de periode zijn dit slechts 9 regio s, terwijl het in de periode al om 20 regio s gaat. Evenals in de periode is het aandeel van de vergrijzing in de vervangingsvraag vooral in Limburg en de Noordelijke provincies groot. De regio Weert is hierin met een aandeel van 57 procent over de periode koploper. In Figuur 3 en Figuur 4 is de cumulatieve vervangingsvraag voor de verschillende RPA-gebieden in de periodes en weergegeven. Hierin is te zien dat de vervangingsvraag per regio voor beide periodes ongeveer gelijk is In beide periodes ligt de vervangingsvraag rond fte (zie Tabel B.3 en Tabel B.4 in de bijlage). In absolute zin is de vervangingsvraag naar leraren gedurende de periode het grootst in Rijnmond (+3.406), Amsterdam (+3.242), Zuidelijk Noord-Holland (3.179), Rotterdam (+2.241), Rijn-Gouwe (2.118) en Zuidoost Brabant (+2.021). Figuur 3 Totale vervangingsvraag naar leraren in de RPA-gebieden, Figuur 4 Totale vervangingsvraag naar leraren in de RPA-gebieden, ) Legenda Legenda Saldo van uitbreidings- en vervangingsvraag PO Om onderbouwde uitspraken te kunnen doen over de toekomstige vraag naar leraren dient zowel naar de uitbreidings- als vervangingsvraag te worden gekeken. Daar waar de verwachte ontwikkeling in leerlingaantallen aanleiding geeft om te veronderstellen dat er in de komende jaren minder leraren nodig zijn, wijst de oplopende vervangingsvraag op het tegenovergestelde. 16 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

20 Kijken we naar de periode , dan blijkt dat de landelijke vervangingsvraag (veel) groter is dan de krimpende uitbreidingsvraag. Dit maken ook Figuur 5 en Figuur 6 duidelijk. Geen enkele regio heeft een negatief saldo van de uitbreidings- en vervangingsvraag. Tegenover een (negatieve) uitbreidingsvraag van bijna leraren staat een totaal aan vervangingsvraag van bijna leraren. Dit betekent dat er de komende 10 jaar op landelijk niveau nog zeker nieuwe leraren nodig zijn om in de vraag naar leraren in het primair onderwijs te kunnen voorzien. Gerelateerd aan de totale werkgelegenheid van leraren in het primair onderwijs in 2020 is dat ongeveer 4 procent per jaar. Ter vergelijking: in de periode was de cumulatieve vervangings- en uitbreidingsvraag ongeveer 6 procent van de werkgelegenheid voor leraren 12. Hierin doen zich grote regionale verschillen voor (zie ook Figuur 5 en Figuur 6): De grootste vraag naar nieuwe leraren in de periode manifesteert zich naar verwachting in de regio s Amsterdam (+3.607), Rijnmond (+2.986), Zuidelijk Noord-Holland (+2.529) en Rotterdam (+2.405); Veel kleiner is de behoefte aan nieuwe leraren in de regio s Roermond (+313), Oost-Groningen (+313), Noord Groningen (+265), Westelijke Mijnstreek (+254) en Weert (+172); maar ook in deze kleine regio s gaat het nog altijd om een extra vraag naar leraren die met het huidige personeelsbestand niet kan worden opgevangen. Bovendien neemt de behoefte aan nieuwe leraren in de meeste van deze regio s weer toe in de periode na een daling in (zie Tabel B.3 en Tabel B.4 in de bijlage). Met andere woorden: de afnemende behoefte aan leraren als gevolg van dalende leerlingaantallen wordt in alle regio s meer dan gecompenseerd door de vervangingsvraag. Dit is vooral een gevolg van de toenemende vergrijzing. Ook in relatieve zin zijn er grote verschillen in druk op de arbeidsmarkt. Daar waar in de periode het landelijke saldo van de uitbreidings- en vervangingvraag voor leraren ongeveer 4 procent van de werkgelegenheid voor leraren bedraagt, is deze relatief laag in Westelijke Mijnstreek (2,8%), Oost-Groningen (2,9%), Roermond (3,0%) en Centraal-Groningen (3,1%), en juist relatief hoog in Almere (7,4%) en Amsterdam (7,0%). Enkele voorbeelden van vraag naar leraren in krimpregio s Dat inzicht in de ontwikkeling in leerlingaantallen onvoldoende is om uitspraken te doen over de toekomstige vraag naar leraren illustreren de volgende voorbeelden: In het RPA Zuidelijk Noord-Holland neemt het aantal leerlingen in het primair onderwijs tot aan 2020 af met 10 procent; de werkgelegenheid voor leraren daalt daardoor met 650 (negatieve uitbreidingsvraag). Echter, de vervangingsvraag in dezelfde periode bedraagt bijna Een resterende vraag van ruim nieuwe leraren; In Den Haag daalt het aantal leerlingen in het primair onderwijs in de periode tot aan 2020 met bijna 9 procent; hierdoor zijn in 2020 ruim 200 leraren minder nodig om aan de Haagse jeugd onderwijs te geven. Echter, door het vertrek van veel leraren, vooral als gevolg van vergrijzing, zijn er tot aan 2020 in Den Haag in totaal bijna nieuwe leraren nodig; In het RPA Rivierenland daalt het aantal leerlingen de komende 10 jaar met ruim 17 procent. De behoefte aan leraren daalt hierdoor met ongeveer 270. De vervangingsvraag bedraagt bijna 750, waardoor de resterende vraag naar leraren tot aan 2020 bijna 500 is. 12 In plaats van de vervulde vraag bij de periode is bij de berekening van dit percentage voor de periode uitgegaan van aantal werkenden, inclusief bapo). Dit aandeel geeft daarmee vooral een goed beeld van de verschillen in de relatieve vraag naar leraren tussen regio s en minder tussen de periodes en Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 17

21 Bij het voorgaande dient te worden bedacht dat in de analyses uitsluitend naar de vraag naar leraren is gekeken. Figuur 5 Saldo van uitbreidings- en vervangingsvraag per RPA-regio, Figuur 6 Saldo van uitbreidings- en vervangingsvraag per RPA-regio, Legenda > Legenda > 18 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

22 3 Voortgezet onderwijs 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk bespreken we de (verwachte) ontwikkelingen voor het personeel in het voortgezet onderwijs tot Net als in het vorige hoofdstuk gaan we achtereenvolgens in op de uitbreidingsvraag (paragraaf 3.2), de vervangingsvraag (paragraaf 3.3) en het saldo van de uitbreidings- en vervangingsvraag (paragraaf 3.4). 3.2 Uitbreidingsvraag VO Evenals in het primair onderwijs heeft in het voortgezet onderwijs de ontwikkeling van het leerlingenaantal direct effect op de (extra) behoefte aan leraren van de scholen. Er van uitgaande dat de ratio van het aantal leerlingen per leraar niet wordt gewijzigd, hebben scholen bij stijgende leerlingaantallen meer leraren nodig. In deze paragraaf wordt nagegaan hoe de uitbreidingsvraag naar leraren zich de komende jaren gaat ontwikkelen. Eerst blikken we terug op de periode , daarna kijken we vooruit naar de periode tot 2016 en daarna. Terugblik In de periode groeide het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs met ruim 5 procent (zie Tabel B.5 in de bijlage). Het aantal arbeidsplaatsen voor leraren nam in dezelfde periode toe met bijna fte, een stijging van 15 procent. Deze stijging van het aantal arbeidsplaatsen is ook een gevolg van de vermindering van het aantal lestaken, die in deze periode plaatsvond. Vrijwel alle RPA-gebieden kenden in deze periode een positieve uitbreidingsvraag. De sterkste toename van het aantal leraren deed zich voor in de regio s Amsterdam (+522), Rijnmond (+2.044) en Zuidelijk Noord-Holland (+1.466). 13 Voortuitblik Tot aan 2015 wordt in het voortgezet onderwijs landelijk een stijging van het aantal leerlingen verwacht (+4,8%), hetgeen de komende jaren een stijging van het aantal arbeidsplaatsen voor leraren impliceert. Daarna zal het leerlingaantal krimpen, om rond 2020 ongeveer weer op het niveau van 2011 terug te keren (zie tabel Tabel B.7 en Tabel B.8). Over de gehele periode wordt een zeer beperkte uitbreidingsvraag verwacht (+500) (zie Tabel B.6 in de bijlage). Hierin bestaan grote regionale verschillen: Van de 39 RPA-regio s zijn er 17 waar in de periode sprake is van een positieve uitbreidingsvraag, dat wil zeggen een groeiende behoefte aan leraren als gevolg van een groeiend leerlingenaantal. Alleen in de regio s Maastricht Mergelland, Noord-Groningen, Weert en Westelijke Mijnstreek is in de periode al sprake van een (licht) negatieve uitbreidingsvraag. De overige regio s hebben in deze periode nog een positieve uitbreidingsvraag; De grootste uitbreidingsvraag in het voortgezet onderwijs wordt in verwacht voor: Zuidelijk Noord-Holland (+340 fte), Amsterdam (+322 fte), Haaglanden (+204 fte), Utrecht- 13 De genoemde aantallen zijn schattingen en zijn hier uitsluitend bedoeld om een indicatie te geven van de absolute omvang. Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 19

23 Midden (+186 fte) en Den Haag (+142 fte). Op Utrecht na zijn het ook deze regio s die in de periode nog een beperkte positieve uitbreidingsvraag hebben; De grootste krimp in arbeidsplaatsen vindt in de periode plaats in de RPA-regio s: Friesland (-128 fte), Nijmegen (-126 fte), Maastricht Mergelland (-116 fte) en Noord-Holland- Noord (-112 fte). In Figuur 7 en Figuur 8 is de cumulatieve uitbreidingsvraag in de periodes en per regio weergegeven. Hierin is te zien dat vanaf 2016 nog slechts een beperkt aantal regio s een positieve uitbreidingsvraag zal hebben. Hiermee is echter niet gezegd, dat er geen behoefte meer zal zijn aan nieuw personeel. Deze behoefte ontstaat niet alleen als gevolg van het aantal leerlingen, maar ook als gevolg van vertrek van zittend personeel. Daarom bespreken we in de volgende paragraaf de vervangingsvraag. Figuur 7 Totale uitbreidingsvraag naar leraren in de RPA-gebieden, Figuur 8 Totale uitbreidingsvraag naar leraren in de RPA-gebieden, ) Legenda Legenda Vervangingsvraag VO Om na te gaan of er met een dalend leerlingaantal echt sprake is van minder vraag naar personeel in de betreffende regio s, is het van belang ook de vervangingsvraag in ogenschouw te nemen. De vervangingsvraag bestaat uit het vertrek van zittend personeel. Vooral de vergrijzing zorgt ervoor dat er de komende jaren een forse vervangingsvraag wordt verwacht De hier gepresenteerde vervangingsvraag bestaat uit het saldo van de volledige uitstroom, verminderd met het saldo van doorstroom (verandering in fte doordat leraren hun aanstellingsomvang uitbreiden/inperken of van functie veranderen; bv. leraar naar schoolleider en vice versa). 20 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

24 Terugblik In de periode was er landelijk gezien in het voortgezet onderwijs een vervangingsvraag van bijna fte (zie Tabel B.5 in de bijlage). De uitstroom naar (pre)pensioen als percentage van de totale uitstroom was in deze periode ongeveer 37 procent. De regio Roermond had met 65 procent het grootste percentage uitstroom naar (pre)pensioen. Andere regio s waar de uitstroom als gevolg van (pre)pensioen relatief hoog (meer dan 50%) was, zijn Friesland, Noord-Limburg, Parkstad Limburg, Westelijke Mijnstreek, Maastricht Mergelland en de regio Weert. Vooruitblik In de komende tien jaar, tot aan 2020, wordt in het voortgezet onderwijs landelijk een vervangingsvraag verwacht van fte (zie Tabel B.6 in de bijlage). De vervangingsvraag is daarmee vergelijkbaar met de periode en bovendien vele malen groter dan de eerder geconstateerde uitbreidingsvraag (+500). Net als in het po is de vervangingsvraag, sterker dan in de periode , het gevolg van vergrijzing. De uitstroom van 60-plussers als percentage van de totale uitstroom loopt naar verwachting op tot boven de 45 procent. Deze uitstroom wordt verwacht zelfs op 55 procent of hoger uit te komen voor een negental regio s, waarbij Parkstad Limburg (60%) en Twente (63%) de kroon spannen. Voor de periode loopt het aantal regio s met een aandeel van deze uitstroom van meer dan 60 procent op tot zeven. Figuur 9 en Figuur 10 laten zien wat de cumulatieve vervangingsvraag is voor de verschillende RPA-gebieden voor de periodes en Figuur 9 Totale vervangingsvraag naar leraren in de RPA-gebieden, Figuur 10 Totale vervangingsvraag naar leraren in de RPA-gebieden, Legenda Legenda Duidelijk te zien is dat vrijwel alle gebieden de komende tien jaar te maken hebben met een forse vervangingsvraag. Waar na 2015 vrijwel geen enkele regio te maken heeft met een uitbreidingsvraag (behalve aantal regio s in het westen van het land) en er dus sprake is van krimp (Figuur 8) geldt voor de vervangingsvraag dat juist ook de regio s met grote krimp van de Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 21

25 uitbreidingsvraag een grote absolute (vervangings)vraag naar leraren zullen hebben (Figuur 10).Dit geldt vooral voor het Noorden van het land. 3.4 Saldo van uitbreidings - en vervangingsvraag VO De voorgaande paragrafen gingen in op de ontwikkeling in de vraag naar leraren. Het vertrekpunt was dat er op regionaal niveau een overschot zou kunnen ontstaan aan leraren op het moment dat het leerlingenaantal daalt. Wanneer hiervoor alleen wordt uitgegaan van de uitbreidingsvraag, lijkt dat in een flink aantal regio s inderdaad het geval te zijn. Op het moment dat we ook de vervangingsvraag in ogenschouw nemen, zien we echter dat niet alleen het aantal leerlingen, maar ook het aantal leraren afneemt. Belangrijkste oorzaak voor de afname van het aantal leraren is de vergrijzing. Door het saldo te berekenen van de uitbreidings- en de vervangingsvraag, kunnen we nagaan of er, met name in de krimpregio s, inderdaad geen sprake meer is van een behoefte aan nieuw personeel. Kijken we naar de periode , dan blijkt dat er landelijk naast de zeer beperkte uitbreidingsvraag (+500) een vervangingsvraag verwacht wordt van ruim Gerelateerd aan de totale werkgelegenheid van leraren in het voortgezet onderwijs in 2020 is dat 5 procent. Uitgesplitst naar regio loopt dat aandeel uiteen van 3,3 tot 8,2 procent. Ter vergelijking: in de periode was de cumulatieve vervangings- en uitbreidingsvraag vergelijkbaar. Het saldo van de uitbreidings- en vervangingsvraag is het grootst in de periode Dit geldt ook voor alle regio s afzonderlijk. Wel zijn er grote regionale verschillen in de hoogte van het saldo (zie Tabel B.7 en Tabel B.8): De grootste vraag naar nieuw personeel wordt verwacht in de volgende RPA-gebieden: Amsterdam ( fte), Rijnmond ( fte) Zuidelijk Noord-Holland ( fte) en Haaglanden ( fte); De regio s met de kleinste vraag naar nieuw personeel zijn Noord-Groningen (+91), Weert (+199), Roermond (+206), Westelijke Mijnstreek (+223) en Oost-Groningen (+242 fte). Figuur 11 en Figuur 12 laten ook duidelijk zien dat, net als in het primair onderwijs, de vervangingsvraag de gevolgen van het dalende leerlingaantal verreweg opheft. In alle regio s blijft naar verwachting in vooral de periode , maar ook nog in behoefte bestaan aan nieuwe leraren voor het voortgezet onderwijs. Belangrijkste reden hiervoor is de vergrijzing, die verantwoordelijk is voor bijna de helft van de vervangingsvraag. 22 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

26 Figuur 11 Saldo van de uitbreidings- en vervangingsvraag per RPA-gebied, Figuur 12 Saldo van de uitbreidings- en vervangingsvraag per RPA-gebied, Legenda Legenda Enkele voorbeelden van vraag naar leraren in krimpregio s Dat inzicht in de ontwikkeling in leerlingaantallen onvoldoende is om uitspraken te doen over de toekomstige vraag naar leraren illustreren de volgende voorbeelden: In het RPA Nijmegen neemt het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs na een lichte stijging in de periode tot aan 2020 af met bijna 10 procent. De werkgelegenheid voor leraren daalt daardoor in de periode ongeveer met 120 fte (negatieve uitbreidingsvraag). Echter, de vervangingsvraag in dezelfde periode bedraagt 635. Een resterende vraag van 510 nieuwe leraren; In RPA Maastricht-Mergelland daalt het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs al in de periode met bijna 5 procent en zet deze daling versterkt door tot aan 2020 met ruim 11 procent. De werkgelegenheid voor leraren daalt daardoor in de gehele periode met 116 fte. De vervangingsvraag in de komende jaren bedraagt echter bijna 380; een resterende vraag derhalve van ruim 260 leraren; In RPA Zeeland wordt een daling van het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs verwacht van bijna 7 procent. Het aantal arbeidsplaatsen voor leraren loopt hierdoor terug met 80 fte. Door vertrek van zittend personeel (hoofdzakelijk als gevolg van vergrijzing) zijn er de komende jaren bijna 630 leraren nodig om vertrekkende leraren te vervangen. Het saldo van de negatieve uitbreidingsvraag en de vervangingsvraag is bijna 550. Bij het voorgaande dient te worden bedacht dat wij in onze analyses uitsluitend naar de vraag naar leraren hebben gekeken. Het verwachte aanbod van nieuwe leraren uit de lerarenopleidingen is buiten beschouwing gelaten. Er worden dan ook geen uitspraken gedaan over verwachte tekorten of overschotten op de arbeidsmarkt voor leraren. Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 23

27

28 Gebruikte literatuur CentERdata, De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel CentERdata/Ministerie van OCW. Den Haag, Ministerie van OCW. Referentieramingen Den Haag, Ministerie van OCW, Nota Werken in het onderwijs 2012, Den Haag, september Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling, Themagroep Krimp en Onderwijs. Positionpaper Krimp en onderwijs. Den Haag, Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling, De personele gevolgen van krimp in het onderwijs, Den Haag, juni ResearchNed, Krimp als kans. Leerlingendaling in het primair en voortgezet onderwijs. Den Haag: SBO, Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 25

29

30 Bijlagen Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 27

31

32 Bijlage 1: Legenda regio-indeling Nummer RPA-regio 1 Noord-Groningen 2 Oost-Groningen 3 Centraal-Groningen 4 Fryslân 5 Zuid- en Midden-Drenthe 6 IJssel en Vecht 7 Twente 8 Noordwest-Veluwe 9 Stedendriehoek 10 De Vallei 11 IJssel en Rijn 12 Achterhoek 13 Nijmegen 14 Rivierenland 15 Flevoland 16 Gooi en Vechtstreek 17 Eemland 18 Utrecht-Midden 19 Noord-Holland-Noord 20 Zuidelijk Noord-Holland 21 Rijn-Gouwe 22 Haaglanden 23 Rijnmond 24 Zeeland 25 West-Brabant 26 Midden-Brabant 27 Noordoost-Brabant 28 Zuidoost-Brabant 29 Noord-Limburg 30 Weert 31 Roermond 32 Westelijke Mijnstreek 33 Parkstad Limburg 34 Maastricht Mergelland 35 Utrecht 36 Amsterdam 37 Den Haag 38 Rotterdam 39 Almere Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 29

33

34 Bijlage 2: Tabellen bij hoofdstuk 2 Tabel B.1 Leerlingaantallen en (saldo van) uitbreidings- en vervangingsvraag over per RPA (primair onderwijs) RPA-regio Procentuele toe- of afname leerlingen ( ) Totale uitbreidingsvra ag ( ) Totale vervangingsvra ag ( ) Saldo uitbreidings- en vervangingsvra ag ( ) Noord-Groningen -14,7% Oost-Groningen -4,0% Centraal-Groningen 3,5% Fryslân 0,0% Zuid- en Midden-Drenthe 2,1% IJssel en Vecht 6,6% Twente 3,6% Noordwest-Veluwe -2,0% Stedendriehoek 3,6% De Vallei 2,8% IJssel en Rijn 3,4% Achterhoek 0,3% Nijmegen -1,6% Rivierenland 2,1% Flevoland 6,2% Gooi en Vechtstreek 5,3% Eemland 11,6% Utrecht-Midden 2,1% Noord-Holland-Noord -2,0% Zuidelijk Noord-Holland 5,3% Rijn-Gouwe -5,9% Haaglanden -2,6% Rijnmond -2,1% Zeeland -5,0% West-Brabant -2,9% Midden-Brabant -3,2% Noordoost-Brabant -0,9% Zuidoost-Brabant -0,4% Noord-Limburg -6,6% Weert -12,3% Roermond -10,4% Westelijke Mijnstreek -12,1% Parkstad Limburg -17,0% Maastricht Mergelland -17,6% Utrecht 36,2% Amsterdam 7,9% Den Haag 13,2% Rotterdam -3,0% Almere 15,9% Landelijk 0,7% Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 31

35 Tabel B.2 Leerlingaantallen en (saldo van) uitbreidings- en vervangingsvraag over per RPA (primair onderwijs) RPA-regio Procentuele toe- of afname leerlingen ( ) Totale uitbreidingsvraag ( ) Totale vervangingsvraag ( ) Saldo uitbreidings- en vervangingsvraag ( ) Noord-Groningen -12,3% Oost-Groningen -13,1% Centraal-Groningen -5,5% Fryslân -8,2% Zuid- en Midden-Drenthe -8,8% IJssel en Vecht -6,2% Twente -7,8% Noordwest-Veluwe -6,3% Stedendriehoek -8,4% De Vallei -6,1% IJssel en Rijn -8,7% Achterhoek -15,6% Nijmegen -12,2% Rivierenland -17,2% Flevoland 2,4% Gooi en Vechtstreek -14,4% Eemland -11,4% Utrecht-Midden -10,9% Noord-Holland-Noord -9,1% Zuidelijk Noord-Holland -10,1% Rijn-Gouwe -6,9% Haaglanden 4,7% Rijnmond -5,1% Zeeland -6,2% West-Brabant -6,9% Midden-Brabant -3,7% Noordoost-Brabant -8,0% Zuidoost-Brabant -4,5% Noord-Limburg -7,4% Weert -10,1% Roermond -11,3% Westelijke Mijnstreek -8,3% Parkstad Limburg -2,3% Maastricht Mergelland -4,0% Utrecht 1,5% Amsterdam 3,7% Den Haag -8,9% Rotterdam 2,3% Almere 7,1% Landelijk -6,3% Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

36 Tabel B.3 Leerlingaantallen en (saldo van) uitbreidings- en vervangingsvraag over per RPA (primair onderwijs) RPA-regio Procentuele toe- of afname leerlingen ( ) Totale uitbreidingsvraag ( ) Totale vervangingsvraag ( ) Saldo uitbreidings- en vervangingsvraag ( ) Noord-Groningen -9,7% Oost-Groningen -8,9% Centraal-Groningen -6,2% Fryslân -6,5% Zuid- en Midden-Drenthe -6,6% IJssel en Vecht -4,1% Twente -4,9% Noordwest-Veluwe -4,9% Stedendriehoek -5,0% De Vallei -4,4% IJssel en Rijn -6,0% Achterhoek -9,5% Nijmegen -8,7% Rivierenland -10,9% Flevoland -0,7% Gooi en Vechtstreek -9,2% Eemland -6,0% Utrecht-Midden -7,9% Noord-Holland-Noord -7,0% Zuidelijk Noord-Holland -6,0% Rijn-Gouwe -5,3% Haaglanden 1,8% Rijnmond -4,2% Zeeland -4,7% West-Brabant -5,0% Midden-Brabant -3,7% Noordoost-Brabant -4,9% Zuidoost-Brabant -3,3% Noord-Limburg -5,7% Weert -6,9% Roermond -7,9% Westelijke Mijnstreek -6,4% Parkstad Limburg -3,5% Maastricht Mergelland -8,3% Utrecht 5,3% Amsterdam 5,9% Den Haag -2,3% Rotterdam 2,6% Almere 1,8% Landelijk -4,3% Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 33

37 Tabel B.4 Leerlingaantallen en (saldo van) uitbreidings- en vervangingsvraag over per RPA (primair onderwijs) RPA-regio Procentuele toe- of afname leerlingen ( ) Totale uitbreidingsvraag ( ) Totale vervangingsvraag ( ) Saldo uitbreidings- en vervangingsvraag ( ) Noord-Groningen -1,6% Oost-Groningen -2,9% Centraal-Groningen 1,5% Fryslân -0,9% Zuid- en Midden-Drenthe -1,0% IJssel en Vecht -1,5% Twente -1,9% Noordwest-Veluwe -0,2% Stedendriehoek -2,3% De Vallei -1,0% IJssel en Rijn -1,9% Achterhoek -4,6% Nijmegen -2,0% Rivierenland -4,8% Flevoland 2,8% Gooi en Vechtstreek -3,4% Eemland -4,0% Utrecht-Midden -1,6% Noord-Holland-Noord -1,2% Zuidelijk Noord-Holland -3,1% Rijn-Gouwe -0,8% Haaglanden 2,2% Rijnmond -0,2% Zeeland -0,7% West-Brabant -1,3% Midden-Brabant 0,7% Noordoost-Brabant -2,2% Zuidoost-Brabant -0,5% Noord-Limburg -0,6% Weert -1,6% Roermond -2,1% Westelijke Mijnstreek -1,5% Parkstad Limburg 1,8% Maastricht Mergelland 5,2% Utrecht -3,6% Amsterdam -2,1% Den Haag -5,0% Rotterdam -0,9% Almere 5,1% Landelijk -1,2% Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

38 Bijlage 3: Tabellen bij hoofdstuk 3 Tabel B.5 Leerlingaantallen en (saldo van) uitbreidings- en vervangingsvraag over per RPA (voortgezet onderwijs) RPA-regio Procentuele toe- of afname leerlingen ( ) Totale uitbreidingsvraag ( ) Totale vervangingsvraag ( ) Saldo uitbreidings- en vervangingsvraag ( ) Noord-Groningen 1,7% Oost-Groningen 3,1% Centraal-Groningen 2,1% Fryslân -1,3% Zuid- en Midden-Drenthe -2,8% IJssel en Vecht 3,7% Twente 4,4% Noordwest-Veluwe -1,3% Stedendriehoek 4,3% De Vallei 6,1% IJssel en Rijn 11,9% Achterhoek 5,3% Nijmegen 14,2% Rivierenland 11,7% Flevoland -5,5% Gooi en Vechtstreek 10,5% Eemland 11,2% Utrecht-Midden 17,4% Noord-Holland-Noord 2,5% Zuidelijk Noord-Holland 17,0% Rijn-Gouwe 5,2% Haaglanden 8,3% Rijnmond 3,9% Zeeland 5,4% West-Brabant 11,1% Midden-Brabant 0,1% Noordoost-Brabant 8,6% Zuidoost-Brabant 8,5% Noord-Limburg 1,9% Weert 2,9% Roermond -3,0% Westelijke Mijnstreek -1,4% Parkstad Limburg -11,3% Maastricht Mergelland -7,2% Utrecht -6,7% Amsterdam 5,6% Den Haag 1,5% Rotterdam -2,4% Almere 34,1% Landelijk 5,3% Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 35

39 Tabel B.6 Leerlingaantallen en (saldo van) uitbreidings- en vervangingsvraag over per RPA (voortgezet onderwijs) RPA-regio Procentuele toe- of afname leerlingen ( ) Totale uitbreidingsvraag ( ) Totale vervangingsvraag ( ) Saldo uitbreidings- en vervangingsvraag ( ) Noord-Groningen -14,8% Oost-Groningen -9,5% Centraal-Groningen -5,9% Fryslân -5,7% Zuid- en Midden-Drenthe -3,8% IJssel en Vecht 3,6% Twente 1,2% Noordwest-Veluwe -3,6% Stedendriehoek 1,6% De Vallei 0,4% IJssel en Rijn -3,7% Achterhoek -5,1% Nijmegen -9,4% Rivierenland -7,5% Flevoland 9,4% Gooi en Vechtstreek -2,3% Eemland 1,3% Utrecht-Midden 8,3% Noord-Holland-Noord -5,0% Zuidelijk Noord-Holland 8,0% Rijn-Gouwe -3,2% Haaglanden 8,6% Rijnmond 1,8% Zeeland -6,7% West-Brabant -3,4% Midden-Brabant 0,4% Noordoost-Brabant -3,3% Zuidoost-Brabant -0,2% Noord-Limburg -5,4% Weert -11,8% Roermond -12,3% Westelijke Mijnstreek -11,4% Parkstad Limburg -7,3% Maastricht Mergelland -17,8% Utrecht 8,3% Amsterdam 8,0% Den Haag 8,6% Rotterdam 1,8% Almere 9,4% Landelijk -0,3% Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

40 Tabel B.7 Leerlingaantallen en (saldo van) uitbreidings- en vervangingsvraag over per RPA (voortgezet onderwijs) RPA-regio Procentuele toe- of afname leerlingen ( ) Totale uitbreidingsvraag ( ) Totale vervangingsvraag ( ) Saldo uitbreidings- en vervangingsvraag ( ) Noord-Groningen -2,2% Oost-Groningen 0,8% Centraal-Groningen 3,1% Fryslân 3,2% Zuid- en Midden-Drenthe 6,0% IJssel en Vecht 8,7% Twente 5,9% Noordwest-Veluwe 3,2% Stedendriehoek 6,8% De Vallei 5,9% IJssel en Rijn 3,3% Achterhoek 5,3% Nijmegen 1,1% Rivierenland 5,1% Flevoland 9,5% Gooi en Vechtstreek 4,6% Eemland 7,8% Utrecht-Midden 8,5% Noord-Holland-Noord 3,9% Zuidelijk Noord-Holland 7,4% Rijn-Gouwe 2,8% Haaglanden 6,7% Rijnmond 4,3% Zeeland 1,5% West-Brabant 3,0% Midden-Brabant 4,2% Noordoost-Brabant 3,9% Zuidoost-Brabant 4,7% Noord-Limburg 3,2% Weert -2,4% Roermond 1,1% Westelijke Mijnstreek -1,5% Parkstad Limburg 0,3% Maastricht Mergelland -4,8% Utrecht 8,5% Amsterdam 7,4% Den Haag 6,7% Rotterdam 4,3% Almere 9,5% Landelijk 4,8% Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 37

41 Tabel B.8 Leerlingaantallen en (saldo van) uitbreidings- en vervangingsvraag over per RPA (voortgezet onderwijs) RPA-regio Procentuele toe- of afname leerlingen ( ) Totale uitbreidingsvraag ( ) Totale vervangingsvraag ( ) Saldo uitbreidings- en vervangingsvraag ( ) Noord-Groningen -12,0% Oost-Groningen -9,1% Centraal-Groningen -7,9% Fryslân -8,0% Zuid- en Midden-Drenthe -8,6% IJssel en Vecht -5,0% Twente -4,8% Noordwest-Veluwe -6,3% Stedendriehoek -5,0% De Vallei -5,0% IJssel en Rijn -6,0% Achterhoek -9,6% Nijmegen -9,5% Rivierenland -11,2% Flevoland -1,1% Gooi en Vechtstreek -6,4% Eemland -5,8% Utrecht-Midden -1,2% Noord-Holland-Noord -7,9% Zuidelijk Noord-Holland -0,2% Rijn-Gouwe -5,6% Haaglanden 0,7% Rijnmond -2,5% Zeeland -7,2% West-Brabant -5,5% Midden-Brabant -3,5% Noordoost-Brabant -6,2% Zuidoost-Brabant -4,4% Noord-Limburg -7,5% Weert -8,0% Roermond -11,8% Westelijke Mijnstreek -8,2% Parkstad Limburg -6,6% Maastricht Mergelland -11,3% Utrecht -1,2% Amsterdam -0,2% Den Haag 0,7% Rotterdam -2,5% Almere -1,1% Landelijk -4,7% Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs

42 Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs 39

43 Postbus AD Rotterdam Nederland Watermanweg GG Rotterdam Nederland T F E netherlands@ecorys.com W Sound analysis, inspiring ideas BELGIË BULGARIJE HONGARIJE NEDERLAND POLEN RUSSISCHE FEDERATIE SPANJE TURKIJE - VERENIGD KONINKRIJK - ZUID-AFRIKA