Fitte kinderen, sportieve tieners

Transcriptie

1 Fitte kinderen, sportieve tieners

2 Alles wat simpel en eenvoudig lijkt is fout; Alleen wat ingewikkeld is, is te begrijpen: Voor elk ingewikkeld probleem is een oplossing! Philippe Froguel Voor de kids: Ruben, Sten, Kirsi, Tom en Jim

3 Fitte kinderen, sportieve tieners Over de invloed van bewegen en sport op de gezondheid van jongeren Dr. Han C.G. Kemper

4 Eerste druk, Elsevier gezondheidszorg, Amsterdam 2011 Tweede (ongewijzigde) druk, Bohn Stafleu van Loghum, Houten 2016 ISBN ISBN (ebook) DOI / Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 860, 870, 882, 854 Omslagontwerp: Gerda Mulder bno, Arnhem Basisontwerp binnenwerk: Martin Majoor, Arnhem Tekeningen bij begin hoofdstukken: Bertheke Kemper-Post Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

5 Voorwoord Dit boek heb ik altijd al willen schrijven, maar ik ben er nu pas aan toegekomen. Mijn afscheid van de Vrije Universiteit heeft me niet belet om met mijn grote passie kinderen, inspanning en gezondheid door te gaan. Na veertig jaar van onderwijs en onderzoek onder jongeren komt nu eindelijk de gelegenheid. Gelukkig verbiedt de emeritusstatus het mij niet om te blijven lezen en schrijven over mijn vakgebied. Diverse delen van dit boek heb ik al eens eerder in een of andere vorm geschreven, meestal in de vorm van (inter)nationale artikelen of hoofdstukken van (inter)nationale boeken en brochures. Nu heb ik geprobeerd om een boek te schrijven waarin alle fysiologische aspecten van groei en ontwikkeling van jongeren aan de orde komen. Daarbij staat vooral het belang centraal van lichaamsbeweging, lichamelijke activiteit en sport of met welke termen je bewegen ook wilt kenschetsen voor de groei, ontwikkeling en gezondheid van jongeren. De laatste jaren is op dit terrein zeer veel gepubliceerd. Ik heb getracht om ook de laatste ontwikkelingen in dit boek op te nemen. Daarmee levert dit boek niet alleen veel nieuwe inzichten op, maar tevens een totaalbeeld van de hele ontwikkeling van het vakgebied van de inspanningsfysiologie van jongeren. Dit boek wil inzicht geven in het huidige denken over lichaamsbeweging en het belang van lichaamsbeweging voor de gezondheid en het welzijn van jongeren. Hoewel het onderwerp erg ruim is en vele disciplines omvat, heb ik geprobeerd dit boek zo te schrijven dat het zowel voor de medicus (kinder-, school- en jeugdarts), psycholoog, pedagoog, fysioloog, vakleerkracht bewegen en sport, fysiotherapeut en sporttrainer als voor de oefentherapeut toegankelijk is. Het is geschreven voor eenieder die te maken heeft met jongeren, en in het bijzonder voor diegenen die verantwoordelijk zijn voor het dagelijkse bewegingspatroon van jongeren. Ook ouders horen daartoe. Ten slotte draag ik dit boek op aan mijn lieve Bertheke die alles heeft doorgelezen en van kromme zinnen rechte zinnen heeft gemaakt, de intro s heeft geschilderd en overal de puntjes op de i heeft gezet. Dr. Han C.G. Kemper Najaar 2010

6 Inhoud 1 Inleiding. Waarom een boek over jongeren, gezondheid en bewegen? Inspiratie van internationale wetenschappers Het Amsterdamse Groei en Gezondheids Onderzoek Voor wie? Wat zijn jongeren en wat kan bewegingswetenschap voor hen betekenen? 14 Literatuur 16 2 Wat is het belang van lichaamsbeweging voor jongeren? Vooroordelen over wat jongeren wel of niet kunnen en mogen Nieuwe inzichten door inspanningsonderzoek bij jongeren Jongeren (baby s, peuters, kleuters, kinderen en tieners) nu en vroeger Belasting en belastbaarheid van jongeren Preventieve waarde van bewegen 27 Literatuur 28 3 Lichamelijke ontwikkeling van jongeren Groei, rijping en ontwikkeling Cellulaire groei Groei van het skelet Biologische leeftijd Maximale lengtegroeisnelheid tijdens de groeispurt Vroeg- en laatrijpers Verschillen tussen jongens en meisjes Lichaamsbouw en lichaamssamenstelling Het verband tussen lichamelijke dimensies en prestaties Methoden van onderzoek ter bepaling van groei en ontwikkeling 56 Literatuur 60 4 Gezondheid en fitheid bij jongeren Gezond of fit Wat is gezondheid? Wat is fitheid? Lichamelijke fitheid onder de loep Validiteit van fitheidstests Evaluatie van verschillende fitheidstests Ontwikkeling van relatieve en absolute normen voor fitheid Fitheid in relatie met leeftijd, geslacht en lichaamsbouw Seculaire verschuivingen in de fitheid van jongeren Relatie gezondheid, fitheid en lichamelijke activiteit 81 Literatuur 82 5 Lichamelijke activiteit bij jongeren Wat is lichamelijke activiteit en hoe belangrijk is het voor de gezondheid? Methoden om lichamelijke activiteit te meten Het lichamelijke-activiteitenniveau naar leeftijd en geslacht 103

7 8 Fitte kinderen, sportieve tieners 5.4 Stabiliteit van het lichamelijkeactiviteitenpatroon Is het lichamelijke-activiteitenpatroon van jongeren beïnvloedbaar? Terugdringen van lichamelijk inactief gedrag 112 Literatuur Lichamelijke belasting en training bij jongeren Het lichamelijke prestatievermogen van jongeren Jongeren bewegen minder efficiënt Jongeren gaan anders om met hun warmteregulatie Belasting en vermoeidheid bij jongeren Fysiologische aanpassingen van training aan jongeren 133 Literatuur Lichamelijke belasting en training bij jongeren met een chronische aandoening Wat weten we van het nut van bewegen bij chronisch zieke jongeren? Zijn chronisch zieke jongeren inactief omdat ze ziek zijn of is de inactiviteit het gevolg van de ziekte? Longaandoeningen Hart- en vaataandoeningen Bloedaandoeningen Hormonale aandoeningen Neuromusculaire aandoeningen Jongeren met ADHD en CVS Kanker 164 Literatuur Eet- en gewichtsproblemen bij jongeren Ziekten met eet- en gewichtsproblemen Bepaling van het lichaamsvetpercentage Overgewicht en obesitas: wanneer is een kind te dik? Bewegen is het ondergeschoven kindje van de energiebalans Gevolg of oorzaak van overgewicht? Minder eten in plaats van meer bewegen De evolutie speelt ons parten Het is de kleine positieve energiebalans die ertoe doet Preventie van overgewicht door meer bewegen tijdens de jeugd Dikmakende omgeving Beter fit dan vet De wet van de lange adem Conclusies en aanbevelingen 186 Literatuur Bewegen in de jeugd: meer bot op de bank Osteoporose is een kinderziekte Modellering en remodellering van botmassa Aanpassingsvermogen van bot aan lichaamsbeweging Werkingsmechanisme van lichaamsbeweging op het bot Effect van lichaamsbeweging op het bot van jongeren Invloed van andere leefstijldeterminanten op het bot Eisen aan botvriendelijke lichaamsbeweging voor een optimaal effect Bevordering van botvriendelijke lichaamsbeweging bij jongeren Conclusies en aanbevelingen 201 Literatuur Toekomstvisie over jongeren? De maatschappij dwingt jongeren tot inactiviteit Richtlijnen voor meer bewegen? Preventie De rol van ethiek Toekomstperspectieven 214 Literatuur 216 Register 219