Groen in Collegeakkoorden

Transcriptie

1 Groen in Collegeakkoorden Aandacht voor groen in de collegeakkoorden P.A.M. Visschedijk

2 ISSN Dit rapport is gratis te downloaden van (ga naar Alterra-rapporten ). Alterra Wageningen UR verstrekt geen gedrukte exemplaren van rapporten Alterra (instituut binnen de rechtspersoon Stichting Dienst Landbouwkundig Onderzoek) Postbus AA Wageningen Overname, verveelvoudiging of openbaarmaking van deze uitgave is toegestaan mits met duidelijke bronvermelding. Overname, verveelvoudiging of openbaarmaking is niet toegestaan voor commerciële doeleinden en/of geldelijk gewin. Overname, verveelvoudiging of openbaarmaking is niet toegestaan voor die gedeelten van deze uitgave waarvan duidelijk is dat de auteursrechten liggen bij derden en/of zijn voorbehouden. - Overname, verveelvoudiging of openbaarmaking van foto s en illiustraties is niet toegestaan Alterra aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. Deze uitgave is tot stand gekomen in het kader van BO-11 Natuur en Regio, thema Natuur in handen van mensen leggen. Projectcode BO

3 Inhoudsopgave 1 Introductie Aanleiding van de notitie De vraagstelling 5 2 De analyse De gemeenten De werkwijze 7 3 De overzichten per gemeente Amersfoort Amsterdam Arnhem Den Haag Deventer Dordrecht Eindhoven Enschede Groningen Haarlem Heerlen Leeuwarden Maastricht Nijmegen Rotterdam Schiedam 18

4 3.17 Utrecht Zaanstad 19 4 Samenvatting en conclusies Aandacht in de akkoorden per gemeente en onderwerpen Conclusies 21 Literatuur 23

5 1 Introductie 1.1 Aanleiding van de notitie In 2006, 2010 en 2014 heeft Alterra de partijprogramma s voor de Gemeenteraadsverkiezingen geanalyseerd op de aandacht die aan groen in de stad werd besteed door de afzonderlijke partijen. Om na te gaan wat van de programma s van de afzonderlijke partijen overblijft na de college onderhandelingen is het van belang na te gaan hoe het onderwerp in de college akkoorden wordt beschreven De vraagstelling In navolging op de analyse van de partijprogramma s is de vraagstelling bij de analyse van de collegeakkoorden welke rol de thema s groen, TEEB stad 1, stadslandbouw in de collegeprogramma s en hoe worden burgers en bedrijven hierbij betrokken. Naast het benoemen van de thema s is het ook van belang in welke context deze worden geplaatst. 1 TEEB stad is een initiatief van het Ministerie van Economische Zaken en is een tool die inzicht probeert te geven in de waarden van goen en water in de stad. Het vindt zijn basis in TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity).

6 2 De analyse 2.1 De gemeenten In 2006 is een begin gemaakt met de analyse van de partijprogramma s. Destijds is gekozen voor een beperkt aantal steden die in die tijd actief waren op het gebied van stedelijk groen. In 2010 is de analyse op uitgebreidere schaal gedaan en zijn de steden die in die tijd de zogenaamde krachtwijken hadden onderzocht. Deze 18 steden zijn ook in 2014 weer onderwerp van onderzoek geweest met een tweetal aanpassingen. In Leeuwarden zijn als gevolg van een gemeentelijke herindeling al op 13 november 2013 gemeenteraadsverkiezingen gehouden. Vanwege dezelfde reden zijn in de gemeente Alkmaar pas op 19 november 2014 verkiezingen voor de gemeenteraad. Het ontbreken van deze twee gemeente in de analyse is enigszins gecompeseerd door het toevoegen van de gemeente Haarlem. Een grote stad met relatief weinig openbaar groen. 6 In deze notitie wordt verslag gedaan van de analyse van de collegeakkoorden. Uiteindelijk wordt hierin het feitelijke beleid van de gemeenten voor de komende collegeperiode verwoord. Omdat het collegeakkoord van de gemeente Leeuwarden ook beschikbaar was is deze gemeente in de analyse van de collegeprogramma s wel meegenomen. Alkmaar ontbreekt uiteraard omdat dat de verkiezingen pas in het najaar van 2014 worden gehouden. De steden waarvan de collegeprogramma s van de periode zijn geanalyseerd zijn Amersfoort, Amsterdam, Arnhem, Den Haag, Deventer, Dordrecht, Eindhoven, Enschede, Groningen, Haarlem, Heerlen, Leeuwarden, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam, Utrecht en Zaanstad.

7 2.2 De werkwijze Van de onderzochte steden zijn de collegeakkoorden geanalyseerd op voorgenomen beleid op het gebied van groen. Daarbij is in het algemeen gekeken welke onderwerpen hierbij nog uitdrukkelijk zijn genoemd. Met name is gelet of stadslandbouw, groen en gezondheid en TEEB stad werden genoemd in de akkoorden. Daar waar groen in de context van duurzaamheid is genoemd, bijvoorbeeld groene stroom of groene economie, is het in deze analyse niet meegenomen. 7 In hoofdstuk 3 wordt per stad aangegeven op welke wijze groen een plaats heeft gekregen in de collegeakkoorden. En hoe zich dat verhoudt met de aandacht in de programma s van de partijen die het college vormen. In hoofdstuk 4 worden de resultaten samengevat,

8 3 De overzichten per gemeente 3.1 Amersfoort De coalitie in Amersfoort bestaat uit D66, VVD, ChristenUnie en PvdA. In het collegeakkoord komen een vijftal verwijzingen voor naar groen en aanverwante onderwerpen. Het behoud van groen, ook belangrijk in de partijprogramma s, is hierbij een belangrijk onderwerp en naast behoud is ook uitbreiding van het bomenareaal in de stad een thema. Naast het reguliere budget wordt ook bij toekomstige infrastructurele werken binnen het projectbudget rekening gehouden met groen. Het college streeft ook naar het faciliteren van meer zelfbeheer door bewoners waarbij dan ook een beheerbudget hoort en het geheel kostenneutraal kan worden ingevuld. 8 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 22 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Amsterdam In de gemeente Amsterdam vormen D66, SP en VVD de coalitie die de hoofdstad de komende 4 jaar gaat besturen. In het Amsterdamse collegeakkoord is 1 passage opgenomen die het onderwerp groen raakt. Het streven van het college is om de stad door het vergroenen van de openbare ruimte aantrekkelijker te maken voor wonen, werken en verblijven. Er wordt expliciet melding gemaakt dat de groene ruimte uitdaagt om te bewegen en ook stadslandbouw, gepland aan de rafelranden van de stad, wordt genoemd. Deze passages komen redelijk overeen met hetgeen dat in de partijprogamma s voorafgaan aan de verkiezingen over groen werd gezegd, belangrijk en zo mogelijk uitbreiden.

9 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 25 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Arnhem Arnhem wordt de komende vier jaar bestuurt door een college bestaande uit D66, SP, GroenLinks en CDA. Al deze partijen hadden in hun verkiezingsprogramma s ruim aandacht voor een groene stad. Thema s die veel genoemd zijn in die programma s zijn het behoud van de groene omgeving van de stad en zeker ook meer groen in wijken waar wat minder groene ruimte aanwezig is. Ook groene daken en gevels is een onderwerp dat meerdere partijen in Arnhem in de programma s noemden. In het collegeakkoord komen deze onderwerpen weer terug, de positieve effecten die groen kan hebben op het klimaat komen een aantal keren aan de orde. Daarnaast is aandacht voor vertikaal groen, en wordt het streven naar een (tijdelijke) groene invulling van braakliggende terreinen een aantal keren genoemd. 9 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 52 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Den Haag In de gemeente Den Haag hebben D66, de PvdA, de Haagse Stadspartij, VVD en CDA een coalitieakkoord gesloten. Behoud en onderhoud van het groen waren in de verkiezingsprogramma s belangrijke

10 thema s evenals groene speelplekken, groene daken en het verbinden van bestaand groen met elkaar. In het coalitieakkoord zijn deze punten overeind gebleven. Groen heeft hierin een prominente plaats gekregen. Groen wordt als vestigingsfactor genoemd evenals het belang voor het toerisme. Een groene speelomgeving en daarmee gepaard gaand een nieuwe impuls voor het buurtgroen, steun voor groen op initiatief van de bewoners en het (tijdelijk) vergroenen van braakliggende terreinen zijn enkele van de initiatieven die de coalitie voor de komende jaren in petto heeft. Tevens streeft men naar het blijven investeren in de grotere groengebieden in de stad, natuurbehoud is voor de Haagse coalitie een belangrijk onderwerp. 10 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 50 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Deventer In Deventer vormen Gemeentebelang, PvdA, D66 en CDA de komende vier jaar het college van B&W. In het bestuursakkoord dat de partijen gesloten hebben komt groen nauwelijks voor. De verwijzing die er te vinden is dat het college bewoners intensief betrekt medeverantwoordelijkheid geeft voor hun woonomgecing en postitief staat tegenover initiatieven die de leefbaarheid verbeteren. Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 13 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: 1

11 3.6 Dordrecht In Dordrecht hebben Beter Voor Dordt, CDA, ChristenUnie/SGP en VVD de handen ineen geslagen en een coalitieakkoord gesloten. Ondanks het feit dat al deze partijen het behoud van groen en bewoners betrekken bij het onderhoud in hun verkiezingsprogramma hadden staan komt in het Politiek Akkoord dit onderwerp niet aan de orde. Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 13 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Eindhoven In het collegeakkoord Expeditie Eindhoven, iedereen mee hebben PvdA, D66, SP en Groen- Links hun afspraken vastgelegd voor de collegeperiode Deze partijen hadden in hun partijprogramma s ruim aandacht voor groen en ook in het collegeakkoord dat gesloten is is dat zichtbaar. Voor een goed vestigingsklimaat wordt het belang van een hoogwaardige, herkenbare en groene omgeving onderstreept. Voor een gunstige ontwikkeling van de biodiversiteit wordt het groene raamwerk tussen Landelijk Strijp en Het Groene Woud verder gerealiseerd. Om de leefbaarheid te vergroten worden stenige buurten groener gemaakt. Verder wil het college van B&W het gebruik van de openbare ruimte door bewoners faciliteren. Bijvoorbeeld voor stadslandbouw, crossveldjes en natuurlijk spelen. Daarnaast ook oog voor meer ecologisch groenbeheer ten behoeve van de biodiversiteit en leefkwaliteit. Ook geplande investeringen voor groenrenovatie, revitalisering van bomen, natuuront-

12 wikkeling in de Genneper Parken en luchtkwaliteit gaan door in de komende collegeperiode Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 30 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Enschede 12 In de gemeente Enschede hebben D66, Burgerbelangen Enschede, CDA, VVD en Christen- Unie besloten de coalitie te vormen die de stad de komende periode gaat besturen. In het coalitieakkoord Duurzaam, samen, sterker! is het beleid van komende jaren weergegeven. Volgens dat akkoord geeft Enschede van buitengebied tot stedelijk hart een ruime invulling aan het openbaar groen. Het openbaar groen maakt een belangrijk onderdeel uit van het visitekaartje van de gemeente. De gemeente start in de collegperiode met een pilot waarbij het totale onderhoud bij de inwoners van een wijk wordt gelegd. Door het stimuleren van lokale initiatieven van stadslandbouw wil de gemeente groenbeheer en onderhoud van wijken en dorpen meer in handen geven van actieve bewoners. Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 17 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Groningen Na de onderhandelingen hebben in Groningen D66, PvdA, GroenLinks en VVD besloten

13 een college te vormen. Het akkoord dat de vier partijen hebben gesloten is vastgelegd in de notitie Voor de Verandering. Het college stelt experimenten voor met zeggenschap over en van de openbare ruimte; stimuleren en faciliteren van Stadjers die ideeën hebben voor herinrichting van hun buurt ten gunste van de leefbaarheid en die zelf een bijdrage willen leveren aan het beheer en onderhoud van de openbare ruimte en het groen. Het groenstructuurplan is leidend om de kwaliteit van de stadsnatuur op hoog niveau te houden waarbij biodiversiteit het doel is. De ontwikkeling van de Oostzijde van de Grote Markt is een belangrijke impuls voor de Groningse binnenstad, bij deze ontwikkeling wordt onder andere ingezet een openbare ontmoetingsplek met meer groen. 13 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 17 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Haarlem In Haarlem hebben D66, PvdA, GroenLinks en het CDA een coalitie gevormd en het programma voor de komende bestuursperiode draagt als titel Samen Doen! De coalitie kijkt vanuit een viertal dimensies naar de stad waarbij in de dimensie een verantwoordelijke en ondernemende stad het groene karakter van Haarlem wordt genoemd. Om de ruimtelijke kwaliteit van de gemeente te versterken zet de coalitie in op het omringende groene landschap en de kwaliteit van de openbare ruimte. Binnen de stadsgrenzen blijft verdere verdichting wel mogelijk maar alleen als het de ruimtelijke kwaliteit ver-

14 sterkt. Waarbij speciale aandacht uitgaat naar het behoud en verbetering van de groene leefomgeving, de monumenten en de cultuurhistorie. Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 36 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Heerlen 14 Het collegeprogramma dat onder de naam Samen knokken met een glimlach door het leven gaat is gesloten door de SP, Ouderen Partij Heerlen, PvdA, VVD en D66. In het coalitieakkoord zijn een tweetal verwijzingen naar groen opgenomen. De rode draad die door het collegeakkoord loopt zijn de bezuinigingsdoelstelling waarvoor de gemeente Heerlen zich gesteld ziet. Bij het groenonderhoud wordt daarentegen aangegeven dat op het huidige peil te houden en dat gezocht wordt naar innovaties waarbij de gedachten uitgaan naar het in bruikleen geven of verkopen van groenstroken aan burgers of het op een andere manier betrekken van belanghebbenden in het onderhoud. Ook het adopteren van rotondes wordt als mogelijkheid gezien. Een tweede passage over het onderwerpt is een direkte verwijzing naar de bezuinigingsoperaties. Groenonderhoud krijgt een beschermde status. Dat wil zeggen dat taken niet worden heroverwogen of dat de lastendruk voor de burgers als gevolg van deze taak niet wordt vergroot. Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 9 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: 2

15 3.12 Leeuwarden In Leeuwarden hebben de verkiezingen voor de gemeenteraad al in 2013 plaatsgevonden. Dit als gevolg van een gemeentelijke herindeling. De partijprogramma s zijn dan ook niet geanalyseerd in de eerdere studie maar wel is het collegeakkoord in dit overzicht meegenomen in de analyse. Het college van B&W in de gemeente Leeuwarden wordt de komende vier jaar gevormd door de PvDA, CDA en PAL GroenLinks. In het collegeprogramma Iedereen is Leeuwarden komt 1 verwijzing voor naar groen in de openbare ruimte waarbij het gaat om het belang van onderhoud van groen voor een kwalitatief goede leefomgeving. Het college streeft naar schaalvergroting bij het onderhoud door samenwerking met buurgemeenten en het betrekken van wijken bij de openbare ruimte. 15 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners:? Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Maastricht In Maastricht vormen de Senioren Partij Maastricht, D66, SP, GroenLinks en VVD het college van Burgemeester en Wethouders. In het collegeakkoord Wij Maastricht komt 1 verwijzing voor naar groen. Het college streeft naar een basisniveau voor groen in de stad, als buurten een hoger niveau willen dat kan dat door middel van zelfbeheer.

16 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 21 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Nijmegen In het collegeakkoord Samen voor Nijmegen hebben de coaltiepartijen SP, GroenLinks, PvdA en de Nijmeegse Fractie de afspraken voor de komende periode vastgelegd. Het collegeakkoord wordt overigens ook gesteund door VSP zonder dat deze partij deel uitmaakt van het college van B&W. Ook in deze collegeperiode profileert Nijmegen zich als een stad die veel belang hecht aan groen. In het collegeakkoord zijn circa 6 verwijzingen opgenomen naar groen in de stad. Het college ziet de groene en diverse openbare ruimte als een ruimte waar het goed toeven is voor de burgers en als visitekaartje voor de bezoekers van Nijmegen. Het streven is dat de bewoners de openbare ruimte met minimaal een 7 waarderen. Daartoe betrekt men de burgers van de stad bij het vormgeven en onderhouden van hun eigen omgeving. Dit bespaart bovendien kosten en vergroot de band met de omgeving. In overleg met de bewoners is ook ruimte voor differentiatie tussen wijken. Door het ontwikkelen van groene linten wil het college meer verbindingen leggen tussen de groene omgeving van de stad en de parken en stedelijk groen. Er komt voor de groenambitie een extra bedrag van circa 3 ton. De wijkbudgetten worden ingezet voor bewonersparticipatie in groenbeheer en wordt stadslandbouw waar mogelijk gestimuleerd. Stadslandbouw wordt ook gezien als mogelijkheid om nieuwe werkgelegenheid te creëren. 16

17 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 30 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Rotterdam Rotterdam blijft in maritieme termen met de titel Volle kracht vooruit van het collegeakkoord gesloten tussen Leefbaar Rotterdam, D66 en CDA. In het programma wordt op veel plaatsen aandacht aan groen gegeven en beleidslijnen voor een groener Rotterdam uitgezet. Op een zestal plekken in het akkoord komt aandacht voor de groene omgeving aan de orde. In de komende periode wordt Rotterdam goener gemaakt. Buurten worden groener en kindvriendelijker. Met nieuwe vormen van beheer wordt de Rotterdammer meer eigenaar van hun eigen groene en schone openbare ruimte. Hiermee verbeterd ook de leefbaarheid van de wijk. Er komt meer groen en recreatie in de stad, bijvoorbeeld langs de oevers van de Maas en het gebied van de Rotte. Doel is om werken én wonen in de binnenstad aantrekkelijker te maken. Met focus op meer gezelligheid en meer groen. Ook in het algemeen, dus niet alleen in de binnenstad moeten de wijken groener worden met betere fietspaden. Meer parken, meer groen in bestaande wijken. In elke nieuwe wijk is voldoende groen een randvoorwaarde. Één en ander wordt vorm gegeven door de introductie van een Rotterdams groen quotum. Ook wordt de mogelijkheid onderzocht om wateropslag te combineren met nieuw groen. In de binnenstad tenslotte worden waar mogelijk parkeerplaatsen vervangen voor groen of terras. 17

18 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 26 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Schiedam In Schiedam hebben D66, PvdA, SP, VVD en CDA een college van B&W gevormd om gedurende de periode het beleid van de gemeente vorm te geven. Met als titel Samen Schiedam vernieuwen staat in het bestuurs- en beleidsakkoord de lijn van de komende jaren vermeld. In dit akkoord wordt slechts zijdelings aandacht gegeven aan groen. Met Schiedam in Beweging wil de gemeente projecten realiseren die ontwikkelingskansen voor de stad bieden op het gebied van (vitale) sport, wonen, groen en sociale stijging. 18 Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 49 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Utrecht Onder de noemer Utrecht maken we samen hebben D66, GroenLinks, VVD en SP het collegeakkoord opgesteld. Daarin wordt op 4 plaatsen de groene openbare ruimte genoemd. Voor het beleid van de collegeperiode blijft het Meerjarig Groenprogramma, dat loopt tot en met 2017 het uitgangspunt. Met aantrekkelijke blauwgroene routes in de stad en vanuit de stad naar het buitengebied wil het college mensen aanzetten tot actieve vormen

19 van recreatie. Deze routes bieden bovendien kansen voor duurzaam toerisme, zeker als wandelroutes cultuurhistorische waarden combineren met groen-blauwe-kwaliteit. Het college wil bewoners die willen bijdragen aan het beheer van openbare ruimte en het groen stimuleren en faciliteren. Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 49 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: Zaanstad Met collegeakkoord Samen het verschil maken willen D66, PvdA, VVD, CDA, ChristenUnie en de Zaanse Onafhankelijke Groepering het beleid tussen 2014 en 2018 vorm geven. In het akkoord zijn een drietal acties benoemd in relatie tot de groene openbare ruimte. Algemeen wordt gesteld dat het groen in de stad op zijn minst gehandhaafd blijft en op innovatieve kan wijze worden uitgebreid, zoals met stadstuinen en natuurspeelplaatsen. Braakliggende gronden worden tijdelijk beschikbaar gesteld voor bijvoorbeeld het telen van biogewassen of het plaatsen van zonnepanelen. De eerste ervaringen met groenadoptie in de gemeenten Zaanstad worden als overwegend positief ervaren en het college vindt het de moeite waard om dit op meer plekken in de stad mogelijk te maken. De gemeente nodigt bewoners dan ook nadrukkelijk uit om het beheer van de openbare ruimte in de eigen omgeving over te nemen. Daarnaast blijven de budgetten voor het reguliere beheer en onderhoud van de openbare ruimte in stand. Aantal vermeldingen programma coalitiepartners: 38 Aantal vermeldingen coalitieakkoord: 3

20 4 Samenvatting en conclusies 4.1 Aandacht in de akkoorden per gemeente en onderwerpen Aantal keer Onderwerp Gemeente PP CA SLB Gez ZbhB ZbhE Tijde Klmt TEEB Amersfoort 22 5 Amsterdam 25 1 Arnhem 52 6 Den Haag 50 5 Deventer 13 1 Dordrecht 13 0 Eindhoven 30 7 Enschede 17 3 Groningen 17 3 Haarlem 36 1 Heerlen 9 2 Leeuwarden? 1 Maastricht 21 1 Nijmegen 30 6 Rotterdam 26 6 Schiedam 35 1 Utrecht 49 4 Zaanstad PP = Partijprogramma, CA = Coalitieakkoord, SLB = Stadslandbouw, Gez = Groen en gezondheid, ZbhB = Zelfbeheer als bezuiniging, ZbhE = Zelfbeheer als extra mogelijkheid, Tijd = Tijdelijke bestemming voor braakliggende grond, Klmt = klimaatverandering

21 4.2 Conclusies De analyse van de collegeakkoorden laat zien dat behalve Dordrecht alle steden groen als onderwerp in het akkoord hebben opgenomen. Dat is een lichte verbetering ten opzichte van de vorige twee collegeperioden. Hoewel toen in de partijprogramma s veel aandacht voor groen was bleek destijds uit de coalitieakkoorden dat groen daar niet altijd werd genoemd. 21 De steden die het onderwerp het meest op de agenda hebben staan zijn Eindhoven, Arnhem, Nijmegen en Rotterdam. In deze steden hadden de coalitiepartijen groen ook al relatief veel genoemd in hun partijprogramma s. Dat het veel noemen van groen in partijprogramma s geen garantie is voor het veel voorkomen in de coalitieakkoorden laten Haarlem, Schiedam en in iets mindere mate Amsterdam en Maastricht zien. Vaak wordt groen als algemeen belangrijk onderdeel van de openbare ruimte genoemd, men gebruikt het als verwend voor een stad en maakt dan bijvoorbeeld koppelingen met een prettige woonomgeving, een goed vestigingsklimaat of aantrekkelijk voor toeristen. In een aantal gevallen worden deelaspecten genoemd. Meest genoemd in de akkoorden van was het thema zelfbeheer. Daar waar het ooit begon als manier om te bezuinigen op beheerskosten is het nu veel meer als extra optie richting burgers. Men hoeft het groen niet zelf te beheren maar als men dat wil dan zijn veel gemeenten bereid om dat te ondersteunen. Naast een aantrekkelijke woonomgeving draagt dat ook bij aan sociale cohesie in een buurt en geeft het groen een extra stimulans. Het thema stadslandbouw werd in 3 coalitieakkoorden expliciet genoemd, het tijdelijk in bruikleen geven van

22 braakliggende gronden twee keer. Evenals bij de partijprogramma s kwam ook TEEB niet voor in de coalitieakkoorden. Algemeen kan de conclusie worden getrokken dat groen een belangrijk thema is en blijft in de gemeentelijke politiek. Niet voor niets noemen op Dordrecht na alle coalities het in hun akkoorden. Ook in tijden waarin de naweeën van de crisis nog duidelijk voelbaar zijn en waar veel gemeenten nog steeds moeten bezuinigen wordt groen overeind gehouden. 22

23 Literatuur Gemeente Amersfoort, Samen maken we de stad, coalitieakkoord , Amersfoort. Gemeente Arnhem, Met de stad!, coalitieakkoord , Arnhem. Gemeente Amsterdam, Amsterdam is van iedereen, coalitieakkoord , Amsterdam. 23 Gemeente Den Haag, Vertrouwen op Haagse Kracht, coalitieakkoord , Den Haag. Gemeente Deventer, Deventer± voor elkaar, bestuursakkoord , Deventer. Gemeente Dordrecht, Politiek akkoord , Dordrecht. Gemeente Eindhoven, Expeditie Eindhoven iedereen mee, coalitieakkoord , Eindhoven. Gemeente Enschede, Duurzaam, Samen, Sterker!, coalitieakkoord ,, Enschede. Gemeente Groningen, Voor de Verandering, coalitieakkoord , Groningen. Gemeente Haarlem, Samen Doen!, coalitieprogrogramma , Haarlem.

24 Gemeente Heerlen, Samen knokken met een glimlach, coalitieakkoord Heerlen , Heerlen. Gemeente Leeuwarden, Iedereen is Leeuwarden, Ljouwert is eltsenien, collegeprogramma gemeente Leeuwarden , Leeuwarden. Gemeente Maastricht, Wij Maastricht!, coalitieakkoord , Maastricht. 24 Gemeente Nijmegen, Samen voor Nijmegen: sociaal, duurzaam en ondernemend, coalitieakkoord , Nijmgen. Gemeente Rotterdam, Volle kracht vooruit, coalitieakkoord , Rotterdam. Gemeente Schiedam, Samen Schiedam vernieuwen, Bestuurs- en beleidsakkoord , Schiedam. Gemeente Utrecht, Utrecht maken we samen, coalitieakkoord van D66, GroenLinks, VVD en SP, Utrecht. Gemeente Zaanstad, Samen het verschil maken, coalitieakkoord , Zaanstad. Heutinck, Leonie & Peter Visschedijk, Analyse groen in verkiezingsprogramma s Gemeenteraadsverkiezingen 2010, Wageningen. Visschedijk, P.A.M. & E.A. de Vries, Groen en gemeenteraadsverkiezingen. Aandacht voor groen in de partijprogramma s voor de gemeenteraardsverkiezingen van 2014, Wageningen.