Jaarverslag Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het Notariaat. Bestuur

Transcriptie

1 Jaarverslag 2011 Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het Notariaat Datum rapport 12 juni 2012 Nummer/versie definitief Auteur Bestuur

2 Profielschets Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het Notariaat is een bedrijfstakpensioenfonds opgericht in 1948 en voert de pensioenregeling uit voor de medewerkers in de notariële sector (anders dan notarissen en kandidaat-notarissen). De pensioenregeling van het pensioenfonds is een (voorwaardelijk) geïndexeerde middelloonregeling (voorwaardelijk: voor zover de middelen van het pensioenfonds het toelaten en afhankelijk van de dekkingsgraad). De premie voor deze regeling wordt ingebracht door de werkgever. Het bedrijfspensioenfonds is een door de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verplicht gesteld bedrijfstakpensioenfonds (de verplichtstelling geldt vanaf 1955). Bij het pensioenfonds zijn - per 31 december kantoren in de notariële dienstverlening in Nederland verplicht aangesloten en is 1 werkgever vrijwillig aangesloten. Ultimo boekjaar heeft het pensioenfonds deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden. Het pensioenfonds heeft ten doel, overeenkomstig de bepalingen van de statuten en het fondsreglement en binnen de grenzen van zijn middelen, zulks ter beoordeling van het bestuur, het verlenen van pensioenaanspraken aan de deelnemers en hun nabestaanden. Het pensioenfonds tracht dit doel te bereiken door: a. tegen ontvangst van premies toereikende technische voorzieningen te vormen of te doen vormen met betrekking tot het geheel van de pensioenverplichtingen; b. andere wettige middelen die tot het bereiken van het doel bevorderlijk kunnen zijn. De uitvoering van de pensioenregeling heeft het bestuur uitbesteed aan TKP Pensioen BV (TKP). De uitvoering van het vermogensbeheer, met uitzondering van het aandelenbeheer, heeft het bestuur uitbesteed aan AEGON Asset Management BV (AEGON). AEGON treedt ook op als herverzekeraar. Het aandelenbeheer is ondergebracht bij AllianceBernstein Luxembourg S.A. (AllianceBernstein) 1. Voor de beleidsvoorbereiding en de aansturing en coördinatie van de uitvoering wordt het bestuur ondersteund door een adviserend actuaris van Towers Watson. Daarnaast maakt het bestuur gebruik van de werkzaamheden van de beleggingsadviseur, certificerend actuaris en accountant. 1 Met ingang van 23 februari 2012 is het aandelenbeheer ondergebracht bij AEGON. 1 Jaarverslag 2011

3 Inhoudsopgave Kerncijfers 4 1. Woord van de voorzitter 7 2. Personalia 9 3. Financiële positie en beleid in Inleiding Financiële opzet en positie Beleid en beleidskeuzes Beleggingen Algemeen Aandelen Vastrentende waarden Vastgoedbeleggingen Overige beleggingen Terugblik Vooruitblik Corporate Governance Z-score Pensioenen Inleiding Pensioencommunicatie Pensioenadministratie Uitvoeringskosten Pensioenregeling Nieuwe wetgeving Actuariële paragraaf Besturing en naleving wetgeving Algemeen Organisatie en uitvoering Bestuursaangelegenheden Goed pensioenfondsbestuur Informatie vanuit toezicht van DNB en AFM Gedragscodes Geschillencommissie Statutenwijziging Verplichtstelling en vrijstellingsbeleid 48 2 Jaarverslag 2011

4 Jaarrekening Jaarrekening Balans Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Toelichting op de jaarrekening Algemeen Waarderings- en berekeningsgrondslagen Toelichting op de balans Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Toelichting op de staat van baten en lasten Verbonden partijen 80 Overige gegevens Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Actuariële verklaring 82 Bijlagen 86 Bijlage 1 Recapitulatie deelnemersbestand 86 Bijlage 2 Begrippenlijst 87 3 Jaarverslag 2011

5 Kerncijfers Bedragen x Aantal verzekerden (per eind van het jaar) Deelnemers, actief en voortgezet Gewezen deelnemers Ingegane pensioenen Totaal aantal verzekerden Aantal aangesloten werkgevers Pensioenen Kostendekkende premie Gedempte premie Feitelijke premie Uitvoeringskosten Uitkeringen Reguliere toeslagverlening (per 1 januari) Actieve deelnemers 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 1,9% Gewezen deelnemers en ingegane pensioenen 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 1,9% Korting 0,0% 2,1% 1 0,0% 0,0% 0,0% Vermogen en solvabiliteit Aanwezig eigen vermogen Voorziening pensioenverplichtingen Dekkingsgraad in % 89,4% 96,9% 93,0% 88,0% 116,4% Dekkingsgraad bij minimaal vereist eigen vermogen 104,3% 104,3% 105,0% 105,0% 105,0% Dekkingsgraad bij vereist eigen vermogen 112,1% 112,9% 109,0% 107,0% 115,7% Rentetermijnstructuur (RTS) 2,7% 3,4% 3,9% 3,5% 4,9% 1 Het besluit tot korting is in 2010 genomen en met ingang van 1 januari 2011 doorgevoerd. 4 Jaarverslag 2011

6 Bedragen x Beleggingen Netto balanswaarde Beleggingsopbrengsten Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Beleggingsrendement in % 8,39% 15,93% 8,68% -3,33% -2,12% Benchmarkrendement portefeuille in % 5,19% 10,83% 10,00% -9,16% -0,56% Voorlopige Z-score 0,33 4,94 1,23 4,26-1,16 Performance toets 1 5,57 5,74 3,75 3,01 1,18 1 De jaarlijkse z-score kent een volatiel verloop, afhankelijk van marktbewegingen en portefeuillebeheer. Voor de bepaling van de z- score 2011 wordt verwezen naar paragraaf Jaarverslag 2011

7 Bestuursverslag 6 Jaarverslag 2011

8 1. Woord van de voorzitter Voor u ligt het jaarverslag 2011 van de Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het notariaat. Het jaar 2011 begon met een korting van de rechten en aanspraken van 2,1%. Een slechte, maar onvermijdelijke start. Het herstel verliep vervolgens tot eind april boven verwachting goed. Helaas raakte Europa wederom in een economisch dal door de zogenaamde Eurocrisis, die ook de positie van ons pensioenfonds raakte. De stijging van de dekkingsgraad kwam tot een stilstand. De daling van de marktrente, op basis waarvan de verplichtingen van het pensioenfonds worden vastgesteld, zorgde voor een grote toename van de pensioenverplichtingen. Het beleggingsrendement over 2011 van 8,4 %, dat in vergelijking met veel pensioenfondsen hoog is, bleek onvoldoende om de stijging van de pensioenverplichtingen af te dekken. Op grond van de geldende regelgeving lijken aanvullende maatregelen onafwendbaar. Het bestuur heeft in februari 2012 niet anders kunnen besluiten dan tot een voorgenomen korting van 7% per 1 april De speelruimte van het bestuur is beperkt. De financiële positie van het pensioenfonds wordt mede bepaald door externe (niet te beïnvloeden) factoren. U kunt daarbij denken aan de leeftijdsopbouw van de deelnemers, de verhouding tussen slapers, gepensioneerden en actieve deelnemers, wet- en regelgeving, sterftegrondslagen etcetera. Vanzelfsprekend doet het bestuur er desondanks al het mogelijke aan om ieders aanspraken en rechten te waarborgen. In de zomer van 2011 bijvoorbeeld, is een Asset Liability Management (ALM) studie opgestart. Deze was in september afgerond en is door het bestuur geëvalueerd. Door de ALM studie wordt inzicht verkregen in het te voeren strategisch beleggingsbeleid. Vele economische scenario's worden doorberekend. Ook geven de uitkomsten van de ALM studie handvatten voor wijzigingen in de pensioenregeling. Zoals u weet, is de regeling inmiddels aangepast om zoveel mogelijk zekerheid voor de toekomst te bieden. Verder heeft het bestuur zich verdiept in het beleggingsbeleid en haar investment beliefs. Dat heeft onder andere geleid tot het overhevelen van de aandelenportefeuille van Alliance Bernstein naar AEGON. Omdat het bestuur de keuze van passief beleggen (minder risico's) thans de beste vindt, heeft AEGON de portefeuille vervolgens ondergebracht bij BlackRock, een van de grootste institutionele beleggers ter wereld, met een uitstekende staat van dienst. Het bestuur heeft sinds het najaar van 2008 het risico van rentedaling grotendeels afgedekt. Dat blijkt een goede keuze te zijn geweest. Zonder die rente-afdekking waren nog draconischere maatregelen nodig geweest. In 2011 bleek dat de procedures rondom die renteafdekking onvoldoende konden zijn. Om die reden heeft het bestuur ingegrepen en wordt de rente-afdekking thans maandelijks gemonitord en indien nodig bijgesteld. In dit verband vermeld ik tenslotte dat in 2011 een uitgebreide analyse is opgestart van alle risico's die het pensioenfonds loopt. In de bestuursvergadering van april 2012 zijn de eerste resultaten daarvan besproken. Op het gebied van de administratie en uitvoering kan gemeld worden dat de implementatie daarvan naar TKP Pensioenen B.V. geheel (en naar tevredenheid) is afgerond. Diverse nieuwe procedures zijn ontwikkeld en in werking getreden. Bijvoorbeeld rondom het aanleveren van de assurance rapporten door de werkgevers. 7 Jaarverslag 2011

9 Ten behoeve van een goede communicatie naar alle betrokkenen bij het pensioenfonds is een communicatiecommissie ingesteld. Mede teneinde verzekerd te zijn van goede, kritische en accurate dienstverlening door de certificerend accountant en certificerend actuaris, is in 2011 een tender uitgeschreven en heeft een selectie plaatsgevonden. Dat heeft geresulteerd in een nieuwe certificerende accountant (PWC) waarmee inmiddels goede, vernieuwende, ervaringen zijn opgedaan. De certificerend actuaris blijft Towers Watson. Ook de gehanteerde honoraria waren onderdeel van de selectiecriteria, hetgeen tot een besparing heeft geleid. Tenslotte dient gememoreerd te worden dat twee gewaardeerde bestuursleden zijn teruggetreden. Allereerst was dat de heer mr. J.P. van der Stap, die jarenlang de functie van werkgeversvoorzitter heeft bekleed. Vervolgens is afgetreden de heer J. Huitsing, die evenzo jarenlang voorzitter was, maar dan namens de werknemers. Beiden danken wij voor hun inzet, kritische en analytische houding en werkwijze, en zeer zeker ook voor hun vermogen tot abstractie en relativering. Dat heeft het pensioenfonds goed gedaan. Als nieuwe bestuursleden zijn benoemd door de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) respectievelijk de Bond van Medewerkers in het Notariaat (BMN) de heer mr. M. van Gaalen (notaris te Aalsmeer) en de heer L. Bosselaar (werkzaam als notarieel medewerker/klerk in Kampen). Beiden bezitten reeds de nodige kennis en ervaring op het gebied van pensioenen. Rest mij vast te stellen dat 2012 een moeilijk maar ook uitdagend jaar zal worden. Moeilijk omdat de economie nog steeds hapert en de rente historisch laag blijft, maar ook uitdagend, bijvoorbeeld om de verdere besluitvorming en communicatie over de herstelmaatregelen, waaronder de voorgenomen korting, aan alle betrokkenen zodanig over te brengen dat het vertrouwen in het pensioenfonds blijft bestaan, respectievelijk wordt hersteld. Ons pensioenfonds, maar zeker het hele Nederlandse pensioenstelsel, verdient dat. Houten, 12 juni 2012 mr. A.J.A. Marks werkgeversvoorzitter 8 Jaarverslag 2011

10 2. Personalia Naam Functie Vertegenwoordiging Einde zittingsduur Bestuur 1) De heer mr. J.P. van der Stap werkgeversvoorzitter werkgevers De heer mr. J.P. Loof werkgeverssecretaris werkgevers De heer mr. M.A. van Gaalen 2) werkgevers Mevrouw mr. K.A.J. van Geest 3) werkgevers De heer mr. A.J.A. Marks werkgeversvoorzitter 4) werkgevers De heer A.B.M. Baakman werknemersvoorzitter werknemers De heer L. Bosselaar 2,3) werknemers De heer A. Hoekstra werknemerssecretaris werknemers De heer J. Huitsing werknemers De heer M.J. van der Werf werknemers Beleggingscommissie De heer A.B.M. Baakman werknemers De heer mr. M.A. van Gaalen werkgevers De heer mr. J.P. Loof voorzitter werkgevers De heer mr. J.P.van der Stap werkgevers De heer M.J. v.d. Werf werknemers Administratiecommissie De heer L. Bosselaar werknemers Mevrouw mr. K.A.J. van Geest werkgevers De heer A. Hoekstra voorzitter werknemers De heer J. Huitsing werknemers De heer mr. A.J.A. Marks werkgevers Stuurgroep De heer mr. A.J.A. Marks De heer A. Hoekstra Deelnemersraad De heer H. Sieders voorzitter werknemers De heer L. Bosselaar werknemers Mevrouw H.M.E. van der Weele 5) secretaris werknemers De heer L. Stolp pensioengerechtigden Verantwoordingsorgaan De heer L. Bosselaar werknemers De heer H. Sieders werknemers Mevrouw H.M.E. van der Weele 5) secretaris werknemers De heer L. Stolp pensioengerechtigden De heer mr. C.W. de Monchy voorzitter werkgevers Compliance officer 6) De heer mr. A.J.A. Marks De heer mr. J.P. van der Stap Adviserend Actuaris De heer P.L.J. Janssen AAG van Towers Watson B.V., te Amstelveen. Beleggingsadviseur De heer D. Veldman, Towers Watson B.V. 9 Jaarverslag 2011

11 Vermogensbeheerders 7) AEGON Asset Management B.V., Alliance Bernstein (Luxembourg) S.A. Pensioenadministratie TKP Pensioen B.V. Accountant Drs. H.C. van der Rijst RA van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. te Amsterdam. Certificerend Actuaris De heer drs. R. Westhoff AAG van Towers Watson B.V., te Amstelveen. 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) In de even jaren is een werkgeversbestuurslid voorzitter en een werknemersbestuurslid secretaris. In de oneven jaren is een werknemersbestuurslid voorzitter en een werkgeversbestuurslid secretaris. De heer mr. M.A. van Gaalen is per 22 augustus 2011 namens de werkgevers benoemd tot bestuurslid. Hij volgt de heer mr. J.P. van der Stap op die zijn bestuurswerkzaamheden heeft beëindigd. De heer L. Bosselaar is per 14 december 2011 benoemd tot plaatsvervangend bestuurslid namens de werknemers. Hij volgt, als plaatsvervangend bestuurslid, de heer M.J. van der Werf op die in de vacature is getreden van de heer J. Huitsing. De heer Huitsing heeft zijn bestuurswerkzaamheden per 1 november 2011 beëindigd. Plaatsvervangend bestuurslid. Met ingang van 1 september 2011 is de heer mr. A.J.A. Marks door het bestuur benoemd tot werkgeversvoorzitter. Hij volgt daarmee de heer mr. J.P. van der Stap op die zijn bestuurswerkzaamheden heeft beëindigd. Per 1 november 2011 is mevrouw H.M.E. van der Weele benoemd als opvolger van de heer L. Bosselaar in de deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan. Met ingang van 1 september 2011 heeft het bestuur de functie van compliance officer belegd buiten het bestuur. Op genoemde datum is de heer mr. A.J.A. Marks teruggetreden en is tot externe compliance officer benoemd de heer mr. J.P. van der Stap. Per 23 februari 2012 is het volledige vermogensbeheer ondergebracht bij AEGON Asset Management B.V. 10 Jaarverslag 2011

12 De samenhang van de genoemde organen en commissies wordt in onderstaand schema van de governancestructuur visueel weergegeven. figuur 1: schematische weergave governancestructuur Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het Notariaat 11 Jaarverslag 2011

13 3. Financiële positie en beleid in Inleiding Een belangrijk risico voor het pensioenfonds is dat het pensioenfonds niet beschikt over voldoende vermogen om de pensioenverplichtingen na te kunnen komen, ook wel het solvabiliteitsrisico genoemd. Als de solvabiliteit zich negatief ontwikkelt, bestaat het risico dat het pensioenfonds de premie moet verhogen en dat er geen ruimte is voor (volledige) toeslagverlening. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het pensioenfonds de verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen (afstempelen). De solvabiliteit van een pensioenfonds wordt gemeten op basis van de hoogte van de dekkingsgraad van het pensioenfonds. De dekkingsgraad is een maatstaf voor de financiële positie van een pensioenfonds. De dekkingsgraad kan wijzigen door talrijke invloeden, zoals de ontwikkeling van de marktrente, de ontwikkeling van het beleggingsresultaat of demografische ontwikkelingen. In paragraaf zal het verloop van de dekkingsgraad over 2011 nader toegelicht worden. De ontwikkeling van het beleggingsresultaat zal in paragraaf 4.6 worden toegelicht. Naast het solvabiliteitsrisico loopt het pensioenfonds nog diverse andere risico's, die in de risicoparagraaf ( ) van de jaarrekening worden behandeld. De hoofddoelstelling van het pensioenfonds is het op lange termijn garanderen van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten, evenals het streven (voorwaardelijk: voor zover de middelen van het pensioenfonds het toelaten en afhankelijk van de dekkingsgraad) naar het zo veel mogelijk waardevast houden van ingegane pensioenen en premievrije pensioenaanspraken. Het beleggingsbeleid (inclusief het toeslagenbeleid) is er op gericht om deze doelstelling te realiseren. Het bestuur heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, beleggingen en toeslagen om de risico's en de financiële positie van het pensioenfonds te beheersen. In paragraaf 3.3 wordt hier uitgebreid op ingegaan. 12 Jaarverslag 2011

14 3.2 Financiële opzet en positie De financiële positie van het pensioenfonds komt tot uitdrukking in de zogeheten dekkingsgraad, die de verhouding aangeeft tussen enerzijds het pensioenvermogen en anderzijds de technische voorzieningen, te weten de Voorziening Pensioenverplichtingen (VPV) en overige technische voorzieningen. Het pensioenvermogen is daarbij de som van de technische voorzieningen en het vermogen van het pensioenfonds. De dekkingsgraad bedraagt ultimo ,4%. Ontwikkeling dekkingsgraad Onderstaande tabel geeft aan hoe de dekkingsgraad zich in het afgelopen jaar heeft ontwikkeld. Dekkingsgraad 1 januari 96,9% Effect premies -0,1% Effect uitkeringen 0,0% Effect indexatie 0,0% Effect overrendement 6,8% Effect rentetermijnstructuur voorziening pensioenverplichtingen -13,2% Overige effecten -1,0% Dekkingsgraad 31 december 89,4% De daling van de dekkingsgraad is voornamelijk het gevolg van stijging van de voorziening pensioenverplichtingen als gevolg van de dalende rentetermijnstructuur (RTS). De negatieve uitwerking hiervan overtrof het positieve effect van de beleggingsrendementen. Daarnaast blijkt uit de tabel dat de premie in 2011 niet heeft bijgedragen aan herstel. Hiervoor is toestemming gevraagd aan DNB. De zogenaamde adempauze is toegekend onder voorwaarde dat in 2011 gewerkt zou worden aan een gedegen financiële opzet. Daartoe is vanaf 1 januari 2012 de opbouw verlaagd naar 2%, de pensioenleeftijd verhoogd naar 67, de premie met 2% verhoogd en de toeslagenambitie verlaagd. Aanvullend geldt per 1 januari 2012 een gesplitste premiesystematiek. Dit betekent dat, mocht ondanks deze maatregelen in een bepaald jaar de situatie zich voordoen dat de premie niet bijdraagt aan het herstel, het opbouwpercentage een zodanige afslag krijgt dat precies voldaan wordt aan de premiedekkingsgraadeis. Ultimo 2011 bedraagt de marktrente circa 2,7% (2010: 3,4%). De dekkingsgraad ultimo jaar (op basis van de jaarrekening) heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld: Dekkingsgraad ultimo 89,4% 96,9% 93,0% 88,0% 116,4% De minimaal vereiste dekkingsgraad zoals die voortvloeit uit de solvabiliteitsvoorschriften volgens de Pensioenwet bedraagt 104,3% (2010: 104,3%). De dekkingsgraad die voortvloeit uit de bepaling van het vereist eigen vermogen (VEV) bedraagt 112,1% (2010: 112,9%). Ultimo 2011 en ultimo 2010 was derhalve sprake van een dekkingstekort en een reservetekort. Hiervoor is een korte termijn- en lange termijnherstelplan ingediend. 13 Jaarverslag 2011

15 3.2.1 Ontwikkelingen herstelplan In 2009 heeft het pensioenfonds een korte termijn herstelplan ingediend bij DNB omdat de dekkingsraad in 2008 was gedaald tot minder dan 105% (eind 2008 beliep de dekkingsgraad 88%). Op 8 februari 2011 heeft het bestuur de goedkeurende beschikking van DNB voor het herstelplan verkregen. Beschrijving van het korte termijn herstelplan op hoofdlijnen Eind maart 2009 heeft het pensioenfonds zijn korte termijn herstelplan ingediend bij De Nederlandsche Bank. In augustus 2009 heeft het pensioenfonds een aangescherpte versie ingediend. Het pensioenfonds heeft gekozen voor een hersteltermijn van vijf jaar om op de dekkingsraad van 105% uit te komen. Het kortetermijnherstelplan van het pensioenfonds bevat de volgende maatregelen: Vanaf 2009 wordt een extra premiebijdrage gedurende de herstelperiode van 2 procentpunt van de pensioengrondslagsom geheven, waarmee de premie in de herstelperiode op 20% van de pensioengrondslag is gebracht. Per 1 januari 2009 is een verlaging van het belang in aandelen van 35% naar 27,5% doorgevoerd. Het toeslagbeleid is aangepast. De geformuleerde ambitie in het fondsreglement is aangepast van 100% naar 50% van de prijsindex. In de versie van augustus 2009 is hieraan toegevoegd: Een voorgenomen korting van 6,8% per 1 januari 2012 op alle pensioenaanspraken. Daarnaast had het bestuur reeds besloten de duration van de bezittingen tijdelijk in overeenstemming te brengen met de duration van de verplichtingen, waarmee het renterisico volledig is afgedekt. De negatieve rentespiraal had aldus in de situatie van het pensioenfonds ook geen effect meer op de hoogte van de dekkingsgraad. Met deze maatregelen heeft het pensioenfonds op basis van de gehanteerde aannames - voldoende herstelkracht om binnen vijftien jaar het gewenste vereiste vermogen te bereiken. Het herstelplan is opgesteld met inachtneming van de uitgangspunten zoals die door DNB zijn voorgeschreven. Nadrukkelijk merkt het bestuur op dat inherent aan de modelmatige aanpak het herstelplan een benadering van de werkelijkheid is. Dit betekent dat de werkelijke ontwikkeling van de dekkingsgraad in positieve of negatieve zin kan afwijken van het verwachte herstelpad, waardoor de financiële positie van het pensioenfonds zich sneller of langzamer kan herstellen dan voorzien. 14 Jaarverslag 2011

16 De belangrijkste uitkomsten van het herstelplan zijn cijfermatig als volgt: Effect op dekkingsgraad Korte termijn Lange termijn Dekkingsgraad per 31 december 2008 resp ,0% 105,0% Premie De premie is kostendekkend 1,1% -8,9% Sturings Toeslagen Geen toeslagverlening tot ,0% -4,5% middelen Beleggingen 9,7% 13,1% Aanpassing van de rentecurve vanaf Rentetermijnstructuur 2014 met toestemming van DNB 0,6% 6,3% (forward rates) Overige 5,6% 4,2% Dekkingsgraad per 31 december 2013 resp. 31 december ,0% 1 115,2% In 2011 heeft de dekkingsgraad zich ten opzichte van het herstelplan als volgt ontwikkeld: Verwacht 2011 Werkelijk 2011 Dekkingsgraad 1 januari 93,0% 96,9% Effect premies 0,3% -0,1% Effect uitkeringen -0,2% 0,0% Effect toeslagverlening 0,0% 0,0% Effect overrendement 1,8% 6,8% Effect rentetermijnstructuur voorziening pensioenverplichtingen 0,0% -13,2% Overige effecten -0,9% -1,0% Dekkingsgraad 31 december 101,8% 89,4% Pensioenkorting Korting van 2,1% per 1 januari 2011 In het herstelplan worden de maatregelen uiteengezet die het pensioenfonds neemt om uit herstel te komen. Als laatste middel is in het herstelplan het verlagen van pensioenen genoemd. De verlaging zou dan pas per 31 december 2011 ingaan. Op dwingend advies van DNB heeft het pensioenfonds moeten besluiten een jaar eerder een kortingsbesluit door te voeren. In de zomer van 2010 heeft demissionair minister Donner overleg gehad met De Nederlandsche Bank over de situatie van de pensioenfondsen. Hun conclusie was dat het voor een aantal pensioenfondsen niet verantwoord was te wachten met de verlaging tot 31 december 2011, maar om deze al per 1 januari 2011 door te laten voeren. Op 23 november 2010 heeft het bestuur definitief besloten de (opgebouwde) pensioenen met 2,1% op 1 januari 2011 te verlagen. De verlaging van 2,1% is minder dan de 6,8% die in het herstelplan van 2009 staat. Wel is de verlaging een jaar eerder ingegaan. Verdere verlagingen waren echter niet uitgesloten op het moment van het bestuursbesluit. 1 Het minimum vereist eigen vermogen is later vastgesteld op 104,3%. 15 Jaarverslag 2011

17 Voorgenomen kortingsbesluit 7% per 1 april 2013 Jaarlijks voert het pensioenfonds een evaluatie uit van het herstelplan. Op basis van de dekkingsgraad per ultimo 2011 was duidelijk dat het pensioenfonds, ondanks de eerdere korting, achterliep op het herstelpad. Bij toepassing van de nieuwe lagererendementsparameters bleek uit de evaluatie dat een korting van 9,3% benodigd was. De Nederlandsche Bank heeft in een algemene richtlijn aangegeven dat vooralsnog de korting gemaximeerd kan worden op 7%. Het pensioenfonds heeft besloten van deze handreiking gebruik te maken. Eind 2012 zal wederom een evaluatie uitgevoerd worden, waar dan tevens bepaald wordt of de korting ook daadwerkelijk per 1 april 2013 doorgevoerd moet worden of dat het kortingspercentage aangepast dient te worden. 3.3 Beleid en beleidskeuzes De voornaamste financiële doelstellingen van het pensioenfonds zijn: het waarborgen van de opbouw van de pensioenaanspraken overeenkomstig de in het reglement vastgelegde bepalingen; het minimaliseren van de kansen op een dekkings- en reservetekort, alsmede van de mate van dekkings- en reservetekort; het maximaliseren van het beleggingsrendement om de toeslagambitie te realiseren. Versoberde regeling noodzakelijk Het beleid van het bestuur is om tegen betaling van een kostendekkende premie een middelloonregeling met een voorwaardelijk toeslagbeleid te realiseren. Het beleggingsbeleid, het toeslagbeleid en het premiebeleid zijn de belangrijkste sturingsmiddelen van het bestuur. De huidige doorsneepremie staat op gespannen voet met de eisen ten aanzien van de (gedempte) kostendekkende premie. Het bestuur heeft daarom in 2011 het besluit genomen om de middelloonregeling per 1 januari 2012 te versoberen, zodat de sturingsmiddelen afdoende kracht hebben om de financiële doelstellingen te realiseren. De nieuwe pensioenregeling is beschreven in paragraaf In de komende paragrafen wordt het in 2012 te voeren beleid in samenhang met de pensioenregeling beschreven Toeslagbeleid Het toeslagbeleid, dat is gerelateerd aan de ontwikkeling van de consumentenprijsindex, is strikt voorwaardelijk en is afhankelijk van de financiële positie van het pensioenfonds. Het bedraagt in de regeling tot en met 2011 maximaal 50% van de ontwikkeling van de consumentenprijsindex. Er is geen recht op toeslagen en het is ook voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre een toeslag (indexatie) zal plaatsvinden. Voor deze voorwaardelijke toeslagverlening houdt het pensioenfonds geen specifieke reserve aan en wordt geen premie betaald. De toeslagverlening wordt uit beleggingsrendement gefinancierd. Zowel per 1 januari 2010 als 1 januari 2011 is gezien de financiële positie geen toeslag verleend. In de pensioenregeling van 2012 is de toeslagambitie aangepast van 50 naar 25 procent. De toeslagambitie is bijgesteld als onderdeel van de maatregelen om de pensioenregeling toekomstbestendig te maken. 16 Jaarverslag 2011

18 3.3.2 Financieringsbeleid De effectiviteit van het premiebeleid is beperkt gezien de relatief beperkte omvang van de premie-inkomsten. Het pensioenfonds hanteert conform de wettelijke verplichtingen - een doorsneepremie. De jaarpremie in 2011 voor de pensioenregeling bedroeg 20% van de pensioengrondslag van het ouderdomspensioen. De pensioenpremie die de werkgevers en werknemers voldoen is een doorsneepremie, die op basis van wetgeving onafhankelijk van leeftijd en sekse van de deelnemer wordt vastgesteld. De herverzekeringspremie, die het pensioenfonds aan de herverzekeraar voldoet, is op verzekeringsgrondslagen, dus wel afhankelijk van leeftijd en sekse van de deelnemer. Volgens het financieel toetsingskader (FTK) moet de kostendekkende premie uit een aantal onderdelen bestaan: - de actuarieel benodigde premie voor de onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioenregeling; - de solvabiliteitspremie voor het bereiken dan wel in stand houden van het vereist eigen vermogen; - de premie om de uitvoeringskosten te financieren; - de toeslagpremie voor de financiering van de verwachte (voorwaardelijke) toeslagen volgens de geformuleerde ambitie, voor zover van toepassing. Het pensioenfonds hanteert een intern financieringsbeleid dat uitgaat van een gedempte premie. De gedempte premie wordt op grond van de voorschriften geacht kostendekkend te zijn. De gedempte premie bestaat uit dezelfde componenten als de kostendekkende premie. De gedempte kostendekkende premie voor 2011 bedraagt 19,3 miljoen (2010: 17,7 miljoen). De feitelijke premie voor het jaar 2011 bedraagt 22,4 miljoen (2010: 22,3 miljoen). Het pensioenfonds voldoet aan de eis dat de feitelijke premie minimaal gelijk moet zijn aan de gedempte kostendekkende premie. Besluitvorming voor 2012 In 2011 is het inzicht gekomen dat bij continuering van de huidige pensioenregeling en het huidige financieringsbeleid de toekomstige betaalbaarheid onder druk komt te staan. Het bestuur heeft daarom besloten om per 1 januari 2012 belangrijke wijzigingen door te voeren in de doorsneepremie en de pensioenregeling. De doorsneepremie is verhoogd naar 22% en de jaarlijkse opbouw kan verlaagd worden als de premiedekkingsgraad te laag is, de zogeheten gesplitste premiesystematiek. Hiermee wordt gewaarborgd dat de premie bijdraagt aan herstel Herverzekeringsbeleid Het pensioenfonds heeft het herverzekeringscontract in 2010 verlengd voor een periode van vijf jaar. AEGON en AllianceBernstein beheren in 2011 het vermogen. Het pensioenfonds draagt het volledige beleggingsrisico. Het actuariële risico gedurende de contractperiode is beperkt. Het technisch resultaat wordt vastgesteld op basis van de door De Nederlandsche Bank gepubliceerde rentetermijnstructuur. Het technisch resultaat wordt eveneens, mits positief, jaarlijks aan het pensioenfonds uitgekeerd. Het gedeelte van het verlies dat minder bedraagt dan - 8,5% van de geboekte 17 Jaarverslag 2011

19 bruto premie, uitgezonderd bruto eenmalige koopsommen, is voor rekening van de verzekeraar. Het technisch resultaat wordt jaarlijks bepaald. Over de periode 1 januari 2011 tot en met 31 december 2011 bedraagt het technisch resultaat Hiervan wordt een bedrag aan het pensioenfonds in rekening gebracht, zijnde het maximum van 8,5% van de geboekte bruto-premie. Het overige deel van het negatief technisch resultaat voor een bedrag van komt voor rekening van AEGON Beleggingsbeleid De algemene doelstelling is een zo goed mogelijk rendement behalen binnen de randvoorwaarden van een aanvaardbaar risico. Teneinde de beoogde pensioenuitkeringen op korte en lange termijn veilig te stellen wenst het bestuur de toevertrouwde middelen op een verantwoorde en solide wijze te beleggen. Het pensioenfonds belegt vanuit de zogeheten prudent person gedachte. Daarbij moeten de beleggingen voldoen aan kwalitatieve beginselen van veiligheid, kwaliteit en spreiding van risico s. In lijn hiermee is de hoofddoelstelling van het beleggingsbeleid: het op lange termijn realiseren van een zo hoog mogelijk rendement uitgaande van het strategische beleggingsbeleid bij een acceptabel risico, rekening houdend met de verplichtingenstructuur van het pensioenfonds. Hoewel het rendement op de portefeuille een hoge prioriteit heeft, staan een enigszins defensief karakter van het beleggingsbeleid en een voorzichtige afweging van risico en rendement voorop. Om de doelstelling te realiseren voerde het pensioenfonds tot 2012 een actieve beleggingsstijl. Dat wil zeggen: het realiseren van hoger rendement dan de performance van de benchmark, binnen de vastgestelde restricties, op basis van de marktvisie van de geselecteerde vermogensbeheerders. In het najaar heeft het bestuur het besluit genomen om de actieve beleggingsstijl te wijzigen in een passieve beleggingsstijl en daarmee afscheid te nemen van de vermogensbeheerder AllianceBernstein. Het bestuur heeft de overtuiging dat de extra risico s en kosten van actief beheer, niet meer opwegen tegen de positieve kans op extra rendementen. De implementatie van de passieve beleggingsstijl, inclusief de transitie naar een andere vermogensbeheerder, vond in het voorjaar van 2012 plaats. De strategische allocatie is de verdeling van het vermogen over beleggingscategorieën waarbij op langere termijn optimalisatie van het rendement wordt verwacht. Randvoorwaarde is dat de pensioenverplichtingen nagekomen kunnen worden en het risico aanvaardbaar is. Om deze reden vindt spreiding over meerdere beleggingscategorieën plaats en worden minimum en maximum wegingen gehanteerd voor de beleggingscategorieën. In de beleggingsportefeuille komen zowel zakelijke waarden als vastrentende waarden voor. Voor de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt tevens gebruikgemaakt van derivaten. Als hoofdregel geldt dat derivaten uitsluitend worden benut voor zover dit passend is binnen het algemene beleggingsbeleid. De portefeuillestructuur en het risicoprofiel, berekend inclusief de economische effecten van derivaten, dienen zich binnen de door het bestuur vastgestelde grenzen te bevinden. Maandelijkse monitoring en bijsturing zorgen ervoor dat deze grenzen niet overschreden worden 18 Jaarverslag 2011

20 Het strategisch beleggingsbeleid wordt door middel van een zogeheten ALM-studie afgestemd op de verplichtingen van het pensioenfonds. Door het strategisch beleggingsbeleid periodiek te herijken aan de hand van een ALM-studie, kan worden ingespeeld op wijzigingen in het risicoprofiel van de pensioentoezeggingen en in de risicoperceptie van het bestuur. In 2011 is een ALM-studie uitgevoerd waaruit is gebleken dat de door het bestuur gekozen beleggingsmix voldoet. Ook volgde uit deze studie dat de huidige mate van renteafdekking (70%) volstaat. Wel volgde uit de studie dat de feitelijke premie in veel scenario s lager uitvalt dan de kostendekkende premie. Deze bevinding heeft bijgedragen aan de besluitvorming omtrent de nieuwe pensioenregeling en doorsneepremie vanaf Voor het verslagjaar heeft het bestuur de volgende strategische allocaties vastgesteld. Vastrentende waarden Ondergrens Strategisch Bovengrens Feitelijke allocatie per 31 december 2011 Benchmark 53,0% 67,5% 80,0% 70,2% Customized incl. derivaten MSCI World Index (hedged to euro) Aandelen 20,0% 27,5% 35,0% 23,9% S&P GSCI Index ER Grondstoffen 0,0% 2,0% 5,0% 2,1% US$-overnight rate index Vastgoed beleggingen 0,0% 2,0% 5,0% 1,7% TKP Real Estate Index GTAA 0,0% 1,0% 2,0% 2,1% Merrill Lynch EMU AAA Government index Liquiditeiten -2,5% 0,0% 2,5% 0,0% 1-maands Euribor Totaal 100% 100,0% Financiële Instellingen Risicoanalyse Methode (FIRM) Risicomanagement staat nadrukkelijk op de agenda van het pensioenfonds om een actueel en volledig beeld te kunnen verschaffen van alle relevante risico s, zodat eventuele noodzakelijke beheersmaatregelen kunnen worden genomen. Daarbij gaat het niet alleen om financiële risico s, maar evenzeer om niet-financiële risico s, zoals operationele en uitbestedingsrisico s. 19 Jaarverslag 2011

21 Ook De Nederlandsche Bank heeft het toezicht op het beheersen van de risico s door pensioenfondsen aangescherpt, mede naar aanleiding van de conclusies uit het rapport van de commissie Frijns in Het beleid van het bestuur van het pensioenfonds is gericht op beheersing van de thans geïdentificeerde risico s en speelt in op de complexiteit van de risico s, de van toepassing zijnde wet- en regelgeving en de toenemende eisen van de toezichthouders. Reeds in september 2010 heeft het pensioenfonds aan Towers Watson opdracht verstrekt tot het doen uitvoeren van een ConFirm-analyse om het risicoprofiel van het pensioenfonds in kaart te brengen. Op basis van de resultaten daarvan is door het bestuur van het pensioenfonds in 2011 een Beleidsdocument Risicomanagement vastgesteld, waarmee invulling is gegeven aan de wijze waarop het risicomanagement is ingericht. Hierin is onder meer aandacht besteed aan het vaststellen van de norm en tolerantiegrens van de risico s, de beoordeling, de monitoring en de beheersing van risico s en het verantwoorden van het gevoerde beleid, waardoor het risicomanagementbeleid dient te leiden tot het beter in control zijn van het bestuur van het pensioenfonds. Op basis van de ConFirm-rapportage van oktober 2010 heeft het bestuur geconstateerd, dat er geen geïdentificeerde risico s aanwezig zijn, die buiten de vastgestelde tolerantiegrenzen liggen. Daarom is in eerste instantie aandacht besteed aan het uitbestedingsrisico van de vermogensbeheerders, dat zich bevindt tussen de norm en tolerantiegrens. Voor zowel het uitbestedingsrisico als de risico s die onder de norm liggen, is een actiepuntenlijst opgesteld. In het voorjaar 2012 heeft het bestuur in samenwerking met Towers Watson een deskresearch uitgevoerd en de bevindingen neergelegd in het rapport Analyse risicomanagement processen, waarin aanbevelingen worden gedaan voor verbeter- en controle acties. Het bestuur zal naast het incorporeren van de aanbevolen verbeteracties, periodiek op basis van de ConFirm-analyse een update maken van de diverse risico s en de noodzakelijke beheersmaatregelen treffen en implementeren. Door het structureel in kaart brengen en het beoordelen van de effectiviteit van de beheersmaatregelen houdt het bestuur van het pensioenfonds zicht op de mate waarin de eventuele risico s een bedreiging vormen voor de doelstellingen van het pensioenfonds. Risicomanagement is immers een continu proces. 20 Jaarverslag 2011

22 4. Beleggingen Het bestuur van het pensioenfonds is verantwoordelijk voor het strategische beleggingsbeleid. Onder het strategisch beleggingsbeleid wordt verstaan de vaststelling van het doel en de stijl van het beleggingsbeleid, de strategische beleggingsportefeuille en bandbreedtes, de benchmarks en de selectie en aanstelling van de vermogensbeheerders. De beleggingscommissie heeft een voorbereidende en adviserende rol inzake het strategische beleggingsbeleid richting het bestuur. Daartoe onderhoudt de commissie de contacten met de externe vermogensbeheerders. Het bestuur heeft AEGON Asset Management en AllianceBernstein aangesteld als externe vermogensbeheerders om binnen de gestelde doelstellingen het beleggingsbeleid uit te voeren. De vermogensbeheerders zijn binnen de hier geformuleerde randvoorwaarden vrij in de wijze van belegging en herbelegging. De vermogensbeheerders zijn verantwoordelijk voor het administreren van de beleggingen en rapporteren over de beleggingen aan bestuur en beleggingscommissie. 4.1 Algemeen Het beleggingsbeleid is gebaseerd op de Asset Liability Management (ALM) studie die in 2007 is uitgevoerd en op de nadien uitgevoerde continuïteitsanalyses die zijn gehouden in het kader van het opstellen van herstelplannen. Ultimo 2011 is een nieuwe ALM studie uitgevoerd. Naar aanleiding van de uitkomsten van deze ALM studie, is besloten van een actieve naar een passieve beleggingsstijl over te gaan in 2012, m.u.v. een beperkt aandeel in het AEGON Global TAA+ (GTAA) fonds en het TIRO fonds. Aan de hand van de uitkomsten van deze studie en analyses is een beleggingsportefeuille gekozen met een naar de mening van het bestuur acceptabele combinatie van nettopremieniveau, premievolatiliteit, kansen op onderdekking en kansen op toeslagverlening. Er wordt in vier verschillende hoofdcategorieën belegd om de verhouding tussen rendement en risico te optimaliseren: vastrentende waarden; aandelen; vastgoed; grondstoffen. 21 Jaarverslag 2011

23 De performance over 2011 per beleggingscategorie in vergelijking met de benchmark wordt in onderstaande tabel weergegeven, de genoemde percentages zijn exclusief in rekening gebrachte kosten. Gerealiseerd 2011 Benchmark Aandelen -11,99% -5,69% Vastrentende waarden Long Duration Overlay 6,02% 647,43% 6,32% 0% Vastgoedbeleggingen 5,79% 5,81% Grondstoffen GTAA -1,34% -19,05% -1,23% 7,13% 4.2 Aandelen Het aandelenbeheer wordt uitgevoerd door AllianceBernstein (Luxembourg) S.A., in het Global Equity Blend Portfolio S, een fonds met een breed gespreide aandelenportefeuille over internationale markten waarin de valutarisico s voor 75% zijn afgedekt naar euro s. 4.3 Vastrentende waarden Binnen de vastrentende portefeuille wordt belegd in uiteenlopende fondsen van AEGON, waaronder staatsobligaties van EU-landen, bedrijfsobligaties, particuliere hypotheken en long duration overlay. Deze laatste categorie heeft als doel de duration van de beleggingsportefeuille te verlengen om deze in een afgesproken verhouding te brengen met de duration van de verplichtingen. Aanvang 2011 gold een verhouding van 60% afdekken van het renterisico en in de tweede helft van 2011 is dit verhoogd naar 70% 4.4 Vastgoedbeleggingen Voor vastgoed wordt gebruik gemaakt van het TKP Real Estate Fund dat belegt in aandelen van vastgoedbedrijven en is wereldwijd gespreid. 4.5 Overige beleggingen De beleggingen in grondstoffen geschieden in het AEGON Commodity Fund. Dit fonds betreft een (passieve) belegging in futures van Goldman Sachs. Naast deze hoofdcategorieën wordt tevens belegd in het GTAA fonds. Dit beleggingsfonds behelst een zogeheten overlay structuur (er wordt met relatief weinig waarde een relatief hoge exposure aangegaan) met als doel het tactisch beleid van de vermogensbeheerder te koppelen aan de portefeuille van het pensioenfonds. GTAA belegt in hoofdzaak in liquiditeiten en in derivaten. 4.6 Terugblik 2011 In 2011 was er sprake van een voortzetting en verdere verdieping van de crisis in de eurozone waarbij ditmaal ook grote landen zoals Spanje en Italië dreigden te worden meegezogen in de neergang van Griekenland. Wereldwijd was er sprake van een bijstelling naar beneden van 22 Jaarverslag 2011

24 economische groeiverwachtingen. De politieke discussies in de VS over de omvang van de staatsschuld en de maatregelen om deze naar beneden te brengen veroorzaakten nog meer onrust op de financiële markten waarbij de verlaging van de AAA kredietstatus van de Verenigde Staten extra olie op het vuur gooide. Als gevolg van bovenstaande ontwikkelingen nam de volatiliteit op de financiële markten weer fors verder toe waarbij de gedachten weer teruggingen naar de situatie ten tijde van de ondergang van Lehman in september De onrust zorgde ervoor dat beleggers en masse vluchtten naar de meest veilige havens, dat in het geval van de eurozone de markt voor Duitse staatsleningen betekende. Pas op het einde van het jaar toen de ECB met een lange termijn kredietfaciliteit de markten te hulp kwam, keerde de rust deels op de markten terug en begonnen kredietopslagen weer te dalen. Het jaar 2011 was een sterk beleggingsjaar voor het pensioenfonds. Het rendement, inclusief het Long Duration Overlay (LDO), voor de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds is uitgekomen op 8,66% 1. Dit percentage kunnen we onderverdelen in het belegd vermogen dat ondergebracht is bij AEGON; waarbij de vastrentende waarden zonder LDO een performance had van 5,08% (benchmark 6,28%), Het resultaat van het LDO (afdekking van het renterisico) was 647,43% als gevolg van de sterk gedaalde rente. Via Alliance Bernstein is belegd in aandelen en daarvan was de performance in ,99% (benchmark -5,69%). Binnen de vastrentende waardenportefeuille was het absoluut rendement van Europese Staatsobligaties boven verwachting hoog. Relatief was de performance negatief, omdat AEGON begin 2011 verwachtte dat de rente zou gaan stijgen. De bedrijfsobligaties (Credits en High Yield) hebben relatief wel een sterke performance laten zien. Absoluut was het rendement respectievelijk 2,07% (benchmark 1,49%) en 4,9% (benchmark 2,67%). Tot en met de zomer waren de performances van deze categorie een stuk hoger, maar door de onzekerheid die rond de zomervakantie opkwam in de (Europese) economieën, stegen de risicopremies van deze obligaties sterk. Dit ging ten koste van de performance. Grondstoffen hadden in het eerste kwartaal een sterke performance als gevolg van de oorlogen en opstanden in het midden Oosten (onder andere Egypte en Libië). De performance liep gedurende het jaar vervolgens terug, vanwege de crisis en de zwakke groeiverwachtingen. 4.7 Vooruitblik 2012 Voor 2012 verwachten we een afzwakking van de economische groei, waarbij met name de Europese regio onder invloed van de eurocrisis zal stagneren. Wereldwijd zal de inflatie naar verwachting laag blijven onder invloed van deze afnemende economische groei. De financiële markten zullen ook in 2012 bepaald worden door de crisis rondom nationale schulden in het algemeen en de eurocrisis in het bijzonder. We gaan hierbij voorlopig uit van een doormodder -scenario. Dit zal er ook toe leiden dat de volatiliteit op de markten hoog zal blijven waarbij het sentiment een belangrijk stempel op de financiële markten zal drukken. Op basis van deze toegenomen onzekerheid is er weinig reden om uitgesproken posities in te nemen. Weliswaar gaan we ervan uit dat de eurozone in zijn geheel uit deze crisis zal komen maar in de tussentijd zal er sprake zijn van grote onzekerheid bij beleggers. 1 Genoemd percentage is exclusief in rekening gebrachte kosten. Inclusief kosten bedraagt het percentage 8,39% 23 Jaarverslag 2011

25 Wanneer naar waarderingen wordt gekeken lijken de belangrijkste en meest veilige markten voor staatsleningen overgewaardeerd maar zullen in het meest waarschijnlijke scenario als veilige vluchthaven blijven fungeren. Op wat langere termijn verwachten we een geleidelijk herstel van economische groei waarbij ook de kans op een wat oplopende inflatie en stijgende rentes zal toenemen. 4.8 Corporate Governance Het bestuur is van mening dat het pensioenfonds een maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft die zich ook uitstrekt op het gebied van beleggingen. Maar het pensioenfondsbestuur streeft primair naar een zo hoog mogelijk beleggingsrendement om de pensioenbelangen van de betrokkenen zo goed mogelijk te waarborgen. Daarbij wil het bestuur waar mogelijk duurzaamheid mede in ogenschouw nemen. Hierin past het streven om niet te beleggen in diensten, producten, productiewijzen, enzovoort, die een bedreiging vormen voor die duurzaamheid. Onderstaand is aangegeven hoe de beide vermogensbeheerders van het pensioenfonds omgaan met het fenomeen maatschappelijk verantwoord beleggen. AEGON, als vermogensbeheerder van de vastrentende-, vastgoed- en grondstoffenportefeuille van het pensioenfonds, sluit met haar beleggingsbeleid aan bij de Code of Conduct die AEGON wereldwijd voert. De in deze code vastgelegde standaarden gelden voor de bedrijven waarin AEGON belegt. Beleggingen volgens deze Code of Conduct sluiten actieve beleggingen uit in bedrijven die clusterbommen en chemische wapens produceren, ernstige milieuverontreinigende bedrijven en bedrijven die kinderarbeid toestaan. De aandelenportefeuille van het pensioenfonds is ondergebracht bij AllianceBernstein. Deze vermogensbeheerder voert een beleid vanuit het financiële perspectief. Hierbij worden eveneens sociale en ethische factoren in ogenschouw genomen, maar de nadruk ligt op het financiële risico. Wanneer het bestuur op dit gebied keuzes maakt, zullen die ook uitvoerbaar moeten zijn voor de beheerders. Wanneer dit niet het geval zou blijken te zijn, zal dus ook de relatie met de vermogensbeheerder als zodanig moeten worden geëvalueerd. Van belang hierin is vanzelfsprekend de visie van deelnemersraad en verantwoordingsorgaan. Bij dit onderwerp past de kanttekening dat de verschillende Social Responsible Indices verschillende maatstaven hanteren in hun definitievorming inzake maatschappelijk verantwoord beleggen. En ook wetenschappers op dit gebied lijken nauwelijks in staat exact te formuleren hoe in hun ogen de grenzen van toelaatbare gradaties getrokken kunnen worden. Gezien het feit dat het onderwerp maatschappelijk verantwoord beleggen sectorbreed een actueel onderwerp van gesprek is, volgt het bestuur de ontwikkelingen op dit gebied nauwlettend. Het bestuur maakt hierbij o.a. gebruik van de onderzoeken die de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen voor de gehele sector uitvoert. 4.9 Z-score Bedrijfstakpensioenfondsen met een door de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid afgegeven verplichtstelling, zijn wettelijk verplicht de beleggingsperformance van het pensioenfonds vast te stellen. 24 Jaarverslag 2011

26 De werkelijk gerealiseerde performance wordt afgezet tegen het (fictieve) rendement van de tevoren gekozen normportefeuille voor dat jaar (de benchmark). Het verschil tussen deze twee rendementen wordt jaarlijks volgens wettelijke regels vastgesteld (de z-score). De gemiddelde z-score over een periode van 5 jaar bepaalt de score voor de zogenoemde performancetoets. In 2007 is het Vrijstellingsbesluit aangepast. Een van de aanpassingen is dat voortaan bij de performancetoets 1,28 moet worden opgeteld, zodat een pensioenfonds geen onvoldoende meer haalt bij de score van 1,28. Als de performancetoets lager is dan 0, kan een bij het pensioenfonds aangesloten werkgever vrijstelling van de verplichting tot deelneming aan het pensioenfonds krijgen, onder de voorwaarde dat hij een pensioenregeling treft die ten minste gelijkwaardig is aan die van het pensioenfonds. De z-score en performancetoets van het pensioenfonds over de afgelopen vijf jaar is als volgt (ook de cijfers over de jaren vóór 2007 zijn opgesteld op basis van de nieuwe methodiek): Z-score (1-jaars) 0,33 4,94 1,23 4,26-1,16 Performance toets (5-jaars) 5,57 5,74 3,75 3,01 1,18 De performancetoets over de laatste vijfjaarsperiode is vastgesteld op 5,57, met inachtneming van het aangepaste Vrijstellingsbesluit. De wettelijke minimumscore die behaald moet worden bedraagt 0, zodat geconcludeerd kan worden dat het pensioenfonds voor deze toets ruimschoots boven de kritieke grens zit. De jaarlijkse z-score kent een volatiel verloop, afhankelijk van marktbewegingen en portefeuillebeheer. Voor de bepaling van de z-score 2011 is zoveel mogelijk aangesloten bij het totale beleggingsmandaat, dus inclusief het gevoerde renteafdekkingsbeleid. Dit betekent concreet dat het feitelijk behaald rendement en het normrendement zijn bepaald, rekening houdende met de feitelijke en strategische bijdrage van de participaties in het AEGON LDO Fund. Aangezien AEGON Asset Management het totale benchmarkrendement niet meer berekent, betreft het gehanteerde benchmarkrendement een schatting. Er is geen rekening gehouden met veranderingen in het mandaat van AEGON Asset Management gedurende 2011 uit hoofde van tactisch beleid. Er is rekening gehouden met het feit dat de allocatie naar het vastgoedfonds (TOP TREF) en het aandelenfonds (AllianceBernstein Global Style Blend) gedurende 2011 niet zijn teruggebracht naar de normwegingen. Tevens is rekening gehouden met de wijze waarop het mandaat is opgesteld en dus de wijze waarop AEGON Asset Management de portefeuille in de praktijk beheert. 25 Jaarverslag 2011